Szałasy pasterskie w krajobrazie kulturowym na przykładzie Gorców

• Autorzy: Kurek J.

Warianty tytułu

EN

Shepherd’s buildings in cultural landscape on the example of the Gorce region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Szałasy to cenny element kultury materialnej. Oprócz pierwotnych, typowo mieszkalnych form w ostatnich stuleciach upowszechniła się ich funkcja mieszkalno-gospodarcza związana z prowadzeniem na karpackich polanach wypasu owiec lub prowadzeniem gospodarki leśnej. Dziś można więc powiedzieć, że są to budowle użytkowe związane także z historią regionu i tradycyjnym użytkowaniem terenu. Budowle te zapewniały ochronę przed zmiennymi warunkami atmosferycznymi, prowadzono w nich także wyrób przetworów z mleka owczego i pozyskiwanie wełny. Architektura szałasów była (i jest) odzwierciedleniem tradycji budowania z drewna minionych kilkuset lat. Pasterstwo – czyli hodowla stadnych zwierząt domowych – w  Karpatach upowszechniało się w tych rejonach, w których uprawy rolne były utrudnione bądź (z uwagi na stromość zboczy i jakość gruntów) wręcz niemożliwe. Pasterstwo sięgało na wschód przez połoniny bieszczadzkie po Huculszczyznę i rumuńską część Karpat. W badaniach szałasów pasterskich urzeka nas logika konstrukcji i formy tych budowli. Prowadzone po drugiej wojnie światowej badania dowiodły, że szałasy są ważnym świadectwem historycznym, elementem formowania poczucia piękna i przekazem tradycji budowania z drewna, są też cennym reliktem kultury materialnej związanej z pasterstwem oraz ważnym składnikiem dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Karpat. Przyszłość tych krajobrazów zależy od właściwych, proekologicznych postaw społecznych, które można kształtować poprzez działalność edukacyjną, jaką zajmują się w Polsce m.in. parki narodowe. Działania te służą także promocji i rozwojowi turystyki.

EN

Shepherd’s buildings are a valuable element of Polish material culture. Exept for primary, residential forms, in last centuries on carpathians clearings shelters joined with outbuildings become widespreaded. Shepherd’s buildings were situated outside the village, seasonally connected with shepherding or forestry. They are an important element of the regional history and the traditional usage of the area. This kind of buildings ensured protection against bad weather conditions, but also enabled manufacture of milk products and obtaining wool. The architecture of shepherd’s buildings reflected (and still is reflecting) the tradition of carpentry which is hundreds of years old. Shepherding – gregarious animal husbandry – was common in Carpathian Mountains, where arable farming was hampered or not possible (because of steepness or the quality of the ground). Shepherding reached to the east – through Bieszczady mountain pastures to Hutsulshchyna and the Romanian part of Carpathian Mouintains. The analyses of shepherd’s buildings show the logic of their constructions and forms. After the II World War architectural research works on this kind of objects, showed that they are an important element of our cultural heritage connected with historical forms and carpenter’s tradition. On one hand shepherd’s buildings are relics of material culture but on the other hand they are important elements of Carpathian cultural landscape. The future of this landscape connected with mountain clearings and the shepherding, depends on appropriate, proecological attitude of Polish society. Broadly defined education, which is provided also by Polish National Parks, supports the promotion of these regions and the development of tourism.

Słowa kluczowe

PL

szałasy pasterskie; architektura drewniana; krajobraz kulturowy

EN

shepherd’s buildings; wooden architecture; cultural landscape

• Wydawca: Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Zakład Architektury Krajobrazu
• Czasopismo: Topiarius. Studia krajobrazowe
• Rocznik: 2016
• Tom: Nr 1 (2)
• Strony: 13--24
• Opis fizyczny: Bibliogr. 8 poz., fot., ryc.

Twórcy

autor

Kurek J.

• Politechnika Krakowska, Wydział Architektury Instytut Projektowania Budowlanego

Bibliografia

• 1. Antoniewicz W., Dobrowolska M., Szafer T.P. (1966), Architektura i  zabudowa pasterska Tatr Polskich i Podhala oraz góralska sztuka plastyczna [w:] Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, t. VI, Wrocław.
• 2. Cieszkowski M., Luboński P. (2004), Gorce – przewodnik dla prawdziwego turysty, Pruszków.
• 3. Czarnota P., Stefanik M. (red.) (2015), Gorczański Park Narodowy, przyroda i krajobraz pod ochroną, Poręba Wielka.
• 4. Dąmbska E., Nikodemowicz A. (1981), Ze studiów nad drewnianym budownictwem pasterskim w Gorcach, Zakopane.
• 5. Dąmbska E., Nikodemowicz A. (2014), Budownictwo pasterskie w Gorcach, red. J. Kurek, Kraków.
• 6. Szafer T.P. (1961), Tatrzańskie szałasy pasterskie, Warszawa.
• 7. Śliwiński W. (1976), Szałasy pasterskie w Gorcach, Nowy Sącz.
• 8. Śmiałowski R. (1959), Architektura i budownictwo pasterskie w Tatrach Polskich, Kraków.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).