Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

“A cancer on the planet”: Mountaintop Removal and Environmental Crime in Jonathan Franzen’s Freedom

100%

Miceli B.

|

tom 7

|

nr 1

343-356

PL

Amerykański pisarz Jonathan Franzen zawsze wykazywał duże zainteresowanie problemami środowiskowymi, szczególnie w swoim arcydziele Freedom (2011) oraz w eseju „My Bird Problem” (2005). Powieść Freedom opowiada o dziejach rodziny Berglund, a swego głównego bohatera ukazuje jako szczególnie zaangażowanego w sprawy ochrony środowiska. Walter jest prawnikiem, który aktywnie angażuje się w sprawy środowiskowe. Większość powieści jednak koncentruje się na zagadnieniach wsparcia organizacji o nazwie „Cerulean Mountain Trust”, która ma na celu uratowanie lasówki niebieskiej (cerulean warblers), gatunku małego ptaka śpiewającego i w tym celu stara się stworzyć „rezerwat ptaków” w Zachodniej Wirginii. Przedstawiony został także Vin Haven, milioner z Teksasu, potentat naftowy, który pragnie wdrożyć odkrywkowe wydobycie węgla, a następnie stworzyć rezerwat ptaków jako środek naprawczy. Celem niniejszego artykułu jest przeprowadzenie analizy powieści w kierunku uwypuklenia sposobu przedstawienia przez Franzena rzeczywistych przestępstw przeciwko środowisku, aby rzucić światło na szkodliwe praktyki, takie jak górnictwo szczytów górskich.

EN

The American novelist Jonathan Franzen has always shown a great interest for the environmental problems, mainly in his masterpiece Freedom (2011) and in the essay “My Bird Problem” (2005). Freedom, which recounts three decades of the Berglund family, sees its main character dealing with the environmental themes for his work. Walter is a lawyer who is actively engaged in environmental causes, but the one that occupies most of the novel, is the support of an organization called “Cerulean Mountain Trust”, which aims at saving the cerulean warblers, a small species of songbird, creating a “birds’ sanctuary” in West Virginia. The honorable cause is actually moved by Vin Haven, a Texan millionaire tycoon who wants to implement an extractive coal strip mining operation and afterwards build the birds’ sanctuary as a remedial move. The aim of this paper is to analyze the novel to extract Franzen’s fictional depiction of actual environmental crimes in order to shed light on harmful practices such as the mountaintop removal.

2

Na skałach Calvados Antoniego Sygietyńskiego w świetle humanistyki ekologicznej

84%

Piechota D.

|

tom 33

|

nr 1

EN

This article is devoted to the analysis and interpretation of Sygietyński’s novel in the perspective of ecological humanities. The world presented in On the Calvados’ rocks is shown as an ecosystem, in which relations between people, animals, plants are very crucial. Fishermen are aware of the fact that their existence depends on nature. Despite this fact they treat nature as an object, they immerse themselves in the process of consumption. Sygietyński anticipates the contemporary ecological thought about rational use of earthly goods.

PL

Artykuł ten poświęcony jest analizie i interpretacji powieści Sygietyńskiego w perspektywie humanistyki ekologicznej. Świat przedstawiony w Na skałach Calvados jest ukazany jako ekosystem, w którym relacje między ludźmi, zwierzętami, roślinami są bardzo ważne. Rybacy są świadomi, że ich egzystencja zależy od natury. Pomimo to traktują naturę w sposób przedmiotowy, pogrążając się w procesie konsumpcji. Sygietyński antycypuje współczesną myśl ekologiczną dotyczącą racjonalnego korzystania z dóbr ziemskich.

3

Czas, który wypadł z ram. Antropocen i ekokrytyczna lektura tekstów literackich

84%

Szaj P.

|

nr 24

6-25

EN

The first part of the paper offers a theoretical consideration of the Anthropocene as an epoch in which human and geological times have radically mixed. It outlines insights formulated within the Anthropocene discourse, as well as findings of climatology. They encourage developing the Anthropocene’s hauntology as an epoch in which “the time is out of joint”. The second part of the paper applies theory to literary studies practice (especially in terms of ecocriticism). Author reconstructs proposals to practice ecocriticism in the times of the Anthropocene formulated by Timothy Clark and Lynn Keller, and undertakes initial attempts at translating them into the Polish context.

