Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

O elementach gwarowych w siedemnastowiecznych nazwiskach z parafii Daleszyce

100%

Łojek A.

|

nr 2

77-90

EN

This article contains an analysis of 17th-century proto-names from the area of the Daleszyce parish (Świętokrzyskie voivodship, Kielce poviat) for the presence of phonetic dialectal characteristics. The research material was excerpted from the manuscripts of four parish registers (records of birth) written in Latin. The analysis showed that the examined anthroponymic material was a storage of various phonetic characteristics throughout the 17th c. The Daleszyce historical anthroponyms recorded typically Lesser Polish features (the shift from -ch to -k in the fi nal position), Masovian features (fluctuations in the ge : g’e, ke : k’e groups; hardening of l’), Masovian and Greater Polish features (fluctuations in the -ew-/-ow- groups), and general dialectal features (Masurian influences and the presence of prosthetic consonants). The analysed material contained also various manifestations of hypercorrection with respect to dialectal forms, such as e.g. the so-called szadzenie, removal of h- and j- in the initial position heard as forms with prothesis, secondary nasalisation of e in positions other than ones arising from the phonetic assimilation to the neighbouring nasal consonants. This article might fi ll, to an extent, the gap in the anthroponymic research on the Kielce region in the 17th c.

2

Příjmení v Bartošově Dialektickém slovníku moravském (s přihlédnutím ke klasifikaci příjmení)

88%

Pastyřík S.

|

nr 1

111-132

EN

The Dialectological Dictionary of Moravia by František Bartoš is an important source not only for dialectology but also for onomastics. Based on this material the author suggest a new possible way how to make a classifier of surnames. In the first part he works with surnames in the Bartoš’s Dictionary as seen from the onomasiologic point of view. The second part deals with the potentials of a new surname classifier based on the Moravian material.

3

Problemy z usystematyzowaniem wewnętrznego rozwarstwienia chłopstwa

88%

Galczak-Froch A.

Krakowskie Studia Małopolskie

|

2013

|

tom 18

156-170

EN

Sources of research and subject literature do not give a clear picture of differentiation of the peasantry in terms of financial status. The problem concerns both the amount of property owned by them (land and livestock) and place in the hierarchy. This fact is very much difficult, sometimes even impossible to study the layers of peasant and any generalizations about it. It seems that the only possible way to study the most populous state in the Republic is to track individual fates of individual units that make it possible not precise enough to qualify for the category of the peasantry, but observe the changes taking place in the financial status over time and associated with the action taken.

4

Lidové výklady českých příjmení

75%

Dvořáková Ž.

|

nr 2

379-396

EN

This paper analyses 379 folk etymological interpretations and other 141 assumptions about the foreign origin of surnames, all received either by the radio programme On the Origin of Surnames, the Language Counselling Centre of the Czech Language Institute, or the information service Ask the Library. These inquiries were sent by the public along with requests for a confirmation of the suggested etymological interpretations of the surnames in question, or for an official (correct / scientific) explanation. The analysis shows that most often the folk etymology consists in erroneous decomposition of the name or in connecting the name with an incorrect original form, i.e. usually a familiar noun recognized in the name. The folk etymologies do not respect the word-forming structure of names. They also ignore the age and origin of the surname which they like to look for in foreign languages (especially in French, Polish, Hungarian), regardless of the origin of the family.

5

O stereotypach konotowanych przez niektóre modele współczesnych nazwisk (próba weryfikacji w oparciu o materiał z Bielska Podlaskiego)

63%

Mordań M.

Socjolingwistyka

|

2016

|

nr 30

189-206

PL

W artykule przedstawiono zależność między poszczególnymi typami strukturalnymi współczesnych nazwisk mieszkańców Bielska Podlaskiego a przynależnością konfesyjną ich nosicieli. Celem nadrzędnym była próba weryfikacji zasadności funkcjonowania stereotypów konotowanych przez określone modele nazwisk z uwzględnieniem czynnika etniczno-wyznaniowego. Do analizy wykorzystano nazwiska rodziców dzieci ochrzczonych w dwóch bielskich parafiach — prawosławnej i rzymskokatolickiej. Poszczególne typy nazwisk omówiono na tle obu grup wyznaniowych. Uwagę zwrócono na formanty nazwiskotwórcze antroponimów (przede wszystkim -ski, -owicz/-ewicz oraz -uk/-czuk). Badania wykazały, że omawiana zależność tylko częściowo znajduje potwierdzenie we współczesnym nazewnictwie mieszkańców miasta. Antroponimy z przyrostkiem -ski stanowią 44,1% zbioru wszystkich analizowanych nazwisk bielskich katolików i 21,9% zasobu nazwisk bielszczan wyznania prawosławnego. Dla nazwisk na -owicz/-ewicz odsetek ten wynosi odpowiednio 9,4% i 12,1%, natomiast dla nazwisk na -uk/-czuk — 12,3% (katolicy) i 33,7% (prawosławni

