Pozostałości środków farmaceutycznych w środowisku - przemiany, stężenia, oznaczanie

• Autorzy: Dębska J. , Kot-Wasik A. , Namieśnik J.

Warianty tytułu

EN

Pharmaceutical Residues in the Environment - Transformations, Levels, Determination

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Obecność pozostałości środków farmaceutycznych w poszczególnych elementach środowiska stanowi nowe wyzwanie zarówno z punktu widzenia technologii oczyszczania wód i ścieków, jak i dla chemików analityków, których zadaniem jest opracowanie nowych metodyk analitycznych. Wiele stosowanych leków nie jest całkowicie rozkładanych w organizmie. Często są one wydalane po nieznacznym przekształceniu lub nawet w niezmienionej głównie formie jako polarne molekuły (np. kwas klofibrowy, primidon). Wiele przeprowadzonych badań udowadnia, że substancje pochodzenia farmaceutycznego nie są eliminowane podczas procesu oczyszczania wody, a ponadto trudno ulegają biodegradacji w środowisku [1]. Szczegółowa analiza chemiczna wody jest warunkiem niezbędnym, aby zapewnić bezpieczeństwo korzystania z zasobów wodnych. Ograniczenia w możliwościach identyfikacji wszystkich zanieczyszczeń występujących w wodzie uniemożliwia pełną ocenę jej jakości i przewidywanego oddziaływania na człowieka. Ciągłe udoskonalanie technik analitycznych pozwala na identyfikację związków dotychczas nie oznaczanych, a także obniżenie granicy wykrywalności. Opisano drogi obiegu i przedostawania się farmaceutyków do środowiska oraz zakres ich występowania w poszczególnych elementach biosfery. Przedstawiono znane metodyki przygotowania próbek i oznaczeń końcowych pozostałości farmaceutyków w próbkach środowiskowych.

EN

Many pharmaceuticals, parapharmaceuticals, cosmetics used in modem human and veterinary medicine are distributed, metabolised and finally excreted by the human and/or animal body to the environment. Very often they are only slightly transformed or even unchanged and can contaminate the surface water, groundwater and even drinking water. There is not sufficient data available on the occurrence, fate and effects of drugs in the environment, however, in the last three decades a lot of active ingredients were detected in different mediums [1]. Detailed chemical analysis of water is of special interest for mamy reasons. Limitations during identification of compounds presented in water make quantitation very complicated if not possible. Modern analytical instrumentation allows for qualitative and quantitative analysis of new drugs. Also the detection limit is improved continuously. A brief review of input by different sources, fate and elimination of pharmaceuticals, parapharmaceuticals and their metabolites in environment is presented.

Słowa kluczowe

PL

pozostałości leków; oznaczanie; wody ściekowe; wody powierzchniowe; osady denne; woda pitna

EN

drinking water; surface waters; waste waters; sediments; pharmaceutical residues

• Wydawca: Towarzystwo Chemii i Inżynierii Ekologicznej
• Czasopismo: Chemia i Inżynieria Ekologiczna
• Rocznik: 2003
• Tom: Vol. 10, nr 8
• Strony: 723--750
• Opis fizyczny: Bibliogr. 129 poz., rys., tab

Twórcy

autor

Dębska J.

• Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk

autor

Kot-Wasik A.

• Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk

autor

Namieśnik J.

• Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk

Bibliografia

• [1] Zwiener C., Glauner T. i Frimmel F. H.: J. High Resol. Chromatogr. 2000, 23, (7/8), 474-478
• [2] Stuer-Lauridsen F., Birkved M., Hansen L.P., Holten Lutzhoft H.-C. i Halling-Sorensen B' Chemosnhere 2000, 40, 783-793.
• [3] Zuccato E., Calamarim D., Natangelo M. i Fanelli R.: The Lancet 2000, 355, 1789.
• [4] Meijer D.K.F. i Wilting J.: Eur. J. Pliarm. Biopharm. 1997, 43, 243-252.
• [5] Guchelaar H.-J., Chandi L., Schouten O., van den Brand W.A.: Fresenius J. Anal. Chem., 1999 363 700-705.
• [6] Haller M.Y., Muller S.R., McArdell C.S., Alder A.C. i Suter M. J.-F.: J. Chromatogr. A 2002, 952, 111-120.
• [7] Daughton C.G.: ACS. Symp. Ser. 2001, 791, 348-364.
• [8] Fong P.P.: ACS. Symp. Ser. 2001, 791, 264-281.
• [9] Huggett D.B., Khan I.A., Foran C.M. i Schlenk D.: Environ. Pollut. 2003, 121, 199-205.
• [10] Teeter J.S. i Meyerhoff R.D.: Environ. Toxicol. Chem. 2002, 21, 729-736.
• [11] Andreozzi R., Marotta R., Pinto G. i Pollio A.: Wat. Res. 2002, 36, 2869-2877.
• [12] Schroder H.Fr.: Waste Manage. 1999, 19, 111-123.
• [13] Velagaleti R. i Gill M.: ACS Symp. Ser. 2001, 791, 333-345.
• [14] Zwiener, C., Glauner, T. i Frimmel F. H.: J. High Resol. Chromatogr. 2000, 23, (7/8), 474-178.
• [15] Ding W.-H. i Chiang C. C.: Rapid Commun. Mass Spectrom. 2003, 17, 56-63.
• [16] Federle Th.W., Kaiser S.K. i Nuck B.A.: Environ. Toxicol. Chem. 2002, 21, 1330-1337.
• [17] Heberer Th., These A. i Grosch U.A.: ACS Symp. Ser. 2001, 791, 142-155.
• [18] Holtey-Weber R.I., Farber H.A. i Scholer H.F.: Vom Wasserl999, 92, 1-9.
• [19] Holmstrom K., Graslund S., Wahlstrom A., Poungshompoo S., Bengtsson B.-E. i Kautsky N.: Int. J. Food Sci. Tech. 2003, 38, 255-266.
• [20] Hirsch R Temes T.A., Haberer K. i Kratz K. L.: Sci. Total Environ. 1999, 225, 109-118.
• [21] Halling-Sorensen B., Holten Lutzhoft H.C., Andersen H.R. i Ingerslev F.: J. Antimicrob. Chemoth. 2000, 46, 53-58.
• [22] Schwartz Th Kohnen W. i Jansen B., Obst U.: FEMS Microbiol. Ecol. 2003, 43, 325-335.
• [23] Halling-Sorensen B., Nors Nielsen S., Lanzky P.F., Ingerslev F., Holten Lutzhoft H.C. i Jorgensen S.E.: Chemosphere 1998, 36, 357-393.
• [24] Heberer Th.: Toxicol Lett. 2002, 131, 5-17.
• [25] López de Alda M J i Barceló D, Fresenius J. Anal. Chen, 2001, 371, 437-147.
• [26] López de Alda M J Diaz-Cruz S., Petrovic M. i Barcelo D, J. Chromatogr. A 2003,1000, 503-526.
• [27] Petrovic M. E. Lopez de Alda M.J. i Barcelo D, J. Chromatogr. A 2002, 974, 23-51.
• [28] Richardson S. D.: Anal. Chem. 2002, 74, 2719-2742
• [29] Daughton C. G. : ACS. Symp. Ser. 2001, 791, 2-38
• [30] Heberer Th.: J. Hydrol., 2002, 266, 175-189.
• [31] Reddersen K., Heberer T. i Dunnbier U.: Chemosphere, 2002, 49, 539-544
• [32] Holm J. V., Rugge K., Bjerg P. L. i Christensen T. H.: Environ. Sci. Technol. 1995, 29, 1415-1420
• [33] Lee H. B., Peart T. E., Gris G. i Chan J.: Water Qual. Res. J. Canada 2002, 37, 459-472
