Sakralne wymiary drogi

• Autorzy: Smyk K.

Warianty tytułu

EN

Sacred dimensions of the road

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł jest analizą kulturowego obrazu drogi. Jego podstawą materiałową są dane z zakresu języka i kultury tradycyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem werbalnych i niewerbalnych teksów folkloru i obrzędowości rodzinnej i dorocznej. W podsumowaniu autorka rekonstruuje obraz tradycyjnych rytuałów sakralizujących, wyznaczając takie zakresy, jak: przestrzeń sakralizacji, dynamiczność sakralizacji, czas, podmiot sakralizujący, przedmiot sakralizacji, uspołecznienie, zwrotność, natężenie, czas działania, krotność i kodowość sakralizacji. Na zakończenie zbiera strategie sakralizacji świata, znane polskiej kulturze tradycyjnej. Wyznacza postawę pasywną oraz postawę aktywną, kreującą rzeczywistość: działania wykorzystujące świętość chrześcijańską i działania ukierunkowane ku świętości kosmiczno-mitologiczno-obrzędowej. Taka propozycja stanowi nowe ujęcie charakterystyki drogi i sakralizacji świata w kulturze polskiej.

EN

The paper is a cultural analysis of the image of the road. Data collected from traditional culture and language, particularly from verbal and nonverbal folk texts as well as from family and annual rituals, have become the basis of the report. In the summing up, the author reconstructs the picture of traditional sacralizing rituals, defining such scopes as the space of sacralization, dynamism of sacralization, time, the sacralizing subject, the object of sacralization, socialization, reflexivity, intensity, duration of functioning, one-timeness/ multiplicity, and codedness of sacralization. In the conclusion, the author assembles the strategies for sacralization of the world. She defines the passive attitude and the active attitude that creates changes in the reality (actions that use Christian sanctity to a greater extent and actions oriented towards cosmic-mythological-ritualistic sanctity). This proposal is a new approach to the description of the road and the sacralization of the world in Polish culture.

Słowa kluczowe

PL

droga; kultura tradycyjna; kognitywizm; etnolingwistyka; sakralność

EN

road; traditional culture; cognitive linguistics; ethnolinguistic method; sacredness

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2012
• Tom: nr 17
• Strony: 122--137
• Opis fizyczny: Bibliogr. 46 poz., fot.

Twórcy

autor

Smyk K.

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Humanistyczny, Lublin, Polska

