But-2-enal – mieszanina izomerów – E-but-2-enal i Z-but-2-enal : dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

• Autorzy: Kilanowicz A. , Sapota A. , Daragó A.

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0010.6471

Warianty tytułu

EN

But-2-enal – mixture of Z (cis) and E (trans) isomers : documentation of proposed values of occupational exposure limits (OELs)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

But-2-enal (aldehyd krotonowy) jest bezbarwną cieczą o ostrym, nieprzyjemnym zapachu. W handlu jest dostępny zazwyczaj jako mieszanina izomerów –Z cis) iE(trans),o przewadze izomeruE ≥ 90%. Ze względu na łatwo wyczuwalny i charakterystyczny ostry zapach, but-2-enal był dodawany do gazów opałowych jako środek ostrzegawczy (marker) do wykrywania wycieków i nieszczelności linii przesyłowych. Obecnie but-2-enal stosuje się głównie do wytwarzania kwasu sorbowego (kwas trans-heksa-2,4-dienowy), środka konserwującego żywność. Według danych Głównego Inspektoratu Sanitarnego w latach 2013-2014 w Polsce nie było pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, gdzie występowało przekroczenie obowiązującej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS = 6 mg/m3, tj. 0,6 mg/m3) dla but-2-enalu. But-2-enal wchłania się dobrze do organizmu przez: drogi oddechowe, przewód pokarmowy oraz przez skórę. Ze względu na bardzo ostry, drażniący zapach but-2-enalu nie opisano przypadków ostrego zatrucia ludzi tym związkiem. U ochotników oraz pracowników narażonych na but-2-enal obserwowano działanie drażniące związku na oczy i błonę śluzową nosa. Nie ma w dostępnym piśmiennictwie danych dotyczących przewlekłego działania but-2-enalu na ludzi. Wyrażona medianami dawek letalnych ostra toksyczność but-2-enalu, którego działaniu poddano zwierzęta doświadczalne, pozwala zaklasyfikować związek jako toksyczny. Związek wykazuje silne działanie drażniące na: oczy, błonę śluzową nosa oraz drogi oddechowe. Nie ma w dostępnym piśmiennictwie danych dotyczących działania drażniącego oraz uczulającego związku na skórę zwierząt. W badaniach krótkoterminowych i podprzewlekłych na myszach i szczurach narażonych przez 13 tygodni na związek drogą dożołądkową wykazano głównie zmiany w przedżołądku, które obejmowały pogrubienie błony śluzowej przedżołądka ze zmianami grudkowatymi (tylko u szczurów) oraz cechy ostrego zapalenia. Natomiast w badaniu przewlekłym (113 tygodni) u szczurów, którym but-2-enal podawano w wodzie do picia, stwierdzono, niezależnie od wielkości dawki, zmiany nowotworowe w wątrobie i zmiany ogniskowe w komórkach wątroby. Skutków takich nie stwierdzono u szczurów narażonych na dwie większe dawki. But-2-enal nie wykazywał działania mutagennego w testach Amesa. Związek działał genotoksycznie, np. tworzył addukty z DNA. Na podstawie nielicznych danych wykazano, że but-2-enal działa szkodliwie na komórki rozrodcze. Związek nie jest klasyfikowany przez IARC ze względu na działanie rakotwórcze. Z przedstawionych w dokumentacji danych wynika, że głównym skutkiem działania toksycznego but-2-enalu o dużych stężeniach na ludzi i zwierzęta było silne działanie drażniące na oczy i błonę śluzową nosa, natomiast w przypadku zwierząt doświadczalnych także na drogi oddechowe. Za podstawę obliczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) but-2-enalu (mieszaniny izomerów) oraz izomerów Z(cis) i E(trans) przyjęto niski próg detekcji zapachu (wartość OT50 » 0,20 mg/m3), a także wyniki badania, w którym oceniano częstość oddechów u dwóch szczepów myszy. Uzyskane wartości RD50 różniły się nieznacznie. Do ustalenia wartości NDS przyjęto 1/10 wartości RD50 wynoszącej 10,05 mg/m3 (3,5 ppm), tj. 1 mg/m3. But-2-enal jest substancją o silnym działaniu drażniącym, więc wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) zaproponowano na poziomie 2 mg/m3. Zmniejszenie obowiązujących wartości dla but-2-enalu (mieszaniny izomerów) jest także uzasadnione działaniem genotoksycznym związku oraz prawdopodobnie rakotwórczym na zwierzęta doświadczalne, co było przyczyną nieustalenia wartości normatywnej przez SCOEL i MAK. Normatyw oznakowano „skóra” – wchłanianie substancji przez skórę może być tak samo istotne, jak przy na-rażeniu drogą oddechową oraz literą „I” – substancja o działaniu drażniącym.

