Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Masa i wspólnota w rytmie kroków. Kontranaliza społeczeństw radzieckiego i czechosłowackiego w filmach Ivana Balaďi Metrum i Las

100%

Szymański K.

Kwartalnik Filmowy

|

2023

|

nr 123 Tempo i rytm

25-49

PL

Pod koniec lat 60. Ivan Balaďa zrealizował dwa krótkometrażowe filmy dokumentalne Metrum (1967) i Las (Les, 1969). W pierwszym obserwował tłumy podróżnych przemierzających przestrzenie moskiewskiego metra, w drugim zaś –uczestników pogrzebu Jana Palacha, który w styczniu 1969 r. dokonał aktu samospalenia w proteście przeciwko agresji wojsk Układu Warszawskiego. Autor traktuje kreacyjne filmy Balaďi jako medium postulowanej przez Marca Ferro kontranalizy struktur społecznych oraz relacji władzy w ZSRR i Czechosłowacji. Jego zdaniem reżyserowi udało się – dzięki obserwacji m.in. rytmu, metrum i tempa poruszania się dwóch masowych zgromadzeń – uchwycić w sposób czysto wizualny ich głęboką naturę i rządzące nimi mechanizmy społeczne. Na podstawie szczegółowej analizy filmów, wykorzystującej m.in. pojęcia muzykologiczne, autor uznaje społeczeństwo radzieckie za homogeniczną i bezwolną masę, natomiast społeczeństwo czechosłowackie –za autonomiczną i suwerenną wspólnotę obywatelską.

EN

At the end of the 1960s, Ivan Balaďa made two short documentaries: Metrum (1967) and The Forest (Les, 1969). In the former, he observed crowds of travellers walking through the spaces of the Moscow metro, and in the latter – the attendees of the funeral of Jan Palach, who in January 1969 committed an act of self-immolation as a protest against the aggression of the Warsaw Pact troops. The author treats Balaďa’s creative films as a medium for Marc Ferro’s counter-analysis of social structures and power relations in the USSR and Czechoslovakia. He argues that thanks to the inquiring observation of, i.a., the rhythm, meter, and pace of the movement of two mass gatherings, the director managed to visually capture their underlying nature and the mechanisms that define them. Based on a detailed analysis of the films, which involves musicological concepts, the author recognizes the Soviet society as a homogeneous and involuntary mass and the Czechoslovak one as an autonomous and sovereign civic community.

2

Psychologiczny balecik w konkretnym układzie sił. O polskiej recepcji „Wozu do Wiednia” Karela Kachyni

100%

Szymański K.

Kwartalnik Filmowy

|

2018

|

nr 101-102 Kino europejskie XXI wieku

275-299

PL

“Wóz do Wiednia” („Kočár do Vídně”) – arcydzieło kina czechosłowackiego z 1966 r., wyreżyserowane przez Karela Kachynię na podstawie scenariusza Jana Procházki – wzbudził w Polsce w latach 1966-1967 wyjątkowo skrajne opinie. Zastrzeżenia wobec rozgrywającego się w ostatnich dniach II wojny światowej filmu ogniskowały się wokół trzech wątków: zgorszenia związkiem miłosnym Czeszki i żołnierza wrogiej armii, sprzeciwu wobec nieheroicznego sposobu ukazania partyzantów oraz oburzenia na pozytywną postać „sympatycznego Niemca”. Krytycy „Wozu do Wiednia” formułowali swoje zarzuty niespotykanie ostrym i napastliwym językiem, wykorzystując bogaty repertuar środków stylistycznych i retorycznych komunistycznej nowomowy. Zdaniem Szymańskiego retoryka moralnego oburzenia i intelektualnej niezgody na przesłanie filmu była podszyta w recenzjach dyskursem ideologicznym, zgodnym z ówczesną polityką Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a wykorzystującym przede wszystkim tzw. straszak niemiecki, resentyment czeski oraz zarzuty rewizjonizmu wobec Czechosłowacji szukającej „socjalizmu z ludzką twarzą”. Wszystkie te elementy dyskursu zostały w 1968 r. wykorzystane w Polsce do legitymizacji ostatecznej rozprawy z Praską Wiosną i użycia do tego wojsk Układu Warszawskiego. W związku z tym Szymański widzi w recepcji „Wozu do Wiednia” z jednej strony wyprzedzające bieg wypadków testowanie – w skali mikro i na drugorzędnym froncie krytyki artystycznej – środków późniejszej antyczechosłowackiej akcji propagandowej, z drugiej zaś – symptom, wcześniejszego niż dotąd sądzono, przejścia codziennej PRL-owskiej indoktrynacji ideologicznej w stadium metodycznej i umyślnej kampanii propagandowej skierowanej przeciwko Czechosłowacji.

