Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Moja, twoja, nasza... Wolność i zaimki w polskiej myśli politycznej XVIII wieku

100%

Grześkowiak-Krwawicz A.

|

tom 4

|

nr 7

89-108

EN

Analyzing the pronouns which accompanied the notion of liberty in 18th-century Polish political thought, the article brings to light essential questions from the borderland between political ideology philosophy and philosophy of the state. The fact that it was liberty within some community – ours, rather than that of the individual, mine – is particularly emphasized. The basis of possessing liberty was the fact of being a citizen of the Commonwealth, or being a nobleman; that is, belonging to a certain society. Only that guaranteed freedom and it could be fulfilled only within this framework. It was not only a collective liberty – within a community, everyone enjoyed liberty personally, deciding for himself individually, which is eloquently illustrated by the unspoken popularity of the pronouns “himself” and “his” (on “his” own) . Thus, “their” liberty occurs considerably rarely, more often it is rather „their” slavery – that of the orders different from the noblemen (szlachta) and that of states which are different from the Commonwealth. Conceptualizations of community were about to be changed at the end of the 18th century, when, under the influence of Western theories, more and more attention was paid to “my”/”his” liberty, the one that was derived from nature for every man. However, the vision of “our” liberty turned out to be exceptionally long-lasting and was revived in the 19th century, when the loss of independence proved that without the community’s liberty, the very liberty of the individuals who constitute that community is threatened.

PL

Artykuł poprzez analizę zaimków towarzyszących pojęciu wolności w polskiej myśli politycznej XVIII wieku pokazuje istotne kwestie z pogranicza ideologii politycznej i filozofii państwa. Przede wszystkim fakt, że była to nie tyle wolność indywidualna – moja, ile wolność w ramach pewnej wspólnoty – nasza. Podstawą posiadania wolności był fakt bycia obywatelem Rzeczypospolitej, czy bycia szlachcicem, czyli przynależność do określonej zbiorowości. Tylko ona gwarantowała swobodę i tylko w jej ramach mogła się ona realizować. Stąd wolność „ich” występuje stosunkowo rzadko, częściej jest to raczej „ich” niewola – stanów innych niż szlachecki, państw innych niż Rzeczpospolita. Nie była to jednak tylko wolność kolektywna – w ramach wspólnoty każdy indywidualnie cieszył się wolnością, sam decydował o sobie, czego wymowną ilustracją jest niesłychanie popularny zaimek „sam, sobie”. Koncepcje wspólnotowe zaczęły ulegać zmianom pod koniec wieku XVIII, kiedy pod wpływem teorii zachodnich coraz więcej uwagi poświęcano wolności „mojej/jego” – wolności należnej z natury każdemu człowiekowi. Wizja wolności „naszej” okazała się jednak wyjątkowo trwała, odżyła w wieku XIX, kiedy utrata niepodległości pokazała, że bez wolności wspólnoty zagrożona jest także wolność jednostek ją składających.

2

Myśl reformatorska Sejmu Czteroletniego w świetle dylematów zachodniego republikanizmu XVIII wieku. Zarys problematyki*

100%

Lis R.

|

tom 4

|

nr 7

15-45

EN

This article is an attempt to identify the most important outcomes of the Western political thought of the 18th century, which sought to revise the republican tradition. It is admitted that this tradition, having been influenced by an understanding of the modern challenges of commerce and statehood, was about to abandon its previous inspirations, namely the ideals of ancient citizenship. The following, most essential aim of the article is to show in this context the possibilities of Polish republicanism, especially the thought of the Reform Camp. With these purposes in mind the paradoxes of modernity and republicanism are presented in the first turn. These can be found – following some conclusions of John G.A. Pocock’s civic humanistic reading – in the writings by Montesquieu, the philosophers of the Scottish Enlightenment and, lastly, the American federalists, which actually exemplified a new republican tradition. The conclusions pointed out in the first part of the article, provide us with a comparative framework to examine the Polish struggle with modernity. The last are exemplified here by the thought of Hugo Kołłątaj, the author of the famous Listy anonima, who was indeed one of the most spectacular writers of the Reform Camp. That thought, as it turns out, displays similar concerns of the Western theorists, in its perspectives on political economy and the effectiveness of government. Even if opposed to the preachers of ancient republicanism of the Polish szlachta, willingly supporting themselves through the authority of Jean-Jacques Rousseau, it reveals, however, many indications of typical republican rhetoric. Broadly speaking, this analysis will suggest that this thought can be considered to be a sort of Polish answer to the republican dilemmas of modernity.

