Tytuł artykułu
Autorzy
Wybrane pełne teksty z tego czasopisma
Identyfikatory
Warianty tytułu
History of the Jagiellonian University Herbarium (Krakow) (Cracow, Poland) in 1780-1910
Języki publikacji
Abstrakty
Zielnik - według obecnych standardów - jest to uporządkowany zbiór zasuszonych roślin zebranych w celach naukowych: jako dokumentacja (materiał dowodowy) prac florystycznych, systematycznych i ekologicznych. Okazy roślin naklejone są na arkusze papieru i zaopatrzone w etykiety z informacją o przynależności systematycznej danego okazu i o miejscu, w którym został zebrany (współrzędne geograficzne, data i opis siedliska), oraz nazwisko osoby, która zebrała i oznaczyła dany okaz. Jest to rezultat wielu wieków rozwoju wiedzy o roślinach i sposobów jej przekazywania, sięgających swymi początkami starożytnych dzieł filozoficznych i medycznych zawierających opisy i ryciny roślin. Prawdopodobnie dopiero na przełomie średniowiecza i renesansu pojawiają się we Włoszech księgi z wklejonymi zasuszonymi roślinami. Najstarsze zachowane herbarium - zielnik Gherharda Cibo - pochodzi z roku 1532. Zielniki, składające się czasem z kilkudziesięciu tomów, po śmierci właścicieli trafiały często do bibliotek lub muzeów uniwersyteckich dając początek zielnikom instytucjonalnym. Najstarszym z nich jest Zielnik Uniwersytetu w Bolonii powstały w 1570 roku 2. W XVIII wieku zaczęto stosować nową formę zielników: luźne, nie oprawiane in folio arkusze z roślinami wiązano w fascykuły, co umożliwiało dowolne włączanie do zbioru nowych arkuszy bez zaburzania przyjętego systemu (czyli układu zbioru); wynalazek ten przypisywany jest niderlandzkiemu botanikowi Janowi Frederikowi Gronoviusowi (1690-1762) lub Szwedowi Karolowi Linneuszowi (1707-1778)3. W wieku XIX i XX znacznie zwiększono informację towarzyszącą okazom oraz udoskonalono sposoby zabezpieczania zbiorów przed szkodnikami. Wiatach 1936-1950poszczególne zielniki otrzymały identyfikujące je akronimy składające się z jednej do kilku liter 4; Zielnik Uniwersytetu Jagiellońskiego - KRA - od pierwszych liter nazwy miasta, w którym się znajduje. Najstarsze zielniki uniwersyteckie powstały w Polsce w XVIII w., ich początki związane są z reformą obu uniwersytetów Rzeczypospolitej: Akademii Krakowskiej i Akademii Wileńskiej. Za datę powstania pierwszego z nich przyjmuje się rok 1780 - założenie Katedry Chemii i Historii Naturalnej wraz z Gabinetem Historii Naturalnej w Akademii Krakowskiej, jednakże korzenie jego są znacznie odleglejsze. Szukać ich należałoby wśród zbiorów muzealnych Uniwersytetu Jagiellońskiego sięgających swymi początkami XV wieku. Zielnik Uniwersytetu Wileńskiego jest o rok młodszy - jego początki związane są z objęciem przez Jeana Emmanuela Giliberta (1741-1814) katedry historii naturalnej i przywiezieniem przez niego z Grodna swej kolekcji suszonych roślin w 1781 roku 5. Zielnik Uniwersytetu Jagiellońskiego zaliczany jest, jako jedyny w Polsce, do elitarnego grona 30 najstarszych herbariów na świecie6. W ciągu ponad dwóch wieków swego istnienia przechodził różne okresy: lepsze, gdy powiększano i konserwowano zbiory, oraz gorsze, gdy z braku pieniędzy kolekcje niszczały 7. Różna była też jego przynależność i nazwa, a przemiany organizacyjne, którym podlegał ilustruje schemat [ryc. 1]. Herbarium uniwersyteckie nie ma dotychczas swej monografii, ani nawet opracowania historycznego. Rozproszone informacje na jego temat znajdują się w kilku publikacjach poświęconych Ogrodowi Botanicznemu UJ, jako że przez długie lata zielnik ten był ściśle związany z krakowskim Ogrodem. Niniejsza praca ma na celu wypełnić przynajmniej częściowo tę lukę. Opracowanie obejmuje lata 1780-1910, czyli okres od założenia Gabinetu Historii Naturalnej w Akademii Krakowskiej do przejścia na emeryturę Józefa Rostafińskiego; w ciągu tych 130 lat zbiór ten spełniał przede wszystkim funkcje dydaktyczne, podlegał równocześnie ewolucji, w wyniku której powstał nowoczesny Zielnik. Dzieje współczesnego herbarium uniwersyteckiego w Krakowie, czyli okres po roku 1910 kiedy to pełnił rolę głównie naukową, będą przedmiotem odrębnego opracowania. W pracy wykorzystałem materiały archiwalne oraz publikowane, nie uwzględniłem natomiast historycznych danych zawartych na etykietach zielnikowych - obecnie nie jest to możliwe z uwagi na układ zielnika (systematyczny, a nie kolekcjami) i jego wielkość (obecnie składa się z ponad 310 tys. arkuszy).
The oldest private herbarium in the world was made in Italy at the beginning of 16th century. The first university herbarium was established in Bologna in Italy. The paper describes the history of the Jagiellonian University Herbarium (KRA) in Cracow (Poland) in the years 1780-1910. Figure 1 shows the evolution of botanical assemblage within those 130 years: from the University Natural History Collections to the modern Jagiellonian University Herbarium. The description is based on published and on archival sources, but not on data contained in the herbarium labels. The period after 1910 will be the subject of separate paper. The first 130 years of history of the Jagiellonian University Herbarium can be characterised by: 1. specialisation and evolution - from the Natural History Collections to the modern herbarium, 2. its main function - use in the botany lectures and practicals as educational aid, 3. increase or decrease in the herbarium sheet number, reflecting the changable situation of the Chair of Botany at the Jagiellonian University.
Słowa kluczowe
Czasopismo
Rocznik
Tom
Strony
7--60
Opis fizyczny
Bibliogr. 147 poz.
Twórcy
autor
- Kraków
Bibliografia
Typ dokumentu
Bibliografia
Identyfikator YADDA
bwmeta1.element.baztech-6f23f236-1a78-446b-813c-024ada4b4782
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.