Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Budowa geologiczna strefy Siar w rejonie Mutnego na tle profilu litostratygraficznego płaszczowiny magurskiej między Zwardoniem a Suchą Beskidzką (polskie Karpaty fliszowe)

100%

Chodyń R.

|

tom Vol. 50, nr 2

139-147

PL

W zachodnich Karpatach fliszowych na obszarze pomiędzy Żywcem i Suchą Beskidzką strefa Siar stanowi zewnętrzny fragment płaszczowiny magurskiej i nasuwa się na jednostkę przedmagurską i płaszczowinę śląską. Szczegółowe zdjęcie geologiczne okolic Mutnego uwzględniło nową interpretację strukturalną, z drugiej strony profil litostratygraficzny obszaru badań został skorygowany. Strefa Siar jest reprezentowanatu przez: warstwy inoceramowe (senon-paleocen), piaskowce z Mutnego (paleocen), pstre łupki formacji z Łabowej (eocen środkowy), warstwy hieroglifowe (środkowy-górny eocen), warstwy podmagurskie (środkowy eocen-dolny oligocen?), piaskowce magurskie w facji glaukonitowej (górny eocen-oligocen) oraz warstwy nadmagurskie (oligocen). Utwory te w płaszczowinie magurskiej w badanym terenie tworzą łuski Pewli Wielkiej, Mutnego i Pewli Małej. Badania wykazały iż w warstwach inoceramowych i w piaskowcach z Mutnego występują klasty szarych margli. Tworzenie się tych klastów związane jest przypuszczalnie z aktywnością tektoniczną południowego skłonu kordyliery Raczy.

EN

In the western part of the Flysch Carpathians, in the area between Żywiec and Sucha Beskidzka, the Siary Zone (outer part of the Magura nappe) overthrusts the Fore-Magura Unit and the Silesian nappe. The results of detailed mapping done in the Mutne area allows for a new structural interpretation, and also correction of lithostratigraphic profile of the study region. The Siary Zone includes: Inoceramian beds (Senonian-Paleocene), Mutne sandstones (Paleocene), variegated shales of the Łabowa Formation (fin.) (lower and middle Eocene), hieroglyphic beds (middle and upper Eocene), the Sub-Magura beds (middle Eocene-lower Oligocene?), Magura glauconite sandstones (upper Eocene-Oligocene), andSupra-Magura beds (Oligocene). In the study area, these strata form the Pewel Wielka, the Mutne and the Pewel Mala slices of the Magura nappe. The studies also show that the Inoceramian beds and the Mutne sandstones encompass clasts of gray marls whose formation seems to have been linked to the tectonic activity of southern rise of the Racza Cordillere.

2

Paleogen i neogen : czas dynamicznych zmian klimatycznych

100%

Słodkowska B. , Kasiński J. R.

|

tom Vol. 64, nr 1

15--25

EN

The paper discusses the causes of climate change in the latest Cretaceous and the Paleogene (impact event or huge volcanic eruptions?). The climatic evolution (global and – more specifically – in the territory of Poland) during the Paleogene and Neogene in relation to the major climatic events of these periods (PETM, EECO, C4 grassland, Messinian Salinity Crisis) are described and their causes are discussed. Tectonic transformation, volcanic events and earthquakes led to the change in the position of the continents and in the circulation of ocean currents, as well as to increased emission of greenhouse gases – methane and carbon dioxide. These were the main causes of climate changes during the Paleogene and Neogene.

3

New Paleogene mantises from the Oise amber and their evolutionary importance

80%

Schubnel T. , Nel A.

|

nr 4

EN

Mantodea are rather scarce in the fossil record, especially those belonging to the mantise crown group. Four fossil mantids are described from the lowermost Eocene amber of Oise (France), two Chaeteessidae considered as “genus and species incertae sedis”, and two Mantoididae, described as a new genus and species Pseudomantoida extendidera. We also describe a new specimen of Arvernineura insignis from the Paleocene of Menat (France), confirming the attribution of this taxon to the Chaeteessidae. These fossils are of great interest for future dating of the crown group Mantodea, being the oldest Chaeteessidae and Mantoididae. We propose a new genus name Louispitonia nom. nov. in replacement of Archaeophlebia Piton, 1940 preoccupied by Archaeophlebia Ris, 1909 (Odonata) with Archaeophlebia enigmatica as its type species.

