Rola Stanisława Tomkowicza w rozwoju polskiej teorii i praktyki konserwatorskiej

• Autorzy: Czubiński J.

Warianty tytułu

EN

Stanisław Tomkowicz contribution to the development of Polish theory and practice in monuments' conservation

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Praca jest próbą umiejscowienia postaci Stanisława Tomkowicza w kontekście ewolucji polskiej myśli konserwatorskiej. Rozpoczął on działalność na tym polu w latach osiemdziesiątych XIX stulecia, zakończył w trzydziestych XX w. Był świadkiem co najmniej dwóch epok w konserwacji zabytków. Przy naturalnej ewolucji jego poglądów widać jednocześnie zdumiewającą trwałość zapatrywań na podstawowe zasady konserwacji. Od początku naszego stulecia zaczęły się one zdecydowanie różnić od obowiązującej w Europie doktryny. Sprowadzały się do poglądu o prymacie czynnika emocjonalnego nad naukowym w praktyce ochrony zabytków. Podstawą takiej postawy był szacunek dla wartości narodowo-patriotycznych drzemiących w każdym obiekcie zabytkowym. Analiza jego dokonań pozwala sformułować wniosek, iż Tomkowicz był współtwórcą "krakowskiej szkoły konserwacji" jako specyficznego, regionalnego zjawiska, a zarazem prekursorem tendencji znanych później pod pojęciem "polskiej szkoły konserwacji zabytków".Był on zarówno praktykiem, jak i wybitnym teoretykiem w dziedzinie ochrony zabytków. Tam, gdzie nie ograniczały go względy patriotyczne, można sytuować go w czołówce europejskiej progresywnej myśli konserwatorskiej. Świadomie jednak, ulegając emocjom narodowym, w praktyce konserwatorskiej wybrał drogę pośrednią, która zapewniła mu istotne miejsce w rozwoju polskiej konserwacji zabytków.

EN

The paper is an attempt to establish the role of Stanisław Tomkowicz in the context of the evolution of the polish conservation ideas. He began his activity in the 1880s and ended in the 1930s. He witnessed at least two epochs in the conservation of monuments. Aside from the natural evolution of his views, a stunning persistence of his basic principles of conservation can be seen. From the beginning of the XX century his principles started to differ from the ones accurate in the rest of Europe. They concluded in the superiority of the emotional factor in the conservation practice over the scientific one. It was based on the respect for the national and patriotic values present in every monument. The analysis of Tomkiewicz's work formulates a conclusion that he was a co-author of "the Kraków school of conservation" as a specific, regional phenomenon, as well as a precursor of the tendency later known as "the Polish school of conservation of monuments".He was an outstanding theorist, but he also practiced his conservation ideas. Apart from where he was restricted by patriotic regards, his work can be placed in the leading position of the European progressive conservation ideas. Consciously, submitting national emotions in the conservation practice, he chose a middle way, which guaranteed him an important place in the evolution of the polish conservation of monuments.

Słowa kluczowe

PL

konserwacja zabytków; polska szkoła konserwacji zabytków; Tomkowicz Stanisław

EN

conservation of monuments; Polish school of conservation of monuments; Tomkowicz Stanisław

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: Czasopismo Techniczne. Architektura
• Rocznik: 2005
• Tom: R. 102, z. 13-A
• Strony: 27--45
• Opis fizyczny: Bibliogr. 34 poz.

Twórcy

autor

Czubiński J.

• Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Wydział Architektury, Politechnika Krakowska

