Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Skalowanie jedno- i dwuwymiarowych modeli ekspulsji węglowodorów według progowych nasyceń skał macierzystych

100%

Botor D. , Kosakowski P. , Kuśmierek J. , Maćkowski T.

|

tom Vol. 50, nr 1

72-77

PL

Uzyskanie wiarygodnych wyników modelowań jest ściśle związane z dokładnością skalowania parametrów wymiarujących system naftowy. Szczególnie istotnym jest problem doboru progowego nasycenia, szeroko dyskutowany w literaturze, którego wartości nie można wyznaczyć eksperymentalnie. Próbuje się ją szacować na drodze rozważań teoretycznych poprzez ekstrapolację przepuszczalności względnych fazy ropnej dla piaskowców o malejącej porowatości absolutnej lub poprzez analizę danych pirolitycznych i wyników ekstrakcji próbek skał macierzystych. Efektywność ekspulsji zależy pośrednio od pierwotnej zawartości materii organicznej i jej typu, a z drugiej strony od dynamiki generowania i przepuszczalności szkieletu skalnego. Natomiast bezpośrednio jest warunkowana przez wartości nadciśnień wywołanych kompakcją i dehydratyzacją skał ilastych oraz wielkością przemian fazy organicznej, determinujących wzajemne stosunki pomiędzy frakcjami węglowodorowymi i ich sumaryczną objętość. Na tym tle pokazano przykłady modelowania procesów ekspulsji węglowodorów w wybranych strefach polskich basenów sedymentacyjnych.

EN

The reliable results of numerical expulsion modeling depend on precision of scaling petroleum system parameters. Of particular importance are adequately selected expulsion threshold values that cannot be measured experimentally. They are estimated by theoretical extrapolation data from oil relative permeability for sandstones with decreasing absolute permeability or/and Rock-Eval pyrolitycal data and bitumen extraction analysis of source rocks. The expulsion efficiency depends indirectly on organic matter contents and its type, as well as on source rock permeability and generation dynamics, whereas the expulsion is determined by values of compactional overpressure, clay mineral dehydratation and degree of organic matter transformations that determine the relationship between hydrocarbon fractions and their total volume. Based on these data, the examples of expulsion modeling in selected areas of the Polish sedimentary basins are shown.

2

Formy osuwiskowe na wzgórzu Kurczyna nad projektowanym zbiornikiem "Świnna Poręba" w Karpatach

100%

Gałaś A.

|

tom Vol. 49 nr 9

822-826

PL

Zbiornik retencyjny "Świnna Poręba", zlokalizowany w Karpatach, w obrębie jednostek śląskiej i magurskiej, będzie narażony na ruchy masowe. Zasięg strefy podatnej na osuwiska jest większy niż prognozowano. Na wzgórzu Kurczyna położonym w sąsiedztwie zbiornika stwierdzono dwie jaskinie dylatacyjne i rozpadlinowe rowy zboczowe. Wzgórze jest zlokalizowane w obrębie jednostki śląskiej, która jest uważana za mniej podatną na osuwiska niż jednostka magurska. Jednak na przedpolu nasuniętej jednostki magurskiej stwierdzono szereg osuwisk w obrębie jednostki śląskiej, a kolejne mogą się uaktywnić pod wpływem zmiennego piętrzenia wody.

EN

The "Świnna Poręba " water reservoir, currently under construction, will change stability of surrounding slopes. The existing system of faults and crevice caves causes an increasing landslide threat. Two caves of this type and an extensional trench were located on the Kurczyna hill slope. Moreover, older landslide that may turn active when saturated with water were found at the foothill. The rocks exposed on the Kurczyna hill belong to the Silesian unit, which is marked by rather stable slopes, compared to the Magura unit. However, in this part of the Silesian unit, which is exposed in the foreland of the flat napped Magura unit and probably influenced by this nappe, the slopes are apt to landslides.