PL

W artykule podejmuje się próbę rozpoznania najważniejszych dla przeobrażeń tradycji republikańskiej rozwiązań zachodniej myśli politycznej XVIII wieku. Za sprawą zrozumienia znaczenia handlu i wyzwań nowoczesnej państwowości miała ona odchodzić od inspirujących ją dotąd ideałów starożytnego obywatelstwa. Kolejnym zasadniczym celem artykułu jest ukazanie na tym tle możliwości polskiego republikanizmu, głównie tak zwanej myśli reformatorskiej. Przedstawia się tu w pierwszej kolejności paradoksy nowoczesności i republikanizmu. Są one znajdowane – zgodnie zresztą z niektórymi wskazówkami Johna G.A. Pococka – w twórczości Monteskiusza, filozofów szkockiego Oświecenia, wreszcie amerykańskich federalistów, faktycznych wyrazicieli nowego republikanizmu. Wskazane rozstrzygnięcia dostarczają ram porównawczych dla przyjrzenia się polskim zmaganiom z nowoczesnością. Są one przedstawione na przykładzie myśli ks. Hugona Kołłątaja, jednego z najbardziej znaczących pisarzy, autora słynnych w początkach Sejmu Czteroletniego Listów anonima. Okaże się, że myśl ta wykazuje właściwe dla teoretyków zachodnich zainteresowania możliwościami ekonomii i rządności, niemniej ujawnia – pomimo opozycji wobec głosicieli dawnego republikanizmu szlacheckiego, chętnie wspierających się autorytetem Jean-Jacques’a Rousseau – wiele oznak typowej wymowy republikańskiej. Będzie ją można w każdym razie uznać za jedną z prób odpowiedzi polskiego republikanizmu na wyzwania nowoczesności.

3

Idea republikanizmu Joachima Lelewela w kontekście „odmienności” archetypu polskiej kultury politycznej

100%

Puszkow-Bańka A.

|

tom 4

|

nr 7

109-131

EN

When examining Polish political thought, one cannot help but notice that what engages Polish thinkers in reflection on the state and society is the problem of freedom. This is a characteristic feature of Polish political thought and is responsible for the special nature of the heritage of Polish political culture. In the secondary literature,the idea even appears that – historically – the fate of Poland and Polish people in the cultural, intellectual, and political spheres can be understood as, on the one hand, a reflection on the “republican paradigm” characteristic of Polish culture, and on the other, as this paradigm’s impact (positive or negative) on the history of Polandand Poles. The goal of this article is to attempt to explain the idea of republicanism in the socio-political thought of Joachim Lelewel. In the article, we propose the thesis that if – according to assumptions accepted by scholars – the archetype of every nation is, by definition, unchanging and untranslatable into any other archetype, and Lelewel defines it as republican, then in his view: firstly, Polish republicanism is distinct from European republicanism; and secondly, political life in Poland can only be organized within the bounds of the “republican paradigm.” The success of Poland depends upon whether the value of this paradigm will be recognized. However paradoxical it may sound, the requirement for “strong rule” in Poland consists in taking into account the “republican soul” of Poles. We also point to the issue – raised by Lelewel – of the fundamental “distinctness” of the archetype of Polish political culture (which is subsumed within the “republican paradigm”) from the archetype of European culture.

PL

Badając polską myśl polityczną, nie sposób nie zauważyć, że tym, co łączy refleksję polskich myślicieli nad państwem i społeczeństwem, jest problem wolności. Jest on wyróżnikiem polskiej myśli politycznej i stanowi o szczególnym charakterze dorobku polskiej kultury politycznej. Pojawia się nawet sformułowanie, iż koleje losów Polski i Polaków zarówno w sferze kulturowo-intelektualnej, jak i będącej z nią w koniecznym związku historii politycznej, można ująć jako z jednej strony refleksję nad charakterystycznym dla polskiej kultury „paradygmatem republikańskim”, a z drugiej jako jego oddziaływanie (pozytywne lub negatywne) na dzieje Polski i Polaków. Celem tego artykułu jest próba zrozumienia idei republikanizmu w myśli społeczno-politycznej Joachima Lelewela, który jest wyrazicielem i apologetą „paradygmatu republikańskiego”. W artykule zostaje postawiona teza, iż jeżeli – w myśl przyjętych przez badaczy założeń – archetyp kultury każdego narodu na mocy pojęcia jest niezmienny i nieprzekładalny na inny archetyp, a Lelewel ujmuje go jako republikański – to w jego ujęciu – po pierwsze; republikanizmpolski jest odmienny od republikanizmu europejskiego, po drugie życie polityczne w Polsce można organizować wyłącznie w ramach „paradygmatu republikańskiego”. Od uznania wartości tego paradygmatu zależy powodzenie Polski. Jakkolwiek brzmi to paradoksalnie: warunkiem „silnej władzy”, stabilnej i skutecznej, jest uwzględnienie przez nią „republikańskiej duszy Polaków”. Autorka wskazuje również na podnoszony przez Lelewela problem fundamentalnej „odmienności” archetypu polskiej kultury politycznej, którą tworzy „paradygmat republikański”, od archetypu kultury Europy.

4

Rola Kościoła katolickiego w procesie pokojowym podczas wojny o niepodległość Irlandii (1919–1921)

100%

Pawłowska A.

|

2020

|

nr 106

89-103

EN

The goal of the article is to explore the Irish Catholic Church contribution to the peace process and negotiations between the British and the Irish side of the war. The article examines the issue of the relations between the Irish republican movement and the Catholic Church in the 19th and the beginning of the 20th century as well as the topic of catholic clergy participation in the diplomatic actions of the era. The sources for this analysis were testimonies of the events’ participants collected by the Irish Bureau of Military History.

