Changes of springs' yield of Lublin Upland and Roztocze Region in 1998-2008

• Autorzy: Michalczyk Z. , Chmiel S. , Głowacki S. , Zielińska B.

Warianty tytułu

PL

Zmiany wydajności źródeł Wyżyny Lubelskiej i Roztocza w latach 1998-2008

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Lublin Upland and Roztocze region are known for the occurrence of a large number of springs of high yield. These springs are fed mainly from Cretaceous or Tertiary water-bearing horizon. In order to determine variability of springs' yield, 61 selected springs were analysed in spring periods of the years 1998-2008. Collected hydrometric materials allowed for comparing average and extreme yield values of springs in various physiographic regions within the period of 11 years. Average value was 76.1 dm³ ·s-¹, while the mean of the minimal yields was 44.7 dm³ ·s-¹ and of the maximal - 132.7 dm³ ·s-¹. Coefficient of irregularity of the springs' yield ranged from 1.5 to 5.0, which may lead to the conclusion that the springs' yield is constant or varies slightly. In some cases the irregularity was higher but it was determined by hydrogeological, meteorological and local factors.

PL

W latach 1998-2008 wykonywano w okresach wiosennych pomiary wydajności 61 charakterystycznych źródeł Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Jest to obszar występowania najwydajniejszych, poza regionem tatrzańskim, źródeł w Polsce. Zebrane materiały hydrometryczne świadczą o istotnym regionalnym zróżnicowaniu warunków zasilania rzek wodami podziemnymi. Tylko pośrednio wskazują na zmienność warunków hydrogeologicznych regionu, którego cechą jest występowanie wydajnych żródeł o wydajności dochodzącej nawet do 400 dm³ ·s-¹. Wydajność źródeł w znacznym stopniu decyduje o zasobności w wodę rzek, które w okresie bezopadowym są zasilane wyłącznie z zasobów podziemnych. Minimalne odpływy jednostkowe ze zlewni rzek wyżynnych praktycznie nie zmniejszają się poniżej 1 dm³ ·s-¹ ·km-², co wskazuje na znaczne zasoby wód podziemnych. Zebrane jednorodne materiały hydrometryczne umożliwiają porównanie wydajności średnich i skrajnych w okresie 11 lat na zróżnicowanym fizjograficznie obszarze Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Średnia wydajność 61 mierzonych źródeł wynosiła 76,1 dm³ ·s-¹, natomiast średnia z minimalnych wydatków zmniejszyła się do 44,7 dm³ ·s-¹, a z maksymalnych zwiększyła do 132,7 dm³ ·s-¹. Zatem średni współczynnik nieregularności wydatku mierzonych źródeł wynosi tylko 3,0. Corocznie mierzone źródła dostarczały łącznie 4600 dm³ ·s-¹ wody. W 2000 r., gdy stany wody podziemnej były wysokie, łączna wydajność osiągnęła 7400 dm³ ·s-¹, a w 2004 r. obniżyła się do 3500 dm³ ·s-¹. W pierwszych latach pomiarów - do 2000 r. - wydajność źródeł się zwiększała. W następnych latach utrzymywała się ona na poziomie wartości średnich z wielolecia. Współczynnik nieregularności wydajności źródeł przyjmował przeważnie wartości w zakresie 1,5-5,0, w związku z czym można zaliczyć badane źródła do grupy wypływów o stałej i mało zmiennej wydajności. W kilku przypadkach nieregularność wydatku źródeł była większa, o czym decydowały warunki hydrogeologiczne i meteorologiczne oraz czynniki lokalne, między innymi związane z gospodarczym wykorzystaniem wody.

Słowa kluczowe

EN

springs; yield; rregularity of yield; Lublin Upland and Roztocze Region

PL

nieregularność wydajności; wydajność; Wyżyna Lubelska i Roztocze; źródła

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Journal of Water and Land Development
• Rocznik: 2008
• Tom: no. 12
• Strony: 113--126
• Opis fizyczny: Bibliogr. 31 poz., rys.

Twórcy

autor

Michalczyk Z.

autor

Chmiel S.

autor

Głowacki S.

autor

Zielińska B.