3

Wyznaczenie przemieszczeń powierzchniowych na osuwisku w Kłodnem (gmina Limanowa, południowa Polska)

84%

Ćwiąkała P. , Stanisz J. , Wróbel A. , Kaczmarczyk R. , Drwal P. , Grabek P. , Daroch M. , Pękala M. , Świątek M. , Zierkiewicz M.

|

tom Vol. 64, nr 2

122--130

EN

Examination of the landslide in Kłodne was carried out in 2013 and 2014. The work was divided into two parts: geological engineering investigations (mapping of the external borders of the landslide) and geodetic surveying (photogrammetric studies and monitoring of surface movements). The boundaries of the landslide were marked using a Garmin eTrex GPS receiver and a geological compass (Freiberg). The boundaries have not changed and is convergent with previous studies. In the south-western part of the landslide the boundary is blurred as a result of anthropogenic transformation of the area. In the south-eastern part (as at May17, 2014) about 200 m3 of the colluvial material has been moved. Photogrammetric studies were based on the analysis of aerial photos from May 26, 2009 (prior tothe landslide formation) and on the orthophotomap created from images taken in July 2010, after the formation of the landslide. Displacement vectors were determined by comparing the locations of specific terrain details in the pictures taken before and after the mass movements occurred. In the upper part of the landslide the maximum horizontal displacement value was 87.7 m, the minimum was 6.2, and the average – 84.5 m. In the lower part of the landslide the horizontal displacements amounted to 65.5 m, had a minimum value of 10.3, and an average of 54.8 m. In the last stage of the study the base measurement network was created. It consisted of 68 points stabilized in the ground. The measurements were performed using the static GNSS observations method and linear-angular measurements carried out with a precise total station. In 2013, horizontal displacements ranged from 1 to 8.1 mm, and vertical ones ranged from –9.8 to 13.5 mm. In 2014, there were displacements observed in the vicinity of the main slope. They were directed to the south. The horizontal displacement vector has reached values from 2 to 94 mm, and the vertical vector was from –63 to 16 mm.

4

Morfotektonika przełomów Solinki i Wetlinki w świetle badań terenowych i interpretacji zdjęć lotniczych (Bieszczady Wysokie)

84%

Kuśmierek J.

|

tom T. 31, z. 2

225-242

PL

Przełomowe doliny Solinki i Wetlinki w dorzeczu górnego Sanu są interesującym obiektem geoturystycznym ze względu na wyraźne związki rzeźby z ewolucją i tektoniką skomplikowanych struktur geologicznych przedpola jednostki dukielskiej w Bieszczadach. Wyróżniają je także malownicze krajobrazy i rozległe odsłonięcia wychodni piaskowców otryckich (młodszy oligocen), ogniwa typowego dla bieszczadzkiego podregionu facjalnego płaszczowiny śląskiej. Szczegółowe badania kartograficzno-strukturalne autora wykazały, że synkliny zbudowane z grubych kompleksów piaskowców otryckich nasunięte są wstecznie na elewacje strukturalne, co nie znalazło odbicia we wcześniejszych ujęciach kartograficznych. Z formowaniem się dysharmonijnych struktur tektonicznych związany jest inwersyjny charakter rzeźby i geneza przełomów Solinki i Witlinki. Pomiary hipsometryczne reliktów powierzchni zrównań pogórskiego i przydolinnego, wykonane na stereoskopowych zdjęciach lotniczych, dokumentują ich znaczne zdeformowanie i oscylacyjny charakter plioczwartorzędowych wypiętrzeń neotektonicznych. Największe deniwelacje powierzchni spłaszczeń korelują się z intersekcją nasunięć wstecznych, które miały istotny wpływ na tektoniczną przebudowę struktur, a także na rozwój rzeźby, prowadząc do powstania antecedentnych przełomów i wciętych meandrów

EN

Gorge-type valleys of the Solinka and Wetlinka rivers within the Upper San drainage basin represent an interesting geotouristic object in respect of distinct relationship between relief, and evolution and tectonics of complex geological structures in the foreland of the Dukla Unit in the Bieszczady Mts. They also distinguish themselves by picturesque landscapes and vast exposures of the Otryt Sandstone outcrops; this Late Oligocene member is typical of the Bieszczady facies subregion of the Silesian Nappe. Detailed cartographic and structural investigations made by the author have proved that synclines, composed of thick complexes of the Otryt Sandstones, are backward overthrust onto subsurface structural elements, a feature which has not been reflected in previous cartographic elaborations. With formation of the disharmonic tectonic structures, the inversional character and origin of the Solinka and Wetlinka water gaps are connected. Hypsometric measurements of relics of the foothill and riverside planation surfaces, carried out on stereoscopic aerial photographs, have documented significant deformation of the surfaces and oscillatory character of the Pliocene-Quaternary neotectonic uplift. The greatest denivelations of the planation surfaces correlate with the intersection of the backward overthrusts which had crucial effects on tectonic reshaping of the structures, as well as on the relief development; this resulted in the origin of the antecedent water gaps and incised meanders