PL

Celem artykułu jest zbadanie udziału katolickiego duchowieństwa w procesie pokojowym i pertraktacjach między stroną brytyjską a stroną irlandzką podczas wojny o niepodległość Irlandii. Analizie została również poddana problematyka relacji między irlandzkim ruchem republikańskim a Kościołem katolickim na przestrzeni XIX i początku XX w. oraz kwestia udziału duchowieństwa katolickiego w działaniach dyplomatycznych tego okresu. Źródła do badań stanowią zeznania uczestników wydarzeń zebrane przez Biuro Historii Militarnej Irlandii.

5

Trzy błędy dotyczące demokracji

89%

Pettit P. , Grygieńć J.

|

nr 1

111-124

EN

This paper addresses three claims that are often made among contemporary policy-makers, political scientists and political theorists about democracy. The claims, in my view, are false and indeed revealingly false: they display a serious misunderstanding of the nature and appeal of democracy. As we see why they are false, we will come to appreciate dimensions of democracy that easily escape notice. I name the mistakes after outstanding thinkers who have made them. The first I describe as Berlin’s mistake, finding it in the work of the Anglo-Russian philosopher, Isaiah Berlin. The second I describe as Schumpeter’s mistake, naming it after the Austrian-American banker, economist and political thinker, Joseph Schumpeter. And the third I describe as Riker’s mistake, associating it with William Riker, the American political scientist, famous for his distinction between liberalism and populism.

PL

Artykuł jest poświęcony trzem poglądom na temat demokracji, często przyjmowanym przez współczesnych decydentów, politologów i teoretyków polityki. Poglądy te, w mojej opinii, są błędne, ale błędne w sposób pouczający. Ukazują one bowiem poważne niezrozumienie natury i walorów demokracji. Jeśli uświadomimy sobie, dlaczego są one błędne, dostrzeżemy istnienie tych wymiarów demokracji, które zwykle łatwo umykają naszej uwadze. Do nazwania tych błędów używam nazwisk wybitnych myślicieli, którzy je popełnili. Pierwszy z nich określam błędem Berlina, odnajduję go bowiem w dorobku brytyjskiego myśliciela rosyjskiego pochodzenia, Isaiaha Berlina. Drugi z nich określam błędem Schumpetera, nazywając go na cześć amerykańskiego bankowca, ekonomisty i myśliciela politycznego austriackiego pochodzenia, Josepha Schumpetera. Trzeci określam mianem błędu Rikera, przypisując go Williamowi Rikerowi, amerykańskiemu politologowi, znanemu ze swojego rozróżnienia między liberalizmem a populizmem.

6

Republikanizm, ustrój mieszany, kultura sprzeciwu obywatelskiego. Wokół odczytania myśli Jeana-Jacques’a Rousseau przez Philipa Pettita

89%

Lis R.

|

nr 1

125-138

EN

The article proposes a discussion with Philip Pettit’s theses developed in his book On the People’s Terms: A Republican Theory and Model of Democracy and his article “Two Republican Traditions.” Focusing on the so called Italian-Atlantic tradition, Pettit emphasises the linkeage of the ethos of contestatory citizenry and that of mixed constitution as crucial for republicanism. It is no coincidence that understing the tradition of republicanism in such a way, Pettit does not include Jean-Jacques Rousseau, seen rather as a forerunner of communitarism. Yet, one can hardly agree with Pettit’s classification of the republican tradition and - especially - with his reading of Rousseau. In the first place, it is precisely Rousseau’s thought that helps understand that republicanism, after all embodying the idea of citizens’ government, could absorb the values of mixed government only temporarly and conditionally-only until the latter could serve limitate non-civic (non-elective) elements of power. Pettit’s suggestion that the theory of popular sovereignty initiated by Rousseau must undermine the ideals of civic vigilance is also difficult to accept.

PL

W artykule proponuje się dyskusję z tezami Philipa Pettita zawartymi w książce On the People’s Terms: A Republican Theory and Model of Democracy i artykule „Two Republican Traditions”. Skupiając się na tzw. tradycji włosko-atlantyckiej, Pettit wskazywał na kluczowe dla republikanizmu powiązania etosów sprzeciwu obywatelskiego (contestatory citizenry) i ustroju mieszanego (mixed constitution). Nie jest przypadkiem, że do tak pojętej tradycji republikańskiej Pettit nie zaliczył Jeana-Jacques’a Rousseau, uznanego raczej za prekursora komunitaryzmu. Trudno się jednak zgodzić z prezentowaną przez Pettita klasyfikacją tradycji republikańskiej i - zwłaszcza - jego odczytaniem myśli Rousseau. Przede wszystkim to właśnie ta myśl ukazuje najlepiej, że republikanizm, uosabiający wszak ideę rządów obywatelskich, mógł przyswoić wartości ustroju mieszanego jedynie w sposób doraźny i warunkowy - jedynie dopóty, dopóki sprzyjały one ograniczeniu nieobywatelskich (niewybieralnych) czynników władzy. Trudno też przyjąć tezę Pettita, że zapoczątkowana przez Rousseau teoria zwierzchnictwa ludu musi podważać ideały kultury czujności obywatelskiej.

