Permian to Triassic paleokarst of the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mts, central Poland

• Autorzy: Urban J.

Warianty tytułu

PL

Permsko-triasowy kras kopalny Gór Świętokrzyskich, Polska środkowa

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

This paper presents classification of the Permian and Triassic paleokarst forms in the Świętokrzyskie Mts, systematic description of the groups of forms and their fillings as well as conclusions concerning environmental conditions of their development. Four groups were distinguished among paleokarst forms developed before the deposition of the Buntsandstein whereas five ones developed during the Buntsandstein deposition (proceeding diachronically) and/or the Middle Triassic time. The Permian-Triassic paleokarst was conditioned by the Variscan tectonic movements and up-lift as well as subsequent formation of the Danish-Polish Trough. The Permian karst developed in the area of mountainous morphology and were often connected with hydrothermal processes. The Triassic karst formed due to tectonic activity stimulating morphological rejuvenation of the region. Wide and low passages representing one of the Triassic paleokarst group presumably formed in fresh and sea waters mixing zone.

PL

Artykuł prezentuje klasyfikację permskich i triasowych form paleokrasowych w Górach Świętokrzyskich, systematyczny opis poszczególnych typów tych form oraz ich wypełnień, jak również wnioski dotyczące warunków ich rozwoju. Wyróżniono cztery typy form pseudokrasowych powstałych przed sedymentacją osadów pstrego piaskowca oraz pięć typów tworzących się w trakcie sedymentacji pstrego piaskowca (następującej diachronicznie) oraz/lub środkowego triasu. Permsko--triasowy kras kopalny był warunkowany waryscyjskimi ruchami tektonicznymi oraz wyniesieniem regionu, a następnie tworzeniem się niecki duńsko-polskiej. Kras permski rozwijał się na obszarze o górskiej rzeźbie i był często związany z procesami hydrotermalnymi. Kras triasowy powstał w rezultacie aktywności tektonicznej powodującej odnowienie rzeźby regionu. Szerokie i niskie kanały reprezentujące jedną z generacji krasu triasowego utworzyły się prawdopodobnie w strefie mieszania się wód słodkich i słonych.

Słowa kluczowe

EN

paleokarst; Permian; Triassic; paleogeography; Świętokrzystkie (Holy Cross) Mts.

PL

kras kopalny; perm; trias; paleogeografia; Góry Świętokrzyskie

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2007
• Tom: T. 33, z. 1
• Strony: 5--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 85 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Urban J.

• Polish Academy of Sciences, Institute of Nature Conservation, al. Mickiewicza 33, 30-059 Kraków, Poland,

