Współczesny spór o polską edukację wyższą jest wynikiem jej szybkiego umasowienia. Akademickie próby konceptualnego opanowania tej zmiany koncentrują się wokół kwestii urynkowienia edukacji. Zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy urynkowienia, stoją na stanowisku, że rynek jest mechanizmem koordynacji, który (z pozytywnymi lub negatywnymi skutkami) jest w stanie zdominować logikę akademicką i całkowicie przekształcić uniwersytet. Celem artykułu jest przedstawienie, stanowiącej alternatywę dla opisanych powyżej pro- i antyrynkowych ujęć, teorii dóbr pozycjonalnych. Edukacja jest dobrem pozycjonalnym, ponieważ jej wartość dla danego konsumenta nie jest absolutna, ale relatywna – uzależniona od tego, jakie wykształcenie zdobyły osoby z jego czy jej otoczenia. Rywalizacja o dobra pozycjonalne jest poddana trzem zasadom – po pierwsze, jest ona grą o sumie zerowej, w której każdemu zyskowi odpowiada czyjaś strata; po drugie, stawki, o jakie się ona toczy, są wartościowe tylko wtedy, gdy może je zdobyć niewielu; po trzecie, ma ona skłonność do przeradzania się w „wyścigi zbrojeń”, w ramach których wszyscy ponoszą znaczne wydatki, ale nikt nic nie zyskuje. Ze względu na różnicę pomiędzy edukacją a dobrami, których wartość nie jest zależna od społecznego kontekstu ich konsumpcji, żaden sposób jej dostarczania – ani oparty na rynku, ani na państwie, nie będzie w stanie zaspokoić roszczeń wszystkich potencjalnych nabywców. Teoria dóbr pozycjonalnych pozwala na lepsze zrozumienie polskich publicznych i politycznych debat dotyczących uniwersytetów, jako sporu o związany z posiadaniem dyplomów edukacyjny prestiż, którego ilość jest skończona i który w związku z tym nie jest produkowany, lecz jedynie redystrybuowany. Próba politycznej regulacji tej redystrybucji nie musi być bardziej społecznie sprawiedliwa niż dystrybucja za pomocą rynku, gdyż w interesie aktorów mających wpływ na decyzje polityczne leży, dokonywana kosztem studentów masowych i zwiększająca poziom nierówności, koncentracja prestiżu w instytucjach elitarnych.
EN
The contemporary controversies around Polish higher education (HE) are an effect of rapid massification that the system underwent in the last decades. Academic conceptualizations of this change concentrate on the issue of marketization of HE institutions. Both proponents as well as opponents of marketization assume that the market can (for good or ill) dominate the institutional logic of the academia and completely modify the way universities work. The aim of this paper is to present an alternative to this assumption, based on the theory of positional goods. Education is a positional good because its value for a given person is not absolute, but relative to the level of education other people attained. The competition for positional goods is characterized by three rules: firstly, it is a zero sum game, in which each person’s gain is another person’s loss; secondly, the stakes are highly valuable only when winners are few; thirdly, the competition tends to take the form of “arms races”, where everyone’s considerable expenditures do not make anyone better off. Because of the difference between education and the goods that have absolute value, no way of providing it – neither by market nor the state – can satisfy the demands of all potential consumers. The theory of positional goods allows us to understand Polish public and political debates over HE, as conflicts concerning educational prestige – a good that may only be redistributed, but cannot be produced. The political regulation of that redistribution is not inherently more socially just than the market one. I argue that in the Polish case, it is in the interest of dominant public and political actors to increase inequality by concentrating educational prestige in selected elite institutions. That kind of concentration can be attained only at the expense of the majority of students and alumni, which constitutes a violation of social justice.
This article aims at sketching a big picture of the legal status of craftsmen and of craftsmanship in France and in Poland. The key question is whether this status still presents significant specificities or whether the law treats a craftsman as an ordinary businessman. The analysis, grounded in history and in positive law, shows that the legal status of craftsmen has retained more specificity in France than in Poland.
PL
Artykuł przedstawia zarys podstawowych zagadnień dotyczących statusu prawnego rzemieślnika i rzemiosła w polsko-francuskim ujęciu prawnoporównawczym. Główną kwestią jest pytanie czy rzemieślnik jest już po prostu tylko przedsiębiorcą i czy status rzemieślniczy uległ już, w związku z tym, całkowitej banalizacji prawnej. Analiza, oparta na argumentach historycznych a także na aktualnym stanie prawnym, pokazuje, że przedmiotowy proces banalizacji zaszedł dużo dalej w Polsce niż we Francji.
