Arsen, antymon i selen w wodach podziemnych doliny rzeki Warty pomiędzy Poznaniem a Śremem

• Autorzy: Siepak M.

Warianty tytułu

EN

Arsenic, antimony and selenium occurred in ground water of the Warta River valley between Poznań and Srem

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Niniejsza praca stanowi przykład pracy eksperymentalnej zrealizowanej w latach 2001-2003 na wybranych ujęciach wód podziemnych, zbiornikach wód powierzchniowych oraz osadach stanowiących warstwy wodonośne w dolinie rzeki Warty pomiędzy Poznaniem a Śremem. W pracy omówiono kształtowanie się ogólnej zawartości As, Sb i Se oraz ich nieorganicznych form specjacyjnych w wodach podziemnych badanego odcinka doliny Warty. Dokonano również charakterystyki ogólnej zawartości jak i ich nieorganicznych form specjacyjnych na tle warunków krążenia wód podziemnych i analizy migracji mikroskladników w porowym środowisku hydrogeologicznym. Przeprowadzone badania stanowią pierwsze tak kompleksowo i przestrzennie wykonane i hydrogeologicznie zinterpretowane badania mikroskładników, występujących na poziomie śladowym w skałach osadowych, wodach powierzchniowych i podziemnych doliny Warty. Na podstawie uzyskanych wyników badań wykazano, że oznaczenia ogólnej zawartości As, Sb i Se oraz ich form specjacyjnych mogą być przydatne w monitoringu jakości wód podziemnych szczególnie w rejonach antropopresji hydrodynamicznej, wywołanej w dolinach rzecznych. Wskazano, że analiza specjacyjna mikroskladników znacznie poszerza możliwości interpretacyjne w zakresie określenia genezy zanieczyszczeń wód podziemnych.

EN

Presented study is the example of an experimental work carried in years 2001-2003 in the area of chosen wellfields, surface water reservoirs and in the water-bearing sediments of the Warta River valley between Poznań and Śrem. The formation of total As, Sb and Se contents and their inorganic species in ground water of the investigated part of the Warta valley was particularly emphasized. Besides, total contents and concentrations of the inorganic species were presented against the background of ground water circulation conditions and the analysis of microelements migration in the porous hydrogeological environment. Presented research is the first so complex spatially performed and hydrogeologically interpreted investigation of microelements, occurred at the trace level in sedimentary rocks, surface and ground water of the Warta River valley. Based on the obtained results it was shown that determinations of total arsenic, antimony and selenium contents and their speciation forms can be applied to ground water quality monitoring, especially in the regions of hydrodynamic anthropopressure induced in river valleys. Moreover, it was proved that speciation analyses of microelements widen interpretation possibilities concerned origin of ground water pollution.

Słowa kluczowe

PL

arsen; antymon; selen; wody podziemne; dolina rzeki Warty; migracja mikroskładników; analiza specjacyjna; środowisko hydrogeologiczne

EN

arsenic; antimony; selenium; groundwater; Warta River valley; microelements migration; speciation analysis; hydrogeological environment

• Wydawca: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Instytut Geologii
• Czasopismo: Geologos
• Rocznik: 2005
• Tom: Vol. 7 Monographiae 1
• Strony: 3--172
• Opis fizyczny: Bibliogr. 286 poz.

Twórcy

autor

Siepak M.

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Zakład Hydrogeologii i Ochrony Wód, ul. Maków Polnych 16, 61-686 Poznań, Poland