EN

But-2-enal (crotonaldehyde) is a colourless liquid with a sharp odour. In commerce it is usually available as a mixture of Z (cis) and E (trans) isomers (with a predominance of an E isomer over 90%). Due to its easily recognizable and distinctive odour, but-2-enal was added to fuel gases as a marker to detect leakage and leakiness in transmission lines. Currently, but-2-enal is mainly used in the production of sorbic acid (trans, trans-2,4- -hexadienoic acid), a food preservative. According to the data of the Chief Sanitary Inspectorate, in Poland in the years 2013-2014, there were no workers exposed to but-2-enal in concentrations exceeding 0.1 TLV (Threshold Limit Value, TLV = 6 mg/m3 ), i.e. 0.6 mg/m3 . But-2-enal is well absorbed into the body by inhalation, through the skin and by ingestion. Because of the very sharp, irritating scent of but-2-enal, no cases of acute poisoning have been reported in humans. Volunteers and workers exposed to but-2- -enal suffered from irritating effects on eyes and nasal mucosa. There are no available data on chronic exposure of but-2-enal in humans. Acute toxicity of but-2-enal in experimental animals expressed in lethal dose mediators enable to classify this compound as toxic. It exhibits strong irritating effects on eyes, nasal mucous membranes and respiratory tract. There are no data on skin irritation and sensitization. In short-term and subchronic studies in mice and rats exposed intragastrically to but-2-enal for 13 weeks, predominant changes associated with the administration route were moted in the forestomach, including thickening of gastric mucosa with rickets (only in rats) and acute inflammation. Subchronic study (113 weeks) in rats, where but-2-enal was administered in drinking water (only at the lowest dose) resulted in tumours in liver and focal lesions in the liver cells. These effects have not been reported in rats exposed to two higher doses. But-2-enal was not mutagenic in Ames tests, but was genotoxic, e.g., caused DNA adducts. Few data indicate that but-2-enal has harmful effects on germ cells. The compound is not classified by IARC in terms of carcinogenicity. The major toxic effect of but-2-enal toxicity in humans and animals was a strong irritation to eyes and nasal mucosa. Irritation of respiratory tract in animals was also observed. As a basis for calculating TLV for but-2-enal (mixture of isomers), and Z (cis) and E (trans) isomers, the low odour detection threshold (OT50  0.20 mg/m3 ) was adopted. Moreover, results of study assessing respiratory rate in two mouse strains, where only slight differences in RD50 was noted, was taken into account. One tenth of the value of 10.05 mg/m3 (3.5 ppm), i.e., 1 mg/m3 , was used to determine the TLV. But-2-enal is strongly irritant, so the STEL (Short-Term Exposure Limit) value was proposed at 2 mg/m3 . The reduction of valid values for but- 2-enal (mixture of isomers) is also justified by the genotoxicity of the compound and possible carcinogenicity in experimental animals (which was due to the non-normative value of SCOEL and MAK). Norms are labelled with "skin" (absorption of the substance through the skin can be as important as exposure to the respiratory tract) and the letter "I" (irritant).

