Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników

Znaleziono wyników: 15

Liczba wyników na stronie
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
Wyniki wyszukiwania
Wyszukiwano:
w słowach kluczowych:  monomery
help Sortuj według:

help Ogranicz wyniki do:
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
EN
In the present study the authors assessed chemical stability of four light-cured orthodontic adhesives: Contec LC, Transbond XT, Transbond Plus, Resilience, with respect to temperature of the external environment. Polymerized samples of orthodontic adhesives were treated with pH 7 phosphate-citrate buffer solutions based on HPLC-grade water at 20, 36 and 50°C. After 1 hour, 24 hours and 7 days of sample incubation, the obtained eluates were analyzed using the high performance liquid chromatography method (HPLC) which confirmed the presence of triethylene glycol dimethacrylate (TEGDMA) monomer in solutions obtained after incubation of Contec LC, Resilience and Transbond XT samples. The presence of ethylene glycol dimethacrylate (EGDMA) monomer was also detected in eluates obtained from the Resilience adhesive. The eluates obtained after storage of Transbond Plus adhesive system were free of the sought substances. TEGDMA monomer concentrations were highest in the eluates obtained after 1 hour of incubation, the lowest after 7 days of storage of orthodontic adhesive samples, regardless of the temperature of the phosphate-citrate buffer. In addition, there were statistically significant differences in concentrations of monomers depending on the tested adhesive system. The rate of degradation of orthodontic adhesives based on a polymer network may also be adversely affected by an increase in ambient temperature.
PL
Oceniano stabilność chemiczną czterech światłoutwardzalnych klejów ortodontycznych: Contec LC, Transbond XT, Transbond Plus oraz Resilience w warunkach zmiennych wartości temperatury środowiska zewnętrznego. Spolimeryzowane próbki klejów poddawano działaniu roztworów buforu fosforanowo-cytrynianowego na bazie wody o czystości HPLC o pH 7 i temperaturze 20, 36 i 50 °C. Po upływie 1 h, 24 h i 7 dni inkubacji próbek uzyskane eluaty analizowano metodą chromatografii cieczowej wysokociśnieniowej HPLC, która potwierdziła obecność monomeru dimetakrylanu glikolu trietylenowego (TEGDMA) w roztworach otrzymanych po inkubacji próbek materiałów Contec LC, Resilience i Transbond XT. W eluatach uzyskanych z kleju Resilience wykryto ponadto obecność monomeru dimetakrylanu glikolu etylenowego (EGDMA). Eluaty otrzymane po inkubacji systemu adhezyjnego Transbond Plus były wolne od poszukiwanych substancji. Największe stężenia monomeru TEGDMA były w eluatach uzyskanych po 1 h inkubacji, a najmniejsze po 7 dniach przechowywania próbek klejów ortodontycznych, niezależnie od temperatury buforu fosforanowo-cytrynianowego. Wykazano też istnienie istotnych statystycznie różnic stężeń oznaczonych monomerów w zależności od badanego systemu adhezyjnego. Zaobserwowano, że wzrost temperatury otoczenia może wywierać niekorzystny wpływ także na tempo degradacji klejów ortodontycznych opartych na matrycy polimerowej.
EN
Chemical stability of composite adhesive systems is crucial for the safety of their use.The study assessed chemical stability of four light-cured orthodontic adhesives: Contec LC, Transbond XT, Transbond Plus, Resilience, depending on pH value of the external environment. Samples of polymerized or­thodontic adhesives were treated with (high-performance liquid chromatography) HPLC-grade water solutions of phosphate-citrate buffer with pH values respectively: 4, 5,6 and 7 at 36 °C. The eluates obtained after 1 hour, 24 hours and 7 days of sample incubation were analyzed for the presence of camphorquinone (CQ), bisphenol A (BPA), triethylene glycol dimethacrylate (TEGDMA), urethane dimethacrylate (UDMA), bisphenol A diglycidyl methacrylate (Bis-GMA), ethylene glycol dimethacrylate (­EGDMA), 2,2-dimethoxy-2-phenylacetophenon (DMPA) usingultra-high performance liquid chromatography (UHPLC). Out of the seven searchable substances, TEGDMA was present in eluates obtained from Contec LC, Resilience and Transbond XT materials and EGDMA in eluates obtained from Resilience adhesive. The eluates obtained from the Transbond Plus adhesive system were virtually free of the sought substances. The highest concentrations of TEGDMA in solutions were recorded after 1 hour of incubation regardless ofthe type of material. In the case of Contec LC material, an increase in TEGDMA concentrations was observed along with an increase in the solutions’ pH, butonly for the elution period of 1 hour and 7 days, the effect of the solvent’s pH was statistically significant (p ≤ 0.001). In the case of Resilience and Transbond XT, no significant differences in TEGDMA concentrations were observed with respect to pH of the external environment. In the conditions of the conducted study, a lack of chemical stability was confirmed for the majority of assessed orthodontic adhesive systems based on polymers, expressed in emission of component monomers to the external environment. The chemical compound identified in the study was TEGDMA, and for each pH of the solvent, statistically significant differences in its release were found between the materials. However, no explicit relationship was observed between chemical in stability of the studied materials and pH of the external environment within the assumed range of assessment.