Bibliografia

• A. Majewski, Wawel. Dzieje i konserwacja, Warszawa 1993.
• A. Szyszko-Bohusz, Stosunek sztuki nowoczesnej do konserwacji zabytków, [w:] Rocznik Architektoniczny, Lwów, t. I:1912-1913.
• A. Szyszko-Bohusz, Wnętrza wawelskie, [w:] Rzeczy Piękne, R. I: 1918, t. I.
• J. Frycz, Modernizm i konserwacja zabytków, [w:] Sztuka około 1900, Warszawa 1969.
• J. Kieszkowski, Mowa powitalna, [w:] Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Miłośników Ojczystych Zabytków w Krakowie w dniach 3 i 4 lipca 1911 r., Kraków 1912.
• J. Muczkowski, Stan dzisiejszy nauki o konserwacyi zabytków, [w:] Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Miłośników Ojczystych Zabytków w Krakowie w dniach 3 i 4 lipca 1911 r., Kraków 1912, s. 15.
• J. Remer, Drogi konserwatorstwa polskiego, Ochrona Zabytków nr 2, 1966, s. 87.
• Kronika Krakowska, Józefa Czecha Kalendarz Krakowski 1908.
• Kronika Krakowska, Opieka nad zabytkami, [w:] Józefa Czecha Kalendarz Krakowski 1906.
• List L. Pinińskiego do Tomkowicza z dn. 16 styczna 1931 r., sygn.: MNK VIII R, 620a 5348.
• List S. Odrzywolskiego do Tomkowicza z dn. 8 września 1905 r., Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, sygn.: MNK VIII R 620a 5344.
• List T. Stryjeńskiego do W. Jastrzębowskiego z dn. 10 lipca 1929 r.; Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, sygn.: MNK VIII R 220a 5357.
• M. Porębski, Malowane dzieje, Warszawa 1962.
• Odręczna notatka Tomkowicza zatytułowana Jaka zasada?, bez daty, Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, sygn.: MNK VIII R 620a 5371.
• P. Krakowski, Teoretyczne podstawy architektury wieku XIX, Kraków 1979.
• P. Krakowski, Wątki znaczeniowe w architekturze wieku XIX, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki, XI, Kraków 1973, s. 63-80.
• P. Krakowski, Z zagadnień architektury XIX w. Historyzm i eklektyzm, [w:] Sztuka 2 połowy XIX wieku, Warszawa 1973.
• Posiedzenie Komitetu Lokalnego w dn. 24 września 1929 r., Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, sygn.: MNK VIII R 620a 5291.
• S. Tomkowicz, Jak restaurować zamek Wawelski, Kraków 1929.
• S. Tomkowicz, Katedra na Wawelu i jej obecna restauracja, Kraków 1901.
• S. Tomkowicz, Nieco o zabytkach krakowskich, ich miłośnikach i ich niszczycielach, Kraków 1887.
• S. Tomkowicz, Piękność miast i jej ochrona, Kraków 1909.
• S. Tomkowicz, Reforma konserwatorstwa zabytków sztuki w Galicji, Kraków 1886.
• S. Tomkowicz, Zabytki budownictwa miasta Krakowa. Szpital św. Ducha, Kraków 1892.
• S. Tomkowicz, Znaczenie zabytków sztuki, Kraków 1928.
• S. Tomkowicz, J. Łepkowski, Przegląd Polski, R. 28:1894, t. 110, s. 334.
• Sprawozdanie Szyszko-Bohusza z podróży w okresie 13.07-5.09.1930 r., adresowane do Ministerstwa Robót Publicznych, Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, sygn. MNK VIII R 620a 53448.
• T. Stryjeński, O wnętrzach Wawelu, Czas nr 136, 1930.
• W. Terlecki, Zamek królewski na Wawelu i jego restauracja, Kraków 1933.
• Wypowiedź Szyszko-Bohusza na posiedzeniu Komitetu Lokalnego w dn. 1 kwietnia 1927 r., Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, sygn.: PZS-I-97.
• Wypowiedź Szyszko-Bohusza na posiedzeniu Komitetu Wawelskiego w dn. 9.09.1927 r., Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, sygn.: MNK VIII R 220a 5291.
• Wystąpienie Dvoraka na posiedzeniu Centralnej Komisji w dn. 21 maja 1908 r., [w:] A. Majewski, Wawel. Dzieje i konserwacja, Warszawa 1993.
• Z. Ostrowska-Kębłowska, Problem historyzmu w badaniach nad architekturą XIX w., [w:] Myśl o sztuce, Warszawa 1976.
• Z protokołów posiedzeń Grona, posiedzenie w dn. 21 czerwca 1908 r., Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. 3, s. 303.

Uwagi

PL

Artykuł jest zmodyfikowanym fragmentem niepublikowanej pracy doktorskiej autora pt. „Wpływ Stanisława Tomkowicza na polską teorią i praktyką konserwacji zabytków" obronionej w 1994 r. na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Promotorem pracy był profesor Andrzej Kadłuczka, a jej recenzentami profesorowie Edmund Małachowicz i Wiktor Zin.