Słowa kluczowe

PL

but-2-enal; aldehyd krotonowy; toksyczność; narażenie zawodowe; NDS

EN

but-2-enal; crotonaldehyde; toxicity; occupational exposure; MAC

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2017
• Tom: Nr 4 (94)
• Strony: 5--33
• Opis fizyczny: Bibliogr. 101 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Kilanowicz A.

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. J. Muszyńskiego 1

autor

Sapota A.

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. J. Muszyńskiego 1

autor

Daragó A.

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. J. Muszyńskiego 1

Bibliografia

• 1. ACGIH, American Conference of Governmental Industrial Hygienists (2001). Crotonaldehyde. In Documentation of the threshold limit values and biological 26 Exposure Indices, 7th ed. Cincinnati, OH.
• 2. Alarie Y., Schaper M., Nielsen G., Abraham M. (1998). Structure-activity relationships of volatile organic chemicals as sensory irritants. Archives of Toxicology 72(3), 125–140.
• 3. Amoore J.E., Hautala E. (1983). Odor as an aid to chemical safety: odor thresholds compared with threshold limit values and volatilities for 214 industrial in air and water dilution. Journal of Applied Toxicology 3(6), 272–290.
• 4. Anonymous (2002). Conceptual design of a sorbates facility in southern Africa. Dowerglen, South Africa. GradChem Solutions [http://www.gradchem.com/projects/sorbic.html].
• 5. ATSDR (2002). ToxFAQsTM for crotonaldehyde. Atlanta, GA, Agency for Toxic Substances and Disease Registry [http://www.atsdr.cdc.gov/tfacts180.html].
• 6. Babiuk C., Steinhagen W.H., Barrow C.S. (1985). Sensory irritation response to inhaled aldehydes after formaldehyde pretreatment. Toxicol. Appl. Pharmacol. 79(1), 143–149.
• 7. Benamira M., Marnett L.J. (1992). The lipid peroxidation product 4-hydroxynonenal is a potent inducer of the SOS response. Mutat. Res. 293(1), 1–10.
• 8. Bittersohl G. (1974). Epidemiologische Untersuchungen über Krebserkrankungen bei Arbeiter mit Aldol und aliphatischen Aldehyden (Epidemiologic investigations on cancer incidence in workers in contact with acetaldol and other aliphatic aldehydes). German. Arch. Geschwulstforsch 43, 172–176.
• 9. Blau W., Baltes H., Mayer D. (1987). Crotonaldehyde and crotonic acid. [Red.] W. Gerhartz, Y.S. Yamamoto, L. Kaudy, R. Pfefferkorn, J.F. Rounsaville. Ullmann’s encyclopedia of industrial chemistry. 5th ed. VCH Verlag 83–90.
• 10. Boyland E., Chasseaud L. (1967). Enzyme-catalysed conjugations of glutathione with unsaturated compounds. Biochemical Journal 104, 95–101.
• 11. Brabec M.J. (1993). Aldehydes and acetals. [Red.] G.D. Clayton, F.E. Clayton. Patty’s industrial hygiene and toxicology. 4th ed. Vol. 2A. New York, NY, John Wiley and Sons, 283–327.
• 12. BUA (1993). Crotonaldehyde. GDCh-Advisory Committee on Existing Chemicals of Environmental Relevance (BUA), Weinheim, VCH, 1–1132 [BUA Report 98], [English translation published in 1994].
• 13. Budavari S., O'Neil M.J., Smith A., Heckelman P.E., Kinneary J.F. (1996). [W:] The Merck index. An encyclopedia of chemicals, drugs, and biologicals. 12th ed. Whitehouse Station, NJ, Merck 439.
• 14. Budiawan H., Eder E. (2000). Detection of 1,N 2 -propanodeoxyguanosine adducts in DNA of Fischer 344 rats by an adapted 32P-postlabeling technique after per os application of crotonaldehyde. Carcinogenesis 21, 1191–1196.