PL
Stabilność chemiczna kompozytowych systemów adhezyjnych jest kluczowa z punktu widzenia bezpieczeństwa ich stosowania. W badaniu oceniano stabilność chemiczną czterech światłoutwardzalnych klejów ortodontycznych: Contec LC, Transbond XT, TransbondPlus, Resilience, w zależności od wartości pH środowiska zewnętrznego. Próbki spolimeryzowanych klejów ortodontycznych poddano działaniu roztworów buforufosforanowo-cytrynianowego na bazie wody o czystości HPLC, o wartości pH: 4, 5,6 oraz 7 i temperaturze 36 °C. Eluaty uzyskane po 1 h, 24 h i 7 dniach inkubacji próbek analizowano metodą chromatografii cieczowej wysokociśnieniowej (HPLC) pod względem obecności kamforochinonu (CQ), bisfenolu A (BPA), dimetakrylanu glikolu trietylenowego (­TEGDMA), dimetakrylanu uretanu (UDMA), bisfenolu A metakrylanu diglicydylu (Bis-GMA), dimetakrylanu glikoluetylenowego (EGDMA), 2,2-dimetoksy-2-fenyloacetofenonu (DMPA). Z siedmiu związków chemicznych identyfikowanych w roztworach potwierdzono obecność TEGDMA w eluatach uzyskanych z materiałów Contec LC, Resilience i Transbond XT oraz obecność EGDMA w eluatach z kleju Resilience. Eluaty otrzymane z systemu adhezyjnego TransbondPlus praktycznie biorąc nie zawierały poszukiwanych substancji. Największe stężenia TEGDMA w roztworach stwierdzono po 1 h inkubacji próbek ortodontycznych systemów łączących, niezależnie od rodzaju materiału. W odniesieniu do kleju Contec LC obserwowano wzrost stężenia TEGDMA wraz zwartością pH roztworów, ale wpływ pH rozpuszczalnika był istotny statystycznie (p ≤ 0,001) tylko w wypadku czasu wymywania 1 h i 7 dni. W roztworach po inkubacji materiałów Resilience i Transbond XT nie stwierdzono istotnych różnic stężeń TEGDMA w zależności od pH środowiska zewnętrznego. W warunkach przeprowadzonego badania potwierdzono brak stabilności chemicznej większości ocenianych, polimerowych, ortodontycznych systemów adhezyjnych wyrażający się emisją tworzących je monomerów do środowiska zewnętrznego. W odniesieniu do każdej wartości pH rozpuszczalnika wykazano istotne statystycznie różnice w uwalnianiu ­TEGDMA pomiędzy badanymi materiałami. Jednocześnie w przyjętym zakresie oceny nie zaobserwowano jednoznacznej zależności stabilności chemicznej badanych materiałów od pH środowiska zewnętrznego.
