Budownictwo z odpadów ceramicznych na Białostocczyźnie. Cz. 1, Budynki ze stłuczonych dachówek w Czarnej Wsi Kościelnej

• Autorzy: Cieciuch J. , Gołębiewski P. , Szewczyk J.

Warianty tytułu

EN

Buildings made of ceramic waste in the region of Białystok. P. 1, Waste tile-made buildings in Czarna Wieś Kościelna

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W okolicy Czarnej Wsi Kościelnej położonej w gminie Czarna Białostocka (to jest jakieś 25 kilometrów na północny wschód od Białegostoku) znajdowało się co najmniej kilkanaście budynków o ścianach z odpadów ceramicznych (najczęściej z uszkodzonych dachówek), spajanych glinianą zaprawą strycharską lub zaprawą wapienną. Ich zaistnienie należy wiązać z funkcjonującym tam od końca XVIII wieku ośrodkiem produkcji ludowej ceramiki użytkowej. Autorzy traktują te budynki jako nie tylko interesujące wytwory ludowej kultury budowlanej, godne uwagi badawczej z racji swej specyfiki materiałowo-konstrukcyjnej, ciekawych cech estetycznych i związków z miejscową kulturą rzemieślniczą (w tym związków z lokalnym rzemiosłem ceramicznym), lecz również jako przejaw zaistnienia oryginalnego i unikalnego zjawiska na polu kultury materialnej regionu. Podobne obiekty znajdują się zresztą również w innych częściach Białostocczyzny, włącznie z Białymstokiem (dotychczas potwierdzono ich występowanie w gminach Siemiatycze, Milejczyce, Tykocin, Korycin i Turośń Kościelna), lecz występują tam sporadycznie. W pracy podjęto więc temat budownictwa z odpadów ceramicznych jako zjawiska, jako swoistego fenomenu: opisano stan wiedzy na temat owego budownictwa, jego historii, rozpowszechnienia i wpływu na kulturę budowlaną obszarów sąsiednich. Zaprezentowane tu (w opisie i na fotografiach) budynki w gminie Czarna Białostocka zarejestrowano jesienią 2016 roku podczas badań terenowych; wówczas też przeprowadzono wywiady z mieszkańcami, dopełniające zebrany materiał badawczy. Niniejszy artykuł jest elementem większej, trzyczęściowej rozprawy. O ile celem niniejszej pierwszej części jest przedstawienie budownictwa z odpadów ceramicznych jako spójnego i ciekawego zjawiska historyczno-architektonicznego, które zaistniało i rozwinęło się w okolicach Czarnej Wsi Kościelnej, to w części drugiej zaprezentowane zostaną głębsze związki tego zjawiska ze sferą lokalnej ludowej kultury materialnej (na przykładzie wybranych pracowni garncarskich w Czarnej Wsi Kościelnej i z uwzględnieniem informacji pozyskanych podczas wywiadów), a w trzeciej części zostaną przedstawione także – na prawach kontekstu porównawczego – przykłady podobnego budownictwa z innych obszarów Białostocczyzny, w tym niezwiązanego genetycznie z ośrodkiem garncarskim w Czarnej Wsi Kościelnej. Ten typ budownictwa rozwinął się bowiem na mniejszą skalę również wokół innych ośrodków ludowej ceramiki na Białostocczyźnie (zwłaszcza koło Siemiatycz i Milejczyc), a także sporadycznie występował poza obszarami bezpośredniego oddziaływania takich ośrodków.