EN

The paper presents the relationship between individual structural types of modern surnames of people living in Bielsk Podlaski, and the religious denomination of their owners. The main aim of the study was to verify the legitimacy of stereotypes connoted by certain models of surnames with an emphasis on ethnic and religious aspects. Parental surnames of children baptised in two parishes of Bielsk Podlaski, Orthodox and Roman Catholic, were analysed. Individual types of surnames were discussed with reference to both religious groups. The analysis was focused on surname-forming elements of anthroponyms (mainly -ski, -owicz/-ewicz and -uk/-czuk). The study demonstrated that the discussed relationship is only in part reflected in the contemporary surnames of town residents. Anthroponyms with the -ski suffix account for 44.1% of all surnames of Roman Catholics and 21.9% of all surnames of Orthodox people from Bielsk Podlaski. For surnames ending with -owicz/-ewicz this ratio is 9.4% and 12.1%, respectively, and for surnames ending with -uk/-czuk — 12.3% (Roman Catholics) and 33.7% (Orthodox).

6

Пpiзвища yкраїнцiв cxiдної Галичини, мотивованi влаcними iмeнами польського пoxoдження

63%

Korpalo O. , Mytsan D.

|

nr 1

129-146

EN

Surnames are an integral part of a person’s family identity and accompany a person throughout their life. The study of regional anthroponymy is the basis for dialectology, lexicography, etymology, word formation, and comparative linguistics. This paper considers various principles of classifi cation of surnames in general, and in particular it analyses surnames of Ukrainians from Eastern Galicia, motivated by their own Polish names. The source of the surnames was the telephone books of Ivano-Frankivsk, Lviv, and Ternopil. The sample consists of 657 surnames, out of which 57 names were used: 41 male and 16 female ones. Most names became the basis for the formation of not one but many surnames. The materials and results of the research can be used in writing comparative works on Ukrainian and Slavic onomastics, in research on lexicology and history of language.

UK

У словниковому складі кожної мови існує певна кількість запозичених прізвищ, які відображають міжетнічні та міжмовні контакти. Метою статті було виявити і проаналізувати прізвища українців Східної Галичини, мотивовані власними польськими іменами, розглянути різні принципи їх класифікації. Джерелом дослідження послужили телефонні довідники Івано-Франківська, Львова, Тернополя. Вибірка становить 657 прізвищ, твірними для яких послужило 57 імен: 41 чоловіче та 16 жіночих. Більшість імен стала основою для утворення не одного, а багатьох прізвищ. Матеріали і результати дослідження можуть бути використані при написанні порівняльних праць з української та слов’янської ономастики, у дослідженнях із лексикології та історії мови.

7

Nazwiska czeskie a Czesi w Polsce w XX w.

63%

Matkowska-Jerzyk M.

|

tom 166

161-175

EN

Czech names and Czech in Poland in the 20th century The article was based on more than 600 Czech surnames from Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych used by Kazimierz Rymut. The article shows the state of research of Czech anthroponymy in Poland, which was treated by researchers quite marginally. An outline of the history of contacts and Czech settlements in Poland was also presented, which had an important impact on the extension of the Polish anthroponymic system with the Czech genetic names. The four most important areas on which the Czech settlement was developed were: Galicia (Galicja), “Czech Corner” (Czeski Zakątek), Settlement areas (areas of settlements) of the Czech brothers and Silesia (Śląsk). The article compares the data of names in Poland in the twentieth century with the map of the Czech population, which mostly overlapped.

CS

Česká příjmení a Češi v Polsku ve 20. století Tento článek byl založen na více než 600 českých příjmeních excerpovaných ze Słowniku nazwisk współcześnie używanych ed. Kazimierze Rymuta. Článek představuje současný stav výzkumu českých příjmení v polském antroponomastickém systému, který doposud byl považován vědci spíše okrajově. Zaroveň představuje také stručnou historii česko-polských vztahu a českého usázení v Polsku, které měly významný vliv na expanzi geneticky českých příjmení do polského antroponomastického systému. Autorka vyčlenila 4 nejdůležitější oblasti, ve kterých vznikaly největší české společnosti, a to: Galicie, Český koutek, místa, na kterých se usazeli čeští exulanti (členové Jednoty bratrské) a Slezsko. Ve svém článku autorka srovnává údaje tykající se českých příjmení v Polsku ve 20. století s mapou Čechů bydlících v Polsku, a ty se ve vetší míře shoduji.

