Niezwykle zimne i niezwykle ciepłe miesiące i pory roku w Krakowie (1792-2015)

• Autorzy: Michalik M.

Warianty tytułu

EN

Exceptionally Cold and Warm Months and Seasons in Krakow (1792-2015)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono zagadnienie niezwykle zimnych miesięcy (NZM) i niezwykle ciepłych miesięcy (NCM) i pór roku w Krakowie – zjawiska rzadkiego, ale wywołującego wiele negatywnych skutków w rolnictwie czy gospodarce. Scharakteryzowano przebieg roczny i wieloletni ich częstości oraz wielkość anomalii (1792-2015). Badania oparto na wartościach średnich miesięcznych temperatury powietrza. Za NZM przyjęto te, w których średnia temperatura powietrza była niższa od średniej z 224-lecia przynajmniej o 2 odchylenia standardowe (t≤t_śr -2σ) oraz wyższa o przynajmniej o 2 odchylenia standardowe (t≥ t_śr +2σ) w przypadku NCM. W Krakowie w ciągu 224 lat stwierdzono 109 anomalnych pod względem termicznym miesięcy, w tym 71 niezwykle zimnych (NZM) i 38 niezwykle ciepłych (NCM). NZM najczęściej występowały zimą, NCM natomiast latem. Najwięcej NZM stwierdzono w 10-leciu 1871-1880, aż 11, a najwięcej NCM w 10-leciu 1991-2000 – 6. NZ pór roku stwierdzono w przeciwieństwie do NCM mniej – 18, natomiast NC pór roku więcej – 20. Największa anomalia ujemna (Δt = -12,7^oC) wystąpiła w grudniu 1829 r., a dodatnia w styczniu (Δt = 7,5^oC) w 2007 r. W wielu przypadkach o kategorii NZ lub NC pory roku zadecydował tylko jeden NZM lub NCM. Współczesne ocieplenie przejawia się wzrostem liczby NCM (głównie wiosną i latem), a spadkiem NZM (głównie zimą).

EN

The paper probes exceptionally cold and exceptionally warm months and seasons in Krakow, a phenomenon both rare and potentially damaging to a range of economic activities. The study identified their annual and long-term frequencies, as well as the scale of the anomalies involved during the period 1792-2015. Average monthly air temperature records were taken into account. A month qualified as exceptionally cold (ECM) or warm (EWM) when its average temperature varied from the 224-year average by at least two standard deviations one way or another (t≤t_av -2σ; t≥t_av +2σ). During the study period, 109 such anomalous months were identified including 71 exceptionally cold months (ECMs) and 38 exceptionally warm ones (EWMs). ECMs were the most frequent in winter while EWMs were most frequent in summer. The decade with the largest number of 11 ECMs was 1871-1880 and the one with the most EWMs, i.e. 6, was 1991-2000. An opposite pattern was identified with exceptional seasons, as there were more warm ones, at 20, than cold ones at 18. The greatest negative anomaly (Δt = -12.7^oC) was recorded in December 1829 and the highest positive one was recorded in January 2007 (Δt = 7.5^oC). Many of the cold or warm seasons only contained a single ECM or EWM. The current climate warming is manifesting itself with an increasing frequency of EWMs (mainly in spring and summer) and decline in ECMs (mainly in winter).

Słowa kluczowe

PL

temperatura powietrza; niezwykle zimne miesiące; niezwykle ciepłe miesiące; Kraków

EN

air temperature; exceptionally cold months; exceptionally warm months; Krakow

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2016
• Tom: Z. 3-4
• Strony: 209--223
• Opis fizyczny: Bibliogr. 35 poz., tab., wykr.

Twórcy

autor

Michalik M.