PL
Dokonano syntezy wielofunkcyjnych monomerów metakrylowych i zastosowano je do otrzymywania kopolimerów ze styrenem. Zbadano właściwości nieutwardzonych kompozycji oraz właściwości otrzymanych kopolimerów. Stwierdzono, że na właściwości kompozycji nieusieciowanych zasadniczy wpływ ma stężenie rozcieńczalnika. Otrzymane kopolimery wykazują bardzo dobre właściwości użytkowe, przy czym wyniki badań DSC, DMA i stopnia przereagowania wiązań podwójnych wskazują, że proces sieciowania prowadzony przez 2,5 h w temp. 60°C i kontynuowany przez 24 h w temp. 90°C nie został zakończony. Dokonano syntezy wielofunkcyjnych monomerów metakrylowych i zastosowano je do otrzymywania kopolimerów ze styrenem. Zbadano właściwości nieutwardzonych kompozycji oraz właściwości otrzymanych kopolimerów. Stwierdzono, że na właściwości kompozycji nieusieciowanych zasadniczy wpływ ma stężenie rozcieńczalnika. Otrzymane kopolimery wykazują bardzo dobre właściwości użytkowe, przy czym wyniki badań DSC, DMA i stopnia przereagowania wiązań podwójnych wskazują, że proces sieciowania prowadzony przez 2,5 h w temp. 60°C i kontynuowany przez 24 h w temp. 90°C nie został zakończony.
EN
Six- or four-functional methacrylate monomers were prepd. by addn. of (i) glycidyl methacrylate and an adduct of glycidyl methacrylate with methacrylic acid to phthalic anhydride or (ii) glycidyl methacrylate to 1,5-di-o-phthaloyloxypenane, resp., and used for copolymerization with styrene (dibenzoyl peroxide initiator) for 2.5 h at 60°C and for 24 h at 90°C. Both uncured mixts. and the copolymers were studied for thermal, mech. and rheol. properties. Full conversion of double bonds was not achieved under conditions of the copolymerization.
PL
Omawiana praca poświęcona była badaniom wykończonych powierzchni drewna i tworzyw drzewnych (mebli). Celem pracy było sprawdzenie przydatności metody chromatografii gazowej do oznaczania wolnych monomerów i fotoinicjatorów w pokryciach lakierowych utwardzonych promieniowaniem UV. Badaniami objęto drewno sosnowe oraz płyty HDF wykończone akrylowymi lakierami UV. Analiza zawartości wolnych monomerów wykazała, że w badanych materiałach nie zostało przekroczone dopuszczalne stężenie wolnych monomerów 800 mg/m2. Uzyskane rezultaty badań wskazują, że zastosowana metoda chromatografii gazowej jest odpowiednia do jakościowego i ilościowego oznaczania wolnych monomerów i fotoinicjatorów w pokryciach lakierowych UV. Otrzymane wyniki badań służą ocenie jakości i bezpieczeństwa gotowych wyrobów z drewna i tworzyw drzewnych.
EN
The presented research was dedicated to testing the finished surface of the wood and composite wood products (furniture). The aim of this study was to verify the suitability of gas chromatography method for determination of free monomers and photoinitiators for UV cured coatings. The study involved pine wood and HDF board finished with UV acrylic lacquer. Analysis of free monomers showed that in the investigated materials the permissible limit of 800 mg/m2 total concentration of free monomers are not exceeded. The obtained results show that the method of gas chromatography is suitable for qualitative and quantitative determination of free monomers and photoinitiators in paint coatings cured by UV radiation. Results of research serve to assess the quality and safety of finished products of wood and wood materials.
5
Content available remote Surowce do produkcji polimerów. Anilina
PL
Omówiono problematykę rozwoju technologii otrzymywania aniliny. Jest to równocześnie przykład procesu, który może być prowadzony zarówno w fazie gazowej jak i w fazie ciekłej. Podano surowce, z których otrzymywano lub otrzymuje się anilinę będącą monomerem i ważnym półproduktem przemysłu chemicznego.
EN
Chosen problems of development of technology of aniline synthesis are discussed. The technology is an example of process, which can be carried out both in gas phase and in liquid phase. There are discussed feedstock's, which were or are used in synthesis of aniline, being a monomer and an important intermediate product in chemical industry.
6
Content available remote 50 lat kauczuków fluorowych
PL
Elastomery fluorowe wyróżniają się szczególnie wysoką odpornością chemiczną i cieplną. Przedstawiono ich rozwój od narodzin ponad 50 lat temu, wracając uwagę na nowe monomery i wykorzystanie w technologii katalizatorów jednomiejscowych. Dokonano analizy składu podstawowych mieszanek i zasadniczych metod przetwórstwa tych elastomerów, weryfikując także ich najważniejsze pola zastosowań. Podano prognozę rozwoju wytwarzania kauczuków fluorowych na świecie i ich wykorzystanie na rynku polskim.