Bibliografia

• • Acharyya S.K., Lahiri S., Raymahashay B.C., Bhowmik A., 2000: Arsenie toxicity of groundwater in parts of the Bengal basin in India and Bangladesh: the role of Quaternary stratigraphy and Holocene sea-level fluctuation. Environ. Geol., 39 (10), 1127-1137.
• • Adamiec E., 2002: Rola zawiesiny rzeki Odry w akumulacji, rozmieszczeniu i transporcie metali śladowych. Praca doktorska. AGH, Kraków.
• • Adamiec E., Helios-Rybicka E., 2002: Distribution of pollutants in the Odra River system. Part V. Assessment of total and mobile heavy metals content in the suspended matter and sediments of the Odra River system and recommendations for river chemical monitoring. Pol. J. Environ. Stud., 11(6), 675-688.
• • Aggett J., Kriegman M.R., 1988: The extent of formation of arsenic (III) in sediment interstitial waters and its release to hypolimnetic waters in lake Ohakuri. Water Res., 22, 407-411.
• • Ahmed K.M., Bhattacharya P., Hasan M.A., Akhter S.H., Mahbub Alam S.M., Hossain Bhuyian M.A., Badrul Imama M., Aftab Khan A., Sracek O., 2004: Arsenic enrichment in groundwater of the alluvial aquifers In Bangladesh: an overview. Appl. Geochem., 19, 181-200.
• • Aiuppa A., Dongarra G., Capasso G., Allard P., 2000: Trace elements in the thermal groundwaters of Vulcano Island (Sicily). J. Volcanol. Geoth. Res., 98, 189-207.
• • Anawar H.M., Akai J., Komaki K., Terao H., Yoshioka T., Ishizuka T., Safiullah S., Kato К., 2003: Geochemical occurrence of arsenic in groundwater of Bangladesh: sources and mobilization processes. J. Geochem. Explor., 77, 109-131.
• • Andreae M.O., Froelich P.N., 1984: Arsenic, antimony, and germanium biogeochemistry in the Baltic Sea. Tellus, 36B, 101-117.
• • Antczak В., 1986: Transformacja układu koryta i zanik bifurkacji Warty w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej i południowej części przełomu poznańskiego podczas późnego Vistulianu. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• • Arnorsson S., 2003: Arsenic in surface- and up to 90°C ground waters in a basalt area, N Iceland: processes controlling its mobility. Appl. Geochem., 18, 1297-1312.
• • Bartkowski T., 1957: Rozwój polodowcowej sieci hydrograficznej w Wielkopolsce środkowej. Geografia, Zeszyty Naukowe UAM, z. 1. PWN, Poznań.
• • Bertine K.K., Lee D.S., 1983: Antimony content and speciation in the water column and interstitial waters of Saanich Inlet. In: Wong C.S., Boyle E., Bruland K.W., Burton J.D., Goldberg E.D. (Eds.). Trace Metals in Sea Water NATO Adv. Res. Inst. Plenum Press, New York, 21-38.
• • Błaszyk T., Górski J., 1978: Zmiany jakości wód podziemnych w warunkach intensywnej eksploatacji. Wydawnictwo Akcydensowe, Warszawa.
• • Błaszyk T., Górski J., 1993: Zanieczyszczenie, zagrożenie i ochrona wód podziemnych w Polsce. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• • Błaszyk T., Górski J., 1996: Odpady a problemy zagrożenia i ochrony wód podziemnych. Warszawa.
• • Bohari Y., Astruc A., Astruc M., Cloud J., 2001: Improvements of hydride generation of the speciation of arsenic in natural freshwater samples by HPLC-HG-AFS. J. Anal. Atom. Spectrom., 16, 774-778.
• • Bose P., Sharma A., 2002: Role of iron in controlling speciation and mobilization of arsenic in subsurface environment. Water. Res., 36, 4916-4926.
• • Bowman J., Fairman B., Catterick T., 1997: Development of a multi-element hydride generation-inductively coupled plasma mass spectrometry procedures for the simultaneous determination of arsenic, antimony and selenium in waters. J. Anal. Atom. Spectrom., 12, 313.
• • Brindle I.D., Alarabi H., Karshman S., Le X.C., Zheng S., 1992: Combined Generator/Separator for Continuous Hydride Generation: Application to On-line Prereduction of Arsenic (V) and Determination of Arsenic in Water by Atomic Emission Spectrometry. Analyst, 117(3), 407-411.
• • Brindle I.D., Ługowska E., 1997: Investigations into mild conditions for reduction of Se(VI) to Se(IV) and for hydride generation in determination of selenium by direct current plasma atomic emission spectrometry. Spectrochim Acta, 52B, 163-176.
• • Brunori C., De la Calle-Guntinas M.B., Morabito R., 1998: Optimization of the reduction of Se(VI) to Se(IV) in a microwave oven. Fresenius J. Anal. Chem., 360, 26-30.
• • Bulska E., 1996: Podstawy i zastosowanie atomowej spektrometrii atomowej w analizie zanieczyszczeń środowiska. Ochrona środowiska i ocena jakości wód. Materiały Szkoły Letniej, Radom, 75-81.
• • Bulska E., 1999: Bezpośrednie oznaczanie złożonych próbek metodą AAS z atomizacją elektrotermiczną. W: Zastosowanie metod spektrometrii atomowej w przemyśle i ochronie środowiska. Warszawa, 141-157.
• • Burguera J.L., Burguera M., Rivas C., Carrero P., 1998: On-line cryogenic trapping with microwave heating for the determination and speciation of arsenic by flow injection/hydride generation/atomic absorption spectrometry. Talanta, 45, 531-542.
• • Burguera M., Burguera J.L., 1997: Analytical methodology for speciation of arsenic in environmental and biological samples. Talanta, 44, 1581-1604.
• • Burguera M., Burguera J.L., Brunetto M.R., 1991: Flow-injection atomic spectrometric determination of inorganic arsenic (III) and arsenic (V) species by use of an aluminium-column arsine generator and cold-trapping arsine collection. Anal. Chim. Acta, 261, 105-113.
• • Cabredo S., Galbän J., Sanz J., 1998: Simultaneous determination of arsenic, antimony, selenium and tin by gas phase molecular absorption spectrometry after twostep hydride generation and preconcentration in a cold trapsystem. Talanta, 46, 631-638.
• • Carlosena A., Prada D., Andrade J.M., Lopez P., 1996: Cadmium analysis in soil by microwave acid digestion and graphite furnace atomic absorption spectrometry. Fresenius J Anal. Chem., 355, 289-291.
• • Chachaj J., 1996: Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Arkusz Mosina (507). Wydawnictwo PIG, Warszawa.
• • Chakraborti D., De Jonghe W., Adams F., 1980: The determination of arsenie by electrothermal atomie absorption spectrometry with a graphite furnace. Anal. Chim. Acta, 120, 121-127.
• • Chatterjee A., Das D., Mandal B.K., Chowdhury T.R., Samanta G., Chakraborti D., 1995: Arsenic in ground water in six districts of West Bengal, India: the biggest arsenic calamity in the world. Part I. Arsenic species in drinking water and urine of the affected people. Analysts, 120 (3), 643-650.
• • Chen C., Zhao J., Zhang P., Chai Z., 2002: Speciation and subcellular location of Se-containing proteins in human liver studied by sodium dodecyl sulfate-polyacrylamide gel electrophoresis and hydride generation-atomic fluorescence spectrometric detection. Anal. Bioanal. Chem., 372, 426-430.
• • Chmal R., 1997: Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Arkusz Poznań (471). Wydawnictwo PIG, Warszawa.
• • Chwastowska J., Sterlińska E., Żmijewska W., Dudek J., 1996: Application of a cheleting resin loaded with thionalide to speciation analisis of As (III, V) in natural waters. Chem. Anal., 41, 45-53.
• • Chwastowska J., Żmijewska W., Sterlińska E., 1995: Determination of antimony (III, V) in natural waters by separation and preconcentration on a thionalide loaded resin followed by neutron activation analysis. J. Radioanal. Nuci. Ch., 196(1), 3-9.
• • Cidu R., Bahaj S., 2000: Geochemistry of thermal waters from Morocco. Geothermics, 29, 407-430.
• • Cobo M.G., Palacios M.A., Camara C., Reis F., Quevauvillea P., 1994: Effect of physicochemical parameters on trace inorganic selenium stability. Anal. Chim. Acta, 286, 371-379.
• • Cornelis R., Zhang X., Mees L., Christensen J.M., Byrialsen K., Dyrschel C., 1998: Speciation measurements by HPLC-HGAAS of dimethylarsinic acid and arsenobetaine in three candidate lyophilized urine reference materials. Analyst, 123, 2883-2886.
• • Corwin D.L., David A., Goldberg S., 1999: Mobility of arsenic in soil from the Rocky Mountain Arsenal area. J. Contam Hydrol., 39, 35-58.