• Zakład Klimatologii, Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• [1] Barriopedro D., Fischer E. M., Luterbacher J., Trigo R. M., García-Herrera R., 2011, The hot summer of 2010: Redrawing the temperature record map of Europe. Science 332, 6026, 220-224.
• [2] Black E., Sutton R., 2007, The influence of oceanic conditions on the hot European summer of 2003. Climate Dynamic 28, 1, 53-66.
• [3] Boryczka J., Stopa-Boryczka M., 2007, Okresowe wahania temperatury powietrza w Europie w XIX-XXI wieku i ich przyczyny. [w:] K. Piotrowicz, R. Twardosz (red.) Wahania klimatu w Krakowie w różnych skalach czasowych i przestrzennych, IGiGP UJ, Kraków, 163-173.
• [4] Drużkowski M., 1992, Wpływ ukształtowania terenu i miejskiej wyspy ciepła na stosunki termiczne Krakowa i okolic. Folia Geogr., series Geographica Physica, 23, 55-63.
• [5] Filipiuk E., Kaszewski B. M., 2000, Hot and cold summers in Central Europe (1871-1990). Prz. Geogr., 108, 148-15.
• [6] Gumiński R., 1931, Zima 1928/29 w Polsce. Prz. Geogr., 11, 119-127.
• [7] Hess M., 1967, O stosunkach termicznych Krakowa. Prz. Geof., 12, 3-4, 311-330.
• [8] Hess M., 1968, Klimat terytorium miasta Krakowa. Folia Geogr., series Geographica Physica 1, 35-95.
• [9] Hurst G. W., Lenz Y., 1964, Earth temperature changes in Winter 1962-63. Weather, 19, 124-128.
• [10] IPCC, 2013, Climate Change 2013. The Physical Science Basis. Working Group IContribution to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, UK and New York, NY, USA.
• [11] Kossowska-Cezak U., 1993, Lato 1992 w Polsce na tle sezonów letnich ostatnich 120 lat. Prz. Geof., 38, 1, 67-74.
• [12] Kossowska-Cezak U., Twardosz R., 2012, Niezwykle gorące miesiące i sezony letnie w Europie Środkowej i Wschodniej (1951-2010), Część I, Niezwykle gorące miesiące letnie. Prz. Geof., 57, 3-4, 299-324.
• [13] Kossowska-Cezak U., Twardosz R., 2012, Niezwykle gorące miesiące i sezony letnie w Europie Środkowej i Wschodniej (1951-2010), Część II, Niezwykle gorące miesiące letnie. Prz. Geof., 57, 3-4, 325-342.
• [14] Kossowska-Cezak U., Twardosz R., 2013, Niezwykle chłodne sezony letnie w Europie Środkowej i Wschodniej (1951-2010). Prz. Geof., 58, 1-2, 25-39.
• [15] Kossowska-Cezak U., Twardosz R., 2015, Exceptionally hot and cold summers in Europe (1951-2010). Acta Geophysica, 63, 1, 275-300.
• [16] Kotas P., Twardosz R., 2012, Zmienność wieloletnia długotrwałości występowania mas powietrznych w Polsce Południowej, [w:] Z. Bielec-Bąkowska, E. Łupikasza, A. Widawski (red.) Rola cyrkulacji atmosfery w kształtowaniu klimatu. Katedra Klimatologii, Wydział Nauk o Ziemi, UŚ, Sosnowiec, 361-372.
• [17] Lewińska J., 1996, Geneza i rozwój miejskiej wyspy ciepła w Krakowie oraz możliwość jej minimalizacji. Folia Geogr. series Geographica Physica, 26-27, (1994/1995), UJ, 75-87.
• [18] Lorenc H., 2000, Studia nad 220-letnią (1779-1998) serią temperatury powietrza w Warszawie oraz ocena jej wiekowych tendencji. Mat. Bad. IMGW, seria Meteorologia, 31, 59-86.
• [19] Morawska-Horawska M., 1991, Fale ciepła i chłodu w Krakowie w stuleciu 1881–1980. Wiadomości IMGW, 14, 1-4, 127-136.
• [20] Niedźwiedź T., 2003, Częstość występowania mas powietrznych w Polsce Południowej w drugiej połowie XX wieku. Pr. Geogr., 188, 65-74.
• [21] Obrębska-Starklowa B., 1997, Współczesne poglądy na zmiany klimatyczne w Europie w okresie schyłku małego glacjału, [w:] J. Trepińska (red.), Wahania klimatu w Krakowie (1792-1995). IGiGP UJ, Kraków, 163-190.
• [22] Palarz A., 2014, Zmienność inwersji temperatury powietrza nad Krakowem w świetle warunków cyrkulacyjnych. Pr. Geogr., 138, IGiGP UJ, Kraków, 29-43.
• [23] Piervitali, E., Conte M., Colacino M., 1997, Summer air temperature anomalies in Europe during the century 1811-1910. Nuovo Cimento C 20, 2, 195-208.
• [24] Piotrowicz K., 1988, Wieloletnie zróżnicowanie liczby dni mroźnych i bardzo mroźnych w Krakowie i Pradze. Acta Universitas Lodziensis, Folia Geographica Physica 3, 221-229.
• [25] Piotrowicz K., 2007, Temperatura powietrza, [w:] D. Matuszko (red.), Klimat Krakowa w XX wieku. IGiGP UJ, Kraków, 99-100.
• [26] Rebetez M., Dupont O., Giroud M., 2009, An analysis of the July 2006 heatwave extent in Europe compared to the record year of 2003. Theor. App. Clim., 95, 1-7.
• [27] Trepińska J.,1976, Mild Winters in Cracow against the background of the contemporary circularion processes. Geogr. Pol., 33, 97-105.
• [28] Trepińska J., 1988, Wieloletni przebieg ciśnienia i temperatury powietrza w Krakowie na tle ich zmienności w Europie. UJ, Rozprawy Habilitacyjne, 140, Kraków, ss. 169.
• [29] Trepińska, J., 1994, Wahania termiczne w Polsce i w Europie – od małego glacjału do współczesnego ocieplenia. Sylwan, 138, 23-32.
• [30] Trepińska J., 1997, Ekstremalne średnie miesięczne wartości temperatury powietrza w Krakowie (1972-2006), [w:] Ekstremalne zjawiska meteorologiczne, hydrologiczne i oceanograficzne. Sympozjum jubileuszowe PTGeof., Warszawa, 158-160.
• [31] Trepińska J., 2003, Hot summer seasons in Cracow during the 20th century. Acta Universitatis Wratislaviensis, 2542, Studia Geograficzne, 75, 151-157.
• [32] Twardosz R., Niedźwiedź T., Łupikasza E., 2011, Zmienność i uwarunkowania cyrkulacyjne występowania postaci i typów opadów atmosferycznych na przykładzie Krakowa. Wyd. UJ, Kraków, 120-133.
• [33] Twardosz, R., Batko A., 2012, Heat waves in Central Europe (1991-2006). Int. Journal of Global Warming 4, 3-4, 261-272.
• [34] Ustrnul Z., 1997, Zmienność cyrkulacji atmosfery na półkuli północnej w XX wieku. Mat. Bad. IMGW, seria Meteorologia, 27.
• [35] Zveryaev I. I., 2007, Climatology and Long –Term Variability of the Annual Cycle of Air Temperature over Europe. Russian Meteorology and Hydrology, 32 (7), 426-430.