• 15. Cederbaum A., Dicker E. (1982). Evaluation of the role of acetaldehyde in the actions of ethanol on gluconeogenesis by comparison with the effects of crotonol and crotonaldehyde. Alcoholism, Clinical and Experimental Research 6(1), 100–109.
• 16. Chung F.L., Young R., Hecht S.S. (1989). Detection of cyclic 1,N2-propanodeoxyguanosine adducts in DNA of rats treated with N-nitrosopyrrolidine and mice treated with crotonaldehyde. Carcinogenesis 10, 1291–1297.
• 17. Chung F.L., Tanaka T., Hecht S.S. (1986). Induction of liver tumors in F344 rats by crotonaldehyde. Cancer Res. 46(3), 1285–1289.
• 18. Cooper K.O., Witz G., Witmer C.M. (1987). Mutagenicity and toxicity studies of several α,β-unsaturated aldehydes in the Salmonella typhimurium mutagenicity assay. Environ. Mutagen 9, 289–295.
• 19. Crotonaldehyde (1996). [W:] Handbook of environmental data on organic chemicals. [Red.] K. Verschueren. New York, Van Nostrand Reinhold, 3rd ed. 552–553.
• 20. Czerny C., Eder E., Rünger T.M. (1998). Genotoxicity and mutagenicity of the – unsaturated carbonyl compound crotonaldehyde (butenal) on a plasmid shuttle vector. Mutat. Res. 407, 125–134.
• 21. Dalla Vale J.M., Dudley H.C. (1939). Evaluation of odor nuisance in the manufacture of kraft paper. Public. Health Rep. 54, 35–43.
• 22. Dicker E., Cederbaum A. (1984). Inhibition of the oxidation of acetaldehyde and formaldehyde by hepatocytes and mitochondria by crotonaldehyde. Archives of Biochemistry and Biophysics 234(1), 187–196.
• 23. Dittberner U., Eisenbrand G., Zankl H. (1995) Genotoxic effects of the α,β-unsaturated aldehydes 2-transbutenal, 2-trans-hexenal and 2-trans-, 6-cis-nonadienal. Mutat. Res. 335, 259–265.
• 24. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16.12.2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (ze zm.). Dz. Urz. UE 2008 (L 353).
• 25. Eder E., Budiawan H., Schuler D. (1996). Cronotaldehyde: a carcinogenic and mutagenic air, water and food pollutant. Central European Journal of Public Health 4(suppl.) 21–22.
• 26. Eder E., Deininger C., Neudecker T., Deininger D. (1992). Mutagenicity of alkyl substituted acrolein congeners in the Salmonella typhimurium strain TA100 and genotoxicity testing in the SOS chromotest. Environ. Mol. Mutagen 19, 338–345.
• 27. Eder E., Scheckenbach S., Deininger C., Hoffman C. (1993). The possible role of α,β-unsaturated carbonyl compounds in mutagenesis and carcinogenesis. Toxicol. Lett 67, 87–103.
• 28. Eder E., Schuler D., Budiawan (1999). Cancer risk assessment for crotonaldehyde and 2-hexenal: an approach. [W:] Exocyclic DNA adducts in mutagenesis and carcinogenesis. [Red.] B. Singer, H. Bartsch. Lyon, International Agency for Research on Cancer 219–232 (IARC Scientific Publications nr 150).
• 29. Eisenbrand G., Schuhmacher J., Golzer P. (1995). The influence of glutathione and detoxifying enzymes on DNA damage induced by 2-alkenals in primary rat hepatocytes and human lymphoblastoid cells. Chemical Research in Toxicology 8(1), 40–46.
• 30. EPA, Environmental Protection Agency (1999). Guidelines for carcinogen risk assessment. Review draft. NCEA-F-0644. Risk Assessment Forum, U.S. Environmental Protection Agency. Washington, DC. July 1999 [online]. Available.