PL

Pierwsza część artykułu podejmuje teoretyczny namysł nad antropocenem jako epoką, w której nastąpiło radykalne wymieszanie czasu ludzkiego i geologicznego. W części tej przedstawione są wglądy formułowane w obrębie dyskursu antropocenu, a także ustalenia klimatologii. Skłaniają one do wypracowania widmontologii antropocenu jako epoki, w której „czas wypadł z ram”. Druga część artykułu przekłada ustalenia teoretyczne na praktykę literaturoznawczą (zwłaszcza ekokrytyczną). Autor rekonstruuje propozycje uprawiania ekokrytyki w czasach antropocenu sformułowane przez Timothy’ego Clarka oraz Lynn Keller i podejmuje wstępne próby przełożenia ich na kontekst literatury polskiej.

4

Problematyka śmieci w twórczości Olgi Tokarczuk

84%

Jakubowicz K.

|

nr 24

210-225

EN

The paper discusses the issue of waste and plastic, especially plastic bags, in the works by Olga Tokarczuk. The author considers what waste is in today’s civilization. Waste is a marginalized, omitted element in the human existence. This character of waste is used by Tokarczuk in her prose, where waste appears in full sight only to disappear a moment later. She presents plastic products as an example of a new, better species, which may prove to have surpassed man in terms of survival of the fittest. In her essays and short stories examples of a new spirituality related to waste segregation can also be observed.

PL

Artykuł przedstawia problem odpadów i plastiku, zwłaszcza plastikowych torebek w twórczości Olgi Tokarczuk. Autorka zastanawia się nad tym, czym są odpady dla współczesnej cywilizacji. Śmieć stanowi element zmarginalizowany i pomijany w ludzkiej egzystencji i jako taki zostaje przejęty przez noblistkę. Przedstawia ona wytwory z plastiku jako przykład nowego, lepszego gatunku, który w walce o byt może okazać się lepszy od człowieka. W jej esejach i opowiadaniach można także dostrzec przejawy wytworzenia się nowej duchowości w związku z segregacją śmieci.

5

Do źródeł, do gór. Protoekokrytyczne odczytania Waldenu Henry’ego Davida Thoreau i Na przełęczy Stanisława Ignacego Witkiewicza

84%

Budnik A.

|

nr 24

162-179

EN

In the article, I focus on the comparative approach to the images of nature in literature at the turn of the 19th and 20th centuries. I analyse H.D. Thoreau’s Walden, or life in the woods and Stanisław Witkiewicz’s Na przełęczy [On the mountain pass]. The starting point for examining the origins of nature writing is a close reading of Henry David Thoreau’s essay, which marks the beginning of ecocriticism: it combines an activist and revisionist approach towards the relationship between human and more-than-human nature. Although nature writing has not developed as a distinct tradition in Polish literary studies, in my analysis I demonstrate that Stanisław Witkiewicz’s Na Przełęczy (1891) is essentially an example of this genre, as discussed by Lawrence Buell in reference to H.D. Thoreau’s essay.

PL

Artykuł przedstawia komparatystyczne ujęcie obrazów przyrody w literaturze przełomu XIX i XX wieku na przykładzieWaldenu, czyli życia w lesie Henry’ego Davida Thoreau oraz Na przełęczy Stanisława Witkiewicza. Punktem wyjścia do rozważań o początkach literatury środowiskowo zorientowanej jest lektura eseju D.H. Thoreau. W założycielskim dla gatunku przyrodopisarstwa tekście Amerykanina upatruje się również korzeni współczesnych badań ekokrytycznych: łączących w sobie postawę aktywistyczną i rewizyjną wobec relacji człowieka i pozaludzkiej przyrody. Choć przyrodopisarstwo nie wykształciło swojej tradycji na gruncie polskiego literaturoznawstwa, lektura Na przełęczy Stanisława Witkiewicza aż nadto zdaje się odpowiadać typologii tekstów zorientowanych środowiskowo, wypracowanej na podstawie eseju H.D. Thoreau przez Lawrence’a Buella.

6

Ekokrytyczne czytanie powieści Vladana Desnicy Pronalazak Athanatika

84%

Đurđević G.

|

nr 24

84-105

EN

The author gives an ecocritical reading of a short, unfinished novel by Vladan Desnica Pronalazak Athanatika (The Discovery of Athanatik). The paper comprises three thematic units: an ecocritical approach to a thematic cycle (life – death – immortality) in the novel, compared with Homo Deus by Yuval Noah Harari; an ecocritical analysis of rain as seen from the point of view of Susan Farrell’s ideas; and an analysis of Pronalazak Athanatika in the context of two dystopian ecological/environmental novels in contemporary Croatian literature, Planet Friedman by Josip Mlakić and Mjesečev meridijan (The Moon Meridian) by Edo Popović, with a comparison to ecocritical readings of Louise Squire. The author concludes that Pronalazak Athanatika – defined in genre terms as speculative fiction – makes Desnica a predecessor to current scientific considerations (Harari) and literary works (Mlakić, Popović) in warning that ecology and ecological factors – immortality and population increases, a lack of food, and ultimately the destruction of the planet – may have destructive effects on social change, the division of power, and the shape of the future.