8

Les prénoms et les patronymes dans les ressources dictionnairiques pour le traitement automatique du polonais par NooJ

63%

Bogacki K. , Dryjańska A.

Białostockie Archiwum Językowe

|

2019

|

nr 19

47-65

EN

This paper reports on a study whose purpose was to provide researchers specializing in the automatic treatment of natural languages with linguistic resources dedicated to Polish, namely dictionaries and local grammars. Firstly, a morphological dictionary of first names and surnames in NooJ format is presented. The corpus for the dictionary, made up of texts collected from several sources published on the Internet, contains more than 466,000 headwords (7 586 first names and 458 244 surnames). Seeking to reduce the size of the dictionary, we propose a modular approach for the construction of local grammars. It requires, however, the creation of more than 40 local grammars for surnames and almost double for first names. The dictionary recognizes altogether about 33MB of forms. As the solution based on a list of first names and surnames is time- and disc space-consuming, we introduce another approach – based on local grammars only. In the final part of the paper, we discuss the advantages and disadvantages of both solutions, as well as semantic and grammatical ambiguities that cannot be overcome in both approaches. Secondly, we discuss the reasons for the choice of this part of the lexicon, and next, having given a brief overview of the properties that distinguish proper nouns from the common names, we describe these properties that have a direct impact on the forms of surnames in Polish and constitute the main sources of opposition among them. In addition to the grammatical categories (case, gender and number) affecting surnames’ forms, we also point out their origin (Slavic, Latin, Greek, biblical etc.). As for the observance of the usage rules of Polish surnames, very strict or more flexible, we have adopted a liberal approach that does not exclude certain forms, although they can be considered erroneous by purists.

FR

Cet article rend compte d’une recherche qui s’ inscrit dans une perspective plus large de mettre à la disposition des chercheurs des ressources linguistiques – dictionnaires et grammaires locales – dédiées au polonais. En premier lieu, nous présentons un dictionnaire électronique morphologique prénoms et des patronymes au format NooJ. Le corpus pris en compte pour l’élaboration de cette ressource, constitué à partir de plusieurs sources publiées sur Internet, contient plus de 466.000 vedettes (7.586 prénoms et 458.244 patronymes). Cherchant à réduire les dimensions du dictionnaire, nous avons proposé une description modulaire qui a nécessite la création de plus de 40 grammaires locales pour les patronymes et presque le double pour les prénoms. En conséquence, le dictionnaire reconnaît plus de 33 Mo de formes. La solution ci-dessus – dictionnairique – présentant l’inconvénient d’être peu économique en ce qui concerne le temps et la taille des fichiers finals, nous avons proposé une approche grammaticale. Dans la dernière partie de l’article, nous expliquons cette démarche aussi bien que les avantages et les inconvénients des deux méthodes et des ambigüité sémantiques et grammaticales générées par elles. Ensuite, nous justifions notre choix d'élaborer cette partie du lexique et, après un bref survol des propriété qui distinguent les noms propres des noms communs, nous présentons celles qui en polonais ont un impact direct sur la forme des mots retenus et constituent les principaux axes d’opposition entre eux. Outre les catégories grammaticales ayant un impact direct sur la forme (cas, genre et nombre), nous mentionnons, pour les prénoms, leur origine (slave, latine, grecque, biblique, etc.). Face aux hésitations quant à l’observation des régles d'usage restrictives, mais souvent non observées, nous avons décidé d'adopter une position libérale qui n'exclut pas certaines formes même si elles sont considérées comme erronées par les puristes.

9

Language Contact Between Lithuanian and Polish in the Historical Anthroponymy of Kėdainiai Town of the Seventeenth and Eighteenth Centuries

63%

Ragauskaitė A.

