Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Doktryna odpustów 500 lat po wystąpieniu Marcina Lutra

100%

Kochanowicz J.

|

nr 2

77-94

EN

In connection with the 500th anniversary of the Reformation, initiated by the thesis of Martin Luther on indulgences, there arises a question whether the postulates of the German Reformer were adopted in some measure in the teaching of indulgences and in the practice of their granting by the Roman Catholic Church. What are the conditions for the factual and communicative presentation of this doctrine now? The author of the text first shows the genesis of the medieval knowledge about indulgences, rooted in the penitential practices of the ancient Church. He then discusses the circumstances of Martin Luther’s appearance and the heart of his protest. In turn, he sketches the official doctrine of the Roman Catholic Church regarding indulgences: from the Council of Trent to modern times, pointing to the attempts at innovativetheological solutions to the problem of indulgences. The text ends with an originalreflection on the possibility / appropriateness of proclaiming indulgences by the contemporary Church.

PL

W związku z 500-leciem reformacji, rozpoczętej tezami Marcina Lutra o odpustach, powstaje pytanie, czy postulaty niemieckiego reformatora zostały przyjęte w jakiejś mierze przez Kościół rzymskokatolicki w nauczaniu o odpustach i w praktyceich udzielania. Jakie są warunki rzeczowego i komunikatywnego przedstawiania tej doktryny obecnie? Autor tekstu ukazuje najpierw genezę średniowiecznej nauki o odpustach, zakorzenionej w praktykach pokutnych starożytnego Kościoła. Następnie omawia okoliczności wystąpienia Marcina Lutra i sedno jego protestu. Z kolei szkicuje oficjalną doktrynę Kościoła rzymskokatolickiego w kwestii odpustów: od Soboru Trydenckiego po czasy współczesne, wskazując również na próby nowatorskich teologicznych rozwiązań problemu odpustów. Tekst kończy się autorską refleksją nad możliwością/stosownością głoszenia odpustów przez współczesny Kościół.

2

Językowe przejawy tożsamości religijnej w zbiorze Bogowie fałszywi – słowa, motywy, strategie

89%

Hawrysz m.

|

nr 2(16)

113-123

EN

The aim of the study is to identify and describe the language exponents of religious doctrine present in sixteenth-century anonymous collection of songs False Gods, which is one of the few testimonies of poetic battles of words coming from the gathering of the Polish Brethren. The central concept of the text is the religious identity, understood as a set of values, beliefs perceptions, symbols and patterns of behavior. Its identification is made by analyzing vocabulary, expressive connections of different status, and the conceptualizations of various concepts and elements of reality. This has allowed to describe the relationship with God and his conceptualization, basic truths of faith, attitude to life and to indicate the source of beliefs. From the volume emerges dichotomous view of reality resulting from a confrontation with an alien. We get the characteristics of “US” (belonging to Polish brothers) by polemical description of „THEM” (the Catholics).

3

Does the Evangelical understanding of the concept of property serve sustainable development?

89%

Szulc K.

|

tom Vol. 7, nr 2

61-65

EN

Protestant Reformation brought about some revolutionary changes in the ways that God and human role in the world were perceived. Martin Luther, known as the Father of the Reformation, adhered to the principle sola scriptura – only Scripture, and hence based all his teachings on the Word of God. The understanding of owner-ship proposed by him was also a faithful reflection of biblical teaching. According to Luther, the true meaning of ownership was servanthood – God bestowed goods to man in order for him to share his possessions with others. The Reformer did not perceive property as a value on its own. Rather, a man’s attitude to property reflected his attitude towards his neighbour and the creation as a whole. People should not forget that all their possessions have merely been temporarily entrusted to them by God. This Biblical principle has been elaborated on by evangelical theologians. Modern reflection emphasizes that the idea of ownership is not confined to material goods, but encompasses various elements of the surrounding world. Consequently, care for the creation and natural environment should be viewed as Christian responsibility. Man was created in God’s image and likeness, and is known to be the crown of creation. Evangelical theologians point out that Christians should be particularly sensitive to issues of environmental protection and preserving this world for future generations. Responsibility for the surrounding world should not be a burdensome duty. It ought to be an expression of love for God and one’s neighbour, a proof of deeper understanding of the meaning of Christianity. All in all, it is the fullest realization of the idea of sustainable development.