5

Utwory transgresywnego miocenu na fliszu jednostki skolskiej w Dubiecku

84%

Rajchel J. , Uchman A.

|

tom T. 27, z. 1

71-87

PL

Zweryfikowano dotychczasowy profil miocenu transgredującego na flisz jednostki skolskiej w Dubiecku. Stwierdzono, że grube klastyki zawierające materiał miejscowy zalegają powyżej piaskowców. Klasty pochodzą głównie z wapnistych piaskowców fliszowych formacji ropianieckiej (górna kreda - paleocen) z bezpośredniego podłoża utworów miocenu. Piaskowce są zbioturbowane i zawierają skamieniałości śladowe Ophiomorpha isp. i Thalassinoides isp. Bloki i otoczaki wapnistych piaskowców fliszowych z utworów gruboklastycznych zawierają drążenia: Entobia isp., Gastrochaenolites lapidicus, G. torpedo, G. ampullatus, G. orbicularis, Gastrochaenolites isp., Trypanites isp. oraz nieoznaczone łukowe zagłębienia. Cechy litologiczne i skamieniałości śladowe wskazują na spłycenie i spowolnienie tempa sedymentacji w górnej części profilu. Rozmiary G. torpedo są wyraźnie mniejsze niż w większości znanych mioceńskich populacji. Wskazuje to na większą głębokość lub jest związane z mobilnością drążonych klastów. Wydrążenia w szeregu klastów są zabradowane. Wszystkie te cechy wskazują, że depozycja i abrazja zachodziły równocześnie.

EN

Section of the transgressive Miocene deposits upon the flysch of the Skole Unit at Dubiecko has been verified. It was determined that coarse clastics containing local material overlay sandstones. The clasts are dominated by calcareous flysch sandstones of the Ropianka Formation (Upper Cretaceous - Paleocene), which derive from the basement. The sandstones are bioturbated and they contain trace fossils Ophiomorpha isp. and Thalassinoides isp. Boulders and pebbles of the flysch calcareous sandstones from the coarse calstics contain Entobia isp., Gastrochaenolites lapidicus, G. torpedo, G. ampullatus, G. orbicularis, Gastrochaenolites isp., Trypanites isp., and undetermined arcuate depressions. Lithological features and trace fossils indicate shallowing up and decrease of sedimentation rate at the upper part of the section. Size of G. torpedo is distinctly smaller than m the majority of the known Miocene populations. This can indicate greater depth or it is result of mobility of the bored clasts. Borings in several clasts are abraded. All these features suggest that, deposition, and abrasion took place simultaneously.

6

Nowe stanowisko ichtiofauny z warstw krośnieńskich jednostki skolskiej (Karpaty fliszowe)

84%

Jerzmańska A. , Rajchel J. , Świdnicka E.

|

tom T. 27, z. 1

21-37

PL

Opisano nowe stanowisko ichtiofauny z warstw krośnieńskich jednostki skolskiej Karpat zewnętrznych z miejscowości Harta k. Dynowa. Pozyskano 143 okazy ryb, wśród których wyróżniono 9 rodzin Teleostei: Clupeidae, Gadidae, Merlucciidae, Syngnathidae, Carangidae, Leiognathidae, Trichiuridae, Scombridae, Gobiidae. Badany zespół określono jako płytkowodny, zachowany w środowisku o niedoborze tlenu. Usytuowanie stanowiska w stratygraficznym sąsiedztwie głównego V-go horyzontu tufitowego (o wieku 20,5-0,9 mln lat), oznaczonego radiometrycznie w jednostce śląskiej, pozwala określić wiek stanowiska ichtiofauny z Harty na eggenburg, w pozycji należącej do zon NN-2 i N-5. Na podstawie badanego zespołu ryb proponuje się utworzenie subzony w obrębie nienumerowanej zony INM-0