7

Wokół republikanizmu Ruchu Społecznego „Solidarność”: Próba podsumowania głosów w dyskusji

89%

Ciżewska-Martyńska E.

|

nr 1

159-182

EN

The article is an attempt at summary of the discussion on republicanism of the Polish Solidarity and the Eastern-European dissidence movement of 1970s and 1980s that took place after the fall of communism in 1989. The author comments on the debate’s sources and most important threads, placing them within the context of contemporary political philosophy. She presents three ways in which republicanism has been evoked in the debate: as a historical analogy, as a tradition that is intellectually coherent with the movement’s ideas, and as the movement’s legacy. In this way, the author comes closer to choosing a type of republicanism that corresponds with the Polish experience, and, what is more important, to evaluating the debate itself.

PL

Artykuł jest próbą podsumowania dyskusji wokół republikanizmu „Solidarności” i wschodnioeuropejskiego ruchu dysydenckiego lat 70. i 80. XX wieku, która towarzyszyła transformacji ustrojowej po upadku komunizmu w 1989 r. Autorka przedstawia źródła i najważniejsze wątki tej dyskusji, umieszczając je w kontekście współczesnej filozofii politycznej. Dotyczą one historycznych analogii ruchu dysydenckiego, ideowego pokrewieństwa ruchu i tradycji republikańskiej oraz dziedzictwa ruchu w dyskursie publicznym i rozwiązaniach ustrojowych. Pozwala to, z jednej strony, przybliżyć się do odpowiedzi na pytanie o typ republikanizmu najbliższego polskim doświadczeniom, a z drugiej - co ważniejsze - podjąć próbę ewaluacji intelektualnej dyskusji wokół republikanizmu w Polsce po 1989 r.

8

Ontologia społeczeństwa, dobro wspólne i kontestacja. Wokół pewnych kategorii państwa republikańskiego w ujęciu Philipa Pettita

89%

Wierzchosławski R. P.

|

nr 1

183-212

EN

Philip Pettit is one of the leading philosophical codifiers of the [neo-]republican conception of freedom and government, which is guided by the ideal of non-domination (empire and dominion). At the same time, he is the author of many important works in the areas of philosophy of social science (the question of explanation and interpretation), ethics (consequentialism), social ontology (how social groups exist) and philosophy of mind (how the intentional subject functions). In light of the criticisms and polemics that have emerged from the new ‘republican wave,’ to use this term, proponents of populist republicanism (John P. McCormick and others), who accuse representatives of an earlier generation of the republican tradition like John G.A. Pocock, Quentin Skinner and especially exactly Philip Pettit of aristocratic ‘deviation’ (only the upper classes and elites benefit from the project of depoliticizing the republic), it is important to point out the relevance for a reading of the republican project of the solutions developed by Pettit in social ontology. The author puts forward the thesis that it is only by considering his position in social ontology that his proposals in political philosophy can be fully understood (which does not mean accepted). The structure of the article is as follows: (1) the author presents the three dimensions of social ontology as seen by Pettit;(2) he then shows their relevance in defining the category of the common good, in the context of a republican political community (condominium model);(3) he points out some paradoxes related to the realization of the republican ideal of civic contestation. At the same time, author draws attention to the evolution of the republican project (certain aspects of it) in relation to analogous evolutions of propositions (solutions) in social ontology.

PL

Philip Pettit jest jednym z czołowych filozoficznych kodyfikatorów (neo-)republikańskiej koncepcji wolności i rządu, który kieruje się ideałem nie-dominacji (imperium i dominium). Jednocześnie jest autorem wielu ważnych prac z obszaru filozofii nauk społecznych (kwestia wyjaśniania i interpretacji), etyki (konsekwencjalizm), ontologii społecznej (jak istnieją grupy społeczne) oraz filozofii umysłu (jak funkcjonuje podmiot intencjonalny). W świetle krytyk i polemik, jakie pojawiły się ze strony nowej „fali republikańskiej”, by określić tym mianem zwolenników populistycznego republikanizmu (John P. McCormick i inni), którzy oskarżają przedstawicieli wcześniejszej generacji tradycji republikańskiej, takich jak Johh G.A. Pocock, Quentin Skinner, a zwłaszcza właśnie Philip Pettit, o arystokratyczne „odchylenie” (jedynie klasy wyższe i elity korzystają na projekcie depolityzacji republiki) istotne jest wskazanie na znaczenie dla odczytania projektu republikańskiego wypracowanych przez Pettita rozwiązań w ontologii społecznej. Autor stawia tezę, że dopiero uwzględnienie jego stanowiska w ontologii społecznej pozwala na pełne zrozumienie (co nie znaczy, że akceptację) jego propozycji w filozofii politycznej. Struktura artykułu jest następująca: (1) autor przedstawia trzy wymiary ontologii społecznej w ujęciu Pettita;(2) następnie pokazuje ich znaczenie w definiowaniu kategorii dobra wspólnego w kontekście republikańskiej wspólnoty politycznej (model condominium),(3) wskazuje na pewne paradoksy związane z realizacją republikańskiego ideału obywatelskiej kontestacji. Jednocześnie autor zwraca uwagę na ewolucję projektu republikańskiego (pewnych jego aspektów) w zależności od analogicznych ewolucji propozycji (rozwiązań) w ontologii społecznej.