PL

Reformacja spowodowała przełomowe zmiany w sposobie myślenia o Bogu i roli człowieka w świecie. Marcin Luter, nazywany dziś ojcem reformacji w myśl zasady sola scriptura – tylko Pismo całą swoją naukę opierał na Bożym słowie. Również proponowane przez niego rozumienie pojęcia własności było wiernym odbiciem nauk zawartych w Biblii. Własność, według Lutra, ma charakter służebny – człowiek zostaje obdarowany przez Boga po to, by móc dzielić się z innymi. Reformator nie postrzegał własności jako dobra samego w sobie. Własność była elementem, do którego stosunek określa nasze podejście do bliźniego i całego dzieła stworzenia. Człowiek nie powinien zapominać, że wszelkie dobra są mu jedynie przez Boga powierzone. Ta biblijna myśl została rozwinięta przez współczesnych teologów ewangelickich. W aktualnych rozważaniach podkreśla się, że pojęcie własności dotyczy nie tylko dóbr materialnych, ale wielu elementów otaczającego nas świata. Troska o stworzenie i środowisko naturalne winna więc być przejawem chrześcijańskiej odpowiedzial-ności. Człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boże. Jest ukoronowaniem dzieła stworzenia. Teolo-dzy ewangeliccy zwracają uwagę, że chrześcijanie powinni być szczególnie wrażliwi na ochronę środowiska, a co za tym idzie na zachowanie świata dla przyszłych pokoleń. Odpowiedzialność człowieka za otaczający go świat, nie może być jedynie uciążliwym obowiązkiem. Powinna być przejawem miłości do Boga i bliźnich oraz znakiem zrozumienia naszego chrześcijaństwa. Jest bowiem najpełniejszą realizacją idei zrównoważonego rozwoju.

4

Polemika religijna jako wojna w wypowiedziach szesnasto- i siedemnastowiecznych autorów

89%

Kamieniecki J.

|

tom 8

35-43

EN

The development of Protestant communities in the Republic of Poland caused the response of Catholics. Catholic theologians conducted many theological debates, both in writing as long as disputes, usually held in churches. Both Catholic and Protestant polemicists spoke at times about the dispute itself, describing it as a quarrel with a tiresome neighbour or, directly, as a war. In this article I show that the authors I discuss referred to polemics as a war in a metaphorical and real sense. On the metaphorical level, it was a continuation of a long tradition of describing spiritual life in military terms, and on the level of physical reality, it was about linking the religious doctrine with the current socio-political reality.

5

O kulturze polemik religijnych i powstaniu świadomości wyznaniowej. Uwagi na marginesie pracy Magdaleny Luszczynskiej, Politics of polemics. Marcin Czechowic on the Jews

89%

Ptaszyński M.

|

nr 3

667-683

EN

The article deals with a monograph by Magdalena Luszczynska devoted to Marcin Czechowic, one of the most important anti-Trinitarian theologians of the late sixteenth century. The article sets the book against the backdrop of literature on the anti-Trinitarians in Poland and studies of Czechowic. While criticizing the monograph for its narrow source and methodological basis, it offers a new look at the key aspects of the theologian’s life. The central thesis of the article is that the category of religious awareness allows for a different approach to this Protestant’s conversion.

PL

Przedmiotem artykułu jest monografia Magdaleny Luszczynskiej poświęcona Marcinowi Czechowicowi, jednemu z najważniejszych teologów antytrynitarnych końca XVI w. Artykuł umieszcza pracę na tle dotychczasowej literatury poświęconej antytrynitarzom w Polsce oraz opracowań na temat Czechowica. Krytykując monografię za wąską podstawę źródłową i metodologiczną, proponuje nowe spojrzenie na kluczowe aspekty życia teologa. Teza artykułu głosi, że kategoria świadomości wyznaniowej pozwala inaczej ująć kwestię konwersji protestanta.

6

Muzyka w luterańskim zborze w pierwszych wiekach reformacji

89%

Ślusarczyk D. , Karcz B. , Tyrała R. , Zając A. , Delimat W. , Janicki J. J. , Malik J. , Sterczewska L. , UPJPII i. , Pasek W. , Karcz B. , Malik J. , Sterczewska L. , UPJPII i. , Pasek W.

|

tom 11

EN

The article discusses the musical culture of the Church from M. Luther’s reform to mid-18th century. The author presents the premises of the Protestant theology, which made it possible for both music forms and performance practice to develop. The consequence of the theological thought was to award music an exceptionally high status in the hierarchy of the arts. The article also deals with the vocal and instrumental compositions which functioned within the reformed liturgy.

7

A Half-Century of Catholic-Lutheran Dialogue (1967-2017)

89%

Budniak J.

|

tom 16

|

nr 2

EN

The pursuit of the unity in the Church is the primary task of all believers in Christ. This pursuit should take place on every level: spiritual (through prayer), practical (through concrete actions), and doctrinal (through dialogue about the main truths of faith). In the past 50 years (1967–2017), many common positions between Catholics and Lutherans have been worked out and recorded in the 2013 document From Conflict to Communion. October 31, 2016, which marked the 500-year anniversary of the Reformation as well as the 50-year anniversary of Catholic-Lutheran dialogue, has changed the way that Catholics and Evangelicals view each other. Pope Francis, as a representative of the Catholic Church, Bishop Munib Younan, and Fr. Martin Junge, who represented the Lutheran World Federation, co-hosted an ecumenical celebration that took place in Lund, Sweden, inaugurating the 500-year anniversary of the Reformation. After the service, a joint document entitled Joint Declaration on the 500th Anniversary of the Reformation was published. The document concluded with the following message: “We call upon all Lutheran and Catholic parishes and communities to be bold and creative, joyful and hopeful in their commitment to continue the great journey ahead of us. Rather than conflicts of the past, God’s gift of unity among us shall guide cooperation and deepen our solidarity. By drawing close in faith to Christ, by praying together, by listening to one another, by living Christ’s love in our relationships, we, Catholics and Lutherans, open ourselves to the power of the Triune God. Rooted in Christ and witnessing to him, we renew our determination to be faithful heralds of God’s boundless love for all humanity”. The 50-year Catholic-Lutheran dialogue should be an encouragement for Christians to testify together to a wounded and the divided world, to more passionately pursue further dialogue in order to overcome existing differences, and to be open to unity, which is the source of our common hope.

