Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Moja, twoja, nasza... Wolność i zaimki w polskiej myśli politycznej XVIII wieku

100%

Grześkowiak-Krwawicz A.

Horyzonty Polityki

|

2013

|

tom 4

|

nr 7

89-108

EN

Analyzing the pronouns which accompanied the notion of liberty in 18th-century Polish political thought, the article brings to light essential questions from the borderland between political ideology philosophy and philosophy of the state. The fact that it was liberty within some community – ours, rather than that of the individual, mine – is particularly emphasized. The basis of possessing liberty was the fact of being a citizen of the Commonwealth, or being a nobleman; that is, belonging to a certain society. Only that guaranteed freedom and it could be fulfilled only within this framework. It was not only a collective liberty – within a community, everyone enjoyed liberty personally, deciding for himself individually, which is eloquently illustrated by the unspoken popularity of the pronouns “himself” and “his” (on “his” own) . Thus, “their” liberty occurs considerably rarely, more often it is rather „their” slavery – that of the orders different from the noblemen (szlachta) and that of states which are different from the Commonwealth. Conceptualizations of community were about to be changed at the end of the 18th century, when, under the influence of Western theories, more and more attention was paid to “my”/”his” liberty, the one that was derived from nature for every man. However, the vision of “our” liberty turned out to be exceptionally long-lasting and was revived in the 19th century, when the loss of independence proved that without the community’s liberty, the very liberty of the individuals who constitute that community is threatened.

PL

Artykuł poprzez analizę zaimków towarzyszących pojęciu wolności w polskiej myśli politycznej XVIII wieku pokazuje istotne kwestie z pogranicza ideologii politycznej i filozofii państwa. Przede wszystkim fakt, że była to nie tyle wolność indywidualna – moja, ile wolność w ramach pewnej wspólnoty – nasza. Podstawą posiadania wolności był fakt bycia obywatelem Rzeczypospolitej, czy bycia szlachcicem, czyli przynależność do określonej zbiorowości. Tylko ona gwarantowała swobodę i tylko w jej ramach mogła się ona realizować. Stąd wolność „ich” występuje stosunkowo rzadko, częściej jest to raczej „ich” niewola – stanów innych niż szlachecki, państw innych niż Rzeczpospolita. Nie była to jednak tylko wolność kolektywna – w ramach wspólnoty każdy indywidualnie cieszył się wolnością, sam decydował o sobie, czego wymowną ilustracją jest niesłychanie popularny zaimek „sam, sobie”. Koncepcje wspólnotowe zaczęły ulegać zmianom pod koniec wieku XVIII, kiedy pod wpływem teorii zachodnich coraz więcej uwagi poświęcano wolności „mojej/jego” – wolności należnej z natury każdemu człowiekowi. Wizja wolności „naszej” okazała się jednak wyjątkowo trwała, odżyła w wieku XIX, kiedy utrata niepodległości pokazała, że bez wolności wspólnoty zagrożona jest także wolność jednostek ją składających.

2

Rzeczpospolita – pojęcie i idea w dyskursie politycznym Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Rekonesans

100%

Grześkowiak-Krwawicz A.

Odrodzenie i Reformacja w Polsce

|

2012

|

tom 56

PL

Rzeczpospolita – The Terms and the Concept in the Political Discourse of the Polish–Lithuanian Commonwealth. ReconnaissanceThis article is an attempt to analyze the significance and function of the concept Rzeczpospolita (“Republic” or “Commonwealth”), the most popular word in Old–Polish political discourse from the end of the 16th century to the 18th century. It illustrates the wealth of meanings of the term, which was used to describe the state, the society, and the political system. The author tries to present the distinctive Polish phenomenon that involved transferring the classical idea of a res–publica, as a civil community, to the realities of the Polish–Lithuanian Commonwealth – a transfer so faithful that one may even call it a kind of usurpation. This had an impact on the understanding of the concept, which at a certain point (the 17th century) became narrowed down to just the community of the nobility. It was also crucial for the concept’s persistence – despite the changes that occurred over two centuries, despite the modernization of political discourse in the 18th century, the state understood qua Rzeczpospolita never became something external to the citizen, it was always perceived as a civil community, more the Roman cititas than the French l’etat.

3

Samotna wyspa czy wolni wśród wolnych? Obraz wolnych republik w dyskursie politycznym Rzeczypospolitej Obojga Narodów

100%

Grześkowiak-Krwawicz A.