• [34] Scheytt, T., Grams S., Rejman-Rasiński E., Heberer T. I Stan H. J.: ACS Symp. Ser. 2001, 791, 84-99
• [35] Sacher F., Gabriel S.. Mcizinger M., Stretz A.. Wenz M., Lange F.T., Branch H. J. i Blankenhorn J.: Vom Wasser 2002, 99, 183-196.
• [36] Velagaleti R i Gill M.: ACS Symp. Ser. 2001, 791, 320-332.
• [37] Snyder S.A., Keith T.L., Verbrugge D. A., Snyder E. M., Gross T. S., Kannan K.. Giesy J. P.: Environ. Sci. Technol. 1999, 33, 2814-2820.
• [38] Schnick R.A.: Aquaculture 2001, 196, 277-288.
• [39] Alder A.C., McArdell C.S., Golet E.M., Ibric S., Molnar E., Nipales N.S. i Giger W.: ACS. Symp. Ser. 2001, 791, 56-69.
• [40] Boyd G.R. i Grimm D.A.: Ann. N.Y. Acad. Sci. 2001, 948, 80-89.
• [41] Graslund S. i Bengtsson B.-E.: Sci. Total Environ. 2001, 280, 93-131.
• [42] Graslund S., Holmstrom K. i Wahlstrom A.: Mar. Pollut. Bull. 2003, 46, 81-90.
• [43] Velagaleti R., Bums P. K., Gill M. i Prothro J.: Environ. Health Persp. 2002, 110, 213-220.
• [44] Gibiński K.: Farmacja i przemysł farmaceutyczny. Wykład wygłoszony w trakcie Sesji Naukowej z okazji XXX-lecia Wydziału Farmaceutycznego Śląskiej Akademii Medycznej 29.09.2001 (http.//biblioteka.slam.katowice.pl/Biu301.htm)
• [45] Zejc A. i Gorczyca M.: Chemia Leków, PZWL, Warszawa 1998.
• [46] Garavito M.R.: Świat Nauki, 1999, (7), 80.
• [47] Gergov M., Robson J.N., Ojanpera I., Heinonen O.P. i Vuori E.: Forensic Sci. Inter. 2001.121, 108-115.
• [48] Chen C.W.: IOS Press 2002, 37-48.
• [49] Newsweek (Polska) 18.11.2001.
• [50] Alcock R.E., Sweetman A. i Jones K.C.: Chemosphere 1999, 38, 2247-2262.
• [51] Jones O.A.H., Voulvoulis N. i Lester J.N.: Wat. Res. 2002, 36, 5013-5022.
• [52] Hinson J.A., Pumford N.R. i Nelson S.D.: Drug Met. Rev. 1994, 26, 395-412.
• [53] Jorgensen S.E. i Halling-Sorensen B.: Chemosphere 2000, 40, 691-699.
• [54] Daughton C.G. i Temes A.Th.: Environ. Health Persp. 1999, 107, 907-938.
• [55] Petrovic M., Barcelo D., Diaz A. i Ventura F.: J. Am. Soc. Mass Spectrom. 2003, 14, 516-527.
• [56] Hogenboom A.C., Niessen W.M.A. i Brinkman U.A.Th.: J. Chromatogr. A 1998, 794, 201-210.
• [57] Coille I., Reder S., Bucher S. i Gauglitz G.: Biomol. Eng. 2002, 18, 273-280.
• [58] Śliwka-Kaszyńska J., Kot-Wasik A. i Namieśnik J.: Crit. Rev. Environ. Sci. Technol. 2003, 33,31-44-
• [59]Golet M. E., Alder A. C., Hartmann A., Ternes T. I Giger W.: Anal. Chem. 2001, 73. 3632-3638.
• [60] Ternes T.A.: Trends Anal. Chem. 2001, 20, 419-434.
• [61] Ternes T., Bonerz M. i Schmidt T.: J. Chromatogr. A 2001, 938, 175-185.
• [62] Hirai T., Matsumoto S. i Kishi I.: J. Chromatogr. B 1997, 692, 375-388
• [63] Ahrer W., Scherwenk E. I Buchberger W.: J. Chromatogr. A 2001, 910, 69-78
• [64] Ollers S., Singer H.P., Fassler P i Muller S. R.: J. Chromatogr. A 2001, 911, 225-234
• [65] Miao X-S., Koenig B. G. i Metcalfe C. D.: J. Chromatogr. A 2001, 952, 131-138
• [66] Ternes T. A., Meisenhemer M., Mcdowell D., Sacher F., Brauch H. J., Haist-Gulde B., Preuss G., Wilme U. i Zulei-Seibert N.: Environ. Sci. Technol. 2002, 36, 3855-3863