9

Tradycja republikańska i jej znaczenie dla współczesnej edukacji obywatelskiej

89%

Czerwiński K.

|

nr 3

EN

The idea of republicanism derived from antiquity, inter alia, from Aristotle and Cicero, was developed in the modern political philosophy of such great thinkers as Machiavelli and Rousseau, and it proceeds contemporary thanks to, inter alia, Arendt, Skinner and Pettit, but without chances to become a dominant stream; republicanism is sometimes also treated only as a specific adjustment of liberalism. The most significant elements of the Republican tradition are: an aspiration to create a powerful state, emphasis on the importance of common good and the responsibility of citizens for shaping their republic. The implementation of the idea of republicanism provides an opportunity for functioning not merely the procedural democracy but also the substantive one, and in such a way it appreciates civil society. Therefore, the great importance is ascribed to civic education which is mostly focused on a formation of so-called “Republican virtues” such as respect for the law, social commitment, debate skills, courage to proclaim own opinions, honour, diligence and the like. The civic education might best be implemented in an informal way, through participation in the various institutions typical for civil society.

PL

Idea republikanizmu, wywodząca się ze starożytności (m.in. Arystoteles, Cycero), rozwinęła się w nowożytnej filozofii politycznej (m.in. Machiavelli, Rousseau) i jest kontynuowana współcześnie (m.in. Arendt, Skinner, Pettit), nigdy jednak nie stała się dominującym nurtem. Republikanizm bywa również traktowany jedynie jako swoista korekta liberalizmu. Najważniejsze składniki tradycji republikańskiej to dążenie do zbudowania silnego państwa, podkreślanie znaczenia dobra wspólnego oraz odpowiedzialność obywateli za kształt republiki. Realizacja idei republikańskich daje szansę funkcjonowaniu demokracji substancjalnej, a nie tylko proceduralnej, tym samym dowartościowując społeczeństwo obywatelskie. Duże znaczenie ma edukacja obywatelska, głównie nastawiona na kształtowanie tzw. cnót republikańskich, jak m.in. poszanowanie prawa, zaangażowanie społeczne, umiejętność debatowania, odwaga głoszenia opinii, honor, pracowitość itp. Edukacja obywatelska najpełniej może być realizowana w sposób nieformalny, przez uczestnictwo w różnych instytucjach społeczeństwa obywatelskiego.

10

Krótkie zebranie rzeczy potrzebnych z strony wolności (1587). Analiza intencji

75%

Koehler K.

|

tom 4

|

nr 7

67-88

EN

The text provides the contextual and rhetorical analysis of the anonymous pamphlet Krótkie zebranie rzeczy potrzebnych z strony wolności published in 1587. It examines the problem of “liberty” in the way it was used in the political debate – as we understand it – after the death of Stefan Batory. The author considers the objectives of the work which – as he understands them – are the promotion of the views of the opposition, and, above all, public activity as a good in itself. According to the author of the text, thepamphlet reveals – as it terms it – “the kitchen” (or the underlying) attitude of the szlachta towards reasonable politics. It manages to do this in many ways: from showing a gallery of personal characters derived from history and an exemplary method of political debating (a speech from the kokosza war) up to a deliberation on the different aspects of liberty in the Commonwealth (a right and wrong understanding of “liberty”). The text also represents a moderate methodological polemic with a traditional paradigm of political science (in the meaning of the history of ideas): it suggests a rhetorical analysis of the implementation of ideas in historio-political contexts.

PL

Tekst jest poświęcony analizie kontekstowej i retorycznej anonimowej broszury Krótkie zebranie rzeczy potrzebnych z strony wolności wydanej w 1587 roku. Bada się w nim użycie zagadnienia „wolności” w politycznej debacie – jak rozumiemy – po śmierci Stefana Batorego. Autor rozważa cele dzieła, które rozumie jako promowanie postawy opozycyjnej, a przede wszystkim aktywności publicznej jako dobra samego w sobie, które służyć ma dobru wspólnemu. Broszura, zdaniem autora tekstu, odsłania niejako „kuchnię” szlacheckiego podejścia do rozumnej polityki: poprzez ukazanie galerii przykładów osobowych wywiedzionych z historii, poprzez przykładowy sposób debaty publicznej (mowy z „wojny kokoszej”), aż po rozważania o wymiarach wolności w Rzeczypospolitej (dobre i złe rozumienie „wolności”). Tekst jest też stonowaną polemiką metodologiczną z tradycyjną szkołą politologiczną (w znaczeniu historia idei); proponuje się w nim retoryczną analizę zastosowań idei w kontekstach historyczno- politycznych.

11

Vrijheid, burgerlijk activisme en kritiek op het absolutisme: enkele casussen van het Nederlandse republicanisme in de verlichting

75%

Urbaniak J.

|

nr 5

19-35

NL

De bedoeling van deze bijdrage is te laten zien hoe de ontwikkeling van de republikeinse gedachten in Nederland in de laatste decennia van de achttiende eeuw verliep. Daarvoor presenteer ik drie casussen van het Nederlands republicanisme die volgens mij het meest cruciaal waren voor de vorming van de Nederlandse identiteit in de vroegmoderne tijd. Bij de analyse van de casussen probeer ik weer te geven hoe de republikeinse boodschap tot stand kwam: ik kijk zowel naar de ideologie die in de republikeinse concepten opgesloten lag, als naar de retorische weergave van de republikeinse ideeën – hoe ze, in de vorm van teksten en prenten, aan de lezer werden gepresenteerd.