• 31. Fairhall L.T. Crotonaldehyde (1957). [W:] Industrial toxicology. Williams and Wilkins, 2nd ed. Baltimore, MD, USA.
• 32. Fannick N. (1982). Health hazard evaluation report: sandoz colors and chemicals. East Hanover, New Jersey, HETA-81-102-1244. National Institute for Occupational Safety and Health. Cincinnati, OH.
• 33. Fernandes P.H., Kanuri M., Nechev L.V., Harris T.M., Lloyd R.S. (2005). Mammalian cell mutagenesis of the DNA adducts of vinyl chloride and crotonaldehyde. Environ. Mol. Mutagen. 45, 455–459.
• 34. Fieldner A.C., Sayers W.P., Yant B.G.H. (1954). [W:] Vrednye vetschestva v promyshlennosti [as cited in Trofimov 1962] 393.
• 35. Florin I., Rutberg L., Curvall M., Enzell C.R. (1980). Screening of tobacco smoke constituents for mutagenicity using the Ames test. Toxicology 18, 219–232.
• 36. Foiles P.G., Akerkar S.A., Miglietta L.M., Chung F.L. (1990). Formation of cyclic deoxyguanosine adducts in Chinese hamster ovary cells by acrolein and crotonaldehyde. Carcinogenesis 11, 2059–2061.
• 37. Galloway S.M., Armstrong M.J., Reuben C., Colman S., Brown B., Cannon C., Bloom A.D., Nakamura F., Ahmed M., Resnik M.A., Anderson B., Zeiger E. (1987).
• 38. Chromosome aberrations and sister chromatid exchanges in Chinese hamster ovary cells: evaluations of 108 chemicals. Environ. Mol. Mutagen. 10, suppl. 10, 1–175.
• 39. Gölzer P., Jankowski C., Pool-Zobel B., Eisenbrand G. (1996). (E)-2-Hexanal-induced DNA damage and formation of cyclic 1,N2-(1,3-propano)-2’-deoxyguanosine adducts in mammalian cells. Chem. Res. Toxiol. 9, 1207–1213.
• 40. Gray J., Barnsley E. (1971) The metabolism of crotyl phosphate, crotyl alcohol and crotonaldehyde. Xenobiotica 1(1), 55–67.
• 41. Guy R.H., Potts R.O. (1993). Penetration of industrial chemicals across the skin: a predictive model. Am. J. Ind. Med. 23, 711–719.
• 42. Haworth S., Lawlor T., Mortelmans K., Speck W., Zeiger E. (1983). Salmonella mutagenicity test results for 250 chemicals. Environ. Mutagen. 1, 3–142.
• 43. Hecht S.S., McIntee E.J., Wang M. (2001a). New DNA adducts of crotonaldehyde and acetaldehyde. Toxicology 166, 31–36.
• 44. Hecht S.S., McIntee E.J., Cheng G., Shi Y., Villata P.W., Wang M. (2001b). New aspects of DNA adduct formation by the carcinogens crotonaldehyde and acetaldehyde. Biological reactive intermediates VI. [W:] Advances in experimental medicine and biology 500, 63–71.
• 45. Hoechst AG (1979a). Ames-Test Crotonaldehyd Code 280/78 (Ames test crotonaldehyde), (German). Report nr 41/79 A.
• 46. Hoechst AG, Frankfurt [unpublished]. Hoechst AG (1979b). Ames-Test Crotonaldehyd (Ames test crotonaldehyde), (German). Report nr 766/79 A.
• 47. Hoechst AG, Frankfurt [unpublished. Hoechst AG (1980a). Ames-Test Crotonaldehyd (Ames test crotonaldehyde), (German). Report nr 141/80 A.
• 48. Hoechst AG, Frankfurt [unpublished]. Hoechst AG (1980b). Bericht über die Prüfung von Crotonaldehyd auf mutagene Wirkung im MikronukleusTest an NMRI-Mäusen nach oraler Verabreichung (Report on the testing of crotonaldehyde in the micronucleus test for mutagenic effect on NMR-1 mice after oral administration) [German]. Report nr 53/80.
• 49. Hoechst AG, Frankfurt [unpublished]. Hoechst AG (1981). Intrasanguineous mouse host-mediated-assay of crotonaldehyde. Litton Bionetics, Inc, LBI Project nr 20998. Sponsor Hoechst AG. Report nr 06/81. Hoechst AG, Frankfurt [unpublished].