Bibliografia

• Assereto R. & Folk R.L., 1980. Diagenetic fabric of aragonite, calcite and dolomite in an ancient peritidal-spelean environment: Triassic calcare Rosso, Lombardia, Italy. Journal of Sedimentary Petrology, 50, 2, 371-394.
• Back W., Hanshaw B.B. & Van Driel I.N., 1984. Role of groundwater in shaping the eastern coastline of the Yucatan Panninsula, Mexico. In: La Fleur R.G. (ed.), Groundwater as geomorphic agent, The "Binghampton" Symposium ofGeomorphology, 13, 281-293, Allen & Unwin, Boston.
• Barczuk A., 1979. Petrographic study of the Buntsandstein sediments from the north-eastern border of the Holy Cross Mts (Central Poland) [Engl. sum.]. Archiwum Mineralogiczne, 35, 87-155.
• Bełka Z. & Skompski S., 1978. Zgórsko quarry. In: Piątkowski T.S. & Wagner R. (eds), Symposium on Central European Permian. Guide of Excursion, part 2: Zechstein of the Holy Cross Mts., 74-80, Geological Institute, Warszawa.
• Bosak P., 1997. Paleokarst of the Bohemian massif in the Czech Republic; an overview and synthesis. International Journal of Speleology, 24 (1995), 1-4, 3-39.
• Boni M., D'Argenio B. 1989. Paleokarst of Italy. Selected examples from Cambrian to Miocene. In: Bosak P., Ford D.C., Głazek J. & Horacek I. (eds), Paleokarst, 167-187, Academia, Praha.
• Bosak P., Ford D.C. & Głazek J., 1989. Terminology. In: Bosak P., Ford D.C., Głazek J. & Horacek I. (eds), Paleokarst, 25-32, Academia, Praha.
• Bosak P., Mylroie J.E., Hladil I, Carew J.L. & Slavik L., 2002. Blow Hole Cave: an unroofed cave on San Salvador Island, the Bahamas, and its importance for detection of paleokarst caves on fossil carbonate platforms. Acta Carsologica, 31,3,51-74.
• Choquette P.W. & James N.P., 1988. Introduction. In: James N.P. & Choquette P.W. (eds), Paleokarst, 1-21, Springer, New York.
• Czarnocki J., 1949. Sur la protection du paysage des sites scientifiques dans les limites de la ville de Kielce [French sum.]. Wiadomości Muzeum Ziemi, 4 (1948), 313-320.
• Czarnocki J., 1958. Baryt w Górach Świętokrzyskich. Instytut Geologiczny, Prace, 21 (Prace Geologiczne, 5, 3), 13-22.
• Dziadzio P., Różniak R. & Szulc J., 1993. Origin of the Pleistocene calcite flowstones of two caves (Jaskinia Psia and Jaskinia Naciekowa) in the West Tatra Mts [Engl. sum.]. Przegląd Geologiczny, 41, 11, 767-775.
• Dżułyński S. & Rudnicki J., 1986. Karst corrosion features of disaggregated limestones controlled by diffusion bands. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 56, 109-115.
• Esteban M. & Klappa C.F. 1983 - Subaerial exposure environment. In: Scholle P.A., Bebout D.G. & Moore C.H. (eds), Carbonate depositional environments, 1-55, American Association of Petroleum Geologists, Tulsa.
• Felisiak I., Głazek J. & Paszkowski M., 2000. Field-trip B: Paleokarst of the Kraków Up-land. In: Gradziński M. (ed.), Climate changes, the karst record II. Guidebook & abstracts. Kraków (Poland), 15-23, Institute of Geological Sciences, Poi. Acad. Sci., Jagiellonian University, Warszawa — Kraków.
• Fijałkowska A., 1994. Palynostratigraphy of the Lower and Middle Buntsandstein in north--western part of the Holy Cross Mts. Geological Quaterly, 38, 1, 59-96.
• Fijałkowska-Mader A., 1999. Palinostratygrafia, paleoekologia i paleoklimat triasu Gór Świętokrzyskich i niecki Nidy. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 55 (7), 139-141.
• Fijałkowska A. & Kuleta M., 1994. Palinostratygrafia oraz aspekty paleogeograficzne i paleoklimatyczne dolnego i środkowego pstrego piaskowca w północno-zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 50 (2), 115-116.
• Folk R.L., 1959. Practical petrographic classification of limestones. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 43,1,1-38.
• Folk R.L. & Assereto R., 1976. Comparative fabrics of lenght-slow and lenght-fast calcite and calcitized aragonite in a holocene speleothem, Carlsbad caverns, New Mexico. Journal of Sedimentary Petrology, 46, 3,486-496.
• Ford D.C. & Williams P.W., 1989. Karst geomorphology and hydrology. Chapman & Hall, London - New York - Tokyo - Melbourne - Madras, 1-601.