EN

A number of vernacular houses of a unique construction still exist in the vicinity of Czarna Wieś Kościelna in the commune of Czarna Białostocka, region of Białystok (25 km north-east to Białystok), Podlaskie Voivodeship, N-E Poland. They are unique because of their wall construction, as their thick walls have been erected with ceramic waste (tiles or pottery) and clay or lime mortar. They are claimed to represent the specific local architectural and cultural phenomenon related to the sphere of vernacular material culture and vernacular architecture, especially. As such, they seem to be worthy of research because of their connections with local traditional ceramic crafts (pottery and tile production center in Czarna Wieś Kościelna), and because of their aesthetic values, construction parameters, etc. The range and prevalence of such a cultural phenomenon has been the point of the authors’ research interest, as the authors got also information about other buildings made of that type of construction, namely, in Białystok and in a few villages in communes Siemiatycze, Milejczyce, Tykocin, Michałowo, Korycin and Turośń Kościelna, with the prospects to find still more examples in the future. Therefore, the issue of range and prevalence of such buildings is also addressed to other researchers in the region. In the article, which is the first one of a three-part series, the state-of-the-art of that indigenous construction is presented, and the examples of such architecture are listed with more detailed information about two dozen buildings in Czarna Wieś Kościelna. The wider historic and cultural context will also be sketched in the future second part; and the buildings erected with ceramic waste in other parts of the Podlasie region will be recognized and presented in the third part of the series. In total, the basis for the reasoning about history, features and prevalence of that local construction, as well as its impact on vernacular architecture in and outside the vicinity of Czarna Wieś Kościelna (namely, on examples of similar buildings in Czarna Wieś Kościelna, Karczmisko, Białystok, Łomy, Pomigacze, Siemiatycze, Milejczyce, Michałowo, Mierzwin Mały and Tykocin), are more than 20 examples of such buildings which have been surveyed in October, November and December 2016.

Słowa kluczowe

PL

architektura low-tech; architektura wernakularna; budownictwo z ziemi; miejscowe materiały budowlane; ceramika budowlana

EN

low-tech architecture; vernacular architecture; earthen architecture; indigenous building materials; architectural ceramics

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 9, no. 4
• Strony: 5--26
• Opis fizyczny: Bibliogr. 11 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Cieciuch J.

• Studentka Politechniki Białostockiej, Wydziału Architektury, ul. O. Sosnowskiego 11, 15-893 Białystok

autor

Gołębiewski P.

• Student Politechniki Białostockiej, Wydziału Architektury, ul. O. Sosnowskiego 11, 15-893 Białystok

autor

Szewczyk J.

• Politechnika Białostocka, Wydział Architektury, ul. O. Sosnowskiego 11, 15-893 Białystok

Bibliografia

• 1. Cetera J. (1995), Ośrodek garncarski w Czarnej Wsi Kościelnej, Wyd. Dom Kultury w Czarnej Białostockiej, Czarna Białostocka.
• 2. Gloger Z. (1907), Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, t. 1, druk Władysława Łazarskiego, Warszawa.
• 3. Horba I., Szewczyk J. (2012), Ceramika zastosowana w budownictwie ludowym jako cenne dziedzictwo kultury materialnej w podlaskiej gminie Czarna Białostocka, „Architecturae et Artibus” nr 3, vol. 4.
• 4. Kusznerko M. (2011), Nowo odkryta grupa 12 budynków z drewna opałowego we wsi Uhowo, „Ciechanowiecki Rocznik Muzealny” t. VII, zeszyt 1, Muzeum Rolnictwa im. ks. K. Kluka w Ciechanowcu, Ciechanowiec.
• 5. Kusznerko M., Szewczyk J. (2011), Budownictwo z polan opałowych w Uhowie na Podlasiu, „Architecturae et Artibus” nr 2 (8), vol. 3.
• 6. Łukaszewicz M. (1959), Budownictwo wiejskie z gliny w województwie białostockim, „Budownictwo Wiejskie” nr 8.
• 7. Szewczyk J. (2007), Dyskurs o ewolucji podlaskiego budownictwa ludowego, „Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej. Architektura”, z. 20.
• 8. Szewczyk J. (2008), Zastosowanie gliny w konstrukcji ścian wiejskich domów na Podlasiu, „Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej: Architektura”, z. 21.
• 9. Szewczyk J. (2010), Budownictwo z polan opałowych – cordwood masonry albo stackwall, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok.
• 10. Szewczyk J. (2011), Piec i komin w tradycyjnym budownictwie ludowym Podlasia, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok.
• 11. Szewczyk J. (2015), Nietypowe budulce w architekturze. Tom 3: Ceramika budowlana, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok.

Uwagi

Badania zostały zrealizowane w ramach pracy statutowej Pracowni Urbanistyki i Planowania Przestrzennego WA PB (nr S/WA/1/17) i sfinansowane ze środków na naukę MNiSW.

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).