EN

The new site of ichtyofauna was described in Harta near Dynów from the Krosno Beds of the Skole Unit in the Outer Carpathians. A total of 143 fish specimens have been collected; out of them nine Teleostei families have been distinguished: Clupeidae, Gadidae, Merlucciidae, Syngnathidae, Carangidae, Leiognathidae, Trichiuridae, Scombridae, Gobiidae. The assemblage studied has been identified as formed in shallow water and preserved in the environment with oxygen deficit. The position of the site in question in the stratigraphic proximity of the main, i.e. V/th, tuff horizon, whose age was radiometrically determined at 20.5--0.9 Ma, dates the site with ichtyofauna as Eggenburg (zones NN-2 and N-5). On the basis of these determinations, the fish assemblage for the Harta will be determined as a subzone of the hitherto existing INM-0 zone

7

Sekwencje kanałowe w warstwach istebniańskich (kampan - paleocen) Beskidu Śląskiego

84%

Strzeboński P.

|

tom T. 27, z. 1

181-199

PL

Przedmiotem badań były warstwy istebniańskie (kampan - paleocen) serii śląskiej w Beskidzie Śląskim. Celem pracy był opis elementarnych oraz złożonych sekwencji facjalnych uznanych za osady kanałowe głębokowodnego stożka. Przedstawiono wstępną klasyfikację sekwencji kanałowych w tych warstwach w oparciu o analizę zróżnicowania, następstwa i rozkładu litofacji. Wyróżniono trzy typy elementarnych sekwencji kanałowych, różniące się granulometrią i następstwem litofacji oraz podtypy w zależności od trendu zmian miąższości litofacji w kierunku stropu sekwencji. Cechy osadów wskazują na ich powstawanie w wyniku depozycji z wysoko gęstościowych, piaszczysto-żwirowych prądów zawiesinowych. Sedymentacja miała miejsce w kanałach stożka wewnętrznego i środkowego oraz w ujściowych strefach kanałów stożka środkowego

EN

The paper deals with the Istebna Beds (Campanian - Palaeocene) of the Silesian Series in the Silesian Beskid Mts. Research aimed at describing elementary and complex facies sequences, considered as channel deposits of the underwater fan. The author presents a preliminary classification of the channel sequences in these beds based on the analysis of facies diversification, succession and distribution. Three classes of elementary channel sequences, differing in grain size distribution and succession of lithofacies, as well as subclasses, differing in their trends of changes of lithofacies thickness going upward the succession. The features of the sediments indicate their deposition from high-density, gravelly-sandy currents. Sedimentation took place in the channels of the inner and medium fan and in outlet zones of the the medium fan

8

Sedymentologiczna baza danych -- program GeoKar

84%

Krawczyk A. J.

|

tom T. 27, z. 1

39-49

PL

Przedstawiony został program komputerowy GeoKar, przeznaczony do tworzenia i obsługi niewielkich baz danych sedymentologicznych z polskich Karpat fliszowych. W trakcie prac terenowych dane zapisywane są w specjalnych arkuszach kodowych. Program umożliwia tworzenie archiwów komputerowych, a następnie - ich przeszukiwanie i statystyczną analizę danych. Wyniki przeszukiwania są wyświetlane i/lub drukowane w postaci zestawień tekstowych i graficznych. Użytkownik może też prześledzić - warstwa po warstwie - cały profil. Obróbka statystyczna dotyczy danych z profilowania i polega na analizie miąższości warstw, analizie przejść między odmianami litologicznymi oraz analizie cykli sedymentacyjnych

EN

Computer program GeoKar used for creation and handling of small sedimentological data bases comprising Polish Flysh Carpathians has been presented. Data are registered during the field works in special code sheets. The program enables creation of computer archives, including possibility of data scanning and execution of statistical data analysis. The results are displayed or/and printed in form of text and graphical comparisons. User may also trace, bed by bed, the whole profile. Statistical processing refers to profiling data and comprising the analysis of bed thickness, analysis of transitions between individual lithological types, and analysis of sedimentary cycles

9

Zmienność składu chemicznego wód siarczkowych polskich Karpat

84%

Krawczyk A. J. , Rajchel L.

|

tom Vol. 51, nr 6

488-491

PL

W pracy przedstawiono próbę chemicznej klasyfikacji wód siarczkowych zarejstrowanych na obszarze polskich Karpat fliszowych. Na podstawie zbioru 125 zbadanych źródeł wyróżniono pięć podzbiorów, różniących się proporcjami udziału różnych składników w całkowitej mineralizacji. Stwierdzono, że jonami wskaźnikowymi, decydującymi o przynależności źródła do określonej grupy, są: HCO3-, Ca 2+, Na+, Cl-.

