Identyfikatory
Warianty tytułu
próba korelacji litostratygraficznej glin zwałowych Polski pólnocno-wschodniej i południowej Litwy
Języki publikacji
Abstrakty
W Polsce i na Litwie stosuje się od lat podobną metodykę oceny cech diagnostycznych osadów morenowych będących podstawą korelacji litostratygraficznej plejstocenu. Dla potrzeb realizacji Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 wykonuje się standardowe badania litologiczno-petrograficzne osadów plejstoceńskich, pobieranych z rdzeni wiertniczych. Metodyka takich badań została opracowana w Polsce przez J. Rzechowskiego (1971, 1974), a na Litwie przez A.I. Gaigalasa (1979). Najbardziej przydatnymi do określania litostratygrafii osadów morenowych, a tym samym do konstrukcji schematów stratygraficznych plejstocenu, są wyniki analizy składu petrograficznego żwirów glin zwałowych. Dla analizy składu petrograficznego żwirów (próbki zawierające min. 100 ziaren o średnicy 5-10 mm) z glin zwałowych, stosowanej w Polsce, oblicza się zawartość procentową różnych grup skał skandynawskich (północno-paleozoicznych i starszych oraz bardzo rzadko spotykanych na terenie Polski skał triasowych i jurajskich): skały krystaliczne, wapienie , dolomity, piaskowce i kwarcyty, kwarc oraz lokalnych (trzeciorzędowych i kredowych) : wapienie i margle, piaskowce oraz mułowce i iłowce. Następnie oblicza się wskaźniki petrograficzne charakteryzujące zależności między udziałem różnych grup skał skandynawskich (północnych) w żwirach glin zwałowych, Stosowana na Litwie analiza składu petrograficznego żwirów (próbki zawierające ok. 300 ziaren o średnicy 5-10 mm) z glin zwałowych obejmuje: skały krystaliczne, kwarc północny, skalenie i podrzędnie kwarcyty (w przybliżeniu odpowiadające w polskiej metodzie sumie skał krystalicznych i kwarcu północnego); jotnickie, paleozoiczne i mezozoiczne piaskowce, rzadko mułowce (w polskiej metodzie piaskowce północne); dewońskie dolomity (w polskiej metodzie dolomity północne); wapienie organogeniczne ordowiku i syluru oraz pozostałe wapienie paleozoiczne, triasowe i jurajskie (w polskiej metodzie łącznie wapienie północne); a także kredowe margle (w polskiej metodzie w przybliżeniu wszystkie skały lokalne - głównie, trudne do rozdzielenia, wapienie i margle kredowe i paleoceńskie). W opracowaniach litewskich zawartość procentową tych skał przedstawia się w formie słupkowej. Wartość 100% słupka dopełniają, podobnie jak w metodzie polskiej, krzemienie, lidyty, fosforyty i in. A.I. Gaigalas (1979) prezentuje wyniki badań petrograficznych również w postaci histogramu ukazującego różnice w zawartości żwirów różnych skał dla poszczególnych kompleksów glin zwałowych w stosunku do średniej zawartości tych żwirów obliczonych dla wszystkich glin z wielu profilów danego regionu. Histogram taki został przekazany stronie polskiej w 1995 r. Przedstawia on uśredniona charakterystykę petrograficzną glin zwałowych z rejonu Vistytis. Identyczną metodą wykonano uśrednienie dla analizowanych w niniejszym opracowaniu glin zwałowych. Materiał geologiczny pochodzi z sześciu otworów wiertniczych zlokalizowanych na pograniczu polsko-litewsko-rosyjskim w rejonie Wiżajn. Pięć otworów (Żytkiejmy Nadleśnictwo,Żytkiejmy, Bolcie, Stankuny i Poszeszupie) wykonano po stronie polskiej, w ramach realizacji arkuszy SMGP: Żytkiejmy, Wiżajny i Poszeszupie. Po stronie litewskiej wykonano otwór Norvydai, któregoprofil był badany w ramach współpracy polsko-litewskiej. W analizowanych profilach wyróżniono osady ośmiu zlodowaceń i określono ich pozycję stratygraficzną. Nawiązano do wyników badań i klasyfikacji litostratygraficznej z centralnej części Pojezierza Mazurskiego i Niziny Augustowskiej. Przyjęta korelacja litostratygraficzna glin wałowych Polski północno-wschodniej i południowej Litwy przedstawia się następująco: ˇ gliny kompleksu Dzukija odpowiadają glinie starszego stadiału zlodowacenia nidy; ˇ gliny kompleksu Dainava odpowiadają glinie młodszego stadiału zlodowacenia nidy ˇ gliny kompleksu Żemaitija , charakteryzujące się maksymalną zawartością dolomitów, odpowiadają glinie zlodowacenia wilgi i zlodowacenia liwca, być może również glinie zlodowacenia sanu; ˇ gliny kompleksu Medininkai to nie gliny zlodowacenia