• University Maria Curie-Skłodowska, Department of Hydrography, ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin , Poland,

Bibliografia

• 1. Budowa geologiczna Polski. T. 7. Hydrogeologia, (Geologic structure of Poland. Vol. 7. Hydrogeology), 1991. Ed. J. Malinowski. Warszawa, Wydaw. Geol.: 275.
• 2. CHAŁUBIŃSKA A., WILGAT T., 1954. Podział fizjograficzny województwa lubelskiego. (Physiographic division of the Lublin voivodship). Przew. V Ogólnop. Zjazdu PTG. Lublin: 3-44.
• 3. CZARNECKA H., 1965: Obserwacje i pomiary źródeł. (Observations and measurements of springs). Prace i Studia Kom. Inż. i Gosp. Wodnej, 7: 215-221.
• 4. DOBORZYŃSKI S., 1896. Przyczynek do wyjaśnienia sposobu powstania źródeł żelazistych w okolicach Lublina. (Contribution to the explanation of the origin of ferrous springs near Lublin). Pamiętnik Fizjograf. 14, 2: 13-15.
• 5. JAHN A., 1956. Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. (Lublin Upland. Relief and the Quaternary). Prace Geogr. IG PAN, 7: 453.
• 6. JANIEC B., 1984. Wody podziemne w strefie południowo-zachodniej krawędzi Wyżyny Lubelskiej. (Ground waters at the south-western edge of Lublin Upland). Warszawa, Wydaw. Geol.: 137.
• 7. JANIEC B., MICHALCZYK Z., 1986. Charakterystyka wybranych źródeł Roztocza Zachodniego i południowo-zachodniej krawędzi Wyżyny Lubelskiej. W: Rozwój regionalnych badań hydrogeologicznych w Polsce. (Characteristics of selected springs of Roztocze Zachodnie and south-western edge of Lublin Upland. In: Development of regional hydrogeological studies in Poland). Kraków, Wydaw. AGH: 209-217.
• 8. JANIEC B., MICHALCZYK Z., 1988. Wybrane problemy krenologiczne Roztocza Zachodniego. W: Badania hydrograficzne w poznawaniu środowiska. (Selected problems of krenology in Zachodnie Roztocze. In: Hydrographic studies in environmental recognition). Lublin, Wydaw. UMCS: 173-206.
• 9. JANIEC B., MICHALCZYK Z., 1991. Wydajność i skład chemiczny wód największych źródeł Roztocza i Wyżyny Lubelskiej. W: Współczesne problemy hydrogeologii. (The efficiency and chemical composition of waters from the largest springs of Roztocze and Lublin Upland. In: Current problems of hydrogeology). Warszawa, Wydaw. SGGW-AR: 134-139.
• 10. KRISZTAFOWICZ N.I., 1902. Gidro-geologičeskoe opisane teritorii goroda Ljublina i jego okresnostej. (Hydrogeologic description of Lublin and its surroundings). Warszawa: 293.
• 11. MALINOWSKI J., 1974. Hydrogeologia Roztocza Zachodniego. (Hydrogeology of Zachodnie Roztocze). Prace Hydrogeol., spec., 6.
• 12. MARUSZCZAK H., 1972. Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie. W: Geomorfologia Polski. T. 1. (Lublin-Wołyń Uplands. In: Geomorphology of Poland. Vol. 1). Warszawa: 340-384.
• 13. MICHALCZYK Z., 1982. Charakterystyka hydrogeologiczna dorzecza Łady. Z badań hydrogeologicznych w Polsce. T. 6. (Hydrogeologic characteristics of the Łada catchment basin. From hydrogeological studies in Poland. Vol. 6). Biuletyn IG 339: 109-161.
• 14. MICHALCZYK Z., 1983a. Źródła Sanny w Wierzchowiskach. (Springs of the Sanna in Wierzchowiska). Ann. UMCS, B, 35/36: 175-192.