• • Cutter G.A., Cutter L.S., 1995: Behaviour of dissolved antimony, arsenic, and selenium in the Atlantic Ocean. Mar. Chem., 49, 295-306.
• • Cutter L.S., Cutter G.A., San Diego-McGlone M.L.C., 1991: Simultaneous determination of inorganic arsenic and antimony species in natural waters using selective hydride generation with gas chromatographyrphotoionization detection. Anal. Chem., 63, 1138-1142.
• • Czarnecka H. (red.), 1983: Podział hydrograficzny Polski. Cz. I. IMGW, Warszawa.
• • D’Ulivio A., 1997: Determination of selenium and tellurium in environmental samples. Analyst, 122(12), 117-144.
• • Dagnac T., Padro A., Rubio R., Raurent G., 1999: Speciation of arsenic in mussels by the coupled system liquid chromatography-UV irradiation-hydride generation-inductively coupled plasma mass spectrometry. Talanta, 48, 763-772.
• • Damkröger G., Grote M., Jansen E., 1997: Comparison of sample digestion procedures for the determination of arsenic in certfied marine samples using the FI-HG-AAS-technique. Fresenius J. Anal. Chem., 357, 817-821.
• • Dąbrowski S., 1985: Dolina kopalna z interglacjału mazowieckiego w Wielkopolsce środkowej. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 348, 5-39.
• • Dąbrowski S., 1990: Hydrogeologia i warunki ochrony wód podziemnych Wielkopolskiej Doliny Kopalnej. Wydanie SGGW-AR, Warszawa.
• • Dąbrowski S., Przybyłek J., 1993: Zasoby wód podziemnych dla ujęć wodociągowych Poznania. W: Skoczylas J. (red.). Problemy ujmowania i ochrony wód podziemnych. Materiały IV Konferencji Sozologicznej UAM, Poznań.
• • De Campos R.C., Grinberg P., Takase I., Luna A.S., 2002: Minimization of Cu and Ni interferences in the determination of Sb by hydride generation atomic absorption spectrometry: the use of picolinic acid as masking agent and the influence of L-cysteine. Spectrochim. Acta, В 57, 463-472.
• • De la Calle Guntinas M.B., Madrid Y., Camara C., 1991a: Determination of Total Available Antimony in Marine Sediments by Slurry Formation-Hydride Generation Atomic Absorption Spectrometry. Applicability to the Selective Determination of Antimony (III) and Antimony(V). Analyst, 116(10), 866-869.
• • De la Calle Guntinas M.B., Madrid Y., Camara C., 1991b: Flow-injection and continuous-flow systems to determine antimony(III) and antimony(V) by hydride generation atomic absorption spectrometry. Anal. Chim. Acta, 252, 161-166.
• • Dedina J., Tsalev D.L., 1995: Hydride Generation Atomic Absorption Spectrometry. Wiley.
• • Diaz J.P., Navarro M., Lopez H., Lopez M.C., 1996: Selenium (IV) and (VI) levels in potable, irrigation and waste waters form an industrial zone in southeastern Spain. Sci. Total Environ., 186, 231-136.
• • Dojlido J.R., 1995: Chemia wód powierzchniowych. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok.
• • Donaldson E.M., 1990: Determination of antimony in ores and related materials by continuous hydride-generation atomic-absorption spectrometry after separation by xanthate extraction. Talanta, 37, 955-964.
• • Donaldson E.M., Leaver M.E., 1988: Determination of arsenic in ores, concentrates and related materials by continuous hydride-generation atomic-absorption spectrometry after separation by xanthate extraction. Talanta, 35(4), 297-300.
• • Dowgiałło J., Kleczkowski A.S., Macioszczyk T., Różkowski A., 2002: Słownik hydrogeologiczny. PIG, Warszawa.
• • Driehaus W., Jekel M., 1992: Determination of As(III) and total inorganic arsenic by on-line pretreatment in hydride generation atomic absorption spectrometry. Fresenius J. Anal. Chem., 343, 343-352.
• • Elbanowska H., Zerbe J., Górski J., Siepak J., 1997: Fizyczno-chemiczne badania gruntów na potrzeby hydrogeologiczne. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• • Elbanowska H., Zerbe J., Górski J., Siepak J., 2001: Fizyczno-chemiczne badania gruntów na potrzeby hydrogeologiczne. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• • Elsayed M., Bjorn E., Frech W., 2000: Optimisaiton of operating parameters for simultaneous multi-element determination of antimony, arsenic, bismuth and selenium by hydride generation, graphite atomiser sequestration atomic absorption spectrometry. J. Anal. Atom Spectrom., 15, 697.
• • Eiteren J.T., Haselager N.G., Das H.A., 1991: Determination of arsenate in aqueous samples by precipitation of the arsenic (V) - molybdate complex with tetraphenylphosphonium chloride and neutron activation analysis or hydride generation atomic absorption spectrometry. Anal. Chim. Acta, 252, 89-95.
• • Eiteren J.T., Stibilij V., Slejkovec Z., 2002: Speciadon of inorganic in some bottled Slovene mineral waters using HPLC-HGAFS and selective coprecipitation combined with FI-HGAFS. Water Res. 36, 2967-2974.
• • Elwood M.J., Maher W.A., 2003: Measurement of arsenic species in marine sediments by high-performance liquid chromatography - inductively coupled plasma mass spectrometry. Anal. Chim. Acta, 477, 279-291.
• • Evans E.H., Dawson J.B., Fisher A., Price W.J., Smith C.M.M., Tyson J.F., 2002: Advances in atomic emission, absorption and fluorescence spectrometry and related techniques. J. Anal. Atom. Spectrom., 17(6), 622-651.
• • Filella M., Belzile N., Chen Yu.W., 2002 a: Antimony in the environment: a review focused on natural waters II Relevant solution chemistry. Earth-Sci. Rev., 59, 265-285.
• • Filella M., Belzile N., Chen Yu.W., 2002 b: Antimony in the environment: a review focused on natural waters. I. Occurrence. Earth-Sci. Rev., 57, 125-176.
• • Frau F., Ardau C., 2003: Geochemical controls on arsenic distribution In Baccu Locci stream catchment (Sardinia, Italy) afected by past mining. Appl. Geochem. 18,1373-1386.
• • Frengstad B., Kjersti A., Skrede M., Banks D., Krog J.R., Siewers U., 2000: The chemistry of Norwegian groundwaters. III. The distribution of trace elements in 476 crystalline bedrock groundwaters, as analysed by ICP-MS techniques. Sci. Total Environ., 246, 21-40.
• • Garaj J., 1981: Fizyczne i fizyko-chemiczne metody analizy. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa.
• • Garboś S., 1995: Technika generowania wodorków jako efektywny sposób wprowadzenia analitu zawartego w próbce w połączeniu z metodami spektroskopowymi. Materiały Szkoły Letniej, Radom, 73-93.
• • Garboś S., 1999: Metody generowania wodorków w spektrometrii atomowej. W: Zastosowanie metod spektrometrii atomowej w przemyśle i ochronie środowiska. Warszawa, 108-124.
• • Garboś S., Bulska E., Hulanicki A., 1998: The effect of palladium modifier on the efficiency of antimony hydride trapping in graphite furnace atomic absorption spectrometry (AAS). Fresenius J. Anal. Chem., 361, 43-46.
• • Garboś S., Bulska E., Hulanicki A., Fijałek Z., Sołtyk K., 2000: Determination of total antimony and antimony V by inductively coupled plasma mass spectrometry after selective separation of antimony III by solvent extraction with N-benzoyl-N-phenylhydroxy- lamine. Spectrochim. Acta, Part B, 55, 795-802.
• • Gomez-Ariza J.L., Sanchez-Roads D., Giraldez I., 1998: Selective extraction of iron oxide associated arsenic species from sediments for speciation with coupled HPLC-HG-AAS. J. Anal. Atom. Spectrom., 13, 1375-1379.
• • Gomółka E., Szaynok A., 1997: Chemia wody i powietrza. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
• • Gonera P., 1986: Zmiany geomorfologii koryt meandrowych Warty na tle wahań klimatycznych w późnym vistulianie i holocenie. Wydawnictwo Naukowe UAM, Geografia, 33, Poznań.
• • Górski J., 1981: Kształtowanie się jakości wód podziemnych utworów czwartorzędowych w warunkach naturalnych oraz wymuszonych eksploatacją. Instytut Kształtowania Środowiska, Warszawa.
• • Górski J., Błaszyk T., 1991: Optymalizacja eksploatacji ujęcia mosińskiego w aspekcie zmian warunków hydrogeochemicznych. IKŚ, Poznań.
• • Górski J., Dragon K., Przybyłek J., 1998b: Dokumentacja hydrogeologiczna warunków hydrogeologicznych infiltracyjnego ujęcia wody „SOWINIEC” dla miasta Poznania. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM, Poznań (maszynopis).