EN

The sulphurous waters of the Polish Carpathians reveal a significant variability of all their components. The results oftax-onomic analysis of the data for 125 springs studied suggest this variability is not random but, possibly, results from the presence of random some distinctly different types of water. The classification algorithms applied (particularly the ISODATA algorithm) have allowed the authors to distinguish five groups of springs, whose waters differ in the proportions of their individual ions content. The division is rather sharp by the results of discriminant analysis and the list of respective Mahalanobis distances indicate. The diversification observed is influenced most by HCO3-, Na+, Ca2+ and CI- ions, and the structure of the classification observed is shown best in the diagram plotted on the basis of the first two canonical variables that explain 97% of the total variability of the data.

10

Late Cretaceous - Early Palaeogene sandy-to-gravelly debris flows and their sediments in the Silesian Basin of the Alpine Tethys (Western Outer Carpathians, Istebna Formation)

84%

Strzeboński P.

|

tom Vol. 59, No. 1

195--214

EN

The study focuses on Upper Cretaceous - Palaeocene deposits from the Beskid Śląski mountain range in southern Poland constituting the Istebna Beds. The Istebna Beds, also referred to as the Istebna Formation, are part of the Silesian tectonic unit, which forms the Outer Carpathian fold-and-thrust belt (part of the Alpine-Carpathian system). The results of qualitative and quantitative lithological-sedimentological studies were the basis for the interpretation of lithofacies types, sedimentary processes and palaeoenvironment as well as for the reconstruction of the architecture of the depositional system. The analysis conducted on the basis of field description of the deposits shows the prevalence (nearly 70%) of siliciclastic strata representing a sandstone-conglomerate association (S-C), which is the main subject of this work. The S-C lithofacies: sandstones, gravelly sandstones, sandy conglomerates and conglomerates constitute the deposits formed mostly by mass gravity-flows such as sandy-to-gravelly debris flows. The distribution of the coarse-clastic material indicates a sediment supply from southerly directions and implies the presence of an active source area in the rear part of the Silesian Basin. A succession of the sandstone-to-conglomerate deposits with the secondary participation of other lithofacies, with a thickness of approximately two thousand metres, indicates temporary increased diastrophic activity in the Silesian Ridge (source area) and the intense denudation of this area. The uplift of the alimentation area and its destruction coinciding with enforced relative regression and the uncovering of the proximal depositional zone of the basin led to resedimentation of the older intrabasinal material and repeated mass deposition together with delivery of extraclasts of pre-existing rocks and minerals. The lithofacies development of the sandstone-to-conglomerate debrites and the related sedimentary palaeotransport directions suggest an accumulation domain in the form of a linear apron depositional system developed in a deep-water setting. Experimental modelling of subaqueous sandy flows has contributed to a better understanding of the complex genesis of deep-water sediment gravity flows developing in depositional systems rich in sand material.

11

Granica między warstwami lgockimi i godulskimi w północnej części Beskidu Małego; Karpaty

67%

Alexandrowicz W. P. , Lalik W.

|

tom T. 25, z. 2

107-123

PL

Przedmiotem opracowania jest granica między dwoma głównymi jednostkami litostratygraficznymi serii śląskiej, budującymi północną krawędź Beskidu Małego między Wadowicami a Andrychowem. W tej strefie powyżej warstw lgockich, reprezentowanych tu przez oddział środkowy, zalega kompleks zawierający margle krzemionkowe, pstre łupki krzemionkowe oraz grube ławice piaskowców warstw godulskich spągowych. Istnienie wielu dobrych odsłonięć w potokach przepływających przez wsie Ponikiew i Kaczyna umożliwia dokładne prześledzenie tej granicy. Kompleks graniczny ma zmienną miąższość przeciętnie wynoszącą około 100 m. Takie wykształcenie omawianego następstwa jest charakterystyczne dla północnych zboczy Beskidu Małego i pojawia się tylko w tej strefie. Niektóre z przedstawionych profili są godne ochrony jako stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej

EN

The Northern, marginal zone of Beskid Mały Mts. is formed by flysch deposits. Middle Lgota Beds and Godula Beds are two main components of this part of the Silesian Nappe. In Ponikiew and Kaczyna villages the mentioned litostratigraphic units are separated by siliceous marls, siliceous variegated shales and coarse-grained sandstones. The thickness of this sequence is about 100 m. Occurrence of the siliceous marls, siliceous variegated shales and coarse-grained sandstones is typical for the Wadowice region. Some of described outcrops should be protect as documentation sites of inanimate nature