• 50. IARC, International Agency for Research on Cancer (1995). Crotonaldehyde. [W:] Dry cleaning, some chlorinated solvents and other industrial chemicals. IARC Monographs on the evaluation of carcinogenic risk of chemicals to humans. Lyon, International Agency for Research on Cancer 63, 373–391.
• 51. Ikeda A., Horiguchi U., Koyoshi K. (1980). Research of the effect of air pollution. 2. Studies on biological effects of carbohydrates (on aldehydes) [in Japanese]. Kanagawaken Taiki Osen Chosa Kenkyu Hokoku 22, 193–196.
• 52. Jha A.M., Kumar M. (2006). In vivo evaluation of induction of abnormal sperm morphology in mice by an unsaturated aldehyde crotonaldehyde. Mutation. Research 603(2), 159–163.
• 53. Kawanishi M., Matsuda T., Sasaki G., Yagi T., Matsui S., Takebe H. (1998). A spectrum of mutations induced by crotonaldehyde in shuttle vector plasmids propagated in human cells. Carcinogenesis 19, 69–72.
• 54. Kennedy G., Graepel G. (1991). Acute toxicity in the rat following either oral or inhalation exposure. Toxicology Letters 56, 317–326.
• 55. Kuchenmeister F., Schmezer P., Engelhardt G. (1998). Genotoxic bifunctional aldehydes produce specific images in the comet assay. Mutat. Res. 419, 69–78.
• 56. Kurtz A.J., Lloyd R.S. (2003). 1,N-Deoxyguanosine adducts of acrolein, crotonaldehyde, and trans-4-hydroxynonenal cross-link to peptides via schiff base linkage. Journal of Biological Chemistry 278, 5970–5976.
• 57. Kuykendall J.R., Bogdanffy M.S. (1992). Efficiency of DNA – histone crosslinking induced by saturated and unsaturated aldehydes in vitro. Mutat. Res. 283, 131– 136.
• 58. Lijinsky W., Andrews A.W. (1980). Mutagenicity of vinyl compounds in Salmonella typhimurium. Terto Carcino. Mutagen 1, 259–267.
• 59. MAK Commission (2007). 2-Butenal (crotonaldehyd). [W:] Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG), Gesundheitsschädliche Arbeitsstoffe. Toxikologisch-arbeitsmedizinische Begründung vom MAK-Werten. Weinheim, Wiley-VCH Verlag.
• 60. Marnett L., Hurd H.K., Hollstein M.C., Levin D.E., Esterbauer H., Ames B.N. (1985). Naturally occurring carbonyl compounds are mutagens in the Salmonella tester strain TA104. Mutat. Res. 148, 25–34.
• 61. Mitchell D.Y., Petersen D.R. (1993). Inhibition of rat liver mitochondrial and cytosolic aldehyde dehydrogenases by crotonaldehyde. Drug. Metabolism and Disposition 21(2), 396–399.
• 62. Morrison R.T., Robert N., Boyd R.N. (1985). Chemia organiczna. Warszawa, PWN, T. 1, 806–807.
• 63. Moutschen-Dahmen J., Moutschen-Dahmen M., Degraeve N., Houbrechts N., Collizzi A. (1975). Proceedings: Genetical hazards of aldehydes from mouse experiments. Mutation Research 29, 58–72.
• 64. Moutschen-Dahmen J., Moutschen-Dahmen M., Houbrechts N., Colizzi A. (1976). Cyto-toxicité et mutagénicité de deux aldéhydes: crotonaldéhyde et butylaldéhyde chez la souris. Bull. Soc. Roy. Sci. Liège 45, 58–72.
• 65. Nath R.G., Ocando J.E., Chung F.L. (1996). Detection of 1-N 2 -propanodeoxyguanosine adducts as potential endogenous DNA lesions in rodent and human tissues. Cancer Research 56, 452–456.
• 66. Nath R.G., Chung F. (1994). Detection of exocyclic 1,N 2 -propanodeoxyguanosine adducts as common DNA lesions in rodents and humans. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 91(16), 7491–7495.