FR
Cette contribution tente d’esquisser les grandes lignes du statut juridique de l’artisan et de l’artisanat en France et en Pologne. La question centrale est celle de savoir si ce statut s’est déjà entièrement banalisé, l’artisan devenant alors un entrepreneur de droit commun ou s’il présente encore des particularités. L’analyse, prenant appui sur l’histoire et sur le droit positif, démontre que ce processus de banalisation est plus poussé en Pologne qu’en France.
The nearly universal access to higher education (HE) in developed countries was once praised as a great democratic achievement, and a basis for both economic development and social mobility. After the onset of the 2008 recession, the narratives changed considerably. The most radical critics of HE propose a partial “deschooling” of society by reversing the process of massification. This paper aims to present a critical discourse analysis (CAD) of the “don’t go to college” discourse that became popular in Poland and the United States. I trace the differences in the way the decision to go to college is conceptualized in Poland and the U.S to the differences in dominant political ideologies – democratic and egalitarian in the U.S., paternalistic and conservative in Poland. I also show how recent changes in the actual HE systems put those ideologies at odds with the educational realities of both countries.
PL
Uniwersalizację dostępu do wykształcenia wyższego uznawano za wielkie osiągnięcie krajów demokratycznych, podstawę dla ich rozwoju gospodarczego i społecznej ruchliwości. Ostatnie lata przyniosły jednak znaczą zmianę w treści narracji dotyczących szkół wyższych. Najbardziej radykalne formy krytyki zawierają sugestię, że konieczne jest dokonanie częściowego „odszkolnienia” społeczeństwa przez cofnięcie procesów umasowienia. Celem tego artykułu jest przedstawienie wyników krytycznej analizy dyskursu (KAD) odszkolnienia na podstawie źródeł pochodzących z USA i Polski. Zastosowanie KAD pozwala mi pokazać, jak te, z pozoru podobne, narracje mają u swych podstaw dwie przeciwstawne ideologie polityczne – liberalny indywidualizmu w wypadku USA i konserwatywny paternalizm w Polsce. Wskazuję też, w jaki sposób rzeczywista sytuacja absolwentów szkół wyższych stawia w wątpliwość racjonalność prognoz i planów formułowanych w obu odmianach analizowanego dyskursu.
In the last several years the nearly universal disposition for participation in higher education started to be seen, both by the academics and the general public, as a result of students’ irrationality. Students, influenced by the “myth of higher education” or the marketing strategies of higher education institutions, commit to a course of action that, according to the critics of mass HE, is economically unsound. The aim of this paper is to present an alternative way of thinking about individual agency, rationality and the compulsory element of education. I try to show how the negative consequences of mass higher education result from economically rational decisions of individuals. I also argue that mass higher education has many characteristics of a social trap, i.e. a process in which individual rationality has a detrimental effect on the common good. The theory of social traps makes it possible to explain how the diffuse, individual decisions generate an informal system of compulsory higher education and how this element of compulsion negatively impacts the potential for higher education reform.
PL
Powszechna potrzeba studiowania i zdobywania wykształcenia wyższego jest w ostatnich latach zarówno w dyskursie akademickim, jak i publicznym uznawana za wynik studenckiej irracjonalności. Studenci mają poddawać się kulturowemu „mitowi wykształcenia wyższego” czy marketingowym zabiegom uczelni, podejmując decyzję, która z ekonomicznego punktu widzenia jest – według krytyków umasowienia – nie do obrony. Celem tego artykułu jest przedstawienie alternatywy wobec opisanego powyżej sposobu myślenia o jednostkowej sprawczości, racjonalności i edukacyjnym przymusie. Staram się pokazać, że negatywne konsekwencje umasowionego wykształcenia są wynikiem ekonomicznie racjonalnych decyzji zdobywających je jednostek. Umasowienie ma bowiem wiele cech społecznej pułapki, tzn. procesu społecznego, w którym indywidualna racjonalność generuje stany suboptymalne z perspektywy wspólnoty. Teoria społecznych pułapek pozwala mi również wyjaśnić, w jaki sposób rozproszone decyzje jednostek generują nieformalny „przymus szkolny” dotyczący szkolnictwa wyższego i w jaki sposób przymus ten negatywnie wpływa na perspektywy reformy systemu.