12

Badania naukowe i kształcenie geologów naftowych w historii rozwoju specjalności naftowej na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska w Akademii Górniczo-Hutniczej

67%

Burzewski W. , Dzieniewicz M. , Górecki W. , Kotarba M. , Kuśmierek J. , Maćkowski T. , Słupczyński K. , Strzetelski W.

|

tom T. 27, z. 2--4

741-791

PL

Omówiono osiągnięcia Zakładu Surowców Energetycznych w badaniach naukowych i działalności dydaktycznej w ujęciu historycznym. Opisano wkład zespołów badawczych w rozwój polskiej myśli geologiczno-naftowej w obszarach Karpat fliszowych, zapadliska przedkarpackiego i Niżu Polskiego. Zaprezentowano metodyczne osiągnięcia Zakładu w zakresie geologii i geochemii naftowej, metodyki poszukiwań złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, geochemii powierzchniowej i informatyki naftowej oraz dokonania w zakresie geotermii - nowej dziedziny nauki. Omówiono twórczy wkład pracowników i absolwentów specjalności naftowej w prace poszukiwawcze i odkrycia złóż węglowodorów w Polsce

EN

Achievements of the Department of Fossil Fuels in scientific research and educational activity are discussed, with historical formulation of the subject. Contribution of research teams to the development of Polish petroleum-geology ideas in the Flysch Carpathians, Carpathian Foredeep, and Polish Lowlands are described. Methodological attainments of the department in petroleum geology, petroleum geochemistry, methodology of petroleum exploration, surface geochemistry, and petroleum information science are presented, together with achievements in a new field of knowledge - geothermal energy. Significant contribution of the department's employees and graduates to the petroleum exploration and discoveries in Poland are also discussed

13

Znaczenie cech litologiczno-sedymentologicznych dla jakości surowców skalnych na przykładzie warstw godulskich (turon - senon dolny)

67%

Kocoń R.

|

tom T. 25, z. 2

125-136

PL

Badania przeprowadzone zostały na przykładzie warstw godulskich w wybranych rejonach Beskidu Śląskiego i Wyspowego. Podczas prowadzenia badań wykorzystano sedymentologiczną analizę facjalną, która pozwoliła na wykazanie zależności pomiędzy miejscem sedymentacji osadów fliszowych a ich jakością surowcową. Wykazano, że miejsce sedymentacji osadów fliszowych w dużym stopniu decyduje o ich cechach litologiczno-sedymentologicznych. Wpływa ono głównie na regularność uławicenia, grubość ławic, ich wewnętrzne wykształcenie. Cechy te, jak się okazuje, mają podstawowe znaczenie, jeśli chodzi o jakość surowca skalnego, a tym samym są szczególnie ważne podczas poszukiwań nowych złóż piaskowców

EN

Godula Beds in selected regions of Beskid Śląski and Wyspowy Mountains were chosen as an example for performed investigations. Sedimentological facial analysis allowed to correlate place of deposition of flysch sediments and its quality. It was shown that the place of deposition of flysch sediments is a major control of its litological and sedimentological features. The place of deposition influence mainly of the regularity of bedding, thickness and internal structure. Features are responsible for a quality of rock stock and are particularly important in prospection of new sandstone deposits

14

Sozologiczne uwarunkowania eksploatacji i wykorzystania kamieniołomów zwięzłych surowców skalnych (zachodnie Karpaty fliszowe)

67%

Pietrzyk-Sokulska E.

|

tom T. 26, z. 1

109-131

PL

Eksploatacja zwięzłych surowców skalnych wywołuje przekształcenia środowiska przyrodniczego, najwyraźniej zaznaczające się w krajobrazie i wywołujące ujemne wrażenia szczególnie w początkowej fazie eksploatacji. Zachodnie Karpaty fliszowe należą do obszarów o szczególnych walorach przyrodniczo-krajobrazowo-kulturowych. Jednocześnie od wieków prowadzona jest w nich odkrywkowa eksploatacja zwięzłych surowców skalnych. Po zakończeniu eksploatacji pozostają wyrobiska, zajmujące często duże powierzchnie i stanowiące nieużytki poprzemysłowe, które mogłyby zostać zagospodarowane i stanowić atrakcję antropogeniczną regionu. Wybór sposobu i kierunku zagospodarowania wyrobisk poeksploatacyjnych jest więc zagadnieniem niezwykle istotnym już od momentu dokumentowania złóż. Obowiązek rekultywacji i zagospodarowania należy do użytkownika złoża, a wybór sposobu i kierunku zagospodarowania powinien zostać uzgodniony z samorządem lokalnym