• 67. Neudecker T., Eder E., Deininger C., Henschler D. (1989). Crotonaldehyde is mutagenic in Salmonella typhimurium TA100. Environ. Mol. Mutagen. 14, 146– 148.
• 68. Neudecker T., Lutz D., Eder E., Henschler D. (1981). Crotonaldehyde is mutagenic in a modified Salmonella typhimurium mutagenicity testing system. Mutat. Res. 91, 27–31.
• 69. NIOSH, National Institute for Occupational Safety and Health (2002). Ethylenediamine. [W:] NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. NIOSH 2002-140. National Institute for Occupational Safety and Health, Public Health Service. U.S. Department of Health, Education and Welfare, Cincinnati, OH.
• 70. NTP, National Toxicology Program (1985). Adsorption, disposition, metabolism and excretion of crotonaldehyde. Prepared by A.R. Jeffcoat. Chemistry and Life Sciences, for National Institute of Environmental Health Sciences, Research Triangle Park, NC.
• 71. Oguro T., Yoshida T., Numazawa S., Kuroiwa Y. (1990). Possible role of glutathione depletion in the induction of rate-limiting enzymes involved in heme degradation and polyamine biosynthesis in the liver of rats. Journal of Pharmacobio-Dynamics 13,
• 72. Pal A., Hu X., Zimniak P., Singh S. (2000). Catalytic efficiencies of allelic variants of human glutathione S-transferase Pi in the glutathione conjugation of α,β-unsaturated aldehydes. Cancer Letters 154(1), 39–43.
• 73. Pettersson B.M., Curvall M., Enzell C.R. (1982). Effects of tobacco smoke compounds on the ciliary activity of the embryo chicken trachea in vitro. Toxicology 23(1), 41–55.
• 74. Recommendation from the Scientific Committee on Occupational Exposure Limits for 2-butenal, SCOEL/ SUM/180/2013.
• 75. Rinehart W.E. (1967). The effect on rats of single exposures to crotonaldehyde vapor. Am. Ind. Hyg. Assoc. J. 28(6), 561–566.
• 76. RTECS, Registry of Toxic Effects on Chemical Substances (2014). 2-Butenal.
• 77. Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 6.06.2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU 2014, poz. 817.
• 78. Ruiz-Rubio M., Hera C., Pueyo C. (1984). Comparison of a forward and a reverse mutation assay in Salmonella typhimurium measuring L-arabinose resistance and histidine prototrophy. EMBO J 3, 1435–1440.
• 79. Ruth J.H. (1986). Odor thresholds and irritation levels of several chemical substances. A review. Am. Ind. Hyg. Assoc. 47(3), 142–151.
• 80. Salem H., Cullumbine H. (1960). Inhalation toxicities of some aldehydes. Toxicol. Appl. Pharmacol. 2, 183–187.
• 81. Schaper M. (1993). Development of a database for sensory irritants and its use in establishing occupational exposure limits. American Industrial Hygiene Association Journal 54(9), 488–544.
• 82. Schulz R.P., Blumenstein J., Kohlpaintner C. (2005). Crotonaldehyde and crotonic acid. [W:] Ullmann's Encyclopedia of chemical technology. Weinheim, Wiley.
• 83. Sim V.M., Pattle R.E. (1957). Effect of possible smog irritants on human subjects. JAMA 165(15), 1908–1913.
• 84. Skog E. (1950). A toxicological investigation of lower aliphatic aldehydes. Acta Pharmacologica et Toxicologica 6, 299–318.
• 85. Skog E. (1952). Anaesthetic and haemolytic action of lower aliphatic aldehydes and their effect on respiration and blood pressure. Acta Pharmacologica et Toxicologica 8, 275–289.