PL

Dążenie do jedności Kościoła jest podstawowym zadaniem wszystkich wierzących w Chrystusa. Powinno się to dokonywać na każdej płaszczyźnie: zarówno duchowej (przez modlitwę), jak i praktycznej (konkretne działania) oraz doktrynalnej (dialog o głównych prawdach wiary). W ostatnim półwieczu (1967–2017) wypracowano wiele wspólnych stanowisk, co zostało zaprezentowane w dokumencie Od konfliktu do komunii, z 2013 roku. Dzień 31 października 2016 roku – Święto Reformacji i początek obchodów 500. lat Reformacji oraz dziękczynienie za pięćdziesiąt lat wspólnego dialogu – odmienił dawne spojrzenie na siebie katolików i ewangelików. Papież Franciszek, w imieniu Kościoła katolickiego oraz bp Munib Younan i ks. dr Martin Junge, reprezentujący Światową Federację Luterańską, byli współgospodarzami ekumenicznego nabożeństwa, jakie odbyło się w Lund w Szwecji inaugurujące obchody 500 lat Reformacji. Po nabożeństwie został opublikowany wspólny dokument zatytułowany Deklaracja Wspólna z okazji wspólnego katolicko-luterańskiego upamiętnienia 500-lecia Reformacji, zakończony przesłaniem: „Wzywamy wszystkie parafie i wspólnoty katolickie i luterańskie do śmiałości i kreatywności, by były radosne i pełne nadziei w swoim zaangażowaniu, by kontynuowały wspaniałą drogę, która jest przed nami. Zamiast konfliktów z przeszłości, Boży dar jedności między nami powinien kierować współpracą i pogłębiać naszą solidarność. Zbliżając się do Chrystusa w wierze, modląc się razem, słuchającsiebie nawzajem, żyjąc miłością Chrystusa w naszych relacjach, my, katolicy i luteranie, otwieramy się na moc Trójjedynego Boga. Zakorzenieni w Chrystusie i świadcząc o Nim, ponawiamy nasze postanowienie, by być wiernymi głosicielami bezgranicznej miłości Boga do całej ludzkości”. Wspólny pięćdziesięcioletni dialog katolicko-luterański powinien być zachętą dla chrześcijan, aby razem dawać świadectwo zranionemu i podzielonemu światu, z większą pasją prowadzić dalszy dialog, aby przełamać istniejące wciąż różnice, otworzyć się na jedność, która jest treścią naszej wspólnej nadziei.

8

Filip Melanchton. Autor Konfesji Augsburskiej. Ekumeniczna wizja Reformacji

89%

Kopiec P.

|

tom 4(59)

179-200

EN

The article aims to explain how far the Augsburg Confession has been impacted by the person of Phillip Melanchthon. The history and the content of the Confession, which is still declared to be one of the most important documents of the Protestant Reformation, confirms the dream of its author about one, non-divided church. However, Melanchthon did not write his confession of faith, but the confession of whole Lutheran Church. His work bears the witness of going against the various current trends of the continuous struggle. The Protestant Reformation, despite itself, resulted in the Christianity torn apart. The Augsburg Confession was an attempt, however unsuccessful, to reconcile divided churches. Yet, this is the reason to consider the Confession as the document of an ecumenical character. Today, in the light of the Joint Declaration on the Doctrine of Justification, its ecumenical feature is stressed again, for the doctrine of justification by faith alone was the theological background and the normative key of the Confession.

PL

Celem artykułu jest ustalenie, jaki wpływ na treść Wyznania Augsburskiego miały teologiczne przekonania i osobowość Filipa Melanchtona. Analiza treści i historii Wyznania, jednego z najważniejszych dokumentów Reformacji, świadczy o marzeniu jej autora o jednym, niepodzielonym Kościele. Melanchton nie tworzył jednak swojego wyznania, ale wyznanie całego Kościoła Luterańskiego. Reformacja, wbrew sobie, podzieliła chrześcijaństwo. Wyznanie Augsburskie było próbą, wprawdzie nieudaną, pogodzenia podzielonych stron. Daje to jednak podstawy do rozważania jej ekumenicznego charakteru. Dzisiaj, w świetle Wspólnej Deklaracji o Usprawiedliwieniu, ten ekumeniczny rys jest wciąż podkreślany, jako że doktryna o usprawiedliwieniu jedynie przez wiarę była teologicznym fundamentem i kluczem normatywnym Wyznania.