|

tom 45

PL

Niniejszy artykuł omawia litewskie tendencje antroponimiczne charakterystyczne dla mieszkańców Kiejdan w XVII i XVIII wieku, podkreślając charakterystyczne przypadki polonizacji oraz najistotniejsze czynniki, które wpłynęły na zapis antroponimów w księgach miejskich. Z siedemnasto- i osiemnastowiecznych zapisów (24 księgi miejskie z lat 1623–1799) wyekstrahowano 505 przypadków nazwisk mieszkańców Kiejdan. Dla porównania, w opracowaniu uwzględniono również przykłady z księgi chrztów z lat 1752–1799, prowadzonej przez kościół parafialny św. Jerzego w Kiejdanach. W omawianych zapisach źródłowych stosowano głównie antroponimy o modelu dwuczłonowym (użycie imienia i nazwiska lub imienia, które pełniło funkcję nazwiska), gdzie pierwszym elementem było imię chrzestne zapisywane po polsku lub po łacinie. W zapisach siedemnastowiecznych nazwiska polonizowano: odnotowano oczywiste przypadki zmian fonetycznych, niektóre nazwiska nie miały końcówek, niektóre litewskie przyrostki patronimiczne i deminutywne zastępowano przyrostkami słowiańskimi, słowiańskie przyrostki patronimiczne -ewicz, -owicz dodawano do nazwisk, które nie miały przyrostków. Mimo że slawizacja antroponimów była charakterystyczna dla Kiejdan w XVII wieku, nie była jednak szczególnie intensywna ze względu na uwarunkowania pozajęzykowe i historyczne. Kiejdany były ośrodkiem reformacji i litewskości, który posługiwał się językiem litewskim w życiu publicznym miasta. Ten element litewskości można również dostrzec w analizowanych źródłach historycznych. W księgach kiejdańskich z XVIII wieku antroponimy występują przeważnie w formach spolszczonych. W tym okresie dominowały słowiańskie przyrostki patronimiczne -ewicz, -owicz.

EN

This article presents Lithuanian naming trends specific to residents of Kėdainiai in the seventeenth and eighteenth centuries, underlining characteristic cases of Polonisation of their personal names and the most significant factors that affected the recording of anthroponyms in town books. Historical records from the seventeenth and eighteenth centuries (24 Kėdainiai register books from 1623–1799) were used to extract 505 cases of names of Kėdainiai residents. For comparison, the study also considers examples from the 1752–1799 register of christenings kept by St George’s Church of Kėdainiai Parish. The sources under consideration mostly relied on the binary nomination model (using a name and a surname or a personal name that performed the function of the latter), where the first component was a Christian name written in Polish or Latin. In seventeenth-century records, surnames were Polonised: obvious cases of phonetic alterations were noted, some surnames had no endings, some Lithuanian patronymic and diminutive suffixes were replaced with Slavic suffixes, and Slavic patronymic suffixes -evič, -ovič were added to names without suffixes. However, the Slavicisation of anthroponyms particular to Kėdainiai residents in the seventeenth century was not very intense due to extralinguistic and historical circumstances. In the Grand Duchy of Lithuania, the town of Kėdainiai was a Reformist centre of Lithuanianness, and the Lithuanian language was used in the public life of the town. This element of Lithuanianness can also be noticed in the analysed historical sources. Anthroponyms were mostly Polonised in Kėdainiai register books from the eighteenth century. Slavic patronymic suffixes -evič, -ovič were predominant in this period.

10

Aksjologiczne nacechowanie leksyky motywującej odapelatywne nazwiska Polaków

63%

Matusiak-Kempa I.

|

tom 56

147-154

EN

The article presents the objectives and methods of analyzing the evaluative lexis which motivates the surnames of Poles. As already announced in the sketch, the paper maintains the conviction that the valuation is the basics of the categorization of reality, and the act of naming is a particularly interesting field of research, since it is a person who is being evaluated. The analysis of appellatives is carried out in the anthropological contexts. The lexis discussed in the article accords with the semantic categories based on the typology of values created by Jadwiga Puzynina.

11

Typy semantyczno-strukturalne nazwisk dawnych mieszkańców parafii Strzegowo na północnym Mazowszu (1781–1825)

63%

Pawikowska M.

|

nr 13

195-205

EN

This article constitutes an analysis of old surnames of the parish dwellers of Strzegowo in Masovia. According to the analysis, the most substantial group comprises the surnames coined by using the suffix -ski (248 units, including 169 toponyms and 79 structural ones). Patronimical surnames, on the other hand, consist of only 105 units; most of these formations (43) end, in turn, with the suffix -’ak. Merely a few surnames are coined via the transference of appellatives (26 formations), professional names (16 formations) and names (9 formations) to the class of names. In the linguistic material, also 6 foreign names are noted.

12

Niemieckie nazwiska urzędników Starego Miasta Braniewa w XIV wieku

63%

Guz M.

|

tom 10

|

nr 1

161-173

EN

This paper presents the origin of genetically German surnames, to determine their structure and to determine whether the surnames under study were still present in Warmia in the 18th century. Regarding the origin of surnames, the classification of surnames with one motivation is partly based on the classification introduced by S. Rospond (1967). Moreover, the classification of surnames by their etymology, e.g. according to the Duden. Familiennamen dictionary, was also taken into account. The linguistic phenomena in certain surnames were also highlighted. The material database has not previously been used in anthroponymic research. Most of the surnames described here are non-derivative, while others are derived with inflectional and word-formation suffixes. The vast majority are names with a single motivation. 65.5% of the surnames had ceased to exist by the 18th century. The personal names under investigation feature, among others, the following linguistic phenomena: Polonisation, Latinisation by means of inflectional formants, e.g. -i, -is and the word-forming -us, and the doubling of consonants without justification.