• • Górski J., Przybyłek J., 2003: Problemy zagrożenia i ochrony wód podziemnych na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego. Morena, 10, 59-72.
• • Górski J., Przybyłek J., Chomicki I., 1996: Sprawozdanie roczne z eksploatacji ujęcia brzegowego i promienistej studni brzegowo-doświadczalnej w Krajkowie. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM, Poznań (maszynopis).
• • Górski J., Przybyłek J., Kasztelan D., Remisz W., 1998a: Dokumentacja hydrogeologiczna strefy ochronnej ujęcia wody oraz dokumentacja hydrogeologiczna z wykonania otworów obserwacyjnych sieci monitoringu ujęcia komunalnego „Przywalę” stanowiące aneksy do „Dokumentacji zasobów ujęcia wód podziemnych z utworów czwartorzędowych dla miasta Śremu”. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM (maszynopis) .
• • Górski J., Przybyłek J., Remisz W., Theuss T., 2001a: Raport z badań na sieci monitoringu lokalnego wód podziemnych i powierzchniowych w rejonie ujęcia wody „Dębina”. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM, Poznań (maszynopis).
• • Górski J., Przybyłek J., Remisz W., Theuss T., 2001b: Raport z badań na sieci monitoringu lokalnego wód podziemnych i powierzchniowych w rejonie ujęcia wody „Mosina-Krajkowo”. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM, Poznań (maszynopis).
• • Górski J., Przybyłek J., Remisz W., Theuss T., 2002a: Raport z badań na sieci monitoringu lokalnego wód podziemnych i powierzchniowych w rejonie ujęcia wody „Dębina”. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM, Poznań (maszynopis).
• • Górski J., Przybyłek J., Remisz W., Theuss T., 2002b: Raport z badań na sieci monitoringu lokalnego wód podziemnych i powierzchniowych w rejonie ujęcia wody „Mosina-Krajkowo”. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM, Poznań (maszynopis).
• • Greenberg A.E., Clesceri L.S., Eaton A.D., 1992: Standard methods. For the examination of water and wastewater. Baltimore.
• • Grzesiak M. (red.), 2003: Ochrona środowiska. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
• • Guidelines for drinking water quality. Second edition. Vol. 1. Recommendations. WHO,1993.
• • Guidelines for drinking-water quality. WHO, 1991.
• • Guo T., Baasner J., Tsalev D.L., 1997: Fast automated determination of toxicologically relevant arsenic in urine by flow injection-hydride generation atomic absorption spectrometry. Anal. Chim. Acta, 349, 313-318.
• • Gustafsson J.P., Jacks G., 1995: Arsenic Geochemistry in forested soil profiles as revealed by solid-phase studies. Appl. Geochem., 10, 307-315.
• • Gutry-Korycka M., 1984: Analiza i modele struktury hydrologicznej Polski. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• • Hao D.Q., Xie G.H., Zhang Y.M., Tian G.J., 1996: Determination of serum selenium by hydride generation flame atomic absorption spectrometry. Talanta, 43, 595-600.
• • Haring J.A., van Delft W., Bom C.M., 1982: Determination of arsenic and antimony in water and soil by hydride generation and atomic absorption spectrometry. Fresenius Z. Anal. Chem, 310, 217-223.
• • Haug H.O., Liao Y., 1996: Investigation of the automated determination of As, Sb and Bi by flow-injection hydride generation using in-situ trapping on stable coatings in graphite furnace atomic absorption spectrometry. Fresenius J. Anal. Chem., 356, 435-444.
• • He B., Jiang G., Xu X., 2000: Arsenic speciation based on ion exchange high-performance liquid chromatography hyphenated with hydride generation atomic fluorescence and on-line UV photo oxidation. Fresensius J. Anal. Chem., 368, 803-808.
• • Hershey J.W., Oostyk T.S., Keliher P.N., 1988: Determination of arsenic and selenium in environmental and agricultural samples by hydride generation atomic absorption spectrometry. J. Assoc. Anal. Chem., 71, 1090-1093.
• • Hill J.S., Arowolo T.A., Butler O.T., Chenery S.R.N., Cook J.M., Cresser M.S., Miles D.L., 2002: Atomic spectrometry update. Environmental analysis. J. Anal. Atom. Spectrom., 284-317.
• • Holak W., 1996: Gas-Sampling technique for arsenic determination by atomic absorption spectrophotometry. Anal. Chem., 41(12), 1712.
• • Howard A.G., Salou C., 1996: Cysteine enhancement of the cryogenic trap hydride AAS determination of dissolved arsenic species. Anal. Chem. Acta, 333, 89-96.
• • Hulanicki A., 1998: Specjacja w wodach i osadach. W: Siepak J. (red.). Analiza specjacyjna metali. Wyd. UAM, Poznań, 7-18.
• • Hulanicki A., 2001: Współczesna chemia analityczna. PWN, Warszawa.
• • Indulski J.A. (red.), 1990: Kryteria zdrowotne środowiska. T. 18 Arsen. Państwowa Inspekcja Sanitarna, Główny Inspektorat Sanitarny, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.
• • ISO 5667-11. Water quality - Sampling - Part 11: Guidance on sampling of groundwaters. International Organization for Standardization, Geneva, Switzerland, 1993.
• • ISO 5667-18. Water quality - Sampling - Part 18: Guidance on sampling of groundwater at contaminated sites. International Organization for Standardization, Geneva, Switzerland, 1999.
• • Jasiak T., 2003: Hydrogeologia doliny Odry między Wrocławiem i ujściem Nysy Łużyckiej. Praca doktorska. Wrocław.
• • Kabata-Pendias A., 1994: Biogeochemia arsenu i selenu. Arsen i selen w środowisku - problemy ekologiczne i metodyczne. Wydawnictwo PW Scan Com, Łomża, 9-16.
• • Kabata-Pendias A., Pendias H., 1999: Biogeochemia pierwiastków śladowych. PWN, Warszawa.
• • Kaniecki A., 1993: Poznań. Dzieje miasta wodą pisane. Cz. I, Przemiany rzeźby i sieci wodnej. Wydawnictwo Aquarius, Poznań.
• • Karlberg В., Pacey G.E., 1994: Wstrzykowa analiza przepływowa dla praktyków. WNT, Warszawa.
• • Karthikeyan S., Hirata S., 2003: Arsenie Speciation in Environmental Samples. Anal. Lett., 36, 2355-2366.
• • Kaźmierczak-Wijura Z., 1999: Antropogeniczne przekształcenia chemizmu wód podziemnych osadów czwartorzędu doliny Warty na południe od Poznania. Praca doktorska. UAM, Poznań.
• • Kildahl B.T., Lund W., 1996: Determination of arsenie and antimony in wine by electrothermal atomic absorption spectrometry. Fresenius J. Anal. Chem., 354, 93-96.
• • Kim M.J., Nriagu J., Haack S., 2002: Arsenic species and chemistry in groundwater of southeast Michigan. Environ. Pollut., 120, 379-390.
• • Koellensperger G., Nurmi J., Hann S., Stingeder G., Fitz W.J., Wenzel W.W., 2002: CE-ICP-SFMS and HPIC-ICP-SFMS for arsenic speciation in soil solution and soil water extracts. J. Anal. Atom. Spectrom., 17, 1042-1047.
• • Kondracki J., 2000: Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• • Kostecki M., 2000: Związki wód powierzchniowych i podziemnych w dolinie Warty w warunkach naturalnych oraz wymuszonych eksploatacją ujęć dla aglomeracji Poznania. Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
• • Kozarski S., 1981: Stratygrafia i chronologia vistulianu Niziny Wielkopolskiej. Geografia. T. VI. PWN, Poznań.
• • Kruszka K. (red.), 2002: Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego. Urząd statystyczny w Poznaniu, na dzień 31.12.2001.
• • Krygowski B., 1961: Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. Geomorfologia. Cz. I. Poznań.
• • Kuldvere A., 1989: Extraction of geological materials with mineral acids for the determination of arsenic, antimony, bismuth and selenium by hydride generation atomic absorption spectrometry. Analyst, 114(2), 125-131.
• • Laborda F., Bolea E., Baranguan M.T., Castillo J.R., 2002: Views and Criticism Hydride generation in analytical chemistry and nascent hydrogen: when is it going to be over? Spectrochim. Acta, Part B, 57, 797-802.
• • Laborda F., Medrano J., Cortes J.I., Mir J.M., Castillo J.R., 1999: Comparison of palladium and zirconium treated graphite tubes for in-atomizer trapping of hydrogen selenide in hydride generation electrothermal atomization atomic absorption spectrometry. Spectrochim. Acta B, 54, 343-353.