9

Rywalizacja i pytanie o rozeznawanie duchów: pneumatologiczny przyczynek do zakreślenia ekumenicznych horyzontów

89%

Mudrak Ł.

|

tom 55

189-204

EN

It is hard to imagine today’s Christianity without ecumenical movement. However, the desire for unity, a life call for many ecumenism enthusiasts, seems to many observers a utopia of religious romantics. The purpose of this article is a pneumatological interpretation of the historic event of Reformation. First, using Girard’s mimetic theory, historical sources of intra-ecclesiastical division are analysed. Second, the results of the analysis serve as the basis for interpretation of spiritual forces accompanying the beginnings of the Reformation. Third some changes in recent Church and world history are evaluated from this perspective. The article argues that the Reformation gained its momentum not for doctrinal reasons but because of human resentment and prejudices. The paper also interprets some historical events as clear signs of Holy Spirit’s work.

PL

Trudno wyobrazić sobie dzisiejsze chrześcijaństwo bez ruchu ekumenicznego. Jednak dążenie do jedności, które dla wielu entuzjastów ekumenizmu stało się życiowym powołaniem, jawi się dla innych jako utopia religijnych romantyków. Celem niniejszego artykułu jest pneumatologiczna interpretacja historycznego wydarzenia Reformacji. Przy wykorzystaniu teorii mimetycznej Girarda prowadzona jest analiza historycznych źródeł podziału wewnątrzkościelnego. Wyniki analizy stanowią materiał do oceny sił duchowych towarzyszących początkom Reformacji. Na tym tle oceniane są niektóre zmiany w najnowszej historii Kościoła i świata. Artykuł argumentuje, że siłą napędową Reformacji nie były w pierwszym rzędzie problemy doktrynalne, a resentyment i uprzedzenia, interpretując konkretne wydarzenia historyczne jako działanie Ducha Świętego w czasie.

10

Historia Kościoła katolickiego na Islandii na podstawie publikacji w czasopiśmie „Misje Katolickie”.

89%

Adamiak G.

|

tom 50

80-92

EN

At the turn of the 19th and 20th centuries, the journal “Catholic Missions” published by the Jesuits was one of the key missionary periods providing information on the missionary tasks of the Church. The published articles also presented the progress of the mission work on Iceland. Over 50 years of history, nearly 20 different origins of texts about history of Christianity in Iceland was published. On them you can very briefly have a situation of Catholicism in Iceland. It is not a comprehensive and structured lectur, but rather a basic information for the polish reader about the most important events and people. Reading and referring to these publications may encourage further reserch and study of the history of the Catholic Church in Iceland.

PL

Wydawane przez polskich jezuitów czasopismo „Misje Katolickie” było na przełomie XIX i XX wieku jednym z ważniejszych periodyków misyjnych dostarczających informacji na temat dzieła misyjnego Kościoła. Publikowane artykuły przybliżały również postępy pracy misyjnej na Islandii. Kraj ten leżący w strefie dominacji wspólnot chrześcijańskich powstałych w wyniku reformacji był na przełomie XIX i XX wieku terenem misyjnym. Na przestrzeni 50 lat pojawiło się na łamach jezuickiego czasopisma blisko 20 różnej długości tekstów mówiących o historii chrześcijaństwa w tym kraju. Na ich podstawie można bardzo skrótowo przedstawić historię Kościoła katolickiego na Islandii. Nie jest to wyczerpujący i usystematyzowany wykład, ale raczej dostarczenie ówczesnemu polskiemu czytelnikowi podstawowych informacji o najważniejszych jej wydarzeniach i postaciach. Artykuł stanowi także prezentację tekstów mogących stanowić pomoc dla zajmujących się obecnie tym tematem. Lektura tych publikacji może zainspirować do dalszych poszukiwań i opracowań służących przybliżeniu historii Kościoła katolickiego w tym kraju.

11

Teologia katolicka wobec pięćsetnej rocznicy reformacji

89%

Kubicki D.

|

tom 9

|

nr 1

189-207

EN

In the context of the upcoming celebration of the 500th anniversary of the Reformation and modern epistemological dilemmas of the present postmodernity, the author shall submit the question of the reality of ecumenical dialogue. How far, basing on the state of scientific knowledge concerning medieval Christendom, the University and the scholastic method, the influence of oriental Hellenistic culture on the education of the ideological foundations of modernity and based on new discoveries on Aquinas concept of theology and historical-critical method, the Churches of the ecumenical dialogue are able to verify the foundation of Martin Luther’s theological position and make real progress in theology? Are they able to make progress in ecumenical dialogue in the imperative of diagnosis of the theologian faith in the faith of the Church of Christ and the Church of the Holy Spirit?