• 15. MICHALCZYK Z., 1983b. Charakterystyka hydrologiczna źródła w Szczebrzeszynie. (Hydrologic characteristics of a spring in Szczebrzeszyn). Ann. UMCS, B, 35/36, 1: 93-207.
• 16. MICHALCZYK Z., 1986. Warunki występowania i krążenia wód na obszarze Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. (The occurrence and cycling of waters on Lublin Upland and Roztocze). Lublin, Wydaw. UMCS: 195.
• 17. MICHALCZYK Z., 1988. Źródła Białej Łady w okolicy Goraja. (Springs of the Biała Łada near Goraj). Ann. UMCS, B, 36/36: 267-287.
• 18. MICHALCZYK Z., CHMIEL S., GŁOWACKI S., ZIELIŃSKA B., 2004. Zmiany wydajności i chemizmu wód źródeł Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. (Changes in the efficiency and chemical composition of spring waters on Lublin Upland and Roztocze). Ann. UMCS, B, 59: 107-122.
• 19. MICHALCZYK Z., REDEROWA E., 1992. Charakterystyka hydrologiczna źródeł okolic Zakrzówka. (Hydrologic characteristics of springs near Zakrzówek). Ann. UMCS, B, 44/45: 169-186.
• 20. MICHALCZYK Z., TURCZYŃSKI M., 1999. Charakterystyka hydrologiczna źródeł w Wąwolnicy na Wyżynie Lubelskiej. (Hydrologic characteristics of springs in Wąwolnica on Lublin Upland). Ann. UMCS, B, 54: 217-234.
• 21. MICHALCZYK Z., WILGAT T., 1998. Stosunki wodne Lubelszczyzny. (Water relations in the Lublin region). Lublin, Wydaw. UMCS.
• 22. POŻARYSKI W., 1974. Obszar świętokrzysko-lubelski. W: Budowa geologiczna Polski. T. 4. Tektonika. (Świętokrzysko-lubelski region. In: Geologic structure of Poland Vol. 4. Tectonics). Cz. 1: 314-362.
• 23. REDEROWA E., 1965. Źródła Bystrzycy Lubelskiej. (Springs of the Bystrzyca Lubelska). Ann. UMCS, B, 18: 229-244.
• 24. REDEROWA E., 1971. Występowanie źródeł na Wyżynie Lubelskiej i w obszarach przyległych. (The occurrence of springs on Lublin Upland and in nearby areas). Prz. Geogr., 43, 3: 355-360.
• 25. Strategia wykorzystania i ochrony wód w dorzeczu Bystrzycy, (The strategy of water protection and utilisation in the Bystrzyca catchment basin), 1997. Ed. Z. Michalczyk. Lublin, Wydaw. UMCS: 192.
• 26. WILGAT T., 1968. Przeglądowa mapa hydrogeograficzna województwa lubelskiego. (Survey hydrogeographic map of the Lublin voivodship). Ann. UMCS, B, 20: 223-242.
• 27. WILGAT T., 1970. Kontrowersja na temat sposobu występowania wód w kredzie lubelskiej. (Controversy on the way of occurrence of waters in the Lublin Cretaceous deposits). Prz. Geogr., 42, 1: 57-68.
• 28. WYRWICKA K., 1977. Wykształcenie litologiczne i węglanowe surowce skalne mastrychtu lubelskiego. Z badań złóż surowców skalnych w Polsce. T. 9. (Lithologic formation and carbonate rocks of the Lublin Mastricht. From studies of rock deposits in Poland. Vol. 9). Biul. IG, 299: 5-98.
• 29. Źródła zachodniej części Wyżyny Lubelskiej, (Springs of the western part of Lublin Upland), 1993. Ed. Z. Michalczyk. Lublin, Wydaw. UMCS: 199.
• 30. Źródła Roztocza. Monografia hydrograficzna, (Springs of Roztocze. Hydrographic monograph), 1996. Ed. Z. Michalczyk. Lublin, Wydaw. UMCS: 200.
• 31. Źródła Wyżyny Lubelskiej i Roztocza, (Springs of Lublin Upland and Roztocze), 2001. Ed. Z. Michalczyk. Lublin, Wydaw. UMCS: 298.