Azotany w wodach jurajskiego piętra wodonośnego w rejonie Olkusza

• Autorzy: Żurek A. , Czop M. , Motyka J.

Warianty tytułu

EN

Nitrate in groundwater of the Jurassic aquifer in Olkusz region (southern Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Jurajskie piętro wodonośne stanowi w rejonie badań Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) 326. Jest on zlokalizowany w utworach węglanowych jury górnej. Z analizy warunków przepływu wód podziemnych w GZWP 326 w rejonie Olkusza wynika, że jakość wód jurajskiego piętra wodonośnego wpływa na kształtowanie się chemizmu wód w pozostałych piętrach wodonośnych. Wody GZWP 326 są drenowane licznymi źródłami i eksploatowane ujęciami. Analizy składu chemicznego wód wskazują, że głównym wskaźnikiem degradacji jakości są jony azotanowe. Reżim źródeł (wahania wydajności i temperatury) świadczy o lokalnym drenażu, a jakość wód ze źródeł odzwierciedla zmienny charakter zagospodarowania terenu. Chemizm wód podziemnych eksploatowanych ujęciami obrazuje jakość wód głębszego krążenia i zmienność w skali regionalnej. Na podstawie analizy zmienności stężeń azotanów w czasie, zarówno w źródłach jak i ujęciach, oceniono tendencje tych zmian.

EN

Jurassic aquifer represents the Major Groundwater Basin (MGWB) 326 which is located in Upper Jurassic carbonate rocks. The hydrodynamic conditions in the Jurassic aquifer are very complex, with different types of hydraulic connections with neighbouring aquifers. Therefore the quality of the Jurassic aquifer has affected groundwater quality in Quaternary and Triassic rocks. Nitrates have been the main indicator of groundwater contamination. The regime of springs located in the study area (high fluctuation of discharge and temperature) indicates local drainage. The quality of spring-water has reflected the land use of spring recharge area. The chemistry of deep well-water has shown the quality variation of regional flow system water. Nitrate variability in spring-water (period 2001-2008) and in well-water (1995-2007) has indicated the regional trends of groundwater quality changes in the Jurassic aquifer near Olkusz.

Słowa kluczowe

PL

azotany; jakość wód podziemnych; źródła; piętro jurajskie; GZWP 326; rejon Olkusza