• Ford T.D., 1989. Paleokarst of Britain. In: Bosak P., Ford D.C, Głazek J. & Horacek I. (eds), Paleokarst, 51-70, Academia, Praha.
• Głazek J., 1973. Importance of karst phenomena for paleogeographic and paleotectonic re-constructions [Engl. sum.]. Przegląd Geologiczny, 10, 517-523.
• Głazek J., 1989. Paleokarst of Poland. In: Bosak P., Ford D.C., Głazek J. & Horaćek I. (eds.), Paleokarst, 77-105, Academia, Praha.
• Głazek J. & Romanek A., 1978. Jaworznia. In: Piątkowski T.S. & Wagner R. (eds), Symposium on Central European Permian. Guide of Excursions, part 2: Zechstein of the Holy Cross Mts., 41-49, Geological Institute, Warszawa.
• Głazek J. & Roniewicz P., 1976. Buntsandstein clastic dykes in the Holy Cross Mts (Central Poland) [Engl. sum.]. Przegląd Geologiczny, 24, 8, 459-463.
• Gonzalez L.A., Carpenter S.J. & Lohmann K.C., 1992. Inorganic calcite morphology: roles of fluid chemistry and fluid flow. Journal of Sedimentary Petrology, 62, 3, 382-399.
• Gradziński M., Rospondek M. & Szulc J., 1997. Paleoenvironmental controls and microfacies variability of the flowstone cover from the Zvoniva Cave in the Slovakian Karst. Slovak Geological Magazine, 3, 4, 299-313.
• Gradziński R. & Wójcik Z., 1966. Fossil karst in Poland [Engl. sum.]. Prace Muzeum Ziemi, 9, 151-205.
• Hakenberg M. & Świdrowska J., 1998. Permian to Late Jurassic evolution of the south--eastern segment of the Polish Trough and its relation to the zones of border faults [Engl. sum.]. Przegląd Geologiczny, 46, 6, 503-508.
• Kardaś R. & Romanek A., 1978. Zelejowa - western quarry. In: Piątkowski T.S. & Wagner R. (eds), Symposium on Central European Permian. Guide of Excursions, part 2: Zechstein of the Holy Cross Mts., 58-60, Geological Institute, Warszawa.
• Kempe S., Brandt A., Seeger M. & Vladi F., 1975. "Facetten" and "Laugdecken", the typical morphological elements of caves developing in standing water. Annales de Speleologie, 30, 705-708.
• Kendall A.C., 1985. Radiaxial fibrous calcite: a reapraisal. In: Schneidermann N. & Harris P.M. (eds), Carbonate cements, The Society of Economic Paleonologists and Mineralogists, Special Publications, 36, 59—77.
• Kendall A.C. & Broughton P.L., 1978. Origin and fabrics in speleothems composed of columnar calcite crystals. Journal of Sedimentary Petrology, 48, 519-538.
• Kotański Z., 1959. Przewodnik geologiczny po Górach Świętokrzyskich. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, vol. 1, 1-204, vol. 2, 1-448.
• Kowalczewski Z. & Rup M., 1989. Zechstein rocks of the Góry Świętokrzyskie [Engl. sum.]. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 362, 1-39.
• Kuleta M., 1999. Nowe dane o osadach pstrego piaskowca w synklinie piekoszowskiej - kamieniołom Jaworznia. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 55 (7), 141-144.
• Kuleta M. & Fijalkowska A., 1995. Zmiana środowisk sedymentacji na granicy permu i triasu w południowej Polsce. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 51 (3), 114-115.
• Kuleta M. & Migaszewski Z., 1994. Wstępne wyniki badań utworów kalcytowych z Chelosiowej Jamy w Jaworzni koło Kielc. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 50 (2), 117-118.
• Kuleta M. & Urban J., 1996. Litologia wypełnień postwaryscyjskiego krasu kopalnego w Jaworzni koło Kielc. In: Urban J. (ed.), Materiały Sympozjalne XXX Sympozjum Sekcji Speleologicznej Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, Kielce--Bocheniec, 32-33, Kraków.
• Kuleta M. & Zbroja S., 2006. Wczesny etap rozwoju pokrywy permsko-mezozoicznej w Górach Świętokrzyskich. In: Skompski S. & Żylińska A. (eds), Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Świętokrzyskich, 77 Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Ameliówka k. Kielc, 105-125, Warszawa.
• Kutek J. & Głazek J., 1972. The Holy Cross area, Central Poland, in the Alpine cycle. Acta Geologica Polonica, 22, 4, 603-652.
• Lange A., 1962. Water level planes in caves. Cave Notes, 4, 2, 12-16.
• Majchert H., 1966. Fossil karst in the south-western area of the Holy Cross Mts. [Engl. sum.]. Prace Muzeum Ziemi, 9, 132-145.