Over the last decade the polish higher education and science sector experienced a series of policy changes that radically altered its relation with the state. In the course of a public debate concerning the new policies, the workers, practices and institutions of the university were criticized, which strongly influenced the image of the academic world in the public sphere. The aim of this paper is to describe mechanisms of change in public knowledge and legitimation of higher education and science sector in post-1989 Poland. The description is informed by a qualitative analysis of press content – “Gazeta Wyborcza” from 1989 to 2014. The effects of public debate that has taken place between 2008 and 2014 are described as a legitimation crisis of the polish university. This crisis forced university’s transition from a traditional, authority based mode of legitimation to a rational and pragmatic legitimation based on a precise, quantified definition of products offered by the schools, and highly reliant on the mechanisms of the state.
PL
W przeciągu ostatniej dekady polski system szkolnictwa wyższego i nauki został poddany serii reform radykalnie zmieniających jego stosunki z państwem. Jednocześnie znaczącej transformacji uległ jego wizerunek w strefie publicznej. W przebiegu debaty nad pożądanym kierunkiem reform, akademia – jej pracownicy, praktyki i formy instytucjonalne – zostały poddane silnej krytyce. Celem tego artykułu jest opis mechanizmów zmian, jakie dokonały się w zakresie publicznej wiedzy i legitymizacji systemu szkolnictwa wyższego i nauki w potransformacyjnej Polsce. Analiza opiera się na badaniu materiałów prasowych pochodzących z „Gazety Wyborczej” i jej wydań lokalnych z lat 1989-2014. Efekty debaty publicznej obejmującej lata 2008-2014 są interpretowane, jako kryzys legitymizacji polskiego uniwersytetu, wymuszający przejście z tradycyjnego dla akademii trybu legitymizacji opartego na społecznym autorytecie, do racjonalnych form legitymizacji, opartych na precyzyjnej definicji produktów i silnie zapośredniczonej przez aparat państwowy.
American revolt against meritocracy. A review of Christopher Hayes’s Twilight of the Elites: America after Meritocracy, William Deresiewicz’s Excellent Sheep: The Miseducation of the American Elite and the Way to a Meaningful Life, and Thomas Frank’s Listen, Liberal: Or, What Ever Happened to the Party of the People English translation: Anna Moroz-Darska Modernisation of the journal's operations and translation into the English language of articles published in Ars Educandi in 2012-2017 were financed with funds from the Ministry of Science and Higher Education as a part of the task Science Promotion Activity (pl. DUN). The task ‘The implementation of the editorial module on the platform of Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe – a system facilitating the editing and management of the academic journal Ars Educandi‘ was financed as a part of contract 661/P-DUN/2018 of 12.06.2018 from funds of the Ministry of Science and Higher Education designated for the promotion of science. The task ‘The creation of a modern online version of the academic journal Ars Educandi through the implementation of the publication module on the platform of Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe and the handling of international indexing databases’ was financed as a part of contract 661/P-DUN/2018 of 12.06.2018 from funds of the Ministry of Science and Higher Education designated for the promotion of science. The task ‘Preparation of the English language version of the last 6 annual issues (2012-2017) of the academic journal Ars Educandi and their publication online’ was financed as a part of contract 661/P-DUN/2018 of 12.06.2018 from funds of the Ministry of Science and Higher Education designated for the promotion of science.
PL
Amerykański bunt przeciwko merytokracji. Recenzja Twilight of the Elites: America after Meritocracy Christophera Hayesa, Excellent Sheep: The Miseducation of the American Elite and the Way to a Meaningful Life Williama Deresiewicza i Listen, Liberal: Or, What Ever Happened to the Party of the People Thomasa Franka. Modernizacja działania Czasopisma oraz tłumaczenia na język angielski artykułów Ars Educandi na lata 2012-2017 zostały sfinansowane ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z zadania Działalności Upowszechniającej Naukę (DUN). Zadanie: Wdrożenie modułu redakcyjnego na platformie Uniwersyteckich Czasopism Naukowych - systemu wspomagającego redagowanie i zarządzanie czasopismem naukowym Ars Educandi sfinansowano w ramach umowy 661/P-DUN/2018 z dnia 12.06.2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Zadanie: Stworzenie nowoczesnej wersji on-line czasopisma Ars Educandi przez wdrożenie modułu publikacyjnego na platformie Uniwersyteckich Czasopism Naukowych oraz obsługę międzynarodowych baz indeksacyjnych sfinansowano w ramach umowy 661/P-DUN/2018 z dnia 12.06.2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Zadanie: Przygotowanie anglojęzycznej wersji ostatnich 6 roczników (2012-2017) czasopisma naukowego Ars Educandi i ich wydanie w wersji online sfinansowano w ramach umowy 661/P-DUN/2018 z dnia 12.06.2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