• [67] Weigel S., Kuhlmann J. i Huhnerfuss H.: Sci. Total Environ. 2002, 295, 131-141
• [68] Buser H. R., Muller M. D. i Theobald N.: Environ. Sci. Technol 1998, 32, 188-192
• [69] Hirsch R., Ternes T. A., Haberer K., Mehlich A., Ballawanz F. i Kratz K. L.: J. Chromatogr. A 1998, 815, 213-223
• [70] Ternes T.A., Andersen H., Gilberg D. i Bonerz M.: Anal. Chem 2002, 74, 3498-3504
• [71] Lopez de Alda M. J. i Barcelo D.: J. Chromatogr. A 2001, 938, 145-153
• [72] Diaz A. i Ventura F.: Anal. Chem. 2002, 74, 3869-3876.
• [73] McLachlan, J.A., Guilletle LJ. Jr., Iguchi T. i Toscano W.A. Jr.: Ann. New York Acad. Sci. 2001, 948, 153
• [74] Stumpf M., Temes Th. A., Haberer K. i Baumann W.: Vom Wasser 1998 91, 291-303
• [75] Winkler M., Lawrence J.R. i Neu T.R.: Wat. Res. 2001, 35, 3197-3205
• [76] Buser H.R., Poiger Th. i Miiller M.D.: Environ. Sci. Technol. 1998, 32, 3449-3456.
• [77] Meisenhiemer M. i Temes T.A.: Vom Wasser 2000, 94, 203-212.
• [78] Lindsey M.E., Meyer M. i Thurman E.M.: Anal. Chem. 2001, 73, 4640-4646.
• [79] Farre M., Ferrer I., Ginebreda A., Figueras M., Olivella L., Tirapu L., Vilanova M. i Barcelo D.: J. Chromatogr. A 2001, 938, 187-197.
• [80] Sorensen L.K. i Hansen H.: J. Liq. Chromatogr. R. T. 2002, 25 (7), 1063-1075.
• [81] Hartig C., Storm T. i Jekel M.: J. Chromatogr. A 1999, 854, 163-173.
• [82] Klimes J., Sochor J. i Kriz J.: Il Farmaco 2002, 57, 117-122.
• [83] Kunkel A., Gunter S. i Watzig H.: J. Chromatogr. A 1997, 768, 125-133.
• [84] Ying Guang-Guo, Kookana R. S. i Chen Z.: J. Environ. Sci. Health, B 2002, 37, 225-234.
• [85] Simmons B.R. i Stewart J.T.: J. Chromatogr. B 1997, 688, 291-302.
• [86] Kolpin D.W., Furlong E.T., Meyer M.T., Thurman E.M., Zaugg S.D., Barber L.B. i Buxton H.T.: Environ. Sci. Technol 2002, 36, 1202-1211.
• [87] Ariese F., Ernst W. H. O. i Sijm D. T. H. M.: Environ. Toxicol. Pharm. 2001, 10, 65-80.
• [88] Gelpi E.: J. Chromatogr. A 1995, 703, 59-80.
• [89] Jeannot R., Sabik H„ Sauvard E., Dagnac T. i Dohrendorf K.: J. Chromatogr. A 2002, 974, 143-159.
• [90] Kim Y., Park S., Park J. i Lee W.: J. Chromatogr. A 1995, 689, 170-174.
• [91] Meyer M.T., Bumgarner J.E., Vams Jerry L., Daughtridge J.V., Thurman E.M. i Hostetler, Kenneth A.: Sci. Total Environ. 2000, 248, 181-187.
• [92] Temes T.A., Brenner-Weib G., Eggert T., Muller J., Kirschhofer F., Nusser M., Wilken R.-D. i Obst U.: Vom Wasser 1999, 93, 255-263.
• [93] Temes Th. A., Hirsch R., Mueller J. i Haberer K.: Fresenius J Anal Chem 1998, 362, 329-340.
• [94] Meesters R.J.W. i Schroder YH.Fr.: Anal. Chem. 2002, 74, 3566-3574.
• [95] Murahashi T., Sasaki S. i Nakajima T.: J. Health Sci. 2003, 49, 72-75.
• [96] McAvoy D.C., Schatowitz B., Jacob M., Hauk A. i Eckhoff W.S.: Environ. Toxicol. Chem. 2002, 21, 1323-1329.
• [97] Zafra A., Olmo M., Suarez B., Hontoria E., Navalon A. i Vilchez J. L.: Wat. Res. 2003, 37, 735-742.
• [98] Buser H. R., Poiger Th. i Muller M.D.: Environ. Sci. Technol. 1999, 33, 2529-2535.