PL

Autor podejmuje się lektury krótkiej niedokończonej powieści Vladana Desnicy Pronalazak Athanatika z niszowej perspektywy ekokrytycznej. Artykuł składa się z trzech części tematycznych: ekokrytycznego ujęcia cyklu tematycznego: życie – śmierć – nieśmiertelność w porównaniu i nawiązaniu do dzieła Homo deus Yuvala Noaha Harariego. Następnie autor ekokrytycznie analizuje deszcz poprzez pryzmat koncepcji Susan Farrell. W ostatniej części analizuje utwór Pronalazak Athanatika w kontekście dystopijnych współczesnych chorwackich powieści ekologicznych/dotyczących środowiska: powieści Planet Friedman Josipa Mlakicia oraz książki Mjesečev meridijan Edo Popovicia, w odniesieniu do ekokrytycznych tekstów Louise Squire. Autor konkluduje, że Desnica w swoim dziele Pronalazak Athanatika – które zalicza do fikcji spekulatywnej – odwoływał się do aktualnych rozważań naukowych (Harari) i dzieł literackich (Mlakić, Popović). Ostrzegał, że ekologia i czynniki ekologiczne – nieśmiertelność i wzrost populacji, brak żywności, a w ostateczności niszczenie planety – mogą mieć destrukcyjny wpływ na zmiany społeczne, dystrybucję władzy i kształtowanie przyszłości. Desnica stał się dzięki temu prekursorem powieści ekologicznych.

7

„Nie z nienawiścią, lecz z pogardą patrzy kot na psa”. Čapkowskie uwagi na temat psychiki zwierzęcej

84%

Gawarecka A.

|

nr 1

159-180

EN

The book by Karl Čapek Měl jsem psa a kočku (I had a dog and a cat) appeared (posthumously) in 1939 in the Czech publishing market. This publication, which consisted of several essays, a story about the fox terrier Dašenka and a humorous guide to dog breeds, was mostly treated by literary scholars as some kind of hybrid bricolage of a miscellaneous texts. The animal stories published in this book draw their thematic material from everyday and empirical observation and do not need to use systems of cultural references and imagination. Their reception, however, requires common knowledge, available to those (i.e., in fact, to everyone) who have ever dealt with domestic animals and thus are able to confirm these observations, confront them with their own experience and, as a result, appreciate the accuracy and insight of the diagnoses offered by the author. The paradoxical conclusions of Čapek’s remarks throw readers out of their cognitive routine and show that the problem of animal emotional and intellectual life is more complicated than is usually considered. The narrative portraits of dog and feline heroes are primarily used to build anthropological models for which the patterns of animal behaviour constitute a convincing (because reduced to simplified “basic” behavioural matrices) exemplification.

PL

Książka Karla Čapka Měl jsem psa a kočku (Miałem psa i kota) ukazała się (pośmiertnie) w 1939 roku na czeskim rynku wydawniczym. Publikacja ta, składająca się z kilku esejów, opowieści o foksterierze Dášeńce i humorystycznego przewodnika po rasach psów, była traktowana przez badaczy literatury głównie jako swego rodzaju hybrydyczny bricolage różnych gatunków literackich i publicystycznych. Zamieszczone w niej opowieści o zwierzętach czerpią materiał tematyczny z codziennej i empirycznej obserwacji i nie wymagają korzystania z systemów kulturowych odniesień i wyobrażeń. Ich odbiór wymaga jednak wiedzy powszechnej, dostępnej dla tych (czyli właściwie dla wszystkich), którzy mieli do czynienia ze zwierzętami domowymi i dzięki temu są w stanie potwierdzić te spostrzeżenia, skonfrontować je z własnym doświadczeniem i w efekcie docenić trafność i wnikliwość diagnoz przedstawionych przez autora. Paradoksalne konkluzje, które Čapek wywodzi ze swych spostrzeżeń, wytrącają czytelnika z rutyny poznawczej i pokazują, że problem życia emocjonalnego i intelektualnego zwierząt jest bardziej skomplikowany, niż to się zwykło uważać. Narracyjne portrety psich i kocich bohaterów służą przede wszystkim budowaniu modeli antropologicznych, dla których wzorce zachowań zwierząt stanowią przekonującą (bo sprowadzoną do uproszczonych „podstawowych” matryc behawioralnych) egzemplifikację.