• • Lamble K.J., Hill S.J., 1996: Arsenic speciation in biological samples by on-line high performance liquid chromatography-microwave digestion-hydride generation-atomic absorption spectrometry. Anal. Chim. Acta, 334, 261-270.
• • Le X.C., Cullen W.R., Reimer K.J., 1994a: Speciation of arsenic compounds by HPLC with hydride generation atomic absorption spectrometry and inductively coupled plasma mass spectrometry detection. Talanta, 41(4), 495-502.
• • Le X.C., Cullen W.R., Reimer K.J., 1994b: Effect of cysteine on the speciation of arsenic by using hydride generation atomic absorption spectrometry. Anal. Chim. Acta, 285, 277-285.
• • Lis J., Pasieczna A., 1995: Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. PIG, Warszawa.
• • Liszkowska E., Górski J., Przybyłek J., 1998: Ochrona infiltracyjnego ujęcia wody „Dębina” w warunkach antropopresji ze strony autostrady A2. Przegląd Komunalny 10, Poznań.
• • Liu H.M., Chen S.Y., Chang P.H., Jane Tsai S.J., 2002: Determination of bismuth, selenium and tellurium in nickel-based alloys and pure copper by flow-injection hydride generation atomic absorption spectrometry - with ascorbic acidprered uction and cupferron chelation-extraction. Analytica Chimica Acta, 459, 161-168.
• • Lopez A., Torralba R., Palacios M.A., Camara C., 1992: Generation of AsH3 from As(V) in the absence of KI As prereducing agent: speciation of inorganic arsenic. Talanta, 39, 1343-1348.
• • Lul Y., Sun H.W., Yuan C.G., Yan X.P., 2002: Simultaneous Determination ofTrace Cadmium and Arsenic in Biological Samples by Hydride Generation-Double Channel Atomic Fluorescence Spectrometry. Anal. Chem., 74, 1525-1529.
• • Lyalikova N.N., 1978: Antimony-oxidizing bacteria and their geochemical Activity Krumbein. Environmental Biogeochemistry and Geomicrobiology, Ann Arbor Science, Ann Arbor, MI, 3, 929-936.
• • Łobiński R., Adams F.C., 1997: Speciation analysis by gas chromatography with plasma source spectrometric detection. Spectrochim Acta, 52B, 1865-1903.
• • MacCarthy P., Klusman R.W., 1993: Water analysis. Anal. Chem., 65, 244-292.
• • Macioszczyk A., 1987: Hydrogeochemia. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
• • Macioszczyk A., Dobrzyński D., 2002: Hydrogeochemia. Strefy aktywnej wymiany wód podziemnych. Wydawnictwo PWN, Warszawa.
• • Magnuson M.L., Creed J.T., Brockhoff C.A., 1997: Speciation of selenium and arsenic compounds by capillary electrophoresis with hydrodynamically modified electroosmotic flow and on-line reduction of selenium (VI) to selenium (IV) with hydride generation inductively coupled plasma mass spectrometric detection. Analyst, 122(10), 1057-1061.
• • Maity S., Chakravarty S., Thakur P., Gupta K.K., Bhattacharjee S., Roy B.C., 2004: Evaluation and standarisation of a simple HG-AAS method for rapid speciation of As (III) and As(V) in some contaminated groundwater samples of West Bengal, India. Chemosphere, 54(8), 1199-1206.
• • Makowska A., 1985: Mapa geologiczna Polski. Arkusz Gniezno. A - mapa utworów powierzchniowych. Skala 1 : 200 000. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
• • Marciniak M., Przybyłek J., Herzig J., Szczepańska J., 1999: Badania współczynnika filtracji utworów półprzepuszczalnych. Wydawnictwo SORUS S.C., Poznań-Kraków.
• • Matusiewicz H., Sturgeon R.E., 1996: Atomie spectrometric detection of hydride forming elements following in situ trapping within a graphite furnace. Spectrochim. Acta, Part В 51, 377-397.
• • Mc Cleskey R.B., Nordstrom D.K., Maest A.S., 2004: Preservation of water samples for arsenic (III/V) determinations: an evaluation of the literature and new analytical results. Appl. Geochem., 19, 995-1009.
• • Merian E., 1991: Metals and their compounds in the environment. VCH, New York.
• • Mierzwa J., Adeloju S.B., Dhindsa H.S., 1997: Slurry sampling for hydride generation atomic absorption spetrometric determination of arsenic in cigarette tobaccos. Analyst, 122, 539-542.
• • Miler A., 1999: Przepływy Warty w Poznaniu w 10-letnim okresie eksploatacji zbiornika Jeziorsko na tle przepływów w ponad 150-letnim okresie poprzedzającym. W: Eksploatacja i oddziaływanie dużych zbiorników nizinnych na przykładzie zbiornika wodnego Jeziorsko. Materiały konferencyjne, Uniejów, 95-103.
• • Мосек A., Owczarzak W., 1998: Ocena możliwości wykorzystania utworów organicznych wykształconych w starorzeczu Warty do użyźniania gruntów rolniczych na terenie ujęcia wody w Sowińcu. Archiwum Katedry Gleboznawstwa, AR im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu (maszynopis).
• • Mojski J.E., 1982: Mapa geologiczna Polski. Arkusz Poznań. A - mapa utworów powierzchniowych. Skala 1: 200 000. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
• • Mucci A., Boudreau В., Guignard С., 2003: Diagenetic mobility of trace elements in sediments covered by a flash flood deposit: Mn, Feand As. Appl. Geochem., 18,1011-1026.
• • Mulligan C.N., Yong R.N., Gibbs B.F., 2001: Remediation technologies for metal-contaminated soils and groundwater: an evaluation. Eng. Geol., 60, 193-207.
• • Muntau H., Bianchi M., Cenci R., Fytianos K., Bovolenta S., Baudo R., Lattanzio A., 1992: Sequential metal extraction from sediments and soils: Applications and justification for the use of a common scheme. Commission of the European Communities, Joint Research Centre, Environment Institute, Ispra, Italy.
• • Nakazato T., Taniguchi T., Tao H., Tominaga M., Miyazaki A., 2000: Ion-exclusion chromatography combined with ICP-MS and hybride generation-ICP-MS for the determination of arsenic species in biological matrices. J. Anal. Atom. Spectrom., 15, 1546-1552.
• • Namieśnik J., Jamrógiewicz Z., Pilarczyk M., Torres L., 2000: Przygotowanie próbek środowiskowych do analizy. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa.
• • Neal C., Robson A.J., 2000: A summary of river water quality data collected within the Land Ocean Interaction Study: core data for eastern UK rivers draining to the North Sea. Sci. Total Environ., 251/252, 585-665.
• • Ni M.Z., Rao Z., Li M., 1996: Minimalization of phosphate interference in the direct determination of arsenic in urine by electrothermal atomic absorption spectrometry. Anal. Chem. Acta, 334, 177-182.
• • Ni M.Z., Zhang D.Q., 1996: Infuence of sample deposition and coating with Zr and Pd on the atomization kinetics of germanium in graphite furnace atomic absorption spectrometry. Spectrochim. Acta, Part В 50, 1779-1786.
• • Nickson R.T., McArthur J.M., Ravenscroft P., Burgess W.G., Ahmed K.M., 2000: Mechanism of arsenic release to groundwater, Bangladesh and West Bengal. Appl. Geochem., 15, 403-413.
• • Niedzielski P., 2003: Kierunki badań i możliwości analityczne w technice generowania wodorków dla oznaczeń arsenu, antymonu i selenu. Wiadomości Chemiczne, 57, 1164-1180.
• • Niedzielski P., Baralkiewicz D., Siepak J., 1996: Absorpcyjna spektrometria atomowa jako metoda oznaczania śladowych ilości metali w środowisku. Ekologia i Technika, 3, 27-31.
• • Niedzielski P., Siepak J., 1998: Oznaczenia specjacyjne arsenu, antymonu i selenu w wodach. W: Siepak J. (red.). Analiza specjacyjna metali. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 47-66.
• • Niedzielski P., Siepak J., 2001: Speciation analysis of arsenie, antimony and selenium in city area surface waters. Chemical & Environmental Research, 10, 1-2, 117-129.
• • Niedzielski P., Siepak J., Kowalczuk Z., 1999a: Speciation Analysis of Arsenic, Antimony and Selenium in the Surface Waters of Poznań. Pol. J. Environ. Stud., 8(3), 183-187.
• • Niedzielski P., Siepak J., Kowalczuk Z., 1999b: Speciation Analysis of Arsenic, Antimony and Selenium in the Waters of Lakes Subjected to Various Levels of Anthropopressure. Chemia i Inżynieria Ekologiczna, 4, 1-9.
• • Niedzielski P., Siepak J., Pełechaty M., Burchardt L., 2000a: Zawartość arsenu, antymonu i selenu w wodach jezior Wielkopolskiego Parku Narodowego. Morena, 7, 69-78.