EN
Fluoroelastomers are distinguished for their particular high chemical and thermal resistance. In article is presented the birth of FKM 50 years ago considering the evolution of different monomers for creation of these elastomers. Are also analysed the basic receipts of FKM compounds, verifing too the principle fields of applications. There is given the forecast for the production of fluoroeastomers worldwide including consumption in polish market.
PL
Opracowano metodę syntezy hydrofilowego monomeru z grupami sulfonianowymi i hydroksylowymi zdolnego do wbudowywania się w łańcuch poliestrowy, mianowicie soli sodowej kwasu 2,3-dihydroksypropanosulfonowego (NaDHPS). Uzyskano go z dużą selektywnością i wydajnością (93 %) z soli sodowej kwasu 3-chloro-2-hydroksypropanosulfonowego w zasadowym środowisku K2CO3. Na podstawie wyników badań metodami 1H i 13C NMR oraz w świetle danych literaturowych przedyskutowano przebieg tej reakcji, w której w określonych warunkach (wobec NaOH) powstaje oprócz NaDHPS pochodna allilowa o wzorze (IV). NaDHPS użyto jako substratu w dwustopniowym procesie otrzymywania wodorozcieńczalnej, nienasyconej żywicy poliestrowej. Pozostałymi reagentami w tym procesie były: bezwodnik maleinowy, bezwodnik ftalowy, eter monoallilowy trimetylolopropanu i glikol 1,2-propylenowy. Zawartość jednostek monomeru sulfonianowego w powstającej żywicy wyniosła 2,8 % mas.
EN
A method of the synthesis of hydrophilic monomer with sulfonate and hydroxyl groups, namely sodium salt of 2,3-dihydroxypropane sulfonic acid [NaDHPS, Formula (II)], being able to build-in into polyester chain has been elaborated. It was prepared with high selectivity and yield (93 %) from sodium salt of 3-chloro-2-hydroxypropane sulfonic acid in base environment of K2CO3 [reaction (3)]. Mechanism of this reaction in which except NaDHPS also allyl derivative of Formula (IV) forms in defined conditions (in the presence of NaOH) was discussed on the basis of 1H and 13C NMR investigations' results (Figs. 1-4) and literature data as well. NaDHPS was used as a substrate in two-stage process of unsaturated polyester resin preparation (Scheme A). Other reagents were as follows: maleic anhydride, phthalic anhydride, trimethylolpropane monoallyl ether and 1,2-propylene glycol. The content of sulfonic monomer in the resin obtained was 2.8 wt. %.
8
Content available remote Polimeryzacja emulsyjna typu seed-core-shell monomerów akrylanowych i winylowych
PL
W pracy przedstawiono wyniki obliczeń teoretycznych parametrów refrakcji, rozpuszczalności Hildebranda oraz mieszalności na podstawie znajomości udziałów masowych i molowych monomerów w polimerze z których otrzymywane były lateksy typu seed, core lub shell. W ten sposób określono teoretycznie najlepszy lateks, z którego można otrzymać farbę emulsyjną i powłokę o najlepszych właściwościach ochronnych. Następnie doświadczalnie określono właściwości lateksów takie jak ich stężenie, wielkość cząstek wyrażoną przez graniczną liczbę lepkościową, stałą oddziaływania Hugginsa, napięcie powierzchniowe, przewodnictwo równoważnikowe, graniczne przewodnictwo równoważnikowe, stopień dysocjacji i stałą równania Kohlrauscha-Onsagera. Na podstawie otrzymanych danych stwierdzono, że istotne zależności można ustalić pomiędzy wielkościami wyznaczonymi doświadczalnie bez korelacji z danymi obliczonymi teoretycznie.
EN
The work presents theoretical calculations of refraction parameters, Hildebrand solutibility and mixibility parameters on the base of known mass and molar fractions of monomers in a polymer, that was used to make seed, core or shell lateks. In this way theoretically the best lateks for emulsion paint coating with the greatest protective properties was determined. Besides, the following properties of lateks were examined: concentration, sizes of molecules measured through viscosity number limit, Huggins constance, surface tension, equivalent conductivity, degree of dysociation and Kohlrausch-Onsager constance equatation. Basing on the results we found out that important corelations could be determined between the parameters got in an experimental way without reference to theoretical ones.