8

Kilka uwag o pojęciu leksykalnego ekosystemu (na przykładzie języka polskiego)

84%

Sławkowa E.

|

nr 15

255-264

EN

Bringing together basic assumptions of posthumanism and ecocriticism the essay critically explores the thesis of the fundamentally anthropocentric nature of language pointing at the nonanthroponormative element present in language and, most noticeably, in its vocabulary. We try to present a concept of the lexical ecosystem in which clusters of words are used with reference to people but also to plants and animals. The core of this system is constituted by words connected with life conceived of as zoe – biological duration of living organisms involving the processes of birth, maturation, aging, and dying. Clusters of words of this ecosystem address fundamental activities of living organisms such as breathing, digesting, moving, articulating sounds as well as inner and outer features of man. Hence, the essay suggests that the concept of the lexical ecosystem necessitates a new pedagogical approach towards the question of metaphor and metaphorical nature of language.

9

Wiersz jak wysychająca rzeka i nasza wrażliwość. O współczesnej ekokrytyce w badaniach literackich

84%

Żurek Ł.

|

nr 1

61-77

EN

The article deals with the relationship between beliefs about the sources/causes of the climate crisis and ecocriticism in literary studies. The author emphasizes that literary studies, being a cultural practice, is not isolated from the ideological nature of contemporary reality. In his analysis, the author focuses on the visions of causality of a literary work and accounts on interpretation present in Polish ecocriticism. The works of Polish authors associated with ecocriticism provide material for the reconstruction of those beliefs.

PL

Artykuł dotyczy związku między przekonaniami na temat źródeł/przyczyn kryzysu klimatycznego a ekokrytyką w badaniach literackich. Autor podkreśla, że literaturoznawstwo, będąc praktyką kulturową, nie jest odizolowane od ideologiczności współczesności. W swojej analizie autor skupia się na obecnej w polskiej ekokrytyce wizji sprawczości utworu literackiego oraz interpretacji. Prace polskich autorów związanych z ekokrytyką, zarówno tych uznanych, jak i mniej doświadczonych, stanowią materiał do rekonstrukcji tych przekonań.

10

Strategie opisu zagadnień ekologicznych i elementy ekokrytyki we współczesnej literaturze ukraińskiej

84%

Rozinkewycz N. , Bracki A.

|

nr 1

435-447

EN

The aim of the article is to present a strategy for describing ecological issues and to identify elements of ecocriticism in selected works of contemporary Ukrainian literature. A concise analysis covers mainly prose works, one play and Ukrainian themes in the work of Olga Tokarczuk. The issues of interdependence between people and the world around them, the literary image of life and death in a known space, were brought to the fore. The problem of occupation of the native land and the hostility of the previously known world were also touched upon. The article contains a short analysis of possible scenarios of nature’s rebirth in the context of creating new relationships with people.

11

>>Puszcza Białowieska rośnie na osadach ludzkich<< – las i pamięć

67%

Sawicka-Mierzyńska K.

|

2020

|

tom 8

70-89

EN

The purpose of the article is to show the specifics of the forest as a memorial site. The starting point is the story of the graves of Romuald Rajs "Bury’s" victims hidden in the forest. The issue of the location of their graves, and later – a form of commemoration, is an example of memory conflicts that often occur in areas with a complex history and heterogeneous ethnic structure, to which Podlasie belongs. The events of 1946 and their consequences for subsequent generations of the inhabitants of Hajnówka became the factual canvas for the crime story of Okularnik [The Mercedes W210] by Katarzyna Bonda, the interpretation of which is an essential part of the considerations contained in the article. The forest, due to its ambivalent attributes and cultural connotations, such as opacity, place of refuge/ threat, closeness/ strangeness, persistence/ changeability, turns out to be one of the key metaphors for describing difficult community memory, which it hides/ conceals and protects at the same time. The research perspective used in the article is memory studies. The category of necropolitics (within the meaning of Ewa Domańska) is also important.

PL

Celem artykułu jest pokazanie specyfiki lasu jako miejsca pamięci, a punktem wyjścia – historia ukrytych w puszczy mogił ofiar Romualda Rajsa „Burego”. Kwestia lokalizacji ich grobów, a później – formy upamiętnienia, stanowi przykład konfliktów pamięci, do jakich często dochodzi na terenach o złożonej historii i niejednorodnej strukturze etnicznej, a do takich należy Podlasie. Wydarzenia 1946 roku i ich konsekwencje dla kolejnych pokoleń mieszkańców Hajnówki stały się faktograficzną kanwą kryminału Katarzyny Bondy Okularnik, którego interpretacja stanowi zasadniczą część zawartych w artykule rozważań. Las, ze względu na swoje ambiwalentne atrybuty i kulturowe konotacje, takie jak nieprzejrzystość, miejsce schronienia / zagrożenia, bliskość / obcość, trwałość / zmienność, okazuje się jedną z kluczowych metafor służących opisaniu trudnej wspólnotowej pamięci, którą ukrywa / utajnia i zabezpiecza zarazem. Zastosowana w artykule perspektywa badawcza to pamięcioznawstwo, ważna jest również kategoria nekropolityki w wersji Ewy Domańskiej.