• • Niedzielski P., Siepak J., Siepak M., 2001a: Total Content of Arsenie, Antimony and Selenium in Groundwater Samples from Western Poland. Pol. J. Environ. Stud., 5,347-350.
• • Niedzielski P., Siepak J., Siepak M., Kraska M., 2002a: Occurrence of Arsenic, Antimony and Selenium in Surface Waters of Drawieński National Park. Pol. J. Environ. Stud., 11(1), 41-45.
• • Niedzielski P., Siepak M., 2003c: Determination of Sb(III) and Sb(V) in water samples by hydride generation atomic absorption spectrometry with in-situ trapping in a graphite tube. Anal. Lett., 36(5), 971-986.
• • Niedzielski P., Siepak M., 2003d: Analytical methods in determination of arsenic, antimony and selenium in environmental samples. Pol. J. Environ. Stud., 12(6), 653-667.
• • Niedzielski P., Siepak M., 2005: Speciation analysis of inorganic form of arsenic in ground water samples by hydride generation atomic absorption spectrometry with in-situ trapping in graphite tube. Cent. Eur. J .Chem., 3(1), 82-94.
• • Niedzielski P., Siepak M., Dudzińska-Huczuk В., 2003b: Hydride Generation Atomic Absorption Spectrometry with in-situ Trapping in Graphite Tube in Determination of Se (IV) and Se (VI) in Baltic Sea Water Samples. Cent. Eur. J .Chem., 3, 314-324.
• • Niedzielski P., Siepak M., Grabowski K., 2002b: Microtrace contents of arsenic, antimony and selenium in surface waters of Pszczewski Landscape Park as a region potentially free from anthropogenic pressure. Pol. J. Environ. Stud., 11(5), 547-553.
• • Niedzielski P., Siepak M., Grabowski K., 2003a: Microtrace level speciation of arsenic, antimony and selenium in lake waters of the Pszczewski Landscape Park, Poland. Pol. J. Environ. Stud., 12 (2), 213-219.
• • Niedzielski P., Siepak M., Nowotny К., 2004: Hydride generation atomic absorption spectrometry as a detector in high performance liquid chromatography hyphenated analytical system for As(III) and As(V) determination. Cent. Eur. J .Chem., 1, 82-90.
• • Niedzielski P., Siepak M., Przybyłek J., Siepak J., 2002c: Arsen, antymon i selen w wodach miasta Poznania - mikrozanieczyszczenia czy mikroskladniki?. Wydawnictwo Betagraf, Poznań.
• • Niedzielski P., Siepak M., Przybyłek J., Siepak J., 2002h: Atomie absorption spectrometry in determination of arsenic, antimony and selenium in environmental samples. Pol. J. Environ. Stud., 11(5), 457-466.
• • Niedzielski P., Siepak M., Siepak J., 2000b: Występowanie i zawartości arsenu, antymonu i selenu w wodach i innych elementach środowiska naturalnego. Rocznik Ochrony Środowiska, 2, 317-340.
• • Niedzielski P., Siepak M., Siepak J., 2001b: Absorpcyjna spektrometria atomowa z generowaniem wodorków jako metoda analityczna w badaniu środowiska przyrodniczego. Chemia i Inżynieria Ekologiczna, 2-3, 197-206.
• • Niedzielski P., Siepak M., Siepak J., 2002d: Absorpcyjna spektrometria atomowa z generowaniem wodorków i zatężaniem in-situ w kuwecie grafitowej. Chemia i Inżynieria Ekologiczna, 10, 1167-1175.
• • Niedzielski P., Siepak M., Siepak J., 2002e: Comparison of modifiers for determination of arsenic, antimony and selenium by absorption atomic spectrometry with atomization in a graphite tube or hydride generation and in-situ preconcentration in a graphite tube. Microchem. J., 72, 137-145.
• • Niedzielski P., Siepak M., Siepak J., 2002f: Analytical conditions for determination of arsenic, antimony and selenium by atomic absorption spectrometry with generation of hydrides. Chem. Anal. Warsaw, 47, 807-822.
• • Niedzielski P., Siepak M., Siepak J., Przybyłek J., 2002g: Determination of different forms of arsenic antimony and selenium in water samples using hydride generation. Pol. J. Environ. Stud., 11(3), 219-224.
• • Nielsen S., Hansen E.H., 1997: Determination of As (III) As(V) by flow injection-hydride generation-atomic absorption spectrometry via on-line reduction of As (V) by KI. Anal. Chem. Acta, 343, 5-17.
• • Nielsen S., Sloth J.J., Hansen E.H., 1996: Determination of ultra-trace amounts of arsenic(III) by flow-injection hydride generation atomic absorption spectrometry with on-line preconcentration by coprecipitation with lanthanum hydroxide or hafnium hydroxide. Talanta, 43, 867-880.
• • Nowak J., 2001: Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Śrem (544). PIG, Warszawa.
• • Nriagub J., Haack S., 2002: Arsenic species and chemistry in groundwater of southeast Michigan Myoung-Jin Kima. Environ. Pollut., 120, 379-390.
• • Ochsenkühn-Petropoulou M., Michalke B., Kavouras D., Schramel P., 2003: Selenium speciation analysis in a sediment using strong anion exchange and reversed phase chromatography coupled with inductively coupled plasma-mass spectrometry. Anal. Chim. Acta, 478, 219-227.
• • Olejnik W., 1995: Zmienność średniego odpływu gruntowego Warty w profilu Poznań w latach 1822-1989. W: Wody powierzchniowe Poznania. Problemy wodne obszarów miejskich. Wyd. Sorus, Poznań.
• • Olivas R.M., Donard O.F.X., 1998: Microwave assisted reduction of Se VI to SelV and determination by HG/FI-ICP/MS for inorganic selenium speciation. Talanta, 45, 1023-1029.
• • Olivas R.O., Donard O.F.X., Camara C., Quevauviller P., 1994: Analytical techniques applied to the speciation of selenium in environmental matrices. Anal. Chim. Acta, 286, 357-370.
• • Orłowski W., 1999: Techniczna charakterystyka zbiornika retencyjnego Jeziorsko na Warcie. W: Materiały konferencyjne. Eksploatacja i oddziaływanie dużych zbiorników nizinnych na przykładzie zbiornika wodnego Jeziorsko. Uniejów, 7-17.
• • Ornemark U., Olin A., 1994: Preconcentration and separation of inorganic selenium on Dowex 1X8 prior to hydride generation-atomic absorption spectrometry. Talanta, 41, 67-74.
• • Pedersen G.A., Larsen E.H., 1997: Speciation of four selenium compounds using high performance liquid chromatography with on-line detection by inductively coupled plasma mass spectrometry or flame atomic absorption spectrometry. Fresenius J. Anal. Chem., 358, 591-598.
• • Pelechaty M., Pełechata A., Niedzielski P., Siepak M., Sobczyński T., 2004: Analysis of the spatial and seasonal variability of inorganic species of arsenic, antimony and selenium in a shallow Lake subjected to moderate anthropopressure. Pol. J. Environ. Stud., 13, 185-190.
• • Perez-Corona T., Madrid Y., Camara C., 1997: Evaluation of selective uptake of selenium (Se(IV) and Se(VI)) and antimony (Sb(III) and Sb(V)) species by bakers yeast cells (Saccharomyces cerevisiae). Anal. Chim. Acta, 345, 249-255.
• • Pettersson J., Olin A., 1991: The rate of reduction of selenium(VI) to selenium (IV) in hydrochloric acid. Talanta, 38, 413-417.
• • Pettine M., Camusso M., Martinotti W., 1992: Dissolved and particulate transport of arsenic and chromium in the Po River. Italy. Sci. Total Environ., 119, 253-280.
• • Pinta M., 1977: Absorpcyjna spektrometria atomowa. Zastosowanie w analizie chemicznej. PWN, Warszawa.
• • Piwocki M., 1992: Geologia trzeciorzędowych złóż węgla brunatnego w rowach tektonicznych Wielkopolski. Materiały konferencyjne, 62 Zjazdu PTG, Poznań, 19-23.
• • Postupolski A., Golimowski J., 1991: Trace Determination of Antimony and Bismuth in Snow and Water Samples by Stripping Voltammetry. Elecroanal., 3, 793-797.
• • Przedwojski B., 1993: Charakterystyka hydrologiczna i hydrauliczna Warty. W: Skoczylas J. (red.). Problemy ujmowania i ochrony wód podziemnych. Poznań, 36-49.
• • Przedwojski B., 1994: Aktualizacja hydrologii i hydrauliki rzeki Warty (Śrem-Poznań). W: Program rozwoju wodociągów aglomeracji poznańskiej. AQUA Poznań, Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM (maszynopis).
• • Przedwojski В., 1998: Morfologia rzeki Warty i prognozowanie procesów rzecznych. Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań.
• • Przybyłek J., 1994: Dokumentacja hydrogeologiczna w zakresie bilansu wód podziemnych piętra czwartorzędowego i podstaw gospodarki wodnej w strefie zasobowej ujęcia mosińskiego dla miasta Poznania. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód, UAM, Poznań (maszynopis).