• Migaszewski Z., Hałas S. & Durakiewicz T., 1996. The age and origin of the calcite mineralization in the Holy Cross Mts based on lithologic-petrographic and isotopic evidence [Engl. sum.]. Przegląd Geologiczny, 44, 3, 275-281.
• Motyka J., Prażak J. & Zapała Z., 1993. Zonality of karst phenomena in the "Trzuskawica" quarry and its vicinity (the Świętokrzyskie Mts, Kielce region) [Engl. sum.]. Kras i Speleologia, 7 (16), 64-78.
• Mylroie J.E. & Carew J.L., 2000. Speleogenesis in coastal and oceanie settings. In: Klimchouk A.B., Ford D.C., Palmer A.N. & Dreybrodt W. (eds), Speleogenesis. Evolution of karst aquifers, 226—233, National Speleological Society, Inc., Huntsville.
• Mylroie J.E., Carew J.L., Sealey N.E. & Mylroie J.R., 1991. Cave development on New Providence Island and Long Island, Bahamas. Cave Science (Transactions of British Cave Research Association), 18, 3, 139-151.
• Nawrocki J., 1987. The modern paleomagnetism as a method of geological studies [Engl. Sum.]. Przegląd Geologiczny, 33, 12, 642-648.
• Nawrocki J., 1997. Permian to Early Triassic magnetostratigraphy from the Central European Basin in Poland: implications on regional and worldwide correlations. Earth and Planetary Science Letters, 152, 37-58.
• Nawrocki J., Kuleta M. & Zbroja S., 2003. Buntsandstein magnetostratigraphy from the northern part of the Holy Cross Mts. Geological Quaterly, 47, 3,253-260.
• Nawrocki J., Wagner R. & Grabowski J., 1993. The Permian/Triassic boundary in the Polish Basin in the light of paleomagnetic data. Geological Quaterly, 37,4, 565-578.
• Palmer A.N. & Palmer M.V., 1989. Geologie history of the Black Hills caves, South Dakota. National Speleological Society Bulletin, 51, 72-99.
• Palmer R.J. & Williams D., 1984. Cave development under Andros Island, Bahamas. Cave Science (Transactions of British Cave Research Association), 11,1, 50-52.
• Paszkowski M. & Wieczorek J., 1982. Fossil karst with Mesozoic bone breccia in Czatkowice (Cracow Upland, Poland). Kras i Speleologia, 4, 32-42.
• Pawłowska K., 1979. Triassic roeks of south-eastern Góry Świętokrzyskie Mts. [Engl. sum.]. Kwartalnik Geologiczny, 23, 2, 337-361.
• Pieńkowski G., 1991. Facies criteria for deliminating Zechstein/Buntsandstein and Permian/Triassic boundaries in Poland. Zentralblatt fur Geologie und Palaeontologie, I 1, 893-912.
• Pożaryski W., Grocholski A., Tomczyk H., Karnkowski P. & Moryc W., 1992. Tectonic map Caledono-Yariscides of Poland. Polish Geological Institute, Warszawa.
• Proctor C.J., 1988. Sea-level related caves on Berry Head, South Devon. Cave Science (Transactions of British Cave Research Association), 15, 2, 39-49.
• Ptaszyński T. & Niedźwiedzki G., 2006. Buntsandstein in the Holy Cross Mts: chronostratigraphy and lithostratigraphical correlation with the Thuringian Basin [Engl. sum.]. Przegląd Geologiczny, 54, 6, 525-533.
• Rhodes D., Lantos E.A., Lantos J.A., Webb R.J. & Owens D.C., 1984. Pine Point orebodies and their relationships to the stratigraphy, structure, dolomitization and karstification of the Middle Devonian barrier complex. Economical Geology, 79, 991-1055.
• Rubinowski Z., 1967. Uwagi o wieku krasu kopalnego Kadzielni. Kwartalnik Geologiczny, 11,2,461-462.
• Rubinowski Z., 1971. The non-ferrous metals ores oh the Świętokrzyskie Mts and their metallogenic position [Engl. sum.]. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 241, 1-166.
• Rubinowski Z., Wróblewski T. & Gągol J. (eds), 1986. Atlas geologiczno-surowcowy Gór Świętokrzyskich 1:50 000. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1-141.
• Rudnicki J., 1977. Coastal karst. Chemical evolution of waters and the development of underground drainage in coastal limestone regions [Engl. sum.]. Kras i Speleologia, 1 (10), 97-103.
• Senkowiczowa H., 1970. Triassic (without Rhaetian deposits) [Engl. sum.]. In: Ruhle W. (ed.), Instytut Geologiczny, Prace (The stratigraphy of the Mesozoic in the margin of the Góry Świętokrzyskie), 56, 7-42.