12

„Cytowałam zdania z wnętrza drzew”. „minimum” Urszuli Zajączkowskiej

67%

Gralewicz-Wolny I.

|

2020

|

tom 8

43-52

EN

This paper is an attempt to read the last volume of poetry by Urszula Zajączkowska with the trail of three poems: w koronach [in the crowns], miejsce przy oknie [a window seat] and wysokie drzewa [tall trees]. They all refer to dendrological threads, thus representing one of several, but perhaps the most important area of the natural interest of the author of Atomy [Atoms]. These works have been interpreted as emblems of concepts, respectively, contact, communication and creation, setting the reading directions of the other poems collected in the volume.

PL

Artykuł jest próbą lektury ostatniego tomiku poezji Urszuli Zajączkowskiej tropem trzech zamieszczonych w nim wierszy: w koronach, miejsce przy oknie i wysokie drzewa. Wszystkie odwołują się do wątków dendrologicznych, reprezentując tym samym jeden z kilku, lecz być może najważniejszy obszar przyrodniczych zainteresowań autorki Atomów. Wymienione utwory zostały potraktowane w interpretacji jako emblematy pojęć, odpowiednio, kontaktu, komunikacji i kreacji, wyznaczając kierunki lektury pozostałych zgromadzonych w tomie wierszy.

13

Black metal jako kontynuacja romantyzmu? O figurze artysty i stosunku do natury jako korzeniach gatunku

67%

Barski K.

|

nr 2

325-345

EN

The main purpose of this article is to determine the roots of the extreme music genre black metal. The author notices links to the artistic anthropology of Roman ticism and the reception of nature characteristic of that time. Considering the first problem, he draws attention to the relationship between the lyrical message of black metal songs and political life, as well as to the realization of the romantic-modernist figure of the artist-madman and the tormented artist who also has mediumistic features. An important element of this image is transgressive Satanism. The second group of problems is connected with the romantic attitude toward nature that is observed in black metal music. Nature there becomes a space to escape from the modern, technocratic, neoliberal world and offers a chance to consolidate an indi vidual’s identity. Much attention is paid to the relationship between the American black metal scene and poets considered to be the precursors of ecocriticism; atten tion is also drawn to the resentment-based return of nationalizing black metal to a rustic past.

14

„Praca we krwi”. O języku podmiotu kobiecego i podmiotu zwierzęcego w Mateczniku Małgorzaty Lebdy

67%

Herman A.

|

nr 2 (10)

1-16

RU

Цель этой статьи – представить экофеминистскую теорию животного субъекта и его отсутствующего референтного объекта в книге Matecznik [Матечник] Малгожаты Лебды. Экофеминизм предоставляет инструменты для обширного анализа концептуальных отношений между женщинами (и небинарными людьми) и животными, а также может служить теоретической основой для экокритического исследования литературы. Мыслители-экофеминистки Кэрол Дж. Адамс и Марти Хил разработали теории о взаимосвязи между человеческими и нечеловеческими феменами и исследовали вопросы сексуальности и телесности в контексте убийства и охоты на животных. Все эти проблемы являются важными мотивами творчества Малгожаты Лебды.

EN

Anouk Herman’s aim in this article is to introduce the ecofeminist theory of the animal subject and its absent referent in the poetry book Matecznik by Polish author Małgorzata Lebda. Ecofeminism provides tools for elaborate analysis of the conceptual connections between women (as well as persons of nonbinary identities) and animals and may be used as a theoretical background for ecocritical research on literature. Ecofeminist philosophers Carol J. Adams and Marti Kheel have developed theories regarding relationships of human and non-human phenomena. They examine the issues of sexuality and carnality in the context of the killing and hunting of animals, themes which constitute important motifs in Lebda’s poetry.

PL

Celem niniejszej pracy jest przybliżenie ekofeministycznej teorii zwierzęcego podmiotu i jego nieobecnego przedmiotu odniesienia w tomiku Matecznik Małgorzaty Lebdy. Ekofeminizm dostarcza narzędzi do rozbudowanej analizy konceptualnych związków pomiędzy kobietami (a także osobami niebinarnymi) i zwierzętami, może być również stanowić teoretyczne zaplecze ekokrytycznego badania literatury. Ekofeministyczne myślicielki, Carol J. Adams i Marti Kheel, rozwinęły teorie dotyczące relacji ludzkich i nieludzkich fenomenów, zbadały także zagadnienia seksualności i cielesności w kontekście zabijania i polowania na zwierzęta. Wszystkie te problemy są ważnymi motywami w twórczości Małgorzaty Lebdy.