• • Przybyłek J., 1995a: Hydrogeologiczne podstawy systemu zaopatrzenia w wodę aglomeracji Poznania. W: Współczesne problemy hydrogeologii. T. VII, cz. 2. Kraków-Krynica, 405-415.
• • Przybyłek J., 1995b: Eksploatacja i zagrożenie ujęcia wody w poznańskiej Dębinie. W: Kaniecki A., Rotnicka J. (red.). Materiały Konferencji Naukowej „Wody powierzchniowe Poznania”. UAM, Sorus, Poznań, 472-487.
• • Przybyłek J., 1996: Projekt monitoringu wód podziemnych na obszarze doliny rzeki Warty w granicach oddziaływania Zakładów Chemicznych Luboń S.A. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM (maszynopis).
• • Przybyłek J., 1997: Hydrogeologiczna ocena sprawności infiltracyjnego ujęcia wody „Dębina” w Poznaniu przed kolizją z projektowaną autostradą A2. W: Górski J., Liszkowska E. (red.). Współczesne problemy hydrogeologii. T. VIII, 95-102, Poznań-Wrocław.
• • Przybyłek J., 2004: Ujęcie wody Dębina. Kronika miasta Poznania. Dębiec, Poznań, 379-396.
• • Przybyłek J., Górski J., 1995: Dokumentacja hydrogeologiczna infiltracyjnego ujęcia wody dla miasta Poznania. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM (maszynopis).
• • Przybyłek J., Kostecki M., 1994: Badania modelowe infiltracyjnego ujęcia wody dla miasta Poznania w Dębinie. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM, AQUA, Poznań (maszynopis).
• • Przybyłek J., Kostecki M., 1998: Sprawozdanie z hydrogeologicznych badań modelowych komunalnego ujęcia wód podziemnych z utworów czwartorzędowych w Śremie (wycinek Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej). Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód UAM, Poznań (maszynopis).
• • Przybyłek J., Wojewoda J., 1996: Zmiany pierwotnych cech osadów wodonośnych w dolinie Warty oraz objawy spadku ich przepuszczalności w strefie ujęcia wody dla miasta Poznania w Dębinie. W: Zaopatrzenie w wodę miasta i wsi. Poznań, 129-145.
• • Pyrzyńska K., 1996: Speciation analysis of some organie selenium compounds. A review. Analyst, 121(08), 77-83.
• • Pyrzyńska K., 1998a: Speciation analysis of selenium. IV International Symposium, Warsaw.
• • Pyrzyńska K., 1998b: Specjacja selenu w wodach naturalnych. W: Siepak J. (red.). Analiza specjacyjna metali. Wyd. UAM, Poznań, 29-37.
• • Rasul S.B., Munir A.K.M., Hossain Z.A., Khan A.H., Alauddin M., Hussam A., 2002: Electrochemical measurement and speciation of inorganic arsenic in groundwater of Bangladesh. Talanta 58, 33-43.
• • Romero L., Alonso H., Campano P., Fanfani L., Cidu R., Dadea C., Keegan T., Thornton I., Farago M., 2003: Arsenic enrichment in waters and sediments of the Rio Loa (Second Region, Chile). Appl. Geochem., 18, 1399-1416.
• • Rondon C., Burguera J.L., Brunetto M.R., Gallignani M., Petit de Pena Y., Burguera M., 1995: Selective determination of antimony(V) in liver tissue by microwave-assisted mineralization and hydride generation atomic absorption spectrometry. Fresenius J. Anal. Chem., 353, 133-136.
• • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. nr 32, poz. 283 i 284).
• • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymogów dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 02.203.1718).
• • Rüde T.R., Puchelt H., 1994: Development of an automated technique for the speciation of arsenic using flow injection hydride generation atomic absorption spectrometry (FI-HG-AAS). Fresenius J. Anal. Chem., 350, 44-48.
• • Saraswati R., Vetter T.W., Watters R.L., 1995: Comparison of reflux and microwave oven digestion for the determination of arsenic and selenium in sludge reference material using flow injection hydride generation and atomic absorption spectrometry. Analyst, 120(1), 95-99.
• • Schaumlöffel D., Neidhart В., 1996: A FLA-system for As (III)/As(V)-determination with electrochemical hydride generation and AAS-detection. Fresenius J. Anal. Chem., 354, 866-869.
• • Semenova N.V., Leal L.O., Forteza R., Cerdä V., 2002: Multisyringe flow-injection system for total inorganic arsenic determination by hydride generation-atomic fluorescence spectrometry. Anal. Chim. Acta, 455, 277-285.
• • Seńczuk W., 1999: Toksykologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
• • Siepak J. (red.), 1992: Fizyczno-chemiczna analiza wód i gruntów. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• • Siepak J., 1996: Analiza specjacyjna żelaza i chromu w wodach z wykorzystaniem sprzętu do analiz polowych. W: Ochrona środowiska i ocena jakości wód. Materiały Szkoły Letniej, Radom, 125-132.
• • Siepak M., 2004: Arsen, antymon i selen w wodach podziemnych doliny rzeki Warty pomiędzy Poznaniem a Śremem. Praca doktorska. UAM, Poznań.
• • Siepak M., 2000: Optymalizacja oznaczania form specjacyjnych arsenu, antymonu i selenu w próbkach wód. Praca magisterska. UAM, Poznań.
• • Siepak M., Niedzielski P., 2003: Analiza specjacyjna arsenu w śledzeniu migracji zanieczyszczeń w wodach podziemnych. Laboratoria Aparatura Badania, 6, 24-27.
• • Siepak M., Niedzielski P., Bierla K., 2004a: Determination of inorganic speciation forms of arsenic, antimony and selenium in water from grate ashes dump ground area as an element of hydrogeochemical monitoring of pollution spreading. Pol. J. Environ. Stud., 13(6), 709-713.
• • Siepak M., Niedzielski P., Mączka M., Przybyłek J., Kubiński A., 2003c: Analiza specjacyjna arsenu, antymonu i selenu w próbkach wód podziemnych z obszaru poddanego presji antropogenicznej jako element monitoringu środowiska hydrogeochemicznego. Ekologia i Technika, 3, 24-31.
• • Siepak M., Niedzielski P., Przybyłek J., 2002: Rozprzestrzenianie się mikrozanieczyszczeń w wodach podziemnych. W: Mikrozanieczyszczenia w środowisku człowieka, 48-54.
• • Siepak M., Niedzielski P., Przybyłek J., 2003a: Badania rozprzestrzeniania się mikropierwiastków w wodach podziemnych z wykorzystaniem analizy specjacyjnej. W: Współczesne Problemy Hydrogeologii. T. XI, cz. 2, 305-313, Gdańsk.
• • Siepak M., Niedzielski P., Przybyłek J., 2004b: Analiza specjacyjna mikrośladowych zawartości arsenu, antymonu i selenu w badaniach przepływu wód podziemnych doliny rzeki Warty. XIII Poznańskie Konwersatorium Analityczne, 112.
• • Siepak M., Niedzielski P., Przybyłek J., Siepak J., 2003b: Technika łączona HPLC-HGAAS w oznaczeniach specjacyjnych arsenu w próbkach wód podziemnych. XII Poznańskie Konwersatorium Analityczne, 138.
• • Siepak M., Niedzielski P., Siepak J., 2001a: Absorpcyjna spektrometria atomowa z atomizacją w piecu grafitowym jako metoda analityczna wykorzystywana do oznaczania próbek środowiskowych. Chemia i Inżynieria Ekologiczna, 5, 427-445.
• • Siepak M., Niedzielski P., Siepak J., Przybyłek J., Burzyński M., 2001b: Badania śladowych ilości arsenu, antymonu i selenu w wodach podziemnych. IX Konferencja Geologiczna. Przegląd Geologiczny 10/2, Warszawa, 1011.
• • Siepak M., Przybyłek J., Niedzielski P., 2004c: Wykorzystanie analizy specjacyjnej mikrośladowych zawartości metaloidów w badaniach przepływu wód podziemnych na obszarze infiltracyjnego ujęcia „Dębina” w Poznaniu. Ekologia i Technika, 1, 22-31.
• • Skolasińska K., 2000: Przeobrażenia osadów doliny rzecznej w warunkach infiltracji wód powierzchniowych. Praca doktorska, UAM, Poznań.
• • Slejkovec Z., Eiteren J.T., Byrne A.R., 1999: Determination of arsenic compounds in reference materials by HPLC-(UV)-HG-AFS. Talanta, 49, 619-627.
• • Smedley P.L., Edmunds W.M., 2002: Redox Patterns and Trace-Element Behvior in the East Midlands Triassic Sandstone Aquifer. U.K. Ground Water, 40(1), 44-58.
• • Smedley P.L., Kinniburgh D.G., 2002: A review of the source, behaviour and distribution of arsenic in natural waters. Appl. Geochem., 17, 517-568.
• • Smichowski P., Madrid Y., Camara C., 1998: Analytical methods for antimony speciation in waters at trace and ultratrace levels. A review. Fresenius J. Anal. Chem., 360, 623-629.