EN
Physicochemical properties and compositions of the fractions obtaining from the by-products of the hydrocarbon pyrolysis to be used for ethylene and propylene production have been examined
PL
Zbadano skład i właściwości fizykochemiczne frakcji otrzymanych z produktów ubocznych pirolizy węglowodorów z ropy naftowej w aspekcie ich wykorzystania do produkcji etylenu i propylenu
EN
Methods of petroleum resin synthesis from the liquid wastes of ethylene and propylene production have been considered. The effect of method used and conditions of the process on the yield and characteristic of the resins has been discussed
PL
Przedstawiono i przeanalizowano metody syntezy żywic petrochemicznych z ciekłych odpadów powstających w czasie pirolitycznej produkcji etylenu i propylenu, Szczególną uwagę zwrócono na wpływ stosowanej metody oraz warunków prowadzenia procesu syntezy na wydajność oraz właściwości otrzymanej żywicy.
11
Content available remote Condensation - type monomers and tribopolymerizatio
EN
Over 30 years ago, convincing evidence in support of the idea of "in situ" surface polymerization - now referred to as tribopolymerization - as a novel approach to boundary lubrication was obtained, with first results summarized in Wear in 1973. An important class of antiwear compounds, i.e., partial esters of long-chain dimer acids and short-chain glycols, was shown to be remarkably effective in fuels and lubricants. The prime example was the C36 dimer acid/ethylene glycol monoester - a condensation-type monomer. Since then, additional research on tribopolymerization has been carried out in the Tribology Laboratory at Virginia Tech in collaboration with Polish colleagues and several graduate students. This paper (a) reflects on some early research on valve train wear which led indirectly to the idea of "in situ" surface polymerization, (b) summarizes key findings of the initial work on the concept, (c) briefly discusses the importance of surface temperatures in initiating polymerization, (d) describes that part of our more recent research involving condensation-type monomers, and (e) presents an overview of applications of tribopolymerization, including the use of both condensation and addition-type monomers.
PL
Trzydzieści lat temu opublikowano w czasopiśmie Wear (1973) pierwsze wyniki badań wyraźnie wskazujące na przebieg procesu polimeryzacji „in situ" na powierzchni tarcia. Obecnie proces ten odnosi się do tribopolimeryzacji jako nowego sposobu smarowania granicznego. Wykazano, że grupa związków, np. typu częściowych estrów długołańcuchowego dimeru kwasów i krótkołańcuchowych glikoli, stanowi szczególnie efektywne dodatki przeciwzużyciowe do paliw i olejów smarowych. Pierwszym przykładem był monoester dimeru kwasu C36 i glikolu etylenowego, zastosowany jako monomer procesu kondensacji. Od tego czasu prowadzono dodatkowe badania procesu tribopolimeryzacji w Laboratorium Tribologicznym Politechniki Stanowej w Virginii (Virginia Tech) wspólnie z kolegami z Polski i studentami studiów magisterskich i/lub doktorskich. Celem tego artykułu jest (a) przegląd wcześniejszych wyników badań realizowanych na układzie krzywka-popychacz, które bezpośrednio wskazywały na słuszność koncepcji polimeryzacji powierzchniowej „in situ", (b) podsumowanie najważniejszych osiągnięć wcześniejszych prac dotyczących tej koncepcji, (c) krótka dyskusja roli temperatury powierzchni tarcia w inicjowaniu reakcji polimeryzacji, (d) omówienie wyników naszych najnowszych badań związanych z monomerami procesu typu polikondensacji oraz (e) przedstawienie przeglądu możliwości praktycznego zastosowania procesu triboplimeryzacji jako nowego sposobu smarowania granicznego, ujmującego monomery procesu typu kondensacji, jak też i polimeryzacji addycyjnej.