4

Reassessment of the generic attribution of Numidotherium savagei and the homologies of lower incisors in proboscideans

80%

Delmer C.

|

nr 4

EN

Near the end of the twentieth century, a medium−sized early proboscidean found in Dor El Talha (late Eocene to early Oligocene), Libya, originally identified as a small species of Barytherium, was described as a new species of Numidotherium and designated Numidotherium savagei. Poorly known, this taxon has been excluded from most of the recent debate about the origin and diversification of the order Proboscidea. New specimens described herein show strong structural similarities of the upper teeth with those of bunolophodont early proboscideans (e.g., Moeritherium and Phiomia) and document the shared presence of derived traits in the postcranial skeleton. The newly referred material also demonstrates some unique characteristics of this taxon, notably in its mandibular morphology and the microstructure of its dental enamel. Included for the first time in a cladistic analysis (207 anatomical characters applied to all early tethytheres), N. savagei is distinct from both Numidotherium and Barytherium, and lies in an “intermediate” position between the strictly lophodont Eocene proboscideans and the bunolophodont moeritheres and elephantiforms. Accordingly, the species is herein referred to a new genus, Arcanotherium. New data on its mandibular symphysis and, especially, on its lower incisors loci and morphology, bring new support to a hypothesis of homology between the lower incisors of early proboscideans and the ever−growing lower tusks of the elephantiforms, which are identified here as di1 and i1.

5

Utwory silikoklastyczne (paleogen) jednostki podśląskiej w rejonie Żywca

80%

Leśniak T. , Waśkowska-Oliwa A.

|

tom T. 27, z. 1

51-70

PL

Przedmiotem badań były utwory paleogeńskie odsłaniające się w profilu potoku Leśnianka w okolicy Żywca. W profilu tym głównym kompleksem silikoklastycznym są piaskowce glaukonitowe z Radziechowych wieku wczesnoeoceńskiego (zona Glomospira div. sp.), w obrębie których wyróżniono 2 sekwencje facjalne: MS, SM (mułowce z piaskowcami, piaskowce z mułowcami) oraz S (piaskowce). Osady piaskowców glaukonitowych powstały głównie z sedymentacji drobnoziarnistych prądów zawiesinowych spływających z kordyliery Baski, częściowo powyżej lokalnego poziomu CCD. Sedymentacja piaskowców prawdopodobnie odbywała się w dolnej części stoku kontynentalnego i/lub na równi basenowej. Pierwsza sekwencja facjalna (MS, SM) w ujęciu sedymentacji stożka podmorskiego stanowi prawdopodobnie osady międzykanałowe, natomiast druga sekwencja facjalna (S) stanowić może fację kanałową drugorzędnych kanałów rozprowadzających.

EN

Paleogene deposits exposed along the Leśnianka creek were the subject of the presented studies. Glauconitic Radziechowy sandstones, Early Eocene in age (Glomospira div. sp. zone), are the main siliciclastic packages in this section. Two facies sequences were distinguished in the glauconitic Radziechowy sandstones: MS (mudstones with sandstones), SM (sandstones with mudstones) and S (sandstones). The glauconitic sandstones were deposited from the fine-grained suspension of turbidite currents moving downslope from the Baska cordillera. Their sedimentation probably took place on a lower slope and/or on a basin plain partly above the local CCD. The first facial sequence (MS, SM), with reference to submarine fun sedimentation model, probably comprises intra-channel sediments. The second sequence (S) may comprise channel facies of secondary distributory channels.