The actors taking part in the public debate concerning the current higher education reform in Poland had diverse interests but they operated in a fairly homogenous field of ideology/discourse. For the dominant actors such as the Polish state and the academic leadership, the ideologies/discourses of Knowledge-Based Economy, New Public Management and market fundamentalism determined what could and could not be said. United in ideology, the dominant groups struggled for power – trying to define the future management and financial structures of higher education institutions in line with their interests. This paper is based on an analysis of two strategic documents that had a large impact during the debate. The first document was produced by the Rectors Conference, the second one by Ernst&Young Business Advisory and The Gdansk Institute for Market Economics (on behalf of the Ministry of Science and Higher Education). The aim in researching these documents was to determine how the dominant actors conceptualized the future position of students – an actor that had a limited impact on the debate. In both documents the students are defined as irrational social subjects, whose influence as consumers should be restricted for the good of the industry and the higher education institutions. The students’ position is redefined from that of the ‘client’ to that of the ‘product’ of higher education – which allows for the positioning of the “labour market” and “knowledge-based economy” as the real clients of the universities. Because of the differentiated needs of the new clients, the product of higher education institutions is to be divided into two categories. The first of them is the “mass product” that is destined for the currently existing labour market and is to be created by processing the lower-class human material. The second category is the “luxury product” that is destined for the prestigious professions and the not yet existent knowledge-based economy. English translation: Anna Moroz-Darska Modernisation of the journal's operations and translation into the English language of articles published in Ars Educandi in 2012-2017 were financed with funds from the Ministry of Science and Higher Education as a part of the task Science Promotion Activity (pl. DUN). The task ‘The implementation of the editorial module on the platform of Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe – a system facilitating the editing and management of the academic journal Ars Educandi‘ was financed as a part of contract 661/P-DUN/2018 of 12.06.2018 from funds of the Ministry of Science and Higher Education designated for the promotion of science. The task ‘The creation of a modern online version of the academic journal Ars Educandi through the implementation of the publication module on the platform of Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe and the handling of international indexing databases’ was financed as a part of contract 661/P-DUN/2018 of 12.06.2018 from funds of the Ministry of Science and Higher Education designated for the promotion of science. The task ‘Preparation of the English language version of the last 6 annual issues (2012-2017) of the academic journal Ars Educandi and their publication online’ was financed as a part of contract 661/P-DUN/2018 of 12.06.2018 from funds of the Ministry of Science and Higher Education designated for the promotion of science.
PL
Aktorzy biorący udział w debacie publicznej dotyczącej obecnej reformy szkolnictwa wyższego w Polsce mieli zróżnicowane interesy, ale działali w dość jednorodnym polu ideologii / dyskursu. Dla dominujących aktorów, takich jak państwo polskie i kierownictwo akademickie, ideologie / dyskursy gospodarki opartej na wiedzy, nowe zarządzanie publiczne i fundamentalizm rynkowy determinowały to, co można a czego nie można było powiedzieć. Zjednoczone w ideologii, dominujące grupy walczyły o władzę - próbując zdefiniować przyszłe zarządzanie i struktury finansowe instytucji szkolnictwa wyższego (HEI) zgodnie z ich interesami. Niniejszy tekst opiera się na analizie dwóch dokumentów strategicznych, które miały duży wpływ na przebieg debaty. Pierwszy dokument został opracowany przez Konferencję Rektorów, drugi - przez Ernst & Young Business Advisory i Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową (w imieniu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego). Celem badania tych dokumentów było ustalenie, w jaki sposób dominujący aktorzy konceptualizowali przyszłą pozycję studentów - aktora, który miał ograniczony wpływ na debatę. W obu dokumentach uczniowie są określani jako nieracjonalne podmioty społeczne, których wpływ jako konsumentów powinien być ograniczony do dobra branży i instytucji szkolnictwa wyższego. Stanowisko studentów zostaje przedefiniowane z "klienta" do "produktu" uczelni, co pozwala na pozycjonowanie "rynku pracy" i "gospodarki opartej na wiedzy" jako prawdziwych klientów uniwersytetów. Ze względu na zróżnicowane potrzeby nowych klientów produkt uczelni należy podzielić na dwie kategorie. Pierwszym