PL
Bifenylo-4,4'-bis(tiopropionian 3-hydroksypropylu) otrzymano w reakcji kondensacji 4,4'-bifenyloditiolu z kwasem 3-bromopropanowym, a następnie z otrzymanego kwasu w wyniku działania glikolem 1,3-propylenowym. Monomer ten zastosowano do syntezy poliuretanów. Do tego celu wykorzystano także poly(propylenodiol) oraz diizocyjaniany difenylometanu (MDI) i (lub) heksametylenu (HDI). Strukturę otrzymanego monomeru i polimerów potwierdzono przy użyciu analizy elementarnej i spektroskopowej w podczerwieni oraz magnetycznego rezonansu protonowego. Określono właściwości fizykochemiczne i termiczne nowych poliuretanów.
EN
New biphenyl-4,4'-bis(thiopropioniate 3-hydroxypropyl) were obtained by condensation reaction of biphenyl-4,4'-bis(thiopropionic acid) with 1,3-propylene glycol. Thioacid used in the reaction were synthesized with 4,4'-biphenyldithiol and 3-bromopropionic acid. The obtained biphenyl-4,4'-bis(thiopropioniate 3-hydroxypropyl), poly(propylenediol) M-1000 and diisocyiantes HDI and (or) MDI were used in the synthesis of polyurethanes. The structures of the monomers and polymers were confirmed by elemental analysis in infra-red radiation as well as by magnetic proton resonance. Physico-chemical, mechanical and thermal properties of the obtained polyurethanes were determined.
PL
Rozwój optoelektroniki wymaga poszukiwania nowych materiałów, o coraz lepszych parametrach. Wiąże się to z koniecznością zapewnienia kontroli przebiegu procesu technologicznego i struktury syntetyzowanych materiałów na poziomie molekularnym. W artykule przedstawiono zastosowanie systemu dwóch komplementarnych optycznych metod pomiarowych: spektroskopii podczerwieni i spektroskopii ramanowskiej. Przykładowym obiektem badania był proces żelowania dwóch monomerów krzemoorganicznych, szeroko stosowanych jako prekursory w syntezie polimerów hybrydowych - nowej, perspektywicznej grupy materiałów, umożliwiających łączenie zalet tworzyw organicznych i nieorganicznych. Metody optyczne pozwoliły na zbadanie natury i efektywności kluczowych reakcji, a także struktury wytworzonego materiałów i produktów ubocznych.
EN
Permanent development of optoelectronics stimulates a searching of new materials which have improved properties. It is connected with a need for control of a progress of the technological process as well as the molecular structure of material. An application of a system of two complementary optical methods: infrared spectroscopy and Raman spectroscopy was presented in this paper. Investigation of a gelation process of two monomers, widely used as precursors in synthesis of hybrid polymers was given as an example. Hybrids enable to connect the advantages of organic and inorganic materials and have large development potential. Optical techniques allowed us to investigate the nature and efficiency of the most important reactions as well as the structure of synthesized materials and byproducts.
PL
Odpadowe polialkilobenzeny z produkcji alkilobenzenów poddaje się transalkilacji benzenem. Odpady z produkcji fenolu metodą kumenową oraz frakcje ciężkie z produkcji alkoholi metodą okso przerabia się przez katalityczne uwodornienie lub rozkład termiczny. Odpady z produkcji glikolu etylenowego stosuje się w produkcji smarów i środków chłodniczych. Źródłem mieszaniny niskocząsteczkowych kwasów karboksylowych i siarczanu sodu są ścieki z produkcji syntetycznych kwasów tłuszczowych. Pozostałość po destylacji kwasów tłuszczowych stosuje się w produkcji smarów i mas bitumicznych. Około 80% odpadowych chloropochodnych można przerabiać metodą chlorolizy. Pozostałe chloropochodne poddaje się spalaniu z odzyskiem chlorowodoru.
EN
Residual polyalkylbenzenes from the production of alkylbenzenes are subjected to transalkylation by benzene. The wastes from phenol production by the cumene method and heavy fractions from oxo alcohols production are processing by catalytic hydrogenation or thermal destruction. The wastes from ethylene glycol production are used in the manufacture of lubricants and refrigerating agents. The wastes from the manufacture of synthetic fatty acids are the source of a mixture of low-molecular weight carboxylic acids and Na2SO4. About 80% of waste chlorocompounds may be transformed by a chlorolysis method. The residual chlorocompounds are burnt with recovery of hydrogen chloride.
first rewind previous Strona / 1 next fast forward last
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.