PL

Zbliżające się 500-lecie Reformacji czyni naglącym pytanie o stan dialogu ekumenicznego Kościołów i wspólnot chrześcijańskich. Rzeczywistość początku XXI stulecia przynosi inne dylematy epistemologiczne niż epoka humanizmu, epoka żywego fermentu społecznego (wykształconej konceptualnie) schyłku mediewalnego Christianitas. Dlatego w duchowej sytuacji teraźniejszości, nacechowanej odkryciami naukowymi i wnikliwym przebadaniem źródeł luterańskiej reformy Kościoła i pisarskiego opus Lutra, bezwzględnie konieczne staje się postawienie i rozstrzygnięcie kilku zasadniczych kwestii. Dobrze byłoby np. odpowiedzieć na pytanie, na ile, opierając się na obecnym stanie wiedzy naukowej o mediewalnej Christianitas, uniwersytecie i metodzie scholastycznej, wpływie orientalnej kultury hellenistycznej na wykształcenie się ideowych zrębów nowożytności oraz na podstawie nowych odkryć w sprawie koncepcji teologii Akwinaty i metody historyczno-krytycznej, Kościoły dialogu ekumenicznego są w stanie zweryfikować fundacyjne stanowisko teologiczne Marcina Lutra i dokonać realnego postępu teologicznego? Na ile również są w stanie postąpić w ekumenicznym dialogu w sprawie imperatywu osadzania wiary teologa w wierze Kościoła Chrystusa, pozostającego Kościołem Ducha Świętego?

12

Reformacja w miastach prywatnych w Koronie w XVI wieku

89%

Wijaczka J.

|

tom 77

PL

Niniejszy artykuł jest próbą podsumowania dotychczasowego stanu badań i wiedzy na temat reformacji w miastach prywatnych w Koronie. Przedmiotem zainteresowania jest m.in., czy szlacheccy właściciele miasteczek zmuszali mieszkańców do konwersji na wybraną przez siebie konfesję. Zakres geograficzny artykułu obejmuje Koronę, a właściwie jej dwie prowincje: Małopolskę i Wielkopolskę, gdyż w Prusach Królewskich w XVI w. nie było miast prywatnych. Zakres chronologiczny określony został w tytule.

13

Stan badań nad reformacją na Mazowszu – zarys problematyki i postulatów badawczych

88%

Paduch K.

|

2020

|

tom 27

|

nr 1

249-263

EN

This article aims to present the state of research on the reformation in Mazovia after 1945 to modern times on various levels. Among the historians investigating the process of permeating Protestant religions in Mazovia, several research problems can be distinguished. The first of these may be the activities of the diocese of Płock and the cathedral chapter towards the reforming in Mazovia and the initiatives taken by the Płock bishops both during the Reformation and the Counter-Reformation period. Another research problem is the development of Protestant denominations in specific lands of Mazovia. Historians undertaking the problem of reformation in Mazovia also dealt with the book during the Reformation in Mazovia.

PL

Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie stanu badań nad reformacją na Mazowszu po 1945 roku do czasów współczesnych na różnych płaszczyznach. Wśród historyków badających proces przenikania religii protestanckich na Mazowszu można wyróżnić kilka problemów badawczych. Pierwszy z nich to działania diecezji płockiej i kapituły katedralnej wobec rozwijającej się na Mazowszu reformacji oraz inicjatywy podejmowane przez biskupów płockich zarówno w okresie reformacji, jak i w okresie kontrreformacji. Kolejny problem badawczy to rozwój wyznań protestanckich na konkretnych ziemiach Mazowsza.

14

Spór przemyskiej kapituły katedralnej ze szlachtą o dziesięcinę biskupią w drugiej połowie XVI wieku

71%

Wolski M.

|

tom 84

EN

W drugiej połowie XVI w. doszło w diecezji przemyskiej do sporu miejscowej szlachty z kapitułą katedralną na tle zatrzymania przysługującej jej dziesięciny biskupiej, zwanej biskupczyzną. Dziesięcina ta, będąca zryczałtowanym ekwiwalentem dziesięciny snopowej z ról kmiecych, została nadana kapitule przez biskupów na przełomie XIV i XV w. W procesach sądowych, rozpoczętych w 1590 r., szlachta, wykorzystując różne argumenty natury prawnej, historycznej, a także retorykę protestancką, starała się zakwestionować prawa kapituły. Po pięciu latach sporu Trybunał Koronny przyznał ostatecznie rację stronie kościelnej. Był to ostatni na Rusi Czerwonej poważniejszy spór szlachty z Kościołem katolickim o dziesięciny. In the second half of the 16th century the Przemyśl diocese witnessed a dispute of local nobility with the cathedral chapter concerning the retention of their episcopal tithe, known as the bishop’s share. That tithe, being the lump equivalent of the sheaf tithe from peasants’ fields, was granted to the chapter by bishops at the turn of the 14th and 15th centuries. During court cases, started in 1590, the nobles, using a variety of legal and historical arguments, as well as Protestant rhetoric, tried to question the chapter’s rights. After five years of the dispute, the Crown Tribunal decided that the church side was right. It was the last serious argument between local nobility and the Catholic Church over tithes in Red Ruthenia.