z nich jest "produkt masowy" przeznaczony na obecny rynek pracy, który powstaje w wyniku przetworzenia materiału ludzkiego niższej klasy. Druga kategoria to "produkt luksusowy", który jest przeznaczony dla prestiżowych zawodów i jeszcze nieistniejącej gospodarki opartej na wiedzy. Tłumaczenie na język angielski: Anna Moroz-Darska Modernizacja działania Czasopisma oraz tłumaczenia na język angielski artykułów Ars Educandi na lata 2012-2017 zostały sfinansowane ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z zadania Działalności Upowszechniającej Naukę (DUN). Zadanie: Wdrożenie modułu redakcyjnego na platformie Uniwersyteckich Czasopism Naukowych - systemu wspomagającego redagowanie i zarządzanie czasopismem naukowym Ars Educandi sfinansowano w ramach umowy 661/P-DUN/2018 z dnia 12.06.2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Zadanie: Stworzenie nowoczesnej wersji on-line czasopisma Ars Educandi przez wdrożenie modułu publikacyjnego na platformie Uniwersyteckich Czasopism Naukowych oraz obsługę międzynarodowych baz indeksacyjnych sfinansowano w ramach umowy 661/P-DUN/2018 z dnia 12.06.2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Zadanie: Przygotowanie anglojęzycznej wersji ostatnich 6 roczników (2012-2017) czasopisma naukowego Ars Educandi i ich wydanie w wersji online sfinansowano w ramach umowy 661/P-DUN/2018 z dnia 12.06.2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
The article presents the results of the analysis of the strategies of hierarchization in public utterances which appeared in the media debate over unemployment among university graduates. The aim of the investigation was to grasp the way the procedures of discourse control, which were introduced into the public debate over higher education in Poland, interact with one another to produce and reinforce a particular “truth” about the university. The objects of our analysis were the ways of identifying the following places by the media actors: a) the privileged positions from which the truth of a given social order is told and within which the common good may be expressed, and b) the positions which are opposite to the latter and from which only a particular interest and “populist” demands can be articulated. These two categories in the debate were successively filled by the following groups: entrepreneurs (bearing witness to the truth about the low level of instruction at universities) and the representatives of social sciences and humanities defending themselves against these accusations. The diversity of argumentative strategies was revealed at the three levels of the order of discourse, namely, hierarchization of responsibility, hierarchization of access to the truth and hierarchization of interests.
PL
W artykule przedstawiono wyniki analizy strategii hierarchizacji wypowiedzi publicznych, które pojawiły się w debacie medialnej na temat bezrobocia wśród absolwentów szkół wyższych. Celem badań było uchwycenie sposobu, w jaki procedury kontroli dyskursu, które zostały wprowadzone do debaty publicznej na temat szkolnictwa wyższego w Polsce, wchodzą ze sobą w interakcje, tworząc i wzmacniając szczególną „prawdę” o uniwersytecie. Przedmiotem analizy były sposoby identyfikacji przez aktorów medialnych następujących miejsc: a) uprzywilejowane pozycje, z których mówi się prawdę o danym porządku społecznym i w których można wyrazić dobro wspólne oraz b) pozycje, które są przeciwne do tych pierwszych, z których można wyartykułować jedynie szczególne zainteresowanie i żądania „populistyczne”. Te dwie kategorie w debacie były kolejno wypełniane przez następujące grupy: przedsiębiorców (zaświadczających o niskim poziomie edukacji na uniwersytetach) oraz przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych broniących się przed tymi oskarżeniami. Różnorodność strategii argumentacyjnych została ujawniona na trzech poziomach porządku dyskursu, a mianowicie: hierarchizacji odpowiedzialności, hierarchizacji dostępu do prawdy i hierarchizacji interesów.
The debate organized by editors of “Ars Educandi” pertains to the question of whether the diagnoses of the social crisis in the time of the fall of communism in Poland have retained any value in actual conditions. The text by Zbigniew Kwieciński written in 1980 made a pretext for discussing similarities and differences between that and the current form of political authoritarianism in Poland, the relation between the “surface” of social emotions and “deep structures” of the social systems, as well as on whether the very figure of the social system has retained its force in social analyses.
PL
Dyskusja zorganizowana przez redakcję „Ars Educandi” dotyczy aktualności diagnoz społecznego kryzysu w czasie upadku systemu komunistycznego w Polsce. Wydany w 1980 roku tekst Zbigniewa Kwiecińskiego stał się pretekstem do rozważań na temat podobieństw i różnic tamtego systemu do obecnej formy autorytaryzmu w Polsce, do pytań o logikę kryzysu, o relacje społecznych emocji do struktury społecznego systemu oraz o to, czy posługiwanie się figurą systemu społecznego nadal jest zasadne.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.