EN

“Carriage to Vienna” (“Kočár do Vídně”) – a masterpiece of the Czechoslovak cinema from 1966, directed by Karel Kachyňa and based on the script by Jan Procházka – aroused extremely divergent opinions in Poland in the years 1966-1967. Objections to the film taking place in the last days of the Second World War focused on three themes: scandal in response to the romantic relationship between a Czech girl and a soldier of a hostile army, opposition to the non-heroic way of showing guerrillas and outrage at the positive figure of a “nice German”. The critics of the “Carriage to Vienna” formulated their accusations with an unusually sharp and aggressive language, using the extensive repertoire of stylistic and rhetorical means of the communist language. According to Szymański, the rhetoric of moral indignation and intellectual disagreement with the message of the film present in the reviews was underlined with an ideological discourse, consistent with the policy of the Polish United Workers’ Party, which used primarily the so called German deterrent, Czech resentment and accusations of revisionism towards Czechoslovakia seeking “socialism with a human face”. All these elements of the discourse had been used in Poland, in 1968, in order to legitimize the final showdown with the Prague Spring and the use of Warsaw Pact troops. Therefore Szymański sees in the reception of the “Carriage to Vienna”, on the one hand, the testing (prior to the course of events) – on the micro scale and on the secondary front of artistic criticism – of the means of the later anti-Czech propaganda action, and on the other – a symptom, earlier than previously thought, of the daily ideological indoctrination of the Polish People’s Republic at the stage of methodical and intentional propaganda campaign directed against Czechoslovakia.

3

Nieobecni obecni. Próby powrotu duetu Jiří Voskovec i Jan Werich na ekran po 1945 roku

100%

Szymański K.

Kwartalnik Filmowy

|

2017

|

nr 97-98 Wędrujące motywy

294-306

PL

Jiří Voskovec i Jan Werich byli współtwórcami słynnego praskiego Teatru Wyzwolonego, na deskach którego w latach 1927-1938 wystawiali cieszące się ogromnym powodzeniem i poważaniem krytyków „rewie”, uznawane za jedno z najciekawszych zjawisk europejskiej awangardy teatralnej. W latach 30. wystąpili również w czterech przebojach kinowych, które łączyły absurdalny komizm i wodewilową formułę z zaangażowaniem społecznym i politycznym. Po II wojnie światowej, mimo emigracji Voskovca do USA i czasowego ograniczania działalności Wericha przez władze komunistyczne, duet komików cieszył się niezmienną popularnością, stając się symbolem złotej ery kultury narodowej i inspirując kolejne pokolenia kontynuatorów. Szymański przedstawia w artykule próby wykorzystania tej żywej legendy i potencjału twórczego Voskovca i Wericha przez powojenną kinematografię czechosłowacką. Zwraca uwagę na pojawiające się w latach 60. interesujące projekty filmów, w których artyści mieli się ponownie spotkać na ekranie, przede wszystkim na pomysły Vojtěcha Jasný’ego, z szekspirowskim „Filmfalstaffem” na czele, na planowaną przez Jána Kadára i Elmara Klosa spektakularną ekranizację „Inwazji jaszczurów” Karela Čapka oraz na parodystyczny film detektywistyczny „Morderstwo na szczęście” Evalda Schorma. Niestety, żadnego z tych projektów nie udało się zrealizować, co odzwierciedlało m.in. niemożność pełnego i swobodnego przywrócenia w komunistycznej Czechosłowacji zerwanej nici narodowej tradycji artystycznej.

EN

Jiří Voskovec and Jan Werich were co-creators of the famous Liberated Theatre in Prague, on the boards of which in the period of 1927-1938 they presented very successful and critically acclaimed “reviews” considered to be one of the most interesting phenomena of the European avant-garde theatre. In the 1930s, they also starred in four cinematic hits that combined absurd comedy and a vaudeville formula with social and political involvement. After World War II, despite the emigration of Voskovec to the USA and the temporary limitation of Werich’s activities by the communist authorities, the duo of comedians enjoyed unchanged popularity, becoming a symbol of the golden age of national culture and inspiring successive generations of followers. Szymański presents attempts to use this living legend and the creative potential of Voskovec and Werich by post-war Czechoslovak cinematography. He draws attention to interesting film projects of the 1960s, where the artists were to meet again on screen, the ideas of Vojtěch Jasný, and his Shakespearean “Filmfalstaff”, the spectacular screen adaptation of Karel Čapek’s “War With the Newts” planned by Ján Kadár and Elmar Klos, and Evald Schorm’s parody of a detective film “Murder for Good Luck”. Unfortunately, none of these projects was successful, reflecting, among others, the inability to fully and freely restore in communist Czechoslovakia a broken thread of national artistic tradition.