• Skompski S., 1995. The Holy Cross Mts - post-Variscan cover. In: Skompski S. (ed.), XIII International Congress of Carboniferous-Permian, Aug. 28 - Sept. 2, 1995, Kraków, Poland. Guide to Excursion A2. Development of the Variscan basin and epi-Variscan cover at the margin of the East European platform, 29-30, Polish Geological Institute, Warszawa.
• Smart P.L., Dawans J.M. & Whitaker F., 1988. Carbonate dissolution in a modern mixing zone. Nature, 335, 811-813.
• Szulc J. & Ćwiżewicz M., 1989. The Lower Permian freshwater carbonates of the Sławków graben, Southern Poland: sedimentary facies context and stable isotope study. Paleogeography, Paleoclimatology, Paleoecology, 70, 107—120.
• Szulczewski M., 1995a. Depositional evolution of the Holy Cross Mts. (Poland) in the Devonian and Carboniferous - a review. Geological Quaterly, 39, 4, 471-488.
• Szulczewski M., 1995b. Stop 4. Wietrznia. In: Skompski S. (ed.), XIII International Congress of Carboniferous-Permian, Aug. 28 - Sept. 2, 1995, Kraków, Poland. Guide to Excursion A2. Development of the Variscan basin and epi-Variscan cover at the margin of the East European platform, 26-28, Polish Geological Institute, Warszawa.
• Szulczewski M., 1995c. Stop 8. Zachełmie ąuarry. In: Skompski S (ed.), XIII International Congress of Carboniferous-Permian, Aug. 28 - Sept. 2, 1995, Kraków, Poland. Guide to Excursion A2. Development of the Variscan basin and epi-Variscan cover at the margin of the East European platform, 31-32, Polish Geological Institute, Warszawa.
• Szulczewski M., Bełka Z. & Skompski S., 1996. The drowning of carbonate platform: an example from the Devonian of the southwestern Holy Cross Mts., Poland. Sedimentary Geology, 106, 21-49.
• Trammer J., 1975. Stratigraphy and facies development of the Muschelkalk in the south--western Holy Cross Mts. Acta Geologica Polonica, 25, 2, 179-216.
• Urban J. (ed.), 1996. Jaskinie regionu świętokrzyskiego. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, Warszawa, 1-321.
• Urban J., 1999. Obiekty krasu kopalnego trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich - postwaryscyjskie czy kenozoiczne? In: Gągol J. & Tarnowska M. (eds), X Konferencja Sozologiczna „ Geologia i sozologia w regionie świętokrzyskim u schyłku XX wieku", 107-114, Polskie Towarzystwo Geologiczne, Kielce.
• Urban J., 2000. Kras kopalny trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich (unpublished PhD Thesis). University A. Mickiewicz, Poznań.
• Urban J., 2002. Kras kopalny trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich. Streszczenia referatów wygłoszonych w 2001 roku. Polskie Towarzystwo Geologiczne, Oddział w Poznaniu, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, 11, 58-69.
• Urban J. & Złonkiewicz Z., 1989. Wstępne wyniki badań geologicznych jaskini Chelosiowa Jama w Jaworzni. Kwartalnik Geologiczny, 33, 2, 367-369.
• Wagner R., 1994. Stratigraphy and evolution of the Zechstein basin in the Polish lowland [Engl. sum.]. Państwowy Instytut Geologiczny, Prace, 146, 1—71.
• Wierzbowski H., 1997. Buntsandstein in the karst infillings at Chęciny (Holy Cross Mts, Central Poland) and its significance for regional geological consideration [Engl. sum]. Przegląd Geologiczny, 45, 7, 707-710.
• Zbroja S., 1995. Stop 15. The correlation of the Permian sediments in the northwestern margin of the Góry Świętokrzyskie Mts. In: Maliszewska A. & Wagner R. (eds), XIII International Congress of Carboniferous-Permian, Aug. 28 - Sept. 2, 1995, Kraków, Poland. Guide to Excursion A3. Upper Rotliegend-Zechstein terrestial-marine sedimentary succession in Polish Permian basin, 105-110, Polish Geological Institute, Warszawa.
• Zbroja S., Kuleta M. & Migaszewski Z., 1998. New data on conglomerates of quarry "Zygmuntówka" in the Holy Cross Mts [Engl. sum.]. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 379, 41-59.
• Ziegler P.A., 1990. Geological atlas of Western and Central Europę. Shell Internationale Petroleum Mij. B.V., Geol. Soc, London, 1-239.
• Znosko J., 1992. Outlme of post-Variscan geotectonic evolution of Poland. Polish Academy of Sciences Bulletin, Earth Sciences, 40, 4, 315-320.