Górnictwo skalne jako geologiczny składnik dziedzictwa kulturowego regionu lubelskiego

• Autorzy: Pinińska J.

Warianty tytułu

EN

Rock mining industry - the geological contribution to cultural heritage of Lublin region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Region lubelski stanowi niezwykły przykład koegzystencji górnictwa, budownictwa i przetwórstwa surowców skalnych, których korzenie od paleolitu poprzez średniowiecze sięgają dnia dzisiejszego. Krzemionkowe surowce skalne w dolinie Wisły były aż do epoki wczesnego żelaza źródłem surowca do wyrobu broni i narzędzi a korzystające z ich wytrzymałości ludy, prekursorami dzisiejszej geomechaniki. Dostępność węglanowych surowców skalnych górnej kredy oraz neogenu znalazła od średniowiecza swój wyraz w budownictwie obronnym, sakralnym i mieszkalnym Lubelszczyzny. Unikalne techniki górnicze wydobywania ich jako budulca kamiennego są przykładami twórczego połączenia wiedzy inżynierskiej, geologicznej i geomechanicznej. W XIX w. Lubelszczyzna stała się pionierem rozwoju polskiego przemysłu cementowego. W pracy przedstawiono geomechaniczną ocenę właściwości lubelskich surowców skalnych stanowiącą podstawę ugruntowanej tradycji ich wykorzystywania wraz z oceną ich podatności na deteriorację w długiej skali czasowej, na tle charakterystyki głównych przejawów destrukcji lokalnych obiektów kamiennych.

EN

The Lublin Region represents an unusual example of co-existence of mining, building industry and rock workings. The roots of today's industries in the Lublin Region reach as far back as medieval times and even further back - the Palaeolithic. Cherts from chalky limestones in the Vistula River Valley, until the beginning of Iron Age, were the basic supply for various tools and weaponry. Prehistoric artisans, knowing the mechanical properties of chert-bearing rocks and knowing how to mechanically process hard cherts, became precursors of today's geomechanics. Availability of common Upper Cretaceous and Neogene carbonate rocks made a significant impact on the building industry. The defense heavy fortresses, sacral monumental buildings, and magnificent residential and common buildings are typically made of white, chalky and siliceous limestone blocks all over the Lublin area. In the XIX century the Lublin region was pioneering in the cement industry. The paper outlines geological aspects and geomechanical assessment of rock resources in the Lublin region - the properties, which became the base of traditional building industry. Under special consideration is the vulnerability of rocks from the Lublin region to physical deterioration with the passage of time. The description of typical forms of destruction of stony building elements is completing the paper.

Słowa kluczowe

PL

surowce skalne; właściwości geomechaniczne; górnictwo; zabytki; dziedzictwo kultury; deterioracja; konserwacja

EN

raw stone materials; geomechanical properties; mining; monuments; deterioration; conservation

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2007
• Tom: nr 422
• Strony: 97--111
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Pinińska J.

• Zakład Geomechaniki, Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, Al. Żwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa

Bibliografia

• CIEŚLIŃSKI S., KUBICA B., RZECHOWSKI J., 1996 - Mapa geologiczna Polski bez utworów czwartorzędu w skali 1:200 000. Ark. Tomaszów Lubelski, Dołhobyczów. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• CZARNECKI L., MIERZWA J., 1998 - Korozja siarczanowa betonu - skutki intensywności oddziaływania środowiska. Mat. XI Konferencji Naukowo-Technicznej: Trwałość i ochrona przed korozją- Kontra'98: 71-78. Kraków.
• DADLEZ R., MAREK S., POKORSKI J., 2000 - Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku w skali 1:1 000 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• GAZDA L., GAZDA B., 2005 - Górnictwo skalne Nałęczowa. W: Historia i współczesność górnictwa na terenie Lubelszczyzny: 37-43. Wyd. PLub., Lublin.
• GAZDA L., KARAŚ S., 2005 - Symbioza górnictwa i budownictwa wyniosłości Giełczewskiej. W: Historia i współczesność górnictwa na terenie Lubelszczyzny: 44-53. Wyd. PLub., Lublin.
• GAZDA L., RUSKA A., 2005 - Górnictwo kamieni młyńskich w potoku Senderki na Roztoczu. W: Historia i współczesność górnictwa na terenie Lubelszczyzny: 54-62. Wyd. PLub., Lublin.
• GOLUB S., DOBROWOLSKI R, 2005 -Historia górnictwa kredy piszącej w Chełmie (XIII-XX wiek i jego geologiczne uwarunkowania). W: Historia i współczesność górnictwa na terenie Lubelszczyzny: 63-70. Wyd. PLub., Lublin.
• JANIEC J., ROMANEK A., ZŁONKIEWICZ Z., 1993 -Mapa geologiczna Polski bez utworów czwartorzędowych w skali 1:200 000. Ark. Sandomierz. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• KERISEL J., 2005 - Of Stones and Man: from the Pharaohs to the present day. Taylor & Francis/Balkema, Londyn.
• KOZŁOWSKI S., 1986 - Surowce skalne Polski. Wyd. Geol, Warszawa.
• KOWALSKI W.C., 1961- Wytrzymałość na ściskanie budowlanych skał senońskich przełomowego odcinka Wisły środkowej na tle ich litologii. Biul. geol. Wydz. Geol. UW, 1, 2: 3-113.
• LIBERA J., ZAKOŚCIELNA A., 2005 - Pradziejowe kopalnictwo skał krzemionkowych na Lubelszczyźnie. W: Historia i współczesność górnictwa na terenie Lubelszczyzny: 71-88. Wyd. Pol. Lub., Lublin.
• ŁOZIŃSKA-STĘPIEŃ H., 1965 - Właściwości fizyczno-mechaniczne skał turońskich przełomowego odcinka Wisły Środkowej (okolic Annopola) na tle ich litologii. Biul. geol. Wydz. Geol. UW, 6: 7-143.
• MALINOWSKI J., MOJSKI J. E., 1981- Mapa geologiczna Polski bez utworów czwartorzędu w skali 1:200 000. Ark. Lublin. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• MATERIAŁY RZGW,1963-1987-Archiwum,KazimierzDolny.
• MUSIAŁ T., 1987 - Miocen Roztocza (Polska południowo-wschodnia). Biul. Geol. Wydz. Geol., 31: 5-140.
• PAWŁOWSKI A., 2005 - Eksploatacja skał węglanowych w procesie rozwoju krajobrazu kulturowego małopolskiego przełomu Wisły. W: Historia i współczesność górnictwa na terenie Lubelszczyzny: 109-116. Wyd. PLub., Lublin.
• PINIŃSKA J., 1992 - Emisja akustyczna ośrodków skalnych w stanach naprężeń pokrytycznych. Przeg. Geol., 40, 12: 727-732.
• PINIŃSKA J., 2002 - Zastosowanie badań nieniszczących w wytrzymałościowej klasyfikacji skał i masywów skalnych. Pr. Nauk Gł. Inst. Gór., Górnictwo i Środowisko, 4: 81-95.
• PINIŃSKA J., 2005 - Inżynieria skalna zabytkowych elementów kamiennych. W: XXVIII Szk. Mech. Górotworu i Geoinż. Pr. Nauk. PWroc., 75: 451-462.
• PINIŃSKA J., DZIEDZIC A., 2006 - Właściwości wytrzymałościowe i odkształceniowe skał Polski. T. 9. Region Lubelski. Wyd. Zakł. Geomech. UW, Warszawa.
• PINIŃSKA J., ATTIA H.R., 2003 - Use of geomechanical researches in the conservation of the stone monuments (Maadi Town Temple, Fayoum, Egypt). Geol. Quart., 47, 1: 1-12.
• PLAN RUCHU LIKWIDACJI Kamieniołomu Kazimierz, 1987 - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej, Inspektorat w Puławach.
• PN-EN 12370:2001- Metody badań kamienia naturalnego. Oznaczanie odporności na krystalizację soli.
• PN-EN 13919:2004 - Metody badań kamienia naturalnego. Oznaczanie odporności na starzenie spowodowane działaniem SO2 w obecności wilgoci.
• PN-EN ISO 14689-1 Badania geotechniczne–rozpoznawanie i klasyfikowanie skał. Część 1: Oznaczanie i opis.
• PRZENIOSŁO S., 2002 - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2001 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• WYRWICKA K., 1977- Wykształcenie litologiczne i węglanowe surowce skalne mastrychtu lubelskiego. Biul. Inst. Geol: 299: 5-98.