PL

Celem artykułu jest przedstawienie pochodzenia nazwisk genetycznie niemieckich, ustalenie ich struktury, stwierdzenie, czy badane nazwiska notowane są jeszcze w XVIII wieku na Warmii. Odnośnie do pochodzenia nazwisk to klasyfikacja nazwisk jednomotywacyjnych bazuje częściowo na podziale S. Rosponda (1967). Ponadto kierowano się podziałem nazwisk ze względu na etymologię m.in. ze słownika Duden. Familiennamen. Zwrócono też uwagę na zjawiska językowe występujące w niektórych nazwiskach. Baza materiałowa nie była wykorzystana dotąd w badaniach antroponimicznych. Większość opisanych nazwisk jest niederywowana, pozostałe derywowane są sufiksami fleksyjnymi i słowotwórczymi. Przeważająca część mian jest jednomotywacyjna. 65,5 % nazwisk nie dotrwała do XVIII wieku. W omówionych nazwach osobowych mamy do czynienia m.in. z następującymi zjawiskami językowymi: polonizacją, latynizacją za pomocą formantów fleksyjnych, np. -i, -is i słowotwórczego -us, podwajaniem spółgłosek bez uzasadnienia.

13

Wartości w nazwiskach genetycznie niemieckich na Warmii u schyłku XVIII wieku

63%

Guz M.

|

2015

|

tom LXI

17-28

PL

Badaniem objęto nazwiska o niemieckiej genezie, odnotowane na Warmii pod koniec XVIII wieku. Celem artykułu jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, jakie wartości i antywartości zostały utrwalone w antroponimach z badanego okresu. Materiał badawczy do niniejszego szkicu pochodzi z czasopisma „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands“, z zeszytu specjalnego pt. „Die Bevölkerung des Ermlands 1773. Die ältesten Präsentationstabellen des Hochstifts. Band 3 – Register“. Jest to kataster sporządzony przez Niemców po pierwszym rozbiorze Polski dla celów podatkowych na Warmii. Analizę przeprowadzono na podstawie wybranych przykładów. Zbiór warmińskich nazwisk wskazuje, jakie wartości ceniono najbardziej lub na jakie cechy charakteru lub wyglądu zwracano baczną uwagę. Należą tu nazwiska z klas: «Witalność i jej brak»; «Chudość i otyłość / nieumiarkowanie w jedzeniu»; «Erudycja i prostactwo»

EN

The study encompassed surnames of German origin, recorded in Warmia at the end of the 18th century. Its aim was to find out what values and anti-values were preserved in anthroponyms of the period. The study material was taken from the periodical “Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands“ from its special volume entitled “Die Bevölkerung des Ermlands 1773. Die ältesten Präsentationstabellen des Hochstifts. Band 3 – Register”. It is a cadastral register prepared by the Germans for fiscal purposes in Warmia after the first partition of Poland. The analysis was conducted on selected examples. The set of Warmian surnames indicates what values were most esteemed or what traits of personality or appearance attracted people’s attention. These are surnames belonging to the following classes: Vitality or a lack thereof; Thinness and obesity / Intemperance in eating; Erudition and crudeness.

14

O jednom pokusu o systematizaci a výklad židovských příjmení

63%

Dvořáková Ž.

Acta onomastica

|

2023

|

tom 64

|

nr 1

203-209

EN

The contribution is a critique of the article by J. Klenovský, who presented his own classification of the surnames of Moravian Jews. However, the thesis shows many professional shortcomings (e.g. missing citations, insufficient description of the material) and many of the presented etymological interpretations are highly questionable.

15

Sulla declinazione dei cognomi italiani in polacco

63%

Słapek D.

Italica Wratislaviensia

|

2019

|

nr 10.1

233-259

EN

Polish inflexional morphology, with its rich inventory of rules relating to noun declension, also involves surnames of foreign origin. Generally, these surnames should be inflected just as Polish common names or adjectives are, depending on the inflexional paradigm to which they belong. However, the declension of foreign nouns involves various complications of phonetic, orthographic, and, most of all, inflexional natures, not only because of a relatively high number of rules governing the Polish morphological system, but also because some of these rules have not yet been determined in a definitive manner and the declension itself, in some cases, is optional. For this reason, speakers of Polish, to avoid inflecting a given surname, often prefer to adopt various editorial strategies, so to speak; in their texts, however, we can still find numerous incorrect inflexional forms and inconsistent or outright wrong inflexional strategies. With this article, then, I intend to expose the detailed rules relating to the declension of Italian surnames in Polish and analyse the occurrences of these surnames in Polish texts that have appeared in Italica Wratislaviensia.