EN

The purpose of this contribution is to show how republican thought in the Netherlands developed during the last decades of the eighteenth century. To this end, I present three cases of Dutch republicanism, which, I believe, were the most crucial in the formation of Dutch identity in the early modern period. When analysing these cases, I try to show how the republican message came about: I look both at the ideology that was embedded in republican concepts, and at the rhetorical representation of republican ideas – how, in the form of texts and prints, they were presented to the reader.

PL

Wolność, zaangażowanie obywatelskie i krytyka absolutyzmu. Kilka przykładów niderlandzkiego republikanizmu w Oświeceniu W niniejszym artykule przedstawiam rozwój myśli republikańskiej w Niderlandach w ostatnich dziesięcioleciach osiemnastego wieku. W tym celu prezentuję trzy przykłady postaw republikańskich, które moim zdaniem wywarły największe piętno na tworzenie się niderlandzkiej tożsamości narodowej w czasach przedwspółczesnych. Analiza przykładów ma za zadanie oddać sposób, w jaki powstawało republikańskie myślenie w umysłach Niderlandczyków. W tym celu badam zarówno ideologię republikańskich ideałów, jak i ich warstwę retoryczną – to, w jaki sposób przekazywane były w formie tekstów i obrazów ówczesnemu odbiorcy. De bedoeling van deze bijdrage is te laten zien hoe de ontwikkeling van de republikeinse gedachten in Nederland in de laatste decennia van de achttiende eeuw verliep. Daarvoor presenteer ik drie casussen van het Nederlands republicanisme die volgens mij het meest cruciaal waren voor de vorming van de Nederlandse identiteit in de vroegmoderne tijd. Bij de analyse van de casussen probeer ik weer te geven hoe de republikeinse boodschap tot stand kwam: ik kijk zowel naar de ideologie die in de republikeinse concepten opgesloten lag, als naar de retorische weergave van de republikeinse ideeën – hoe ze, in de vorm van teksten en prenten, aan de lezer werden gepresenteerd.

12

Od dominacji do kontestacji (i z powrotem?): Demokracja republikańska i jej krytycy

71%

Grygieńć J.

|

nr 1

139-157

EN

The subject of the article is the concept of contestatory democracy proposed by Philip Pettit, and its place in contemporary republican thought. The author describes the relationship between this concept and the ideas of radical democracy and republican freedom, as well as its institutional implications and related controversies. The main accusations of Pettit’s critics are considered: the fragmented and undemocratic nature of the proposed solutions, the undesirable consequences of making political decision-making both deliberative and de-politicized. The author claims that one of the most relevant shortcomings of Pettit’s concept is the attempt to de-politicize democracy by empowering democratically unsupervised expert institutions, as it leads to the question about the criterion of dividing decision making between radical-democratic or elitist institutions - question, to which Pettit does not give a definite answer.

PL

Przedmiot artykułu stanowi koncepcja demokracji kontestacyjnej zaproponowana przez Philipa Pettita oraz jej miejsce we współczesnej myśli republikańskiej. Autor tekstu opisuje relacje łączące tę koncepcję z ideami demokracji radykalnej i wolności republikańskiej, jak też jej implikacje instytucjonalne i związane z nią kontrowersje. Rozważone zostają główne zarzuty krytyków Pettita: fragmentaryczności i niedemokratyczności proponowanych przez niego rozwiązań, niepożądanych konsekwencji jego postulatu deliberacyjności i odpolitycznienia życia politycznego. Autor tekstu twierdzi, że jednym z największych braków koncepcji Pettita jest próba odpolitycznienia demokracji przez upełnomocnienie nienadzorowanych demokratycznie gremiów eksperckich. Prowadzi ona do pytania o kryterium stosowania instrumentów radykalno-demokratycznych i elitarystycznych, na które Pettit nie udziela zadowalającej odpowiedzi.

13

Glosa do idei republikanizmu

63%

Buchner W.

|

tom 4

|

nr 7

135-155

EN

The article tries to understand the idea of republicanism in the contemporary political context. The author maintains that the classic republican idea, which materialized in the Roman Republic, is nowadays very far from the forms of political life which could be accepted by our republics. For this reason, the very qualification of the republic has been often abused without any reference to its real history. In order to confirm this thesis, some examples of republican options are mentioned as being involved in the historical process. In conclusion, the democratic republics of our days are regarded as being destructive to the various forms of liberty because they are obliged to suffer the pressure of the bureaucracy and that of parliamentary democracy.