EN

Opencast excavation of hard-rock deposits causes deterioration of the landscape. These negative transformations are most apparent in areas of natural beauty and during the early stages of quarrying. The Western Flysch Carpathians are the region of very valuable nature and landscape features. Nevertheless, most of the Polish hard rock quarries are located in this region. This is due to the geological structures of the area. Raw rock materials are widely used in many industries. Excavating activity creates many environmental problems. Many of these can be overcomed or eliminated by proper planning prior to mining and by proper reclamation during excavation and management in the post-exploitation phase. Reclamation methods and management criteria for a variety of abandoned hard rock quarries are discussed in the present paper

15

Osady wczesnokredowych spływów rumoszowych w warstwach cieszyńskich rejonu Żywca

67%

Słomka T.

|

tom T. 27, z. 1

89-110

PL

W warstwach cieszyńskich (kimeryd - hoteryw) serii śląskiej rejonu Żywca stwierdzono kilkanaście wychodni utworów spływów rumoszowych. Wyróżniono dwa typy osadów. W typie I udział klastów waha się od 15 do 25% i są to wyłącznie otoczaki oraz fragmenty ławic skał osadowych (wapienie pelityczne, detrytyczne i organodetrytyczne, piaskowce i węgiel). W typie II klasty są rzadkie (do 5%), ale wśród nich stwierdzono także otoczaki skał magmowych i metamorficznych. Spoiwo buduje mikrytowy węglan wapnia, zapiaszczony i zażelaziony z okruchami wapieni. Towarzyszą im nieliczne ooidy, onkoidy, otwornice oraz szczątki szkarłupni, małży i mszywiołów. Osady spływów rumoszowych dokumentują neokimeryjskie ruchy wypiętrzające, które przekształciły podmorski grzbiet śląski w aktywną kordylierę. Ruchy te wydźwignęły także fragmenty dna basenu zbudowane z warstw cieszyńskich. Poddane erozji były redeponowane do basenu spływami rumoszowymi

EN

Several outcrops of debris flow deposits were encountered in the Cieszyn Beds (Kimmeridgian - Hauterivian) of the Silesian Series in Żywiec region. Two types of flows were distinquished. In type I percentage of clasts varies from 15 to 25% and their composition includes only pebbles and layer fragments of sedimentary rocks (pelitic, detrital and organo-detrital limestones, sandstones and coal). In the type II flows clasts are rare (up to 5%) but igneous and metamorphic rock pebbles were observed. Cements consist of micritic calcite with admixture of sand function, iron hydroxides and limestone fragments. Accompanying components are ooids, oncolites, foraminifers and fragments of echinoderms, bivalves and bryozoans. The debris flow deposits reflect the Neo-Cimmerian uplift movements which transformed the submarine Silesian Ridge into the active cordillera. There movements uplifted also the basin floor fragments covered by the Cieszyn Beds which, in turn, were subjected to erosion and redeposited as debris flow deposits

16

Utwory silikoklastyczne (paleogen) jednostki podśląskiej w rejonie Żywca

67%

Leśniak T. , Waśkowska-Oliwa A.

|

tom T. 27, z. 1

51-70

PL

Przedmiotem badań były utwory paleogeńskie odsłaniające się w profilu potoku Leśnianka w okolicy Żywca. W profilu tym głównym kompleksem silikoklastycznym są piaskowce glaukonitowe z Radziechowych wieku wczesnoeoceńskiego (zona Glomospira div. sp.), w obrębie których wyróżniono 2 sekwencje facjalne: MS, SM (mułowce z piaskowcami, piaskowce z mułowcami) oraz S (piaskowce). Osady piaskowców glaukonitowych powstały głównie z sedymentacji drobnoziarnistych prądów zawiesinowych spływających z kordyliery Baski, częściowo powyżej lokalnego poziomu CCD. Sedymentacja piaskowców prawdopodobnie odbywała się w dolnej części stoku kontynentalnego i/lub na równi basenowej. Pierwsza sekwencja facjalna (MS, SM) w ujęciu sedymentacji stożka podmorskiego stanowi prawdopodobnie osady międzykanałowe, natomiast druga sekwencja facjalna (S) stanowić może fację kanałową drugorzędnych kanałów rozprowadzających.