15

Ciało (nie)ludzkie. Motyw cielesności w tomiku Anny Adamowicz Animalia

67%

Mickiewicz A. J.

|

nr 2 (10)

1-18

RU

Цель статьи – проанализировать мотив телесности в сборнике стихов Animalia молодого автора Анны Адамович. Прикладная методология, разработанная на основе зоокритики, поддисциплины animal studies, использовалась для выдвижения тезиса о том, что стихи Адамович выражают несогласие с отношением к не-человеческой телесности как к низшему и сведению ее к бесполезному, пассивному «мясу». В статье утверждается, что Адамович в своем творчестве разрушает иерархию видов, действовавшую в мире антропоцентризма, и показывает трагические последствия деятельности человека для всего животного мира. Автор статьи на первый план выдвигает тему климатических изменений, которые затронула Адамович, и которые влияют на мир не-человеческих животных, то есть живых существ, не относящихся к человеческому роду.

EN

The aim of this article is to analyse the motif of corporeality in the poetic book Animalia by a young Polish poet Anna Adamowicz. The methodology implemented was elaborated based on zoocriticism, a subdiscipline of Animal Studies, and lead to advancing the thesis that Adamowicz’s poems are a voice of dissent against treating nonhuman corporeality as inferior and reducing it to worthless, passive “meat”. In her poetry, Adamowicz shatters the anthropocentric hierarchy of species and shows the tragic consequences of human activity for the entirety of animal world. Another theme worth underscoring and pointing to in her poetry is climate change, the effects of which are particularly acute in the world of non-human animals.

PL

Celem artykułu jest analiza motywu cielesności w tomiku poetyckim młodej autorki Anny Adamowicz Animalia. W tekście stosuję metodologię opracowaną na gruncie zookrytyki, subdyscypliny Animal Studies. Wiersze Adamowicz wyrażają niezgodę na traktowanie nie-ludzkiej cielesności jako gorszej, oraz redukowania jej do bezwartościowego, pasywnego „mięsa”. W swojej twórczości Adamowicz dokonuje destrukcji antropocentrycznej hierarchii oraz pokazuje tragiczne konsekwencje ludzkiej działalności dla całości świata zwierzęcego. Autorka porusza także tematykę nieodwracalnych zmian klimatycznych, które posiadają wpływ na świat zwierząt nie-ludzkich.

16

Welebit i perypatetyczny transgatunek – od Petara Zoranicia do Edo Popovicia

67%

Marjanić S.

|

nr 24

106-121

EN

The article interprets Velebit as a space of peripatetic literature beginning, naturally, with Petar Zoranić’s Planine (written in 1536 and published in 1569) wherein, in addition to a personal psychogram on conventional lovesickness (“beteg”), the author problematizes the general situation in his “scattered heritage” (“rasuta bašćina”) (under Ottoman and Venetian threat). As opposed to Zoranić’s imaginary voyage formulated as an allegorical voyage of enlightenment along the paths of Velebit, Edo Popović, in his trans-genre Priručnik za hodače (The Walkers’ Manual) (2009), 440 years after Zoranić (to introduce some symbolism), with his zen-roamings in Velebit and his principle of “voluntary poverty,” as mirrored in Henry David Thoreau’s ecological matrix, equally discloses sociograms of not only “scattered heritage”, but of the global world order, as well. The trilogy of travel writings, of this hiking literature by Edo Popović, can be defined as peripatetic literature about Velebit. Yet it has to be stressed that these are travel writings, namely hiking literature with an engaged attitude toward reality.

PL

W artykule pasmo górskie Welebit interpretowane jest jako przestrzeń literatury perypatetycznej. Autorka na początku skupia się na powieści pasterskiej Petara Zoranicia Planine (napisanej w 1536 roku, wydanej w 1569), w której autor oprócz osobistych opisów o konwencjonalnej miłosnej „bolączce” problematyzuje też ogólną sytuację o „rozproszonym dziedzictwie” (niebezpieczeństwo ze strony Turków i Wenecjan). W odróżnieniu od wyimaginowanej podróży Zoranicia, wykoncypowanej jako alegoryczna podróż poznawcza na welebickich szlakach, Edo Popović w transgatunkowym utworze Priručnik za hodače (2009) – swoimi wędrówkami zen po Welebicie oraz z życiową zasadą „dobrowolnego ubóstwa” – w ślad za matrycą ekologiczną zaproponowaną przez Henry’ego Davida Thoreau, 440 lat po powieści Zoranicia (by wprowadzić nieco symboliki) ujawnia socjogramy nie tylko „rozproszonego dziedzictwa”, ale także globalnego porządku świata. Trylogię relacji z podróży, literaturę górską Edo Popovicia można określić jako literaturę perypatetyczną o Welebicie, ze wskazaniem, że jest to opis podróży, literatura górska o zaangażowanym stosunku do rzeczywistości.