• 86. Smyth H., Carpenter C. (1944). The place of the range finding test in the industrial toxicology laboratory. Journal of Industrial Hygiene and Toxicology 26(8), 269– 273.
• 87. Steinhagen W.H., Barrow C.S. (1984). Sensory irritation structure-activity study of inhaled aldehydes in B6C3F1 and Swiss-Webster mice. Toxicology and Applied Pharmacology 72, 495–503.
• 88. Tepikina L.A., Skvortsova E.L., Shipulina Z.V., Kartashova A.V., Mol'kov I.U.N., Sizova N.N. (1997). Substantion of MAC for crotonaldehyde in environmental air [in Russian]. Gig. Sanit. 3, 3–5.
• 89. Trofimov L.V. (1962). Comparative toxic action of crotonaldehyde and butyraldehyde [in Russian]. Gig. Tr. Prof. Zabol. 6, 34–40.
• 90. van Doorn R., Ruijten M., van Harreveld T. (2002). Guidance for the application of odor in 22 chemical emergency response. Version 2.1., August 29.
• 91. von Tungeln L., Yi P., Bucci T., Samokyszyn V., Chou M., Kadlubar F., Fu P. (2002). Tumorigenicity of chloral hydrate, trichloroacetic acid, trichloroethanol, malondialdehyde, 4-hydroxy-2-nonenal, crotonaldehyde, and acrolein in the B6C3F1 neonatal mouse. Cancer Letters185(1), 13–19.
• 92. Voronin V., Bel’gova I., Voronkova L., Grigor’ev O., Zhdanov V., Nezhentsev M., Antelava N., Gusel V., Rotleder A. (1982). Korrektur der Toxizitätsbefunde über Crotonaldehyde (CA; Technische Vorschriften TU 6-09-3667-74). Gigiena truda i professional’nye zabolevaniia 26(8), 53–54 [abstract].
• 93. Wang M., McIntee E.J., Cheng G., Shi Y., Villata P.W., Hecht S.S. (2001). A Schiff base is major DNA adduct of crotonaldehyde. Chem. Res. Toxicol. 14, 423–430.
• 94. Williams G.M., Mori H., McQueen C.A. (1989). Structure-activity relationships in the rat hepatocyte DNA- -repair test for 300 chemicals. Mutat. Res. 221, 263–286.
• 95. Wilschut A., ten Berge W.F., Robinson P.J., McKone T.E. (1995) Estimating skin permeation. The validation of five mathematical skin permeation models. Chemosphere 30, 1275–1296.
• 96. Wilson V., Foiles P.G., Chung F.L., Povey A.C., Frank A.A., Harris C.C. (1991). Detection of acrolein and crotonaldehyde DNA adducts in cultured human cells and canine peripheral blood lymphocytes by 32P-postlabeling and nucleotide chromatography. Carcinogenesis 12, 1483–1490.
• 97. Witz G., Lawrie N., Amoruso M., Goldstein B. (1987). Inhibition by reactive aldehydes of superoxide anion radical production from stimulated polymorphonuclear leukocytes and pulmonary alveolar macrophages. Biochemical Pharmacology 36(5), 721–726.
• 98. Witz G., Lawrie N., Goldstein B., Ryer-Powder J., Amoruso M. (1988). Effects of α,β-unsaturated aldehydes on macrophage and neutrophil membrane function, fluidity and sulfhydryl status. Basic Life Sciences 49, 849–851.
• 99. Wolfe G., Rodwin M., French J., Parker G. (1987). Thirteen week subchronic toxicity study of crotonaldehyde (CA) in F344 rats and B6C3F1 mice. Toxicologist 7, 209.
• 100. Woodruff R.C., Mason J.M., Valencia R., Zimmering S. (1985). Chemical mutagenesis testing in Drosophila V. Results of 53 coded compounds tested for the National Toxicology Program. Environ. Mutagen. 7, 677–702.
• 101. Zhen X., Guo J., Sun M., Wu D. (1985). The toxic interaction between acetaldehyde and crotonaldehyde. Chinese Journal of Preventive Medicine 19(5), 278–280.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).