15

Reformacja jako proces ‚uetycznienia’ świata. Heglowska hermeneutyka reformacji w Wykładach z fi lozofi i dziejów

71%

Kloc-Konkołowicz J.

|

tom 04

847-864

PL

Celem artykułu jest rekonstrukcja najważniejszych twierdzeń Hegla na temat reformacji, przedstawionych w jego Wykładach z filozofi i dziejów. Zdaniem Hegla, emancypacyjny sens reformacji nie wypełnia się wyłącznie w dziele uwolnienia ludzkiej subiektywności od przemożnej władzy tego, co zewnętrzne. Uwolnione z więzów zewnętrznego autorytetu podmioty nie tylko aktywnie przekształcają świat, ale traktują podejmowane w nim praktyki i budowane w nim instytucje jako wyraz tej samej prawdy i tego samego dobra, które odkrywają w swoim wnętrzu. Koncepcja refl eksyjnego uetycznienia świata skonfrontowana zostaje z interpretacją Maxa Webera, wiążącego zjawisko reformacji z uwolnieniem dynamiki ekonomiczno-instrumentalnej racjonalności. Pójście tropem Heglowskiej hermeneutyki reformacji pozwala natomiast rozumieć tę ostatnią nie tylko jako źródło racjonalno-technicznej organizacji nowoczesnego świata, lecz także jako źródło jego do głębi etycznego charakteru.

EN

The aim of the article is to reconstruct the main claims made by Hegel about reformation as presented in his Lectures on the Philosophy of History. According to Hegel, the emancipatory meaning of reformation fulfils itself not simply in the act of setting the human subjectivity free from the overwhelming power of the external. Th e subjects, liberated from the bonds of the external authority, then not only actively transform the world, but also conceive of the practices they undertake as expression of the same truth and good they discover in themselves. Th is concept of the refl exive ‘ethicization’ of the world is confronted with the interpretation of Max Weber who connects the phenomenon of reformation with the unleashing of the dynamics of economic-instrumental rationality. Contrary to that, following in Hegel’s footsteps enables us to understand reformation not only as the source of the rational-technical organization of the modern world, but also as the source of its deeply ethical nature.

16

Zagadnienie reformacji w katechizmach i podręcznikach do nauki religii w latach 1945–1990

71%

Bilicka B.

|

nr 18

25-41

EN

The year 2017 marks the 500th anniversary of Reformation in the Lutheran Church. The celebrations are accompanied by numerous exhibitions, academic conferences, ecumenical services, in which Catholics also take part. It does not mean, however, that Catholics celebrate the schism in the Church which took place 500 years ago but undertake theological refl ection and participate in ecumenical prayer. Such a refl ection is also undertaken by Professor Beata Bilicka in her article The question of Reformation in catechisms and religious education textbooks in 1945–1990 which focuses on the evolution of ecumenical catechesis before and after the Second Vatican Council. Synthetic refl ections are limited to the presence of Martin Luther and Reformation in catechisms and religious education textbooks which were used in Poland from 1945 to 1990, i.e. until religious education returned to schools and kindergartens. The article consists of three parts. The fi rst part briefl y characterises pre-conciliar catechesis (1945–1965) which was closed to ecumenical dialogue in a broader sense of this word, also when it comes to the Lutheran Church and therefore this type of approach might be described as intolerant. The second part of the article demonstrates how after the Second Vatican Council the teaching about Reformation has changed in religious education classes. The article ends with a synthetic conclusion.

PL

Rok 2017 obchodzony jest w Kościołach luterańskich jako rok upamiętniający 500 lat reformacji. Obchodom towarzyszą liczne wystawy, konferencje naukowe, nabożeństwa ekumeniczne, w których uczestniczą także katolicy. Nie oznacza to, że strona katolicka świętuje rozłam w Kościele, który nastąpił pięć wieków temu, podejmuje jednak refl eksję teologiczną i uczestniczy w modlitwie ekumenicznej. Taką refl eksję podejmuje także dr hab. Beata Bilicka, która w artykule Zagadnienie reformacji w katechizmach i podręcznikach do nauki religii w latach 1945–1990 opisuje, na ile i w jakim zakresie ewoluowała katecheza ekumeniczna przed Soborem Watykańskim II i po nim. Syntetyczne rozważania autorka ograniczyła do obecności zagadnienia Lutra i reformacji w katechizmach i podręcznikach do nauki religii, z których nauczano w Polsce od zakończenia II wojny światowej do 1990 roku, a więc do powrotu religii do szkół i przedszkoli. Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej krótko scharakteryzowano katechezę przedsoborową (1945–1965), która była zamknięta na dialog ekumeniczny w szerokim tego słowa znaczeniu, także z Kościołem luterańskim; można ją nazwać katechezą nietolerancyjną. W rozdziale drugim wykazano, jak po Soborze Watykańskim II zmieniło się nauczanie o reformacji w katechezie parafi alnej do 1990 roku. Całość wieńczy syntetyczne zakończenie.