PL

Artykuł stanowi próbę zrozumienia idei republikanizmu we współczesnym kontekście politycznym. Autor stawia tezę, że klasyczna idea republikanizmu, ucieleśniona w Republice Rzymskiej, daleko odbiega od form, jakie przyjmują dzisiejsze republiki. Dlatego często nadużywa się samego określenia republiki bez odpowiedniego odniesienia do rzeczywistości historycznej. Na potwierdzenie tej tezy przytoczono przykłady republikańskich opcji, wskazując na ich historyczne uwikłania. Konkluzję wywodu stanowi teza, że dzisiejszerepubliki demokratyczne nie mają wiele wspólnego z instytucjami dawnej Republiki Rzymskiej, ponieważ ich przemożny demokratyzm niszczy znane niegdyś, zróżnicowane formy wolności, poddając je jednolitej presji biurokracji i parlamentaryzmu.

14

Współczesny dryf niemieckiego republikanizmu.

62%

Stempin A.

|

nr 9

58-75

PL

Punktem wyjścia analizy jest ewolucyjny charakter niemieckiego republikanizmu, którego główne linie rozwojowe nakreślone zostały przy trzykrotnej implantacji republikańskiej idei w Niemczech, w okresie Wiosny Ludów, w Republice Weimarskiej i Republice Bońskiej – za każdym razem znajdujące swój symboliczny wyraz w przyjęciu trójkolorowej flagi czarno-czerwono-złotej. Oś analizy przebiega natomiast wzdłuż trzech fenomenów, stanowiących najsilniejsze dryfy współczesnego republikanizmu niemieckiego, noszonego prądem kryzysu państwa socjalnego: komunitaryzmu, wyparcia samego pojęcia republikanizmu z przestrzeni publicznej i zastąpienia go terminem „demokracja”, oraz niebywałym triumfem hasła „sprawiedliwość społeczna”.

EN

The starting point of the analysis is the evolutionary nature of the German republicanism whose main paths to development were traced thanks to the implantation of the republican idea, which occurred thrice in German history – during the Revolutions of 1848, the Weimar Republic and the Federal Republic of Germany. Each time the symbolism was to be found in the acquisition of the black, red, and gold tricolour flag. The analysis touches on three phenomena which are the strongest currents of the modern German republicanism that are carried by the crisis of a welfare state: communitarianism, the replacement of the term “republicanism” for “democracy”, and an incredible triumph of the social justice slogan.

DE

Die Analyse geht von einem evolutionären Charakter des deutschen Republikanismus’ aus. Dessen drei Hauptentwicklungsstränge, die drei Mal in der deutschen Geschichte ersonnen und umgesetzt worden sind, nämlich in der Zeit des Frühlings der Völker 1848, der Weimarer Republik 1919 und der Bonner Republik 1949, und die jedes Mal in der Annahme von Schwarz-Rot-Gold als Bundesfahne symbolisch gipfelten, werden hier skizziert. Im Zentrum der Analyse stehen drei Erscheinungen, die das Driften des gegenwärtigen deutschen Republikanismus’ charakterisieren, getragen durch die Krise des Sozialstaates: der Kommunitarismus, das Verdrängen des Begriffs Republikanismus, der durch das Zauberwort Demokratie ersetzt wurde, und der Triumph der sozialen Gerechtigkeit als wichtigster republikanischer Grundsatz.

15

Francuski republikanizm w płomieniach – zagrożenia i wyzwania przed współczesnym republikanizmem w Europie na przykładzie Francji.

62%

Stempin A.

|

nr 9

40-57

PL

Fala buntów, jaka w listopadzie 2005 roku w wybucha we francuskich Banlieues (gettach zamieszkałych przez migrantów) i przelała się dalej przez przedmieścia wstrząsnęła francuskim modelem republikańskim. Inicjatorami zamieszek była bowiem osiedlona we Francji trzecia generacja Afrykańczyków z Maghrebu, która w świetle republikańskiego ideału „à la française” z definicji uchodzi za zintegrowaną cześć społeczeństwa. Artykuł dowodzi, że to dyskryminacja społeczna, masowe bezrobocie, nędzny poziom szkół, kulturalna degradacja oraz zamieszkiwanie w owych gettach jest przyczyną buntu, a klęska polityki integracyjnej wobec trzeciego pokolenia kolorowych migrantów stanowi niechybną porażkę obecnego modelu republikańskiego we Francji, opartego o sztywną zasadę równości.

EN

The wave of riots that hit the French banlieues (ghettoes inhabited by immigrants) in November 2005, and then spread even further, has shaken the French republican model. For the initiators of the riots were third-generation African migrants from the Maghreb, the ones that were supposed to be integrated with the rest of the society, according to the French republican ideal. The article argues that social discrimination, large-scale unemployment, poor level of education, cultural degradation and life in the aforementioned ghettoes were the cause of civil unrest and that the defeat of immigration policy towards third-generation coloured migrants is a failure of the current republican model in France which is based on a rigid equality principle.

DE

Die Unruhen, die im November 2005 in den Banlieues (Wohnghettos) französischer Städte explodierten und die sich weiter durch deren Vororte ergossen haben, haben das gängige französische republikanische Modell tief erschüttert. Denn die Kravallen löste die zweite bzw. die dritte Generation der Immigranten aus dem Maghreb aus, d. h. die in Frankreich geborenen Kinder der Immigranten, die im Lichte des republikanischen Models „à la française“ als französische und durchaus integrierte Bürger mit französischem Pass gelten. In dem Artikel werden die Gründe und Ursachen für die gewaltigen Unruhen auf den sozialen Abstieg, Massenarbeitslosigkeit, soziale Diskriminierung, Schulmisere, kulturelle Verödung, und ghettoisiertes Wohnen der Immigranten zurückgeführt. Das offensichtliche Scheitern der französischen Integrationspolitik in der dritten Generation der farbigen Immigranten kann als die Niederlage des gegenwärtigen republikanischen Modells in Frankreich gelten, das auf einem rigiden Verständnis von Gleichheit beruht.