6

Ewolucja tektoniczna basenów sedymentacyjnych polskiej części Karpat zewnętrznych w świetle analizy subsydencji

70%

Poprawa P. , Malata T. , Oszczypko N.

|

tom Vol. 50, nr 11

1092-1108

PL

Celem przeprowadzonych badań było określenie tektonicznych uwarunkowań rozwoju basenów sedymentacyjnych Karpat zewnętrznych. Zastosowano jednowymiarowy backstripping, przeprowadzony dla zrekonstruowanych, syntetycznych profili osadowego wypełnienia basenów. W przypadku analizy subsydencji głębokomorskich basenów Karpat zewnętrznych poprawka paleobatymetryczna ma bardzo duże znaczenie, co przy trudnościach z jej określeniem skutkuje szerokim zakresem możliwego błędu otrzymanych wyników. Odtworzony rozwój subsydencji basenów Karpat zewnętrznych jest jednorodny. Dla basenów śląskiego, a częściowo również skolskiego, stwierdzono trend wygasającej subsydencji, obejmujący tyton, wczesną kredę oraz cenoman, równoczesny z generalnym spowolnianiem tempa dostawy materiału detrytycznego do basenów, co uznano za przejaw postryftowej fazy rozwoju basenów. Pozwala to sugerować, że potencjalne, synryftowe wypełnienie osadowe basenów nie jest rozpoznane w Karpatach zewnętrznych z uwagi na lokowanie się powierzchni odkłuć przede wszystkim w obrębie dolnokredowych, postryftowych osadów drobnoklastycznych. Na podstawie analizy porównawczej z rozwojem tektonicznym obszarów otaczających badane baseny, tj. południowej domeny pery-tetydzkiej (basen polskim) oraz północnej części Karpat wewnętrznych, zasugerowano że powstanie basenów Karpat zewnętrznych mogło rozpocząć się od oksfordzkiego i/lub kimerydzkiego ryftowania. W późnej kredzie (turon-mastrycht), a ewentualnie również we wczesnym paleocenie, basen śląski i skolski uległy wynoszeniu tektonicznemu oraz strukturalnej inwersji. W okresie tym nastąpiło wyraźne zwiększenie tempa depozycji, co sugeruje, że wynoszeniu uległy również obszary źródłowe. Jako przyczynę regionalnej kompresji, prowadzącej do wynoszenia i inwersji wskazać można fazę orogeniczną w obrębie Karpat wewnętrznych. Omawiane zjawiska bezpośrednio poprzedzają, bądź częściowo współwystępują z tektoniczną inwersją basenów domeny pery-tetydzkiej, co pozwala sugerować genetyczne związki między omawianymi procesami. Pod koniec późnej kredy bądź w paleocenie w basenach Karpat nastąpił nawrót subsydencji. Kontynuowała się ona w eocenie, przy równoczesnym generalnym spadku tempa depozycji za wyjątkiem basenu magurskiego. Na przełomie eocenu i oligocenu baseny Karpat zewnętrznych uległy intensywnemu wynoszeniu, które koreluje się z impulsem gwałtownej subsydencji w paleogeńskim basenie centralnych Karpat. Procesy te zachodziły równocześnie z jedną z zasadniczych faz orogenicznych w systemie łuku alpejskiego. Początkowo wynoszenie doprowadziło do izolacji basenów, ograniczenia cyrkulacji prądów i rozwoju euksenicznego środowiska depozycji, po czym tempo depozycji materiału detrytycznego gwałtownie wzrosło. Po ustaniu tektonicznego wynoszenia na przełomie eocenu i oligocenu, w basenach Karpat zewnętrznych nastąpiła ostatni faza umiarkowanej subsydencji (oligocen – wczesny miocen), która częściowo może być wiązana z obciążaniem płyty przedpola przez rozwijającą się pryzmę akrecyjną, ewentualnie również z basenotwórczym efektem transportu tektonicznego (piggy-back; np. basen magurski). Cechą charakteryzującą rozwój basenów Karpat zewnętrznych w eocenie, oligocenie i miocenie jest gwałtowny wzrost tempa dostawy materiału detrytycznego do basenów, cechujący sedymentację syn-orogeniczną. Proces ten wykazuje wyraźny diachronizm: w wewnętrznej strefie basenu magurskiego początek depozycji o takim charakterze miał miejsce już we wczesnym eocenie, podczas gdy w basenie skolskim w późnym oligocenie. Konsekwencją przyjętego dla basenów Karpat zewnętrznych modelu ryftowego, jest założenie kontroli geometrii syn-ryftowych basenów przez struktury ekstensyjne, co z kolei oznacza, iż struktury te w początkowej fazie kolizji prawdopodobnie ulegały tektonicznej inwersji. W efekcie prowadzi to do hipotezy o ewolucji od zakorzenionego do naskórkowego stylu kolizji orogenu Karpat zewnętrznych.