17

Życie konsekrowane a ekumenizm

71%

Kimsza R.

|

tom 14

|

nr 2

EN

The consecrated life is the following of Jesus Christ through a life of chastity, poverty and obedience. It was born in the Christian east of the undivided Church. From there it was transferred to the Christian west and took various forms. They were rejected by the Reformation. This state survived until the twentieth century. That can be called a kind of renaissance of consecrated life in the Protestant churches. The resulting monastic communities also open to other Christian denominations. The consecrated life filled with constant prayer leading to personal conversion and spousal union with Christ, which are considered the foundation of the ecumenical movement and its purpose.

18

Jana Kochanowskiego epigramaty o „pszczołach budziwiskich” i radziwiłłowska elegia (III 9). Prolegomena do badań nad środowiskiem kulturalnym Mikołaja Radziwiłła Czarnego

71%

Chemperek D.

|

2016

|

tom 64

|

nr 1: Literatura polska

153-172

PL

Cztery polskojęzyczne epigramaty poświęcone „pszczołom budziwiskim” (Fraszki, „Księgi wtóre”, 83-86), dwie łacińskie miniatury z tomu Foricoenia (44, 45) oraz Elegia IX z „Księgi III” Elegiarum libri quattuor Jana Kochanowskiego dokumentują jego związki z Mikołajem Radziwiłłem Czarnym (1515-1565), kanclerzem wielkim litewskim i wojewodą wileńskim, przywódcą protestantów w państwie polsko-litewskim. Poetyckie miniatury powstały najpewniej w okresie 10 czerwca – 19 października 1563 w Budziwiszkach vel Bujwidiszkach (obecnie: Buivydiškės) koło Wilna, natomiast jesienią tego roku Kochanowski napisał elegię. O ile w Elegii IX poeta kreuje wizerunek Radziwiłła jako męża stanu, sługi państwa króla Zygmunta Augusta, o tyle w bezpretensjonalnych epigramatach możnowładca jest przedstawiany jako mecenas skupionego wokół niego środowiska humanistów, propagujących reformację. Jako radziwiłłowskie „pszczoły” – pracowite, dobroczynne, znoszące na ziemię Bożą prawdę (odwołanie do Platońskiego toposu) – Kochanowski określił leksykografa Jana Mączyńskiego, poetę Andrzeja Trzecieskiego młodszego i zapewne Cypriana Bazylika – poetę, muzyka, drukarza. W epigramatach autor ukazał Mikołaja Radziwiłła Czarnego jako mecenasa kultury nowego formatu, promującego protestantyzm, zaś zgromadzonych wokół niego twórców jako spójne środowisko literackie. Jakkolwiek zostało ono przedstawione w sposób afirmatywny, Kochanowski zachował wobec niego postawę życzliwego outsaidera. Świadczy o tym sceptyczny ton foricoenium 45 i uwarunkowania biograficzne poety, który był wówczas sekretarzem biskupa Piotra Myszkowskiego.

EN

Four Polish language epigrams on the “Budziwiszki bees” (Epigrams, Second Books, 83-86), two Latin miniatures from the volume Foricoenia (44, 45) and Elegy IX of Book III Elegiarum libri quattuor by Jan Kochanowski document his relationship with Nikolai Radziwill the Black (1515-1565), the great Lithuanian chancellor and voivode of Vilnius, the leader of the Protestants in the Polish-Lithuanian State. The poetic miniatures were probably written between June 10 and October 19, 1563 in Budziwiszki aka Bujwidiszki (now Buivydiškės) near Vilnius, and Kochanowski wrote Elegy IX in autumn 1563. While in Elegy IX the poet creates the image of Radziwill as a statesman, a servant of the state of King Zygmunt August, in the unpretentious epigrams the magnate is presented as a patron surrounded by the humanists who promote reformation. Kochanowski described lexicographer John Mączyński, poet Andrew Trzecieski junior and most probably Cyprian Bazylik, poet, musician, and printer, as the Radziwill “bees” – hard-working, charitable, bringing the truth to the God's earth (a reference to a Platonic topos). In his epigrams, the author showed Nikolai Radziwill the Black as a patron of culture of the new format promoting Protestantism, and the creators gathered around him as a coherent literary milieu. Although it was presented in an affirmative way, Kochanowski maintained an attitude of the benevolent outsider. It is reflected by the skeptical tone of foricoenium 45 and biographical circumstances of the poet who was the then secretary of Bishop Piotr Myszkowski.