17

Szkoła uważności i działania. Relacje między światem dziecka a środowiskiem przyrodniczym w czasopismach dziecięcych wydawanych w Drugiej Rzeczypospolitej na przykładzie „Płomyka” i „Płomyczka”

67%

Gromadzka B. M.

|

nr 1

193-216

EN

The magazines published by Nasza Księgarnia, Płomyk and Płomyczek, were of great importance for the dissemination of the idea of environmental protection during the interwar period. Nature was an important topic of literary works, popular science articles, poems, advice columns, and readers’ letters. The subsequent issues corresponded to the rhythm of the school year and nature’s calendar. The idea of ecological education of Płomyka and Płomyczka was implemented through the concept of coexistence of children, plants, animals in a homogeneous environment. Reflecting on the presence of both plant and animal worlds in the city space and in the rural landscape sensitized the readers to the values and taught them to observe non-human inhabitants of courtyards, parks, gardens, forests and fields. There is a noticeable effort to create a space for communication and understanding of the natural world. The presentation of the concept of ecological education is a reconstruction of the ethical model where children, animals and plants become equal moral subjects, and where relational practices towards the environment and a sense of doing in the surrounding world are shaped.

PL

Duże znaczenie dla upowszechniania idei ochrony przyrody w okresie dwudziestolecia międzywojennego miały czasopisma „Naszej Księgarni” – „Płomyk” i „Płomyczek”. Przyroda stanowiła ważny temat utworów literackich, artykułów popularnonaukowych, wierszy, felietonów, porad oraz korespondencji z czytelnikami. Kolejne numery odpowiadały rytmowi roku szkolnego i kalendarza natury. Idea wychowania ekologicznego „Płomyka” i „Płomyczka” była realizowana przez koncepcję współistnienia dzieci, roślin i zwierząt w jednorodnym środowisku. Refleksja nad obecnością świata roślinno-zwierzęcego w przestrzeni miasta i w wiejskim krajobrazie służyła uwrażliwieniu na jego wartości i uczyła uważności w obserwacji nie-ludzkich mieszkańców podwórek, parków, ogrodów, lasów i pól. Widoczna jest dbałość o stworzenie przestrzeni porozumienia i współrozumienia świata natury. Ukazanie koncepcji edukacji ekologicznej jest rekonstrukcją modelu etycznego, w którym dzieci, zwierzęta i rośliny stają się równoprawnymi podmiotami moralnymi, kształtowane są praktyki relacyjne wobec środowiska oraz poczucie sprawstwa w otaczającym świecie.

18

Ekoprofetyzm Diuny Franka Herberta

67%

Smykowski M.

|

nr 1

233-258

EN

The article is an attempt to read Frank Herbert’s science fiction novel “Dune” from the perspective of ecocriticism. The starting point for the discussion on the desert planet Arrakis and its specific waterless ecosystem created by the author on the level of the ecological fiction is to seek the ecomimetic analogies to the anthropocenic condition of the mid 20th century Earth. “Dune” as an ecoprophetic witness was hugely inspired by Herbert’s ecological and anthropological observations concerned with the native societies well adapted to lead a life on desert; it projects also the potential future scenarios of world deprived of water. Speculative character of Herbert’s “Dune” shows how thinking about the end of the anthropocene stimulates the anthropological imagination, which instead of the vision of planetary omnicide, may be helpful in projecting nonapocalyptic scenarios of the new beginning.

PL

Artykuł stanowi próbę ekokrytycznego odczytania fantastycznonaukowej powieści Franka Herberta zatytułowanej „Diuna”. Punktem wyjścia do rozważań nad zaprojektowaną na poziomie fikcji literackiej pustynną planetą Arrakis i jej specyficznym bezwodnym ekosystemem, jest poszukiwanie ekomimetycznych analogii wobec antropocenicznej kondycji świata obserwowanego przez autora w pierwszej połowie XX wieku. Ekoprofetyczne świadectwo epoki człowieka, za jakie można uznać warstwę fabularną „Diuny”, czerpie zarówno z ekologicznych jak i antropologicznych obserwacji autora dotyczących społeczności przystosowanych do życia na terenach pustyni; wizualizuje także czytelnikowi potencjalne scenariusze przyszłości w świecie pozbawionym wody. Spekulatywny charakter prozy Herberta pokazuje, jak myślenie o końcu antropocenu stymuluje ćwiczenie antropologicznej wyobraźni, która zamiast wizji planetarnej zagłady, pozwala projektować nieapokaliptyczne scenariusze nowego początku.