EN

Tectonic process governing development of the Outer Carpathians sedimentary basins were examined by means of subsidence analysis (backstripping) of reconstructed, synthetic sections. The Outer Carpathians sedimentary basins are regarded as the deep marine ones. This leads to uncertainties in paleobathymetric estimation, and thus widens error margins of subsidence analysis. The results of backstripping for the Outer Carpathians sedimentary basins show similarities in the general pattern of their subsidence history. Decreasing subsidence rates and decreasing deposition rates for the late Jurassic (Tithonian), Early Cretaceous and Cenomanian are suggestive for post-rift thermal sag stage of the basins development. Possible syn-rift basin-fill is not recognised in the Outer Carpathians orogen due to preferential emplacement of detachment surfaces at a level of the post-rift (Early Cretaceous) sediments. Tectonic evolution of the surrounding basins, i.e., the Southern peri-Tethyan realm (Polish Basin) and the Northern Inner Carpathians, suggests that the rifting in the Outer Carpathians basins could have taken place during Oxfordian-Kimmeridgian. During the Late Cretaceous (Turonian-Maastrichtian), and possibly the early Paleocene, the Silesian and Skole basins were subject to a minor uplift (several hundreds meters at most) and structural inversion. Contemporaneous increase in deposition rates indicates that their source areas were uplifted as well. The uplift was coeval with an orogenic phase in the Inner Carpathians and directly predated tectonic inversion/uplift of the peri-Tethyan basins, indicating genetic relations between these processes. During the late Cretacous and/or Paleocene, subsidence was re-established in the Outer Carpathians sedimentary basins. This continued during the Eocene, accompanied by decrease in deposition rates, except of the Magura Basin. Since the Late Eocene a rapid uplift begun, which prolonged until the Early Oligocene, contemporaneous with subsidence event in the Central Carpathian Paleogene Basin. This is coeval with one of the main collision phases in the Alpine belt. The Eocene/Oligocene uplift was followed by the last, minor subsidence event (Oligocene-Early Miocene) in the Outer Carpathians basins, which partially could be related to loading of the plate by the developing accretionary wedge, and possibly to piggy-back mechanism (e.g., Magura Basin). Generally for the Eocene-Miocene stage of the Outer Carpathians basins, a characteristic feature of a prominent increase in deposition rates is observed. The onset of rapid, syn-orogenic deposition migrated systematically in time from the inner zone (southern part of Magura basin - Early Eocene) towards the outer zone of the belt (northern part of Skole and Silesian Basins - Late Oligocene. Supposed presence of extensional structures controlling syn-rift subsidence at the early stage of the basins evolution favors their inversion during the first stages of the collision. This might lead to speculation on possible evolution from basement-involved thick-skinned style into thin-skined style of collision.

7

Palynological studies of the Paleogene and Neogene deposits from the Pomeranian Lakeland area (NW Poland)

70%

Słodkowska B.