IT

La morfologia flessiva polacca, con il suo ricco inventario di regole relative alla declinazione sostantivale, coinvolge ugualmente i cognomi di provenienza straniera. In linea di massima, simili cognomi andrebbero declinati come nomi comuni o aggettivi polacchi, a seconda del paradigma flessivo cui appartengono. In realtà, la declinazione dei sostantivi stranieri comporta vari problemi di natura fonetica, ortografica e, soprattutto, flessiva, non solo per via di un numero relativamente alto di regole che governano il sistema morfologico polacco, ma anche perché alcune regole non sono state determinate in maniera definitiva e la stessa flessione, in alcuni casi, non è obbligatoria. In effetti, gli utenti della lingua polacca, per evitare di declinare un dato cognome, preferiscono spesso ricorrere a varie strategie redazionali. Nei loro testi non mancano, però, né forme sbagliate dei cognomi, né strategie flessive incoerenti o addirittura scorrette. Con il presente lavoro si intende, quindi, esporre in maniera possibilmente più dettagliata le regole relative alla declinazione dei cognomi italiani in lingua polacca insieme all’analisi delle occorrenze di tali cognomi nei testi polacchi apparsi su Italica Wratislaviensia.

16

Omijanie odmiany imion i nazwisk, czyli nowy sposób unikania fleksji przez Kościół (na przykładzie parafii podkarpackich)

63%

Kurek H.

Onomastica

|

2021

|

tom 65

|

nr 2

179-188

EN

The subject of the article is to show a new, modified way of avoiding Polish inflection by the Church, understood here as an institution represented by priests. The analysis included first names and surnames excerpted from Holy Mass intentions and parish announcements published on the Internet from October 2020 to March 2021 by selected parishes of the Podkarpacie region. Publishing Mass intentions on the parish website resulted in the fact that inflection mistakes became permanent and could easily be indicated. In order to avoid criticism for linguistic incorrectness, the Church decided not to inflect first names and surnames in the messages published online. The analysis of the Mass intentions indicates that the Church promotes the use of an official and practical model of inflection that prefers nominativisation of names and surnames, as well as writing them in the form of lists. First names and surnames of the deceased (which are preceded by the symbol of the cross) are written in the nominative form, as opposed to inflected names of living parishioners. As a result, a name/surname that is not inflected (even without the cross) has begun to be perceived as a linguistic symbol of a dead person.

PL

Przedmiotem artykułu jest pokazanie nowego, zmodyfikowanego sposobu unikania rodzimej fleksji przez Kościół rozumiany tu jako instytucja reprezentowana przez księży. Materiałową podstawę pracy stanowią imiona i nazwiska wyekscerpowane z intencji mszalnych i ogłoszeń parafialnych zamieszczanych w internecie od października 2020 r. do marca 2021 r. przez wybrane parafie podkarpackie. Umieszczanie intencji mszalnych na stronach internetowych parafii spowodowało, że błędy fleksyjne nabierały trwałego charakteru i łatwo mogły być wykazane. Aby się nie narazić na krytykę niepoprawności językowej, w tekstach ogłoszeń Kościół zdecydował się więc na zastosowanie wybiegu omijania odmiany imion i nazwisk. Analiza tekstów intencji mszalnych wykazała, że w Kościele gwałtownie szerzy się urzędniczy, praktyczny model odmiany preferujący nominatywizację imion i nazwisk i zestawianie ich w formie wykazów. Kostnienie, w postaci mianownikowej, imion i nazwisk zmarłych (poprzedzonych symbolem krzyża), w opozycji do czynnych fleksyjnie nazw własnych osób żyjących, powoduje, że w intencjach mszalnych unieruchomiona fleksyjnie forma imienia i nazwiska (nawet bez krzyża) zaczyna być traktowana jako językowy symbol osoby zmarłej.

17

Familiennamen der Juden in Preußen (im Bereich der Buchstaben A und B)

51%

Guz M.

|

2013

|

nr 7

31-41

EN

The subject of this thesis concerns the surnames of Jews in Prussia from Ernst G. Lowenthal‘s publication entitled Juden in Preußen. Biographisches Verzeichnis. In this publication, an attempt was made to present the profile of the working population (lawyers, doctors, educators, scientists, entrepreneurs, film directors, directors of theatres, bankers, politicians, writers, etc.) in Prussia from 1780 to approximately 1930. The purpose of my article was to perform an etymological and structural analysis of the selected group of the discussed names. The discussed names have been classified into four groups. In the analyzed corpus there are many multi-motivational names. As far as their etymology is concerned, one may note the influence of G erman and Hebrew as well as Slavic languages.