19

Zagłada gatunków według Wiktora Woroszylskiego – czyli (nie) więcej niż egzemplifikacja

67%

Jarzyna A.

|

nr 4

91-114

PL

Artykuł stanowi wielokontekstową interpretację wiersza Wiktora Woroszylskiego „Zagłada gatunków”, napisanego w 1966 roku, a opublikowanego cztery lata później w tomie pod tym samym tytułem. Autorka odnosi utwór do realiów i warunków, w jakich powstawał (m.in. do nastrojów antysemickich), zestawia go z pozostałymi utworami poety, zwłaszcza z sylwiczną prozą autobiograficzną „Literatura. Powieść” (1977), dalej dowodzi, że wiersz wyprzedza rozpoznania na temat analogii między mechanizmami wykluczania pewnych grup etnicznych, prowadzącymi do ich eksterminacji, a przyzwoleniem na zabijanie zwierząt. Podkreślając wagę nowatorskiej swego czasu, dziś niesłusznie zapominanej książki Antoniny Leńkowej „Oskalpowana Ziemia” (1961), na którą Woroszylski bezpośrednio się powołuje, autorka artykułu wskazuje na aktualność i nośność omawianego utworu dla literaturoznawczej refleksji nad antropocenem (można by się nawet zastanawiać, czy nie jest to pierwszy polski wiersz poświęcony temu zjawisku), ciekawie rezonuje on m.in. z pracami Ewy Bińczyk, Dipesha Chakrabarty’ego i Elizabeth Kolbert, a jednocześnie przechowuje relikty antropocentrycznej optyki, dając wgląd w ograniczenia wyobraźni zbiorowej i indywidualnej. Niemniej w subwersywnej lekturze okazuje się ważkim głosem na rzecz deantropocentryzacji studiów nad genocydami.

EN

The paper is a multicontextual interpretation of Wiktor Woroszylski’s poem “Zagłada gatunków” (“A Holocaust of Genres”), written in 1966 and published four years later in a volume under the same title. The author of the paper relates the piece to the realia and circumstances in which it was composed (including the anti-Semitic ambiance), compares it to Woroszylski’s other pieces, especially to the silva rerum autobiographical prose “Literatura. Powieść” (“Literature. A Novel,” 1977), and moves on to prove that the poem foreruns the consideration about the analogy drawn between the mechanisms of exclusion of some ethnic groups leading to their extermination and permission to kill animals. Stressing the significance of the innovative in its time and now falsely forgotten book by Antonina Leńkowa “Oskalpowana Ziemia” (“Scalped Earth,” 1961) to which Woroszylski directly refers, the author of the paper points at the timelessness and strength of the poem to the literary studies reflection over the Anthropocene (the poem can even be thought of as the first Polish piece to reflect on the issue), it interestingly resonates with the works by, inter alia, Ewa Bińczyk, Dipesh Chakrabarty and Elizabeth Kolbert, and at the same time preserves the relics of anthropocentric optics, giving insight into the limits of collective and individual memory. Nonetheless, in subversive reading it proves to be a powerful voice for deanthropocentrisation of genocide studies.

20

Słabe, chrome i skołowaciałe. O praktycznych wymiarach teorii ekokrytycznych.

67%

Adamczewski T.

|

tom 32

|

nr 2

129-149

EN

The article reviews some recent developments in ecocritical discourses. It briefly overviews the discipline from the point of view of weak thinking and comments on Timothy Morton‟s hyperobjects, a notion which results in what he calls “the state of weakness and lameness for human beings”. This position is contextualised within the claims of Object-Oriented Ontology to demonstrate how – using Nicholas Royle's notion of veering – such ecothinking, while drawing on literary discourses, uses a weakened, non-anthropocentric position to offer an alternative to the standard „strong‟ mode of thinking and writing about the environment, to take it beyond didacticism, guilt and threat.

PL

Autor omawia w artykule współczesne osiągnięcia dyskursów ekokrytyki, próbując odczytać je przez pryzmat słabej myśli. Główna uwaga poświęcona jest intrygującym propozycjom teoretycznym Timothy‟ego Mortona dotyczącym hiperobiektów, które ukazane zostają w kontekście OOO (object-oriented ontology), a które uznać można za przykłady innego sposobu uprawiania teorii i praktyki akademickiej. Wykorzystując pojęcie veering (skołowacenia) Nicholasa Royle‟a, autor wskazuje zalety osadzenia rozważań w „osłabionej”, nieantropocentrycznej perspektywie, która stanowi alternatywę dla bardziej dydaktycznych i opartych na poczuciu winy dyskursów krytycznych.