Bibliografia

• Adamowski J., 1992: Ludowe sposoby składania życzeń (słowo w kontekście kultury) [w:] Język a Kultura, t. 6, Polska etykieta językowa (red.): J. Anusiewicz, Wrocław: 11-44.
• Adamowski J., 1999: Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne, Lublin.
• Adamowski J., 2001: Archaiczne formy folkloru z obszaru wschodniego pogranicza – zalimany, chachułki, taratona [w:] Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim (red.): F. Czyżewski, Lublin: 314-316.
• Adamowski J., 2010: Na drodze życia, czyli o semantyce drogi w przysłowiach polskich [w:] W świecie nazw. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Czesławowi Kosylowi (red.): H. Pelcowej, Lublin: 31-35.
• Adamowski J., 2011a: Motywacje stawiania krzyży i kapliczek przydrożnych [w:] Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki kulturowej, społecznej i religijnej pamięci (red.): J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin: 17-41.
• Adamowski J., 2011b: Na rozstaju dróg, czyli o semantyce skrzyżowania w polskiej kulturze tradycyjnej [w:] Droga w języku i kulturze. Analizy antropologiczne (red): J. Adamowski, K. Smyk, Lublin: 179-188.
• Adamowski J., Smyk K., 2010: Etnolingwistyka jako metoda badań folklorystycznych [w:] Między kulturą ludową a masową. Historia, teraźniejszość i perspektywy badań (red.): T. Smolińska, Kraków-Opole: 87-109.
• Adamowski J., Tymochowicz K., 2001: Zwyczaje i obrzędy doroczne z obszaru województwa lubelskiego (próba słownika) [w:] Dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny. Kultura ludowa (red.): A. Gauda, Lublin: 35-62.
• Aleksandrowicz S., 1984: Noworoczne „wymiatanie biedy” w Chrząchówku i okolicach, „Lud” t. 68: 250-252.
• Benedyktowicz D., Benedyktowicz Z., 1992: Dom w tradycji ludowej, Wrocław.
• Cirlot J. E., 2001: Słownik symboli, przeł. I. Kania, Kraków.
• Czarnowski S., 1938: Kultura, Warszawa.
• Dekowski J. P., 1987: Strzygi i topieluchy. Opowieści sieradzkie, Warszawa.
• Eliade M., 1999: Sacrum i profanum. O istocie religijności, przeł. R. Reszke, Warszawa.
• Kolberg O., 1961: Dzieła wszystkie, t. 1, Pieśni ludu polskiego, Wrocław.
• Kolberg O., 1963a: Dzieła wszystkie, t. 24, Mazowsze, cz. 1, Wrocław.
• Kolberg O., 1963b: Dzieła wszystkie, t. 31, Pokucie, cz. 3, Wrocław.
• Kolberg O., 1964: Dzieła wszystkie, t. 23, Kaliskie, Wrocław.
• Kowalski P., 1995: Gościniec, drogi rozstajne i „peregrinatio vitae”. Wprowadzenie do antropologicznej lektury drogi i bezdroży, „Literatura Ludowa”, nr 4/5: 109-122.
• Kowalski P., 2007: Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa.
• Lebeda A., 2002: Wiedza i wierzenia ludowe, Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. VI, Wrocław-Cieszyn.
• Léon-Dufour X., 1986: Słownik Nowego Testamentu, przekł. i oprac. pol. Bp K. Romaniuk, Poznań.
• Levkievskaja E.E., 1999: Doroga [w:] Slavjanskije drevnosti. Etnolingvističeskij slovar’ (red.): N.I. Tolstoj, Moskva: 124-129.
• Marczyk M., 2003: Grzyby w kulturze ludowej, Wrocław.
• Mauss M., 1973: Socjologia i antropologia, przeł. M. Król, K. Pomian, J. Szacki, Warszawa.
• Niedźwiedź A., 2006: Pojęcie religijności ludowej w polskiej myśli etnologicznej [w:] Człowiek i sacrum. O pojęciach religijnych w języku i kulturze (red.): D. Sarzyńska, R. Tokarski, Sandomierz.
• Nowa księga, 1970: Nowa księga przysłów polskich i wyrażeń przysłowiowych polskich, oprac. pod kier. J. Krzyżanowskiego, t. 2, Warszawa.
• Ożóg K., 2011: Droga jako metafora językowa [w:] Droga w języku i kulturze. Analizy antropologiczne (red.): J. Adamowski, K. Smyk, Lublin: 17-36.
• Pełka L., 1987: Demonologia ludowa, Warszawa.
• Podania, 2005: Podania i legendy Śląska Cieszyńskiego. Antologia, wybór i opracowanie A. Drożdż, J. Kajfosz i A. Pieńczak, Cieszyn.
• Przymuszała L., 2008: „Racz Pan Bóg żegnać”, czyli o formułach powitań i pożegnań w gwarze śląskiej [w:] Zachowania na drodze i w drodze, czyli tradycyjna etykieta podróżna [w:] Sztuka życia, zasady dobrego zachowania, etykieta. O zmienności obyczaju w kulturze (red.): K. Łeńska-Bąk, M. Sztandara, Opole: 223-229.
• Ruszel K., 2004: Leksykon kultury ludowej w Rzeszowskiem, Rzeszów.
• Seweryn T., 1958: Kapliczki i krzyże przyrożne w Polsce, Warszawa.
• Słownik, 1996: Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja J. Bartmińskiego, T. I, Kosmos. Cz. 1, Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin.
• Smyk K., 2008: Zachowania na drodze i w drodze, czyli tradycyjna etykieta podróżna [w:] Sztuka życia, zasady dobrego zachowania, etykieta. O zmienności obyczaju w kulturze (red.): K. Łeńska-Bąk i M. Sztandara, Opole: 213-221.
• Smyk K., 2009a: Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób, Kraków.
• Smyk K., 2009b: O mediacyjnym charakterze kobiety ciężarnej (na materiale z południowego Podlasia) [w:] Tam na Podlasiu, II, Tradycje podlaskiej obrzędowości (red.): J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin: 73-81.
• Smyk K., 2010: Droga w opowieściach wierzeniowych Śląska Cieszyńskiego [w:] Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim (red.): A. Pieńczak, J. Szczyrbowski, Cieszyn-Katowice-Brno: 342-345.
• Smyk K., 2011a: „Przy polnych drogach krzyże widnieją jak ważki.” Motyw przydrożnego krzyża i kapliczki w poezji chłopskiej [w:] Krzyże i kapliczki przydrożne jako znaki kulturowej, społecznej i religijnej pamięci (red.): J. Adamowski, M. Wójcicka, Lublin: 115-127.
• Smyk K., 2011b: Każda droga dobra, co do ludzi prowadzi. O przenośnych sensach drogi w polskich przysłowiach [w:] Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Folia 90, Studia Russologica, IV, Europa Słowian w świetle socjo- i etnolingwistyki. Przeszłość – teraźniejszość (red.): M. Wojtyła-Świerzowska, E. Książek, Kraków: 217-225.
• Smyk K., 2012: Na drodze miłości i na drodze śmierci. Motywy podróżne w polskiej balladzie ludowej [w:] Kulturowe wymiary podróżowania (red.): W. Olszewski, V. Wróblewska, Toruń: 265-279.
• Stomma L., 2002: Antropologia kultury wsi polskiej XIX w., Warszawa.
• Szczepanskaja T. B., 2003: Kul’tura dorogi w russkoj miforitual’noj tradicii XIX-XX ww., Moskva.
• Szyfer A., 1975: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, Olsztyn.
• Tomiccy J. i R., 1975: Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa.
• Tomicki R., 1981: Religijność ludowa [w:] Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. II (red.): M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: 29-70.