• [99] Lauden D. i Handley A.: Anal. Chem. 2000, 72, 3922-3926.
• [100] Muljono R. A., Darsono F. L., Scheffer J. J. C. i Verpoorte R.: J. Chromatogr. A 2001, 927, 39-45.
• [101] Matsuya T., Hoshino N., Ogasawara M., Harita T. i Arao S.: Environ. Sci. 2002, 9, 393-404.
• [102] Mays D. C., Sharp D. E., Beach C. A.. Kershaw R. A., Blanchine J. R. i Gerber N.: J. Chromatogr. 1984, 311, 301-309.
• [103] Delepee R., Maume D., Le Bizec B. i Pouliquen H.: J. Chromatogr. B 2000, 748, 369-381.
• [104] Hektoen H., Berge J.A., Hormazabal V. i Yndestad M.: Aquaculture 1995, 133, 175-184.
• [105] Ahrer W. i Buchberger W.: Amer. Lab. 2001, 12, 31-35.
• [106] Baronti C., Curini R., D’Ascenzo G., Corcia A., Gentili A. i Samperi R.: Environ. Sci. Technol. 2000, 34, 5059-5066.
• [107] Ternes T.A.: Wat. Res. 1998, 32, 3245-3260.
• [108] Mohle E., Horvath S., Merz W. i Metzger J. W.: Vom Wasser 1999, 92, 207-223.
• [109] Stumpf M., Ternes Th. A., Wilken R.D., Rodrigues S.W. i Baumann W.: Sci. Total Environ. 1999,225, 135-141.
• [110] Sedlak D.L., Gray J.L. i Pinkston K.E.: Environ. Sci. Technol. 2000, 1, 509-515.
• [111] Rodryguez I., Quintana J.B., Carpinteiro J., Carro A.M.,. Lorenzo R.A. i Cela R.: J. Chromatogr. A 2003, 985, 265-274.
• [112] Golet E.M., Alder A.C. i Giger W.: Environ. Sci. Technol. 2002, 36, 3645-3651.
• [113] Jolibois B., Guerbet M. i Vassal S.: Arch. Environ. Contam. Toxicol. 2002, 42, 137-144.
• [114] Koutsouba V., Heberer Th., Fuhrmann B., Schmidt-Baumler K., Tsipi D. i Hiskia A.: Chemosphere 2003, 51, 69-75.
• [115] Kiimmerer K.: Chemosphere 2001, 45, 957-969.
• [116] Patterson D.B., Brumley W.C., Kelliher V. i Ferguson P.L.: Amer. Lab. 2002, (34), 20-28.
• [117] Lambropoulou D. A., Giokas D.L., Sakkas V. A., Albanis T. A. i Karayannis M. I.: J. Chromatogr. A 2002, 967, 243-253.
• [118] Tixier C., Singer H., Oellers S. i Muller S.R.: Environ. Sci. Technol. 2003, 37, 1061-1068.
• [119] Isobe T., Shiraishi H., Yasuda M., Shinoda A., Suzuki H. i Morita M.: J. Chromatogr. A 2003, 984, 195-202.
• [120] Moeder M., Schrader S., Winkler M. i Popp P.: J. Chromatogr. A 2000, 873, 95-106.
• [121] Kuch M. H. i Ballschmiter K.: Environ. Sci. Technol. 2001, 35, 3201-3206.
• [122] Xiao X.-Y, McCalley D. V. i McEvoy J.: J. Chromatogr. A 2001, 923, 195-204.
• [123] Snyder S. A. i Kelly K. L.: ACS Symp. Ser. 2001, 791, 116-139.
• [124] Kuch M.H. i Ballschmiter K.: Fresenius J. Anal. Chem. 2000, 366, 392-395.
• [125] Sacher F., Lange F. T. i Brauch H. J.: J. Chromatogr. A 2001, 938, 199-210.
• [126] Durhan E. J., Lambright C., Wilson V., Butterworth B. C., Kuehl D. W., Orlando E. F., Guillette L. J. Jr, Gray L. E. i Ankley G. T.: Environ. Toxicol. Chem. 2002, 21, 1973-1976.
• [127] Gardinali P. R. i Zhao X.: Environ. Int. 2002, 28, 521-528.
• [128] Golet E. M., Strehler A., Alder A. C. i Giger W.: Anal. Chem. 2002, 74, 5455-5462.
• [129] Valentini F., Compagnone D., Gentili A. i Palleschi G.: Analyst 2002, 127, 1333-1337.