warty, ale gliny zlodowacenia odry; ˇ gliny kompleksu Gruda odpowiadają glinie starszego stadiału (świecia) zlodowacenia wisły; ˇ gliny kompleksu Baltija odpowiadają glinie młodszego stadiału (leszczyńsko-pomorskiego) zlodowacenia wisły. ˇ Korelację litostratygraficzną skonstruowano na bazie korelacji stratygraficznej plejstocenu Polski i Litwy według J. Satkunasa i in. (1996). W tabeli brak litewskich odpowiedników zlodowacenia narwi, sanu i warty. Brak glin zwałowych zlodowacenia narwi można tłumaczyć brakiem tego kompleksu w rejonie Vistytis (południowa Litwa). Rzadko wystepujące na Pojerzierzu Suwalskim gliny zwałowe zlodowacenia sanu cechuje zbliżona do glin kompleksu Żemaitija charakterystyka petrograficzna, choć te pierwsze wykazują nieco podwyższoną zawartość skał krystalicznych. To podobieństwo być może spowodowało włączenie glin zlodowacenia sanu do kompleksu litostratygraficznego żemaitija, który odpowiada prawdopodobnie glinom zlodowacenia wilgi i liwca. Gliny zwałowe zlodowacenia warty są cienkie (do kilku metrów grubości) i przeważnie występują wśród miąższego kompleksu piaszczysto-żwirowego rozdzielającego poziomy morenowe zlodowacenia odry i wisły. Być może słabe wykształcenie glin zlodowacenia warty w rejonie pogranicza polsko-litewskiego spowodowało pominiecie ich po stronie litewskiej w charakterystyce petrograficznej i litostratygraficznej. Geolodzy litewscy niesłusznie włączyli cały kompleks piaszczysto-żwirowy do zlodowacenia wisły (Nemunas). Przedstawiony materiał upoważnia do sformułowania następujących wnisków: 1. Wydzielone przez A.I.Gaigalasa kompleksy litostratygraficzne pleistocenu rejonu Vistytis odpowiadają niektórym poziomom litostratygraficznym wydzielonym w rejonie Wiżajn. 2. Południowolitewskie kompleksy litostratygraficzne o określonej od lat pozycji stratygraficznej wiekowo często nie odpowiadają przyporządkowanym im poziomom litostratygraficznym na terenie Polski. 3. Do przedstawionego schematu podziału stratygraficznego Polski i Litwy nie pasuje schemat litostratygraficzny opracowany przez A.I. Gaigalasa dla rejonu południowej Litwy. Kompleksy: dainava, Żemaitija, Medininkai nie odpowiadają wyróżnionym piętrom chronostratygraficznym o takiej samej nazwie. Wydaje się ponadto, że kompleks Żemaitija może korelować z glinami zlodowacenia liwca (lub) wilgi , a może nawet zlodowacenia sanu. W Polsce północno-wschodniej gliny zwałowe zlodowacenia wilgi i liwca rozdzielają zbadane palinologicznie osady interglacjału mazowieckiego. Na terenie południowej Litwy nie wyróżniono kompleksów litostratygraficznych odpowiadających zlodowaceniom narwi, sanu i warty. 4. Określenie pozycji stratygraficznej glin zwałowych południowej Litwy jest dyskusyjne. Zdaje się świadczyć o tym również pogląd A.I. Gaigalasa mowiący o różnym, regionalnym wykształceniu petrograficznym równowiekowych kompleksów glacjalnych Litwy. Pogląd ten jest sprzeczny z rysującym się dość jednolitym obrazem petrograficznym równowiekowych glin zwałowych Polski północno-wschodniej. Być może ponowna, przestrzenna korelacja kompleksów glin zwałowych Litwy doprowadzi do większego ujednolicenia ich obrazu petrograficznego, a tym samym do pełnej zgodności litostratygraficznej i stratygraficznej osadów plejstoceńskich na obszarze Litwy i Polski północno-wschodniej.
Six boreholes have been completed in the Polish-Lithuanian borderland. Samples of tills were collected to petrographic analysis of gravels 5-10 mm in diameter. Petrographic characteristics of tills were compared with lithotypes from central part of the Mazury lakeland and the Augustów Lowland. Stratigraphic position of tills has been defined and then, the results were recalculated with application of the Lithuanian petrographic method. Comparative study indicated that there is no stratigraphic correlation between tills in southern Lithuania and northeastern Poland.
Czasopismo
Rocznik
Tom
Strony
161--172
Opis fizyczny
tab., wykr., bibliogr. 15 poz.
Twórcy
autor
- Polish Geological Institute, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa, Poland
Bibliografia
Typ dokumentu
Bibliografia
Identyfikator YADDA
bwmeta1.element.baztech-article-BUS1-0003-0099
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.