Roczniki Filozoficzne

|

2023

|

tom 71

|

nr 1

91-110

EN

Researchers have long drawn attention to the deep conviction of the Polish-Lithuanian Commonwealth nobility about the uniqueness of their country and its freedoms. Contrary to what is sometimes believed, it was not an expression of Sarmatian megalomania, which made itself felt in the seventeenth and early eighteenth centuries, this opinion was propagated at least from the middle of the sixteenth century. Nor was it some kind of Polish peculiarity, citizens of other free commonwealths said and probably thought about their freedoms in a similar way. Already in the 15th century, the inhabitants of Florence considered their republic to be unique and extraordinary, precisely because of its freedom. The Venetians, and later the Dutch and the English, assessed their country and freedom in a similar way. The sentence: “there is only one kingdom on earth where freedom has found a home” contrary to appearances does not refer to the Sarmatian Commonwealth, but to Hanoverian England, and its author believed that his homeland was the only country and the British were the only people who can truly say about himself: “we are free.” Noble citizens of Polish Republic entered this discourse early, even before the first free election. The author discusses the history of this discourse in the times of the Polish-Lithuanian Commonwealth, stating that, contrary to the references in the 16th century, and even at the beginning of the 17th century, later references to republics other than the Polish-Lithuanian Commonwealth or ancient republics (especially Rome) were not numerous and quite superficial, their authors generally did not know much about the mentioned countries, but they had no doubts that they share a certain similarity with the Commonwealth, which could be described as a community of freedom. Because this very motif, also important earlier, became dominant in the 17th century and the first half of the 18 century. The crisis and ossification of political reflection, combined with a decrease in interest in the outside world, meant that more extensive references to other countries and their political solutions no longer appeared in noble political discussions. Their participants, however, continued to include their country in a fairly elite community of European republics and still, regardless of all social, religious and political differences, of which they were often unaware, they still considered them their “companions.”

PL

Badacze od dawna zwracali uwagę na głębokie przekonanie szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów o wyjątkowości jej kraju i jej swobód. Wbrew temu, co się czasem sądzi, nie był to wyraz sarmackiej megalomanii, która dała o sobie znać w wieku XVII i na początku XVIII, opinię tę głoszono co najmniej od połowy wieku XVI. Nie była to też jakaś polska osobliwość, podobnie mówili i zapewne myśleli o swoich swobodach obywatele innych wolnych rzeczy-pospolitych. Już w XV wieku mieszkańcy Florencji uważali swoją republikę za jedyną i nadzwyczajną, właśnie z racji panującej w niej wolności. Podobnie swój kraj i panującą w nim wolność oceniali Wenecjanie, a później Holendrzy, a także Anglicy. Zdanie: „jest tylko jedno królestwo na ziemi, gdzie wolność znalazła mieszkanie” wbrew pozorom nie odnosi się do sarmackiej Rzeczypospolitej, ale do hanoweriańskiej Anglii, a jego autor sądził, iż to jego ojczyzna jest jedynym krajem, a Brytyjczycy są jedynym ludem, który prawdziwie może o sobie powiedzieć: „jesteśmy wolni”. Szlacheccy obywatele Rzeczypospolitej wcześnie wpisali się w ten dyskurs, jeszcze przed pierwszą wolną elekcją. Autorka omawia dzieje owego dyskursu w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, stwierdzając, że w przeciwieństwie do odwołań w wieku XVI, a nawet w początkach wieku XVII pojawiające się później wzmianki o innych niż własna rzeczpospolita bądź niż republiki antyczne (szczególnie Rzym) były niezbyt liczne i dość powierzchowne, ich autorzy na ogół nie wiedzieli zbyt wiele o przywoływanych krajach, nie mieli jednak wątpliwości, że łączy je z Rzecząpospolitą pewne podobieństwo, które można by określić jako wspólnotę wolności. Bo też ten właśnie motyw, ważny także wcześniej, w wieku XVII i pierwszej połowie wieku XVIII stał się dominujący. Kryzys i skostnienie refleksji politycznej w połączeniu ze spadkiem zainteresowania światem zewnętrznym spowodował, że w szlacheckich dyskusjach politycznych nie pojawiały się już bardziej rozbudowane odwołania do innych krajów i ich rozwiązań ustrojowych. Ich uczestnicy jednak w dalszym ciągu włączali swój kraj w dość elitarną wspólnotę republik europejskich i w dalszym ciągu, nie bacząc na wszelkie różnice społeczne, wyznaniowe, polityczne, z których zresztą często nie zdawali sobie sprawy, uważali je za swoje „towarzyszki”.

4

A Polish Sattelzeit? New Concepts in the Political Language at the Twilight of the Polish-Lithuanian Commonwealth

100%

Grześkowiak-Krwawicz A.

Acta Poloniae Historica

|

2021

|

tom 122

31-50

PL

The political discourse in the Polish-Lithuanian Commonwealth changed deeply in the second half of the eighteenth century. New concepts, terms and notions were integrated into it, some of them drawn from the vocabularies of Western philosophers. The article tries to answer the question what these concepts or notions were, and how their adaptation informed the language itself and the descriptions of the political world and political-system projects formulated in it. Based on the analysis of theoretical treatises as well as writings produced as part of current political debate of the years 1764–92, the author seeks to demonstrate the ways in which the political disputants of King Stanislaus Augustus’s time endeavoured to face the state’s crisis through introducing new words and ideas, and in which the language was adapting to the challenges of the changing socio-political situation. She argues that the concepts which appeared in the last quarter of the century in the Polish political language were fundamental to the description and view of the world – to the extent that a breakthrough in Polish discussion on society and state is identifiable along these lines.