EN

nitrate; groundwater quality; springs; Jurassic aquifer; MGWB 326; Olkusz region

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2010
• Tom: T. 36, z. 1
• Strony: 109--134
• Opis fizyczny: Bibliogr. 40 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Żurek A.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Czop M.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Motyka J.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• Adamczyk A.F., 1990. Wpływ górnictwa rud cynku i ołowiu w rejonie olkuskim na wody podziemne i powierzchniowe. Zeszyty Naukowe AGH, 1368, Sozologia i Sozotechnika, 32, 41–56.
• Adamczyk A.F., Duda R., Haładus A. & Motyka J., 1997a. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Olkusz (945). PIG, Warszawa.
• Adamczyk A.F., Duda R., Haładus A. & Motyka J., 1997b. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Ogrodzieniec (913). PIG, Warszawa.
• Adamczyk Z. & Motyka J., 1997. Wstępna ocena infiltracji wód z rzeki Białej Przemszy i jej dopływów. W: Materiały 3. i 4. Międzynarodowej Szkoły Ochrony Przyrody Obszarów Krasowych, Palava 11–15.09.1995, Smoleń 03–06.09.1996, Wyd. Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, Dąbrowa Górnicza, 61–70.
• Adamczyk Z. & Motyka J., 2000a. Rozwój dopływów do kopalń rud cynku i ołowiu w rejonie Olkusza. Przegląd Geologiczny, 48, 2, 171–175.
• Adamczyk Z. & Motyka J., 2000b. Wpływ wysokich opadów w lipcu 1997 roku na zawodnienie olkuskich kopalń rud cynku i ołowiu. Prace Naukowe UŚ, 1922, Kras i Speleologia, 10 (XIX), 45–66.
• Baścik M., Chełmicki W. (red.), Korska A., Pociask-Karteczka J. & Siwek J., 2001. Źródła Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej. Zmiany w latach 1973–2000. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• Bielec B., 1999. Własności hydrogeologiczne przestrzeni porowej skał zwięzłych w Polsce. Wydział GGiOŚ AGH, Kraków (praca doktorska).
• Burzewski W., 1969. Strukturalne warunki jury olkusko-wolbromskiej jako brzegowe dla hydrodynamiki złóż naftowych niecki nidziańskiej. Prace Geologiczne PAN, 61, 1–85.
• Choquette P.W. & Pray L.C., 1970. Geologic nomenclature and classification of porosity in sedimentary carbonates. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 54, 2, 207–250.
• Dynowska I., 1983. Źródła Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 11, 1–244.
• Goc P., Górny A., Klojzy-Karczmarczyk B. & Motyka J., 2000. Azotany w wodach jaskiń południowej części Wyżyny Krakowskiej, Prace Naukowe UŚ, 1922, Kras i Speleologia, 10 (XIX), 67–83.
• Haładus A., Kulma R. & Szczepańska J., 2001. Badania modelowe zmian stosunków wodnych w warunkach likwidacji olkuskich kopalń rud Zn-Pb. Archiwum Zakładu Hydrogeologii i Ochrony Wód, Wydział GGiOŚ AGH, Kraków.
• Kania J., 2002. Wpływ likwidacji kopalń odkrywkowych siarki na zmiany stosunków wodnych w ich otoczeniu. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 403, 5–61
• Kleczkowski A.S., 1972. Wody powierzchniowe i podziemne Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 1, 31–67.
• Krajewski S. & Motyka J., 1999. Model sieci hydraulicznej w skałach węglanowych w Polsce. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 388, 115–138.
• Krawczyk W.E., Opołka-Gądek J., & Tyc A., 1991. Zanieczyszczenia wód podziemnych Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej związkami azotu. Kształtowanie Środowiska Geograficznego i Ochrona Przyrody na Obszarach Uprzemysłowionych i Zurbanizowanych, Katowice – Sosnowiec, 1, 27–33.
• Krawczyk W.E., Pulina M. & Tyc A., 1990. Zmiany położenia zwierciadła i degradacja jakości wód podziemnych w utworach jurajskich rejonu olkuskiego. Zeszyty Naukowe AGH, 1386, Sozologia i Sozotechnika, 32, 57–66.
• Leszkiewicz J. & Różkowski J., 2000. Response of karst-fissure springs to infiltration recharge in the area of Ojców National Park (Cracow Upland, southern Poland). Prace Naukowe UŚ, 1922, Kras i Speleologia, 10 (XIX), 27–43.
