Przestrzenne zmiany stężeń cynku w osadach dennych Zbiornika Czorsztyńskiego

• Autorzy: Haziak T , Czaplicka-Kotas A , Ślusarczyk Z , Szalińska E

Warianty tytułu

EN

Spatial changes of zinc concentrations in the Czorsztyn Reservoir sediments

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przeprowadzona analiza wykazała, że osady denne Zbiornika Czorsztyńskiego są zanieczyszczone cynkiem w nieznacznym stopniu. Naturalne zanieczyszczenie zbiornika cynkiem jest związane z budową geologiczną terenu zlewni i glebami. Przekroczenia naturalnej zawartości można się doszukać w działalności antropogenicznej, związanej ze spływami z pól uprawnych oraz ściekami bytowo-gospodarczymi. Wyraźne są przestrzenne zmiany w rozkładzie stężeń cynku w osadach dennych zbiornika. Największe koncentracje cynku obserwuje się wzdłuż dawnego koryta Dunajca. Występuje wysoka dodatnia korelacja między stężeniem cynku a substancją organiczną oraz między stężeniem cynku i frakcją ilastą w osadach dennych. Obserwuje się także bardzo wysoką korelację pomiędzy zawartością cynku w osadach dennych a zawartością miedzi, żelaza i niklu. Stężenie cynku w osadach nie stanowi potencjalnego zagrożenia dla organizmów bentosowych zgodnie z kryterium ekotoksykologicznym LEL i SEL.

EN

The current study shows that the Czorsztyn Reservoir sediments are contaminated with zinc only at an inconsiderable level. Concentrations comparable to the background level are associated with geology and soils of the catchment area. Values exceeding the natural content can be traced back to anthropogenic activities, related to run-off from farmland and domestic wastewater. Distinct spatial variability in the distribution of zinc concentrations has been found in the reservoir sediments. High concentrations of zinc have been observed mostly along the old bed of the Dunajec River. High positive correlations between zinc, organic matter, and clay fraction concentrations have been determined, and also between zinc and other metals (copper, iron and nickel). Zinc concentrations in the sediments do not pose a potential threat to benthic organisms as eco-toxicological criterions, LEL and SEL, are met.

Słowa kluczowe

PL

Zbiornik Czorsztyński; cynk; osady denne; korelacje; metale

EN

Czorsztyn Reservoir; zinc; bottom sediments; correlations; metals

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej
• Czasopismo: Inżynieria i Ochrona Środowiska
• Rocznik: 2013
• Tom: T. 16, nr 1
• Strony: 57--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz.

Twórcy

autor

Haziak T

• Politechnika Krakowska, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków

autor

Czaplicka-Kotas A

• Politechnika Krakowska, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków

autor

Ślusarczyk Z

• Politechnika Krakowska, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków

autor

Szalińska E

• Politechnika Krakowska, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków

Bibliografia

• [1] Kyzioł J., Minerały ilaste jako sorbenty metali ciężkich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1994.
• [2] Rabajczyk A., Jóźwiak M., Możliwość wykorzystania makrofitów jako bioindykatorów metali ciężkich zdeponowanych w osadach dennych, Monitoring Środowiska Przyrodniczego 9, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce 2008, 19-26.
• [3] Turekian K., Wedepohl K., Distribution of elements in some major units of the Earth’s crust, Geological Society and America Bulletin 1961, 72, 175-192.
• [4] MacDonald D., Ingersoll C., Berger T., Development and evaluation of consensus-based sediment quality guidelines for freshwater ecosystems, Archives of Environmental Contamination and Toxicology 2000, 39, s. 20-31.
• [5] Nyka J., Pieniny, Przewodnik, Wydawnictwo Trawers, 2008.
• [6] Cieśla G., Główka A., Gołębiowska K., Reczek T., Synowiec K., Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2002 roku, Kraków 2003.
• [7] Humnicki W., Wpływ budowy i eksploatacji Zbiornika Czorsztyńskiego na środowisko, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Uniwersytetu Warszawskiego, Prezentacja z wykładu habilitacyjnego - 7 XI 2008, Warszawa 2008.
• [8] Łaniewski J., Czorsztyn, Gospodarka Wodna 1997, 12, 384-390.
• [9] Pasternak K., Charakterystyka podłoża zlewni rzeki Dunajec, Acta Hydrobiologica 1968, 10(3), 299-317.
• [10] Małecka D., Murzykowski W., Rejonizacja hydrogeologiczna Karpat fliszowych, Biblioteczka Wiadomości IMUZ 56, 1978.
• [11] Książkiewicz M., Karpaty, [w:] Budowa geologiczna Polski, t. IV, Tektonika, Wyd. Geologiczne, Warszawa 1972.
• [12] Birkenmajer K., Jurassic and Cretaceous lithostratigraphic units of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians, Poland, Stud. Geol. Pol. 1977, 45, 1-159.
• [13] Dąbrowska L., Heavy metals content distribution in grain size fractions of the Warta river sediments, Polish Journal of Environmental Studies 2009, 18(2B), 143-147.
• [14] Kicińska A., Formy występowania oraz mobilności cynku, ołowiu i kadmu w glebach zanieczyszczonych przez przemysł wydobywczo-metalurgiczny, IOŚ, Ochrona środowiska i zasobów naturalnych 49, Warszawa 2011.
• [15] Kabata-Pendias A., Pendias H., Pierwiastki śladowe w środowisku biologicznym, Wyd. Geologiczne, Warszawa 1993.
• [16] Xie Z.M., Lu S.M., ed. Wu Q.L., Trace elements and environmental quality, [w:] Guizhou Sci Technol. Press, Micronutrients and Biohealth., Guian, China 2000, s. 208-216.
• [17] Starmach K., Wróbel S., Pasternak K., Hydrobiologia. Limnologia, PWN, Warszawa 1976.
• [18] Szalińska E., Przemiany chromu w środowisku wodnym zanieczyszczonym ściekami garbarskimi, Politechnika Krakowska, Kraków 2002.
• [19] Czaplicka-Kotas A., Szalińska E., Wachałowich M., Rozkład stężeń chromu w osadach dennych Zbiornika Czorsztyńskiego, Gospodarka Wodna 2008, 11, 457-462.
• [20] Urbanowicz K., Uszczycka-Jakubiak A., Kłopotek B., Substancje niebezpieczne w ściekach wybranych branż przemysłu chemicznego, Warszawa 1999.
• [21] Solan M., Dmoch M., Zanieczyszczenia wód powierzchniowych substancjami pochodzącymi z rolnictwa, Gospodarka Wodna 2009, 8, 327-329.
• [22] Kabata-Pendias A., Wyznaczanie „tła” zawartosci metali śladowych w glebach. Kraj. Konf. Geologiczne aspekty ochrony środowiska, Wyd. AGH, Kraków 1991.
• [23] Seńczuk W., Toksykologia współczesna, PZWL, Warszawa 2005.
• [24] Gruca-Królikowska S., Wacławek W., Metale w środowisku, cz. II, Wpływ metali ciężkich na rośliny, Chemia-Dydaktyka-Ekologia-Metrologia 2006, 11, 1-2, 41-56.
• [25] Gawdzik J., Specjacja metali ciężkich w komunalnych osadach ściekowych na przykładzie wybranej oczyszczalni ścieków, Gaz, Woda i Technika Sanitarna 2011, 1, 29-31.
• [26] DzU z dnia 29 lipca 2010 r., Nr 137, poz. 924.
• [27] Alloway B., Heavy Metals in Soils, Second Edition, Blackie Academic & Professional, New York 1995.
• [28] Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowy Targ na lata 2004-2011, Nowy Sącz 2004.
• [29] Lis J., Pasieczna A., Atlas geochemiczny Polski w skali 1:2 500 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa 1995.
• [30] Ostrowska A., Gawliński S., Szczubiałka Z., Metody analizy i oceny właściwości gleb i roślin, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 1991.
• [31] Loizeu J.-L., Arbouille D., Santiago S., Vernet J.-P., Evaluation of a wide range laser diffraction grain size analyser for use with sediments, Sedimentology 1994, 41, 353-361.
• [32] Duś-Picheta A., Reczyński W., Badania wpływu czynników fizycznych i chemicznych na wymywanie metali z osadów dennych, Materiały Krakowskiej Konferencji Młodych Uczonych 2008: Kraków, 25-27 września 2008, Akademia Górniczo-Hutnicza, Grupa Naukowa Pro Futuro. - Kraków: Fundacja Studentów i Absolwentów Akademii Górniczo-Hutniczej Academica, GN Pro Futuro, 2008 (Sympozja i Konferencje KKMU; nr 3), 223-228.
• [33] Gwóźdź R., Właściwości osadów spoistych Jeziora Rożnowskiego w aspekcie ich geotechnicznego wykorzystania, Rozprawa doktorska, Politechnika Krakowska, Kraków 2007.
• [34] Sobczyński T., Siepak J., Badanie kumulacji związków biogenicznych i specjacji metali w osadach dennych jezior Wielkopolskiego Parku Narodowego, Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Kompleksowe i szczegółowe problemy inżynierii środowiska”, Ustronie Morskie 2001, 265-290.
• [35] Rosińska A., Dąbrowska L., PCB i metale ciężkie w wodzie i osadach dennych Zbiornika Kozłowa Góra, Archives of Environmental Protection 2011, 37, 4, 61-72.
• [36] Skwierawski A., Sidoruk M., Zawartość metali ciężkich w profilach osadów dennych antropogenicznie przekształconego Zbiornika Płociduga w Olsztynie, Proceedings of ECOpole 2011, 5, 1, 309-315.
• [37] Aleksander-Kwaterczak U., Ciszewski D., Szarek-Gwiazda E., Kwadrans J., Wilk-Woźniak E., Waloszek A., Wpływ historycznej działalności kopalni rud Zn-Pb w Chrzanowie na stan środowiska wodnego Doliny Matyldy, Górnictwo i Geologia 2010, 5, 4, 21-30.
• [38] Kwiatkowska J., Ocena możliwości wykorzystania węgla brunatnego jako efektywnego źródła materii organicznej w gruntach przekształconych antropogenicznie, Inżynieria i Ochrona Środowiska 2007, 10, 1, 71-85.