|

tom Vol. 14

1-116

EN

Part I. Detailed phytoplankton investigations were performed on the Paleogene deposits from the Pomeranian Lakeland. Phytoplankton assemblages were identified and described in 11 boreholes. 136 phytoplankton taxa have been identified. The taxa belong to the classes Dinoflagellata, Prasinophyta, Chlorophyta and to the Acritarcha group. On the basis of taxa composition ecological groups of phytoplankton were defined. A special attention was paid to the role of phytoplankton as an indicator of bathymetry, distance from land, dynamics of water, its temperature, salinity and sea-level changes. Biostratigraphic datings have been based primarily on marine phytoplankton, to a lesser extent on sporomorphs. The Middle Paleocene (Selandian) phytoplankton assemblage (part D3 and D4) has been first described from Poland. Phytoplankton assemblages from Upper Eocene through Upper Oligocene deposits were also identified and dated. The palynofacies analysis of organic and inorganic debris from palynological matter was investigated, augmenting data obtained from the palynomorph analysis. All organic components of palynological matter - both palynomorphs and palynoclasts - were analysed. These data allow to draw palaeoenvironmental conclusions and identify relationships between factors influencing vegetation of plants and depositional processes. All the palynological matter identified in the Middle Paleocene deposits indicate the occurrence of deeper shelf facies. Palynological debris in the Upper Eocene deposits show the sedimentation took place in a fairly deep-water basin, not far from the land. The assemblages, identified in Eocene/Oligocene transition sediments, indicate the deposition occurred in a shallow-marine basin, far from the land, in a moderate-energy environment. Lower Oligocene palynological matter point the a high-energy marine environment and decreasing distance from the coast. Upper Oligocene assemblage provides evidence for a considerable shallowing of the basin and low-energy environment. The marine sedimentary cycle was followed by Miocene continental deposition, as evidenced from the upper part of the section. Part II. The analyses of the Paleogene and Neogene deposits of the Pomeranian Lakeland resulted in a detailed characteristic of the sporomorph and pollen assemblages derived from 12 borehole profiles. 343 sporomorph taxa related to Recent botanical equivalents have been identified. Similar pollen spectra have been joined into groups, on the basis of which were established the phases of the dominant plant communities (A-K). The defined phases of the dominant plant communities within the model profiles of Komorza 1/KB and Łosiny 2/KB have been correlated with the phases of the plant communities present in the other profiles and attributed to the relevant local palynostratigraphical rank. The recognized spore and pollen assemblages from Lignite Seams II, IIA, I and IA as well as those from the inter-coal deposits were related to the Recent palynostratigraphical, litostratigraphical and chronostratigraphical subdivisions of Neogene. Reconstruction of the succession of the terrestrial plant communities has confirmed the changes of the palaeoenvironmental conditions. Investigation of the difference between the proportions of the Arctotertiary and Palaeotropical geoflora elements has proved the climatic changes during the formation of the studied sequences. The lower part of the Paleogene section, showed the prevalence of subtropical plant communities with mixed mesophilous forest as well as the abundance of evergreen plants has been noticed. The humid and warm climate has favoured the development of swamps and shrubs forming a coal-producing biomass. In the upper part of the Neogene profile, peatbogs were formed and riparian forest communities and mixed forests, with a smaller share of highly warmth-loving evergreen plants. The element of the Palaeotropical geoflora within the Neogene plant communities became poorer in components due to the distinct cooling of the climate. This element dominated for the last time during the formation of the II Łużyce Lignite Seam. The most important element of the mixed and riparian forests in the upper part of the Middle Miocene was formed by the Arctotertiary geoflora typical of a temperate climate.