EN

Paleogene deposits exposed along the Leśnianka creek were the subject of the presented studies. Glauconitic Radziechowy sandstones, Early Eocene in age (Glomospira div. sp. zone), are the main siliciclastic packages in this section. Two facies sequences were distinguished in the glauconitic Radziechowy sandstones: MS (mudstones with sandstones), SM (sandstones with mudstones) and S (sandstones). The glauconitic sandstones were deposited from the fine-grained suspension of turbidite currents moving downslope from the Baska cordillera. Their sedimentation probably took place on a lower slope and/or on a basin plain partly above the local CCD. The first facial sequence (MS, SM), with reference to submarine fun sedimentation model, probably comprises intra-channel sediments. The second sequence (S) may comprise channel facies of secondary distributory channels.

17

Skład i geneza węglowodorów nasycających szczątki nosorożca włochatego ze Staruni (Karpaty Ukraińskie)

67%

Kotarba M. J.

|

tom Vol. 50, nr 6

531-534

PL

Porównanie dystrybucji biomarkerów i składu trwałych izotopów węgla ropy naftowej z wycieku powierzchniowego z okolic Staruni (Karpaty Ukraińskie) i bituminów ekstrahowanych z fragmentu kręgu kręgosłupa nosorożca włochatego znalezionego w utworach dyluwialnych w tej miejscowości w 1929 r. wykazało ich bliskie powinowactwo genetyczne. Badana ropa i bituminy najprawdopodobniej pochodzą z lądowej (jeziornej) substancja algowej (kerogen typu III/II) i zostały z niej wytworzone w środkowej fazie niskotemperaturowych procesów termogenicznych na poziomie przeobrażenia ok. 0,7% w skali refleksyjności witrynitu. Ropa ta różni się genetycznie od typowej ropy wytworzonej z oligoceńskiej formacji menilitowej. Dominacja żywic i asfaltenów w składzie bituminów nasycających szkielet nosorożca włochatego świadczy o jego dużej mocy sorpcyjnej dla tych polarnych związków wielkocząsteczkowych. Nieco mniejsza zawartość tych związków w składzie ekstraktu z przemycia kręgów kręgosłupa nosorożca włochatego wskazuje, że bituminy nasycające tkanki miękkie są złożone głównie z węglowodorów nasyconych i aromatycznych, które ulegały sorpcji w znacznie mniejszym stopniu. Można więc stwierdzić, że ropa naftowa występująca w strefie przypowierzchniowej w okolicach Staruni, a głównie węglowodory nasycone i aromatyczne, stanowiła zasadniczą substancję konserwującą zwłoki tego zwierzęcia, które zaraz po śmierci musiały znaleźć się w środowisku ilastym (bagna, moczary) przesyconym ropą naftową i solanką.

EN

Comparison ofbiomarker distribution and stable carbon isotope composition of oil from surface seepage in the vicinity of Starunia (the Ukrainian Carpathians), and bitumens extracted from the vertebra of a woolly rhinoceros discovered in 1929 in Late Pleistocene sediments from Starunia demonstrated their close genetic link. The studied oil and bitumens originated presumably from the terrestrial (lacustrine), algal organic matter (oil-prone, mixed type III/II kerogen) and were generated in the middle phase of the low-temperature thermogenic processes, at a maturity level about 0.7% in vitrinite reflectance scale. The studied oil differs genetically from oils generated from the Oligocene Menilite formation. The predominance of resins and asphaltenes in the composition of extract derived from the bitumens saturating the skeleton of woolly rhinoceros indicates high sorption capacity of these polar, macromolecular components. The somewhat lower content of these compounds in extract obtained from eluation of the vertebrae of woolly rhinoceros indicates that bitumens saturating the soft tissue are composed mainly of saturated and aromatic hydrocarbons. It can be concluded that oil occurring in the near-surface zone of the Starunia area (mainly saturated and aromatic hydrocarbons) was a principal substance preserving the body of woolly rhinoceros. After the animal had died, its carcass had to be embedded immediately in swamp clayey sediments saturated with oil and brine.