19

Prusy Królewskie i Książęce. Dwa światy sztuki luterańskiej

71%

Birecki P.

|

tom 22

33-44

EN

The article presents the common roots of Protestant art in both parts of Prussia, sketching the process of taking over the material substance of the Roman Church by Catholic parishes transformed into Protestant parishes and then building new church buildings. This process took place in Royal Prussia under the control of the townspeople and in Ducal Prussia under the control of the nobility. The citizens, dominating in the part of Prussia mentioned the first of here, was also decisive in furnishing urban and domain churches, and it cared for the status quo of Lutheranism and Calvinism, especially during the decisive activities of the Counter--Reformation Polish nobility. At the same time, the townspeople and Protestant clergy had an intellectual influence on the iconography of the art in ecclesiastical and secular interiors. In the second part of Prussia, the seizure of power over church structures by the court of the Lutheranized prince Albrecht Hohenzollern and the nobility ruled out conflicts over churches with the Catholic hierarchy. At the same time, they allowed for direct control over parishes and churches, making the church interiors almost private family pantheons. The influence of the gentry limited the influence of the townspeople and the clergy on pictorial art, the message of which in the interiors of rural churches was almost limited to didactic content. In spite of the domination of catechetical content in both parts of Prussia, painting and emblematic decorations related to piety have also appeared.

PL

Artykuł prezentuje wspólne korzenie sztuki protestanckiej w obu częściach Prus, szkicując proces przejmowania substancji materialnej Kościoła rzymskiego przez parafie katolickie przekształcane w parafie ewangelickie a następnie budowy nowych budynków kościelnych. Proces ten odbywał się w Prusach Królewskich pod kontrolą mieszczaństwa a w Prusach Książęcych pod kontrolą szlachty. Dominujące w pierwszych z wymienionych tu części Prus mieszczaństwo decydowało także o wyposażeniu kościołów miejskich i leżących w domenach oraz dbało o status quo luteranizmu i kalwinizmu, szczególnie podczas zdecydowanych działań kontrreformacyjnych szlachty polskiej. Jednocześnie mieszczaństwo i duchowieństwo protestanckie miało intelektualny wpływ na ikonografię sztuki obrazowej we wnętrzach kościelnych i świeckich. W drugiej części Prus przejęcie władzy nad strukturami kościelnymi przez dwór zluteranizowanego władcy Albrechta Hohenzollerna oraz przez szlachtę wykluczyły konflikty o kościoły z hierarchią katolicką. Jednocześnie pozwoliły na bezpośrednią kontrolę nad parafiami i kościołami, czyniąc z wnętrz kościelnych niemal prywatne rodzinne panteony. Wpływ szlachty ograniczył wpływ mieszczaństwa i duchowieństwa na sztukę obrazową, której przekaz we wnętrzach kościołów wiejskich został niemal ograniczony do treści dydaktycznych. Mimo dominacji treści katechetycznych w obydwu częściach Prus pojawiły się także dekoracje malarskie, emblematyczne, związane z pobożnością pietystyczną.

20

Teoria konfesjonalizacji Heinza Schillinga i Wolfganga Reinharda w kontekście potencjału modernizacyjnego Polski

71%

Windyga I.

|

nr 4

159-178

EN

The aim of this article is to discuss the theory of confessionalization created by two German historians of religion – H. Schilling and W. Reinhard. This theory was in opposition to the Marxist vision of the overlapping confessional processes of change in early- -modern Europe, and also represented the late 70’s and 80’s of 20-th century the competitive paradigm to M. Weber’s recognition of the sociology of religion. In his reflections on the theory of the confessionalization put emphasis on the idea of modernization W. Reinhard potential of the catholic confessionalization, arguing that by my opinion that this fundamental social process present in Polish history, has an influence in the modern ages on Poles’ attitude Poles towards work who’s belonging to the Roman Catholic Church in the vast the majority. Therefore, as an important element in the modernization of the country, I consider the formation of a specific work ethic represented by the overwhelming number of its citizens who are also members of a particular religious community. In this paper, I have done an overview of the foreign literature (mainly German) – in Poland practically inaccessible, and unknown.

PL

Celem artykułu jest omówienie teorii konfesjonalizacji autorstwa dwóch niemieckich historyków religii - H. Schillinga oraz W. Reinharda. Teoria ta powstała w opozycji do marksistowskiej wizji zachodzenia procesów przemian konfesyjnych we wczesnonowożytnej Europie, a ponadto stanowiła od przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku konkurencyjny paradygmat wobec ujęcia socjologii religii przez M. Webera. W swoich rozważaniach nad teorią konfesjonalizacji kładę nacisk na tezę W. Reinharda o modernizacyjnym potencjale konfesjonalizacji katolickiej, argumentując to moim przekonaniem, że ów fundamentalny proces społeczny obecny w polskiej historii, ma również we współczesności wpływ na postawę Polaków wobec pracy przynależących w zdecydowanej większości do Kościoła rzymskokatolickiego. A zatem za ważny element modernizacji państwa uznaję ukształtowanie się określonej etyki pracy reprezentowanej przez przeważającą liczbę jego obywateli, którzy jednocześnie są członkami określonej wspólnoty wyznaniowej. W niniejszej pracy dokonałam przeglądu literatury obcojęzycznej (głównie niemieckiej) - praktycznie w Polsce niedostępnej, a przez to mało znanej.