DE

Der Gegenstand dieses Beitrags sind die Familiennamen der Juden aus der Publikation „Juden in Preußen. Biographisches Verzeichnis“ von Ernst G. Lowenthal. In diesem Verzeichnis wurde der Versuch unternommen einen möglichst repräsentativen Querschnitt der berufstätigen Bevölkerung Preußens (Juristen, Ärzte, Pädagogen, Wissenschaftler, Unternehmer, Regisseure, Theaterleiter, Bankiers, Politiker, Schriftsteller usw.) von 1780 bis in die Krisenzeit um 1930 zu geben. Die Absicht meiner Skizze ist es, eine semantisch-etymologische und strukturelle Analyse einer ausgewählten Gruppe dieser Judennamen darzustellen. Die besprochenen Familiennamen wurden vier Hauptgruppen zugeteilt. Im analysierten Korpus kommen viele Familiennamen vor, die mehr als eine Motivation haben. Bei der Bildung der jüdischen Namen in Preußen lässt sich auch der Einfluss anderer Sprachen als des Deutschen und Hebräischen bemerken. Im Forschungsmaterial wurden u.a. slawische Elemente festgestellt.

PL

Przedmiotem artykułu są nazwiska Żydów pochodzące z publikacji: „Juden in Preussen. Bibliographisches Verzeichnis” Ernsta G. Lowenthala. W tej publikacji zaprezentowano przekrój ludności Prus zatrudnionej na znaczących stanowiskach (prawnicy, lekarze, pedagodzy, naukowcy, przedsiębiorcy, reżyserzy, dyrektorzy teatrów, bankierzy, politycy, pisarze itd.) od 1790 do około 1930 roku. Celem mojego artykułu jest dokonanie analizy semantyczno-etymologicznej i strukturalnej wybranej grupy nazwisk. Omawiane nazwiska podzielono na cztery grupy. W analizowanym korpusie występują także nazwiska wielomotywacyjne. W nazwiskach żydowskich w Prusach widoczny jest wpływ nie tylko języka niemieckiego czy hebrajskiego, ale także języków słowiańskich.

18

Nazwiska niemieckie z Reszla z XVI i XVII wieku na litery A i B

51%

Guz M.

|

nr 1

71-84

EN

This paper aims to present the origin of German surnames to indicate whether they have variants, their origin, and whether the surnames under investigation could still be found in Warmia in the 18th century and the 20th century in the former province of Olsztyn. The research material comes from the Reszel Baptismal Register Number E 462 = Rössel, Taufregister: MAI 1579-1653, kept in the Archive of the Warmian Archdiocese in Olsztyn. The majority of the examined appellations are names with a single motivation. These surnames are mainly derived from place names, from names of professions and from first names. Ten surnames have variants (alternatives). The surnames Arend (4) and Berndt (5) have the largest number of alternatives. The reasons for the occurrence of variants of the examined surnames include: d → dt → t, s → ß change, Polonisation of surnames, doubling of vowels and consonants without justification, simplification of the consonant group, and the change of diphthongs. Ten of the examined surnames had ceased to exist by the 18th century, while only nine were found in the 20th century.

PL

Celem artykułu jest przedstawienie pochodzenia nazwisk genetycznie niemieckich, wskazanie, czy mają swoje odmianki, co jest ich przyczyną, czy badane nazwiska wystąpiły jeszcze w XVIII na Warmii i w XX wieku w dawnym województwie olsztyńskim. Materiał badawczy pochodzi z Księgi Chrztów z Reszla o numerze E 462 = Rössel, Taufregister: MAI 1579-1653, która znajduje się w Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie. Większość badanych mian stanowią nazwiska o jednej motywacji. Te nazwiska pochodzą głównie od nazw miejscowości, od nazw zawodów oraz imion. Odmianki (warianty) posiada 10 nazwisk. Najwięcej odmianek mają nazwiska Arend (4) i Berndt (5). Przyczynami występowania odmianek badanych nazwisk są m. in.: wymiana d → dt → t, s → ß, polonizacja nazwisk, podwajanie samogłosek i spółgłosek bez uzasadnienia, uproszczenie grupy spółgłoskowej, wymiana dyftongów. Do XVIII wieku nie przetrwało 10 z badanych nazwisk, zaś w XX wieku pojawiło się ich tylko dziewięć.