• • Sobesto J., Stover T., 1998: Arsenic removal from potable water by means of flocculation filtrantion. International conference “Municipal and rural water suply and water quality", Poznań.
• • Soczyńska U. (red), 1997: Hydrologia dynamiczna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• • Sorensen E.M.B., 1991: Metal poisoning in fish. CRC Press.
• • Sracek O., Bhattacharya P., Jacks G., Gustafsson J.P., Brömssen M., 2004: Behavior of arsenic and geochemical modeling of arsenic enrichment in aqueous environments. Appl. Geochem., 19, 169-180.
• • Stankowski W., 1981: Rozwój środowiska fizycznogeograficznego Polski. PWN, Warszawa.
• • Stäben D., Berner Z., Chandrasekharam D., Karmakar J., 2003: Arsenic enrichment in groundwater of West Bengal, India: geochemical evidence for mobilization of As under reducing conditions. Appl. Geochem., 18, 1417-1434.
• • Stummeyer J., Harazim В., Wippermann T., 1996: Speciation of arsenie in water samples by high-performance liquid chromatography-hydride generation-atomic absorption spectrometry at trace levels using a post-column reaction system. Fresenius J. Anal. Chem., 354, 344-351.
• • Sun Y.C., Yang J.Y., Lin Y.F., Yang M.H., 1993: Determination of antimony(III,V) in natural waters by coprecipitation and neutron activation analysis. Anal. Chim. Acta, 276, 33-37.
• • Suner M.A., Devesa V., Rivas I., Velez D., Montoro R., 2000: Speciation of cationic arsenic species in seafood by coupling liquid chromatography with hydride generation atomic fluorescence detetion. J. Anal. Atom. Spectrom., 15, 1501-1507.
• • Szefer P., Glasby G.P., Stäben D., Kusak A., Geldon J., Berner Z., Neumann T., Warzocha J., 1999: Distribution of selected heavy metals and rave earth elements in surfical sediments from the Polish sector of the Vistula Lagoon. Chemosphere, 39, 2785-2798.
• • Szkiłądź H. (red.), 1980: Słownik wyrazów obcych. PWN, Warszawa.
• • Szpunar-ŁobińskaJ., Witte C, Łobiński R., Adams F.C., 1995: Separation techniques in speciation analysis for organometallic species. Fresenius J. Anal. Chem., 351, 351-377.
• • Taniguchi T., Tao H., Tominanaga M., Miyazaki A., 1999: Sensitive determination of three arsenic species in water by ion exclusion chromatography-hydride generation-inductively coupled plasma mass spectrometry. J. Anal. Atom. Spectrom., 14, 651-655.
• • Taylor A., Branch S., Halls D., Patriarca M., White M., 2002: Atomic spectrometry update. Clinical and biological materials, foods and beverages. J. Anal. Atom. Spectrom., 17, 414-455.
• • Thompson M., Pahlavanpour B., Thorne L.T., 1981: The simultaneous determination of arsenic, antimony, bismuth, selenium and tellurium in waters by an inductively coupled plasma/ volatile hydride method. Water Res., 15, 407.
• • Tomaszewski E., 1967: Geomorfologia i geneza doliny Obry. UAM, Geografia, 3.
• • Tsalev D.L., Sperling M., Welz B., 2000a: Flow-injection hydride generation atomic absorption spectrometric study of thy automated on-line pre-reduction of arsente, methylarsonate and dimethylarsinate and high-performance liquid chromatographic separation of their L-cysteine complexes. Talanta, 51, 1059-1068.
• • Tsalev D.L., Sperling M., Welz B., 2000b: On-line UV-photooxidation with peroxodisulfate for automated flow injection and for high-performance liquid chromatography coupled to hydride generation atomic absorption spectrometry. Spectrochem. Acta Part B, 55, 339-353.
• • Ullrich S.M., Ramsey M.H., Helios-Rybicka E., 1999: Total and exchangeable concentrations of heavy metals in soils near Bytom, an area of Pb/Zn mining and smelting in Upper Silesia Poland. Appl. Geochem., 14, 187-196.
• • Veber M., Cujes K., Gomiscek S., 1994: Determination of selenium and arsenic in mineral waters with hydride generation atomic absorption spectrometry. J. Anal. Atom. Spectrom., 9(3), 285-290.
• • Velez D., Ybanez N., Montoro R., 1997: Determination of Arsenobetaine in Manufactured Seafood Products by Liquid Chromatography, Microwave-assisted Oxidation and Hydride Generation Atomic Absorption Spectrometry. J. Anal. Atom. Spectrom., 12, 91-96.
• • Vijan P.N., Leung D., 1980: Reduction of chemical interference and speciation studies in the hydride generation-atomic absorption method for selenium. Anal. Chim. Acta, 120, 141-146.
• • Villa-Lojo M.C., Alonso-Rodriguez E., Lopez-Mahia P., Muniategui-Lorenzo S., Prada-Rodriguez D., 2002: Coupled high performance liquid chromatography-microwave digestion-hydride generation-atomic absorption spectrometry for inorganic and organic arsenic speciation in fish tissue. Talanta, 57, 741-750.
• • Viraraghavan T., Subramanian K.S., Aruldos J.A., 1999: Arsenic in drinking water- problems and solutions. Wat. Sci. Tech., 40( 2), 69-76.
• • Wałcerz M., Garboś S., Bulska E., Hulanicki A., 1994: Continuous flow hydride generation for the preconcentration and determination of arsenic and antimony by GFAAS. Fresenius J. Anal. Chem., 350, 662-666.
• • Water quality - Determination of arsenic - Atomic absorption spectrometric method (hydride technique). ISO 11969, 1994.
• • Water quality - Determination of arsenic - Atomic absorption spectrometric method (hydride technique). PN-ISO 11969, 1996.
• • Water quality - Determination of selenium - Atomic absorption spectrometric method (hydride technique). ISO 9965, 1993.
• • Welte В., Bies N., Montiel A., 1983: Badania nad różnymi metodami specjacji metali ciężkich w osadach dennych. II. Zastosowania. Environ. Technol. Lett., 4, 223-238.
• • Welz В., Не Y., Sperling М., 1993: Flow injection on-line acid digestion and pre-reduction of arsenic for hydride generation atomic absorption spectrometry - a feasibility study. Talanta, 40(12), 1917-1926.
• • Welz B., Sperling M., 1999: Atomic Absorption Spectrometry. WILEY-VCH.
• • Welz B., Sucmanova M., 1993: L-cysteine as a reducing and releasing agent for the determination of antimony and arsenic using flow injection hydride generation atomic absorption spectrometry. Part 1. Analyst, 118(11), 1417-1423.
• • Widerlund A., Ingri J., 1995: Early diagenesis of arsenic in sediments of the Kalix River estuary, northern Sweden. Chem. Geol., 125, 185-196.
• • Witczak S., Adamczyk A., 1994: Katalog wybranych fizycznych i chemicznych wskaźników zanieczyszczeń wód podziemnych i metod ich oznaczania. T. I. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
• • Woś A., 1994: Klimat Niziny Wielkopolskiej. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• • Yan X.P., Yin X.B., He X.W., Jiang Y., 2002: Flow Injection On-Line Sorption Preconcentration, Coupled with Hydride Generation Atomic Fluorescence Spectrometry for Determination of (Ultra)trace Amounts of Arsenic(III) and Arsenic(V) in Natural Water Samples. Anal. Chem., 74, 2162-2166.
• • Ybańez N., Cervera M.L., Montoro R., 1992: Determination of arsenic in dry ashed seafood products by hydride generation atomic absorption spectrometry and a critical comparative study with platform furnace Zeeman-effect atomic absorption spectrometry and inductively coupled plasma atomic emission spectrometry. Anal. Chim. Acta, 258, 61-71.
• • Yin X., Hoffman E., Ludke C., 1996: Differential determination of arsenic (III) and total arsenic with L-cysteine as prereductant using a flow injection non-dispersive atomic absorption device. Fresenius J. Anal. Chem., 355, 324-326.
• • Zenker A., 2001: Wpływ czynników klimatycznych, hydrologicznych i eksploatacji ujęć na dynamikę wód podziemnych w rejonie basenu mosińskiego. Praca magisterska. UAM, Poznań.
• • Zerbe J., 2003: Jakość opadów atmosferycznych, wód podziemnych, gleb i osadów kolmatacyjnych w obrębie strefy ochronnej ujęcia wodociągowego Dębina - STAN ZEROWY monitoringu autostradowego. Przedsiębiorstwo Usługowe EKO Biosfera na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział w Poznaniu, Poznań.
• • Zerbe J., Sobczyński T., Siepak J., 1995: Metale ciężkie w osadach dennych, ich specjacja na drodze ekstrakcji sekwencyjnej. Ekologia i Technika, 3, 7-12.