16

Charles’a Maurras’a krytyka republikanizmu.

45%

Pazik A.

|

nr 9

76-88

PL

Charles Maurras to twórca i przywódca „l’Action Française”, monarchicznego i kontrrewolucyjnego ruchu politycznego. Jest również autorem doktryny nacjonalizmu integralnego. Działalność Maurras’a i „l’Action Française” przypadła na szczególny okres w historii politycznej Francji. Po przegranej we wrześniu 1870 roku bitwie pod Sedanem, której skutkiem była klęska w toczonej wówczas wojnie z Prusami, a także utrata Alzacji i Lotaryngii na rzecz jej wschodniego sąsiada, Francja przyjęła ustrój republikański. We francuskim społeczeństwie doszło wówczas do polaryzacji poglądów w oparciu o dychotomię: monarchizm – republikanizm. Konflikt ten pogłębiła tzw. afera Dreyfusa. Charles Maurras uważał, że państwo o ustroju republikańskim jest państwem słabym, pozbawionym możliwości realizacji racji stanu, a także działania ponad partiami politycznymi, przywiązanymi do swoich partykularnych interesów. Wskazywał przy tym, że „zarówno rozum, jak i doświadczenie” udowadniają, że rząd republikański nie jest w stanie kierować francuskim interesem narodowym. Powołując się na Jacques’a Bainville’a, stwierdzał, że republikańska forma rządów (bez względu na jej charakter występujący w historii politycznej Francji) była czynnikiem zagrażającym istnieniu państwa - poprzez wzmacnianie jedności niemieckiej. W artykule została przeprowadzona wielopłaszczyznowa analiza krytyki republikanizmu dokonana przez Charles’a Maurras’a: w wymiarze historycznym (w oparciu o tradycję republikańską we Francji), organizacyjno-instytucjonalnym i aksjologiczno-normatywnym.

EN

Charles Maurras was a creator and a leader of the “French Action”, monarchist and counter-revolutionary political movement. He was also an author of the conception of “integral nationalism”. Activity of the movement coincided with the particular period in the evolution of French political system. After a lost battle at Sedan in September 1870, which resulted in a French defeat in a war with Prussia and annexation of Alsace and Northern Lorraine to Germany, France adopted a republican political system. At that time, the political views of French society were polarized on the basis of a dichotomy: monarchism – republicanism. The conflict was reinforced due to Dreyfus affair. Charles Maurras reckoned that republican political system determines the frailty of State’s institutions, as they are incapable of acting in accordance with French national interest. Referring to Jacques Bainville, he considered the republican form of governance as a menace to the existence of the State – through strengthening the German unity. In the article, the Maurras’ critique of republicanism is considered in multiple aspects: historical (on the basis of the French republican tradition), institutional and axiological.

DE

Charles Maurras war Mitbegründer und Anführer die Ligue d'Action française, einer monarchistisch und nationalistisch sowie militant organisierten, katholischen, deutschfeindlich und antisemitisch orientierten Bewegung. Er verschrieb sich ganz der Ideologie des integralen Nationalismus. Sein Wirken und die unter seiner Ägide agierende d'Action française fiel in eine besondere Zeit in der Geschichte Frankreichs. Nach der Niederlage in der Schlacht bei Sedan 1870 und folglich im deutsch-französischen Krieg, was von Frankreich erzwang, das Elsass und Lothringen zugunsten des Nachbarn im Osten abzutreten, wurde die dritte Republik eingeführt. Doch in der französischen Gesellschaft kam es zu einer tiefen Spaltung, die sich zusätzlich aus der sog. Dreyfus-Affäre speiste. Auf beiden Seiten der Barrikade standen Republikaner und Monarchisten. Charles Maurras ging davon aus, dass ein republikanischer Staat schwach ist, seine Interessen nicht durchsetzen könne und dem Parteidenken verhaftet bleibe, da er sich von den Parteien nicht abzuheben vermöchte. Ferner verwies er auch darauf, dass „sowohl die Ratio als auch die Erfahrung“ zu genüge belegen, dass eine republikanische Regierung die Politik betreibt, welche den französischen Interessen zuwiderläuft. Indem er auf Jacques Bainville rekurrierte, klassifizierte er das republikanische System ab (und zwar unabhängig davon, wann es als Phänomen die französische Geschichte durchzog), da es sich immer zu einer Bedrohung für die eigene staatliche Existenz entpuppte und die deutsche Einheit förderte. Der Artikel setzt sich mit der Kritik des republikanischen Regierungsmodells aus der Feder von Charles Maurras auseinander, und berücksichtigt dabei die historischen (in Anlehnung an die republikanische Tradition in Frankreich), organisation-institutionellen und normativ-axiologischen Perspektiven.