• Liszkowska E. & Pacholewski A., 1989. Ilościowa ocena struktury hydraulicznej masywu wapieni górnojurajskich zlewni Wiercicy. W: Wody szczelinowo-krasowe i problemy ich ochrony, Wyd. SGGW-AR, Warszawa, 21–32.
• Macioszczyk A. & Dobrzyński D., 2007. Hydrogeochemia strefy aktywnej wymiany wód podziemnych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Mazurek M. & Zwoliński Z., 2001. Stan geoekosystemów Polski w roku 2000. [online] http://main.amu.edu.pl/~zmsp/stan00/stan2000.html, Instytut Badań Czwartorzędu i Geoekologii UAM, Poznań, http://www.staff.amu.edu.pl/~zmsp/stan2000/Clock2.class [24.02.2009 – data dostępu].
• Motyka J. & Różkowski K., 2003. Wstępne wyniki badań wpływu ucieczek wody z Białej Przemszy na zawodnienie kopalń rud cynku i ołowiu „Pomorzany” (południowa Polska). W: XI Narodni Hydrogeologicky Kongres – Sbornik, Ostrava, 215–218.
• Motyka J. & Wilk Z., 1976. Pionowe zróżnicowanie wodoprzepuszczalności węglanowych skał triasowych w Świetle statystycznej analizy wyników próbnych pompowań (monoklina Śląsko-krakowska). Kwartalnik Geologiczny, 20, 2, 381–399.
• Motyka J., 1988. Węglanowe osady triasu w olkusko-zawierciańskim rejonie rudnym jako środowisko wód podziemnych. Zeszyty Naukowe AGH, 1157, Geologia, 36, 1–109.
• Motyka J., 1998. A conceptual model of hydraulic networks in carbonate rocks, illustrated by examples from Poland. Hydrogeological Journal, 6, 4, 469–482.
• Motyka J., Adamczyk Z. & Czop M., 2006. Wpływ odwadniania olkuskich kopalń rud cynku i ołowiu na stosunki wodne w piętrze jurajskim. Prace i Materiały Muzeum im. prof. Wł. Szafera, Ojców, 16, 9–19.
• Motyka J., Pulido-Bosch A., Borczak S. & Gisbert J., 1998. Matrix hydrogeological properties of Devonian carbonate rocks of Olkusz (Southern Poland). Journal of Hydrology, 211, 140–150.
• Nowak W.A., 1993. Skrasowienie podziemne wapieni i jego odzwierciedlenie w rzeźbie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej w rejonie Częstochowy. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 21, 9–137.
• Podolska K., 2008. Tendencje zmian jakości wód podziemnych w GZWP 326 w rejonie olkuskim. Wydział GGiOŚ AGH, Kraków (praca dyplomowa).
• Prussak W., 1981. Wpływ górnictwa rud cynku i ołowiu w rejonie olkuskim na wielkość przepływu Białej Przemszy. Wydział GGiOŚ AGH, Kraków (praca doktorska).
• Różkowski J., 2006. Wody podziemne utworów węglanowych południowej części Jury Krakowsko-Częstochowskiej i problemy ich ochrony. Prace Naukowe UŚ, 2430, 1–263.
• Różkowski J., Różkowski A. & Pacholewski A., 1996. Jakość wód szczelinowo-krasowych z utworów Jury Krakowsko-Częstochowskiej i ogniska ich degradacji. Prace Naukowe UŚ, 1527, Kras i Speleologia, 8, XVII, 35–43.
• Szafarczyk T., 2001. Jakość wód podziemnych w północno-wschodniej części rejonu olkuskiego. Wydział GGiOŚ AGH, Kraków (praca dyplomowa).
• Tyc A., 1997. Wpływ antropopresji na procesy krasowe Wyżyny Śląsko-Krakowskiej na przykładzie obszaru Olkusz-Zawiercie. Prace Naukowe UŚ, 1633, Kras i Speleologia, nr specjalny 2, 1–176.
• Wilk Z. & Motyka J., 1977. Kontakty między poziomami wodonośnymi w olkuskim rejonie kopalnictwa rud. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 47, 1, 115–143.
• Wilk Z., 2003. Rejon olkuski. W: Wilk Z., Bocheńska T. (red.), Hydrogeologia polskich złóż kopalin i problemy wodne górnictwa. 2, UWND AGH, Kraków, 242–279.
• Wilk Z., Kawalec T., Motyka J. & Zuber K., 1989. Wpływ form krasowych na ukształtowanie pola hydrodynamicznego w otaczających skałach. Prace Naukowe UŚ, 1060, Kras i Speleologia, 6 (XV), 7–22.
• Witczak S., Duda R. & Foryciarz K., 1999. Wydatek jednostkowy studni jako proponowana podstawowa charakterystyka wodonośności dla potrzeb MhP (Mapy hydrogeologicznej Polski) 1 : 50 000. W: Współczesne problemy hydrogeologii, 9, PIG Warszawa, 357–364.
• Zuber A. & Motyka J., 1994. Matrix porosity as the most important parameter of fissured rocks for solute transport of large scales. Journal of Hydrology, 158, 19–46.