PL

Część I. W osadach paleogeńskich z Pojezierza Pomorskiego przeprowadzono szczegółowe badania fitoplanktonu z 11 otworów wiertniczych. Wyróżniono 136 taksonów fitoplanktonu należących do gromad Dinoflagellata, Prasinophyta, Chlorophyta i grupy Acritarcha. Na podstawie składu gatunkowego zdefiniowano grupy ekologiczne fitoplanktonu. Zwrócono uwagę na jego rolę jako wskaźnika głębokości zbiornika, odległości od brzegu, dynamiki wód, ich temperatury i zasolenia, a także eustatycznych ruchów poziomu morza. Datowania biostratygraficzne oparte zostały przede wszystkim na fitoplanktonie morskim, w mniejszym stopniu na sporomorfach. Po raz pierwszy z obszaru Polski opisany został paleoceński zespół fitoplanktonu, zaliczony do zelandu (D3–D4). Ponadto datowano zespoły fitoplanktonowe z osadów od eocenu górnego do oligocenu górnego (D12–D15). Metodą analizy palinofacjalnej badano wszystkie szczątki organiczne i nieorganiczne zawarte w maceracie palinologicznym, uzupełniając w ten sposób dane uzyskane z analizy palinomorf. Wśród elementów organicznych brano pod uwagę wszystkie składniki materii palinologicznej — palinomorfy i palinoklasty. Przeprowadzono analizę palinofacji w ujęciu środowiskowym na tle syntetycznego profilu osadów paleogenu z obszaru Pojezierza Pomorskiego. Przedstawiono zależność ilościową i jakościową materii palinologicznej od środowiska sedymentacji w facjach od pełnomorskich do lądowych. Materia palinologiczna występująca w osadach środkowego paleocenu wskazuje na panowanie facji głębszego szelfu. Szczątki organiczne w osadach górnego eocenu świadczą, że sedymentacja miała miejsce w dość głębokim basenie morskim, niezbyt daleko od brzegu. Zespół z osadów eocen/oligocen akumulowany był w basenie płytkomorskim w strefie bardziej odległej od brzegu. Szczątki zawarte w osadach oligocenu dolnego wskazują na wysokoenergetyczne środowisko morskie i niewielką odległość od brzegu. Zespół górnooligoceński rejestruje spłycenie basenu i spadek energii wody. Powyżej, w profilu osadów mioceńskich, panują warunki kontynentalne. Część II. Badania osadów paleogenu i neogenu Pojezierza Pomorskiego pozwoliły na szczegółową charakterystykę zespołów spor i ziarn pyłku z dwunastu profili otworów wiertniczych. Wyróżniono 343 taksony sporomorf i powiązano ze współczesnymi odpowiednikami botanicznymi. Zbliżone spektra pyłkowe zestawiono w grupy, na podstawie których wyznaczono fazy dominujących zbiorowisk roślinnych (A-K). Zdefiniowane fazy dominujacych zbiorowisk roślinnych we wzorcowych profilach Komorza 1/KB i Łosiny 2/KB skorelowano z fazami zbiorowisk w pozostałych profilach. Fazom dominujących zbiorowisk roślinnych przypisano lokalną rangę palinostratygraficzną. Opisane zespoły spor i ziarn pyłku z II, IIA, I i IA pokładów węgla brunatnego oraz z osadów międzywęglowych powiązano z aktualnymi podziałami palinostratygraficznymi, litostratygraficznymi i chronostratygraficznymi neogenu. Odtworzono także następstwo zbiorowisk roślin lądowych, co pozwoliło na rekonstrukcję zmian warunków paleośrodowiskowych. Prześledzenie zmian proporcji pomiędzy elementami geoflory paleotropikalnej i arktycznotrzeciorzędowej dało możliwość stwierdzenia wahań klimatu w czasie tworzenia się badanych osadów. W niższej, paleogeńskiej części profilu osadów zapisane jest panowanie zbiorowisk roślinnych klimatu subtropikalnego, z dominacją mezofilnych lasów mieszanych i obfitym udziałem roślin wiecznie zielonych. Wilgotny i ciepły klimat sprzyjał rozwojowi lasów bagiennych i krzewiastych zarośli, tworzących biomasę węglotwórczą. W wyższej, neogeńskiej części profilu, tworzyły się torfowiska oraz zbiorowiska lasów łęgowych i mieszanych z malejącym udziałem wysoce ciepłolubnych roślin wiecznie zielonych. Element geoflory paleotropikalnej w zbiorowiskach roślinnych neogenu. na skutek wyraźnego ochładzania klimatu, stawał się uboższy w składniki i po raz ostatni dominował w czasie tworzenia się węgli II łużyckiej grupy pokładów. W wyższej części środkowego miocenu trzon roślinności lasów mieszanych i łęgowych stanowił element geoflory arktycznotrzeciorzędowej, typowy dla klimatu umiarkowanego.