19

Benennungen der Rektoren, Kantoren und Organisten der Pfarrschule in Rößel (1420–1931)

51%

Guz M.

|

2016

|

tom 16

DE

Dieser Beitrag beschäftigt sich mit den Benennungen der Rektoren, Kantoren und Organisten der Pfarrschule in Rößel (Ermland) in den Jahren 1420–1931. Die zu erforschende Liste der Namen stammt aus der „Geschichte der Pfarrgemeinde SS. Petri und Pauli in Rößel” von Georg Matern aus dem Jahre 1935. Die Absicht dieses Beitrags ist die Benennungen der Rektoren, Kantoren und Organisten darzustellen, ihre Familiennamen etymologisch und in Hinsicht auf ihre Wortbildungsstruktur zu erläutern.

PL

Przedmiotem analizy w niniejszym artykule są nazwania rektorów, kantorów oraz organistów szkoły parafialnej w Reszlu (na Warmii) w latach 1420–1931. Lista poddana badaniu pochodzi z publikacji pt. „Geschichte der Pfarrgemeinde SS. Petri und Pauli in Rößel” Georga Materna z roku 1935. Celem tego artykułu jest zaprezentowanie nazwań osób wymienionych w tytule i zbadanie ich nazwisk pod względem etymologicznycm oraz słowotwórczym.

EN

The subject of the analysis carried out in this article are names of rectors, cantors and organists of a parish school in Reszel (Warmia) in 1420–1931. The analyzed and researched list comes from the publication „Geschichte der Pfarrgemeinde SS. Petri und Pauli in Rößel” by George Matern of 1935. The purpose of the article is to present names of individuals listed in the title and research their surnames with regard to their etymology and word formation.

20

Seznamy vězňů tzv. cikánských koncentračních táborů očima onomastiky

51%

Dvořáková Ž.

|

tom 66

65-83

EN

Two concentration camps were established for Roma people in the Protectorate of Bohemia and Moravia in 1942. Roma from Bohemia were deported to Lety and Roma from Moravia to the camp near Hodonín u Kunštátu, before most of them were murdered in the “Gypsy family camp” (Zigeunerlager) in Auschwitz II. Birkenau. The lists of prisoners are valuable not only for historians (they were published previously by the historian Ctibor Nečas), but also for onomastics, as they allow us to analyse the naming practise of Czech and Moravian Roma in the pre-war period. There are 325 unique surnames on these lists, with most of them being Czech or German, and they thus demonstrate the connection with the territory and its language(s). The study discusses the most common Roma surnames in Moravia (e.g. Daniel, Holomek, Burianský) and in Bohemia (e.g. Růžička, Janeček, Vrba) as well as the surnames of Sinti living in the Czech borderland regions (e.g. Winter). It is shown that the surnames of Roma from Bohemia and Moravia were different due to the historical and social reasons. They were mostly derived from personal names (e.g. Florián) and place names (e.g. Dubský), they were motivated by the occupation adopted (e.g. Kovář ‘smith’) or the character and appearance of the individual (e.g. Malík ‘small’). After the war, only 583 of the 4,870 Roma who had been imprisoned returned.

CS

Na území Protektorátu Čechy a Moravy byly v roce 1942 zřízeny dva tzv. cikánské koncentrační tábory. Romové z Čech byly deportováni do tábora v Letech, Romové z Moravy a Slezska do tábora nedaleko Hodonína u Kunštátu. Většina z nich poté byla zavražděna v “cikánském rodinném táboře” (Zigeunerlager) v Osvětimi II. Březince. Seznamy vězňů jsou velmi cenné nejen pro historiky (byly vydány historikem Ctiborem Nečasem), ale i pro onomastiky, neboť nám dovolují nahlédnout do pojmenovávacích zvyklostí českých a moravských Romů v předválečném období. Na těchto seznamech nacházíme 325 příjmení. Většina z nich je česká, popř. německá, a dokládají tak sepětí s tímto územím a jeho jazykem/jazyky. Studie analyzuje nejčastější příjmení na Moravě (např. Daniel, Holomek a Burianský) i v Čechách (např. Růžička, Vrba a Janeček), stejně jako příjmení Sintů žijících v oblasti Sudet (např. Winter, Bernhardt). Ukazuje se, že příjmení Romů v Čechách a na Moravě byla odlišná, což bylo dáno historickými a sociálními příčinami. Nejčastěji byla odvozena z osobních jmen (např. Florián) nebo toponym (např. Dubský), byla motivována povoláním (např. Kovář) nebo charakterem a vzhledem (např. Malík). Po válce se z 4 870 Romů vrátilo jen 583.