Konserwacja krzyża z 1692 r. z serbskiego monasteru Rawanica ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie

• Autorzy: Kruk Mirosław Piotr , Latoń Justyna , Skowron Katarzyna

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK80CROSS

Warianty tytułu

EN

Conservation of a 1692 cross from the Serbian Ravanica Monastery from the collection of the National Museum in Krakow

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Jednym z najcenniejszych nabytków ostatnich lat w kolekcji sztuki cerkiewnej Muzeum Narodowego w Krakowie jest niewielki krzyż drewniany w srebrnej oprawie z inskrypcją w cyrylicy wskazującą jego przeznaczenie, tj. świątynię Wniebowstąpienia Pańskiego serbskiego monasteru Rawanica (fundacji księcia Łazarza Hrebeljanowicia z 1377 r.), i datę wykonania – 1692 r. Należy do charakterystycznych dzieł tego typu, które powstawały w monasterach góry Athos, ewentualnie na obszarze całych Bałkan, przede wszystkim w Serbii, Grecji, Rumunii i Bułgarii. Stan zachowania krzyża wraz ze srebrną pozłoconą oprawą wymagał działań konserwatorskich. Równocześnie przeprowadzono badania, które pozwoliły zidentyfikować użyte drewno jako bukszpan, natomiast drobniejsze uzupełnienia jako wykonane z drewna gruszy. Przeprowadzone zabiegi w znacznym stopniu poprawiły stan techniczny i estetyczny obiektu, pozwalając na jego umieszczenie w stałej ekspozycji w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka – Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie.

EN

Among the most valuable acquisitions in recent years in the collection of Orthodox art of the National Museum in Cracow is a small wooden cross in a silver frame with an inscription in Cyrillic script indicating its destination, i.e. the temple of the Ascension of Our Lord of the Serbian monastery of Ravanica (founded by Prince Lazarus Hrebeljanovic in 1377) and the date of its make – 1692. The cross is one of the characteristic works of this type that were created in the monasteries of Mount Athos, alternatively throughout the Balkans, especially in Serbia, Greece, Romania and Bulgaria. The state of preservation of the cross, together with the silver-gilt setting, necessitated conservation measures. At the same time, research was carried out which identified the wood used as boxwood, while the finer additions were made of pear wood. The treatments carried out significantly improved the technical and aesthetic condition of the object, thus allowing it to be placed on permanent display in the Bishop Erazm Ciołek Palace – Branch of the National Museum in Kraków.

Słowa kluczowe

PL

monaster Rawanica; Łazarz I Hrebeljanowić; sztuka serbska; tradycja bizantyńska; krzyż; konserwacja

EN

Ravanica Monastery; Lazar I Hrebeljanović; Serbian art; Byzantine tradition; Cross; conservation

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 80
• Strony: 161--178
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., fot.

Twórcy

autor

Kruk Mirosław Piotr

• Uniwersytet Gdański, Wydział Historyczny; Muzeum Narodowe w Krakowie

• https://orcid.org/0000-0002-8203-5922

autor

Latoń Justyna

• Muzeum Narodowe w Krakowie

• https://orcid.org/0009-0004-9906-1870

autor

Skowron Katarzyna

• Muzeum Narodowe w Krakowie

• https://orcid.org/0009-0005-6093-9161

Bibliografia

• Opracowania / Secondary sources
• 1. Davey Christopher J., The early history of lost-wax casting, [w:] Metallurgy and Civilisation: Eurasia and Beyond Archetype, red. Jianjun Mei, Thilo Rehren, Londyn 2009.
• 2. Gradowski Michał, Dawne złotnictwo, technika i terminologia, Warszawa 1984.
• 3. Kruk Mirosław Piotr, Medalion i krzyże z Góry Athos (?) w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, [w:] Święta Góra Athos w kulturze Europy. Europa w kulturze Athosu, red. Marzanna Kuczyńska, Gniezno 2009.
• 4. Kruk Mirosław Piotr, On some objects in the National Museum in Krakow and Question of their Origin: Athos or Other Monasteries?, [w:] „Series Byzantina”, t. 8 (=Studies on Byzantine and Post-Byzantine Art), red. Waldemar Deluga, Michał Janocha, red. tomu Piotr Łukasz Grotowski, Sławomir Skrzyniarz, Warszawa 2010.
• 5. Kwak Zofia, Garbacz-Klempka Aldona, Kolczyk Joanna, Wykonanie biżuterii metodą wytapianych modeli inspirowanej dawnymi wzorami, „Archives of Foundry Engineering” 2013, t. 13, nr 3.
• 6. Marincola Michele D., Kargère Lucretia, The Conservation of Medieval Polychrome Wood Sculpture: History, Theory, Practice, Los Angeles 2020.
• 7. Measday Danielle, Walker Charlotte, Briony Pemberton, A summary of ultra-violet fluorescent materials relevant to Conservation, „AICCM National Newsletter” 2017, nr 137.
• 8. Ramiro Ana Vega, Research on the viability of the use of rigid gels for the cleaning of water-gilded surfaces The case of Agar-agar and xPVABorax, Gothenburg 2022.
• 9. Romão Paula M.S., Alarcão Adília M., Viana Césa A.N., Human Saliva as a Cleaning Agent for Dirty Surfaces, „Studies in Conservation” 1990, nr 35/3.
• 10. Rouba Bogumiła Jadwiga, Projektowanie konserwatorskie, „Ochrona Zabytków” 2008, nr 56/1.
• 11. Schweingruber Fritz Hans, Mikroskopische Holzanatomie, Zürich 1982.
• 12. Woźniak Michał F., Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne, t. 1–2, Toruń 2012.
• Dokumentacja / Documentation
• 13. Chwalik-Sadaić Arleta, Opinia konserwatorska w sprawie darowizny do kolekcji MNK, Dział Inwentarzy MNK, sygn. K6-442-12/23.
• 14. Kruk Mirosław Piotr, Opinia nt. Krzyża ofiarowanego do kolekcji sztuki cerkiewnej MNK, 12.02.2023, Dział I MNK, sygn. N1-S.C.-412-1/23.
• 15. Latoń Justyna, Sprawozdanie z prac konserwatorskich przy drewnianym krzyżu oprawionym w srebro i kamienie pochodzącym z monasteru Wniebowstąpienia Pańskiego
• 16. Rawanica (Serbia) datowanym na 1692 r., Pracownia Konserwacji Malarstwa i Rzeźby w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka MNK.
• 17. Latoń Justyna, Skowron Katarzyna, Dokumentacja Prac konserwatorskich i restauratorskich. Krzyż drewniany oprawiony w srebro i kamienie, 1692 r., z Monasteru Wniebowstąpienia Pańskiego Rawanica (Serbia), nr inw. MNK XVIII-883, Pracownia Konserwacji Malarstwa i Rzeźby w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka MNK.
• 18. Ptak Jan, Identyfikacja drewna w Krzyżu Serbskim z 1962 roku, MNK XVIII-883, 2024 [zob. Aneks].
• 19. Skowron Katarzyna, Krzyż drewniany z monasteru Wniebowstąpienia Pańskiego w Rawanicy, Pracownia Konserwacji Metalu i Broni MNK.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 20. Ballian Anna, The Art of Carving of Mount Athos, 17th-early 18th Centuries, 2015, https://pemptousia.com/2015/11/the-spread-of-the-art-of-the-capital-17th-early-18th-centuries/ (dostęp: 22 X 2024).
• 21. Dandrige Pete, Ellis Lisa, Fabricating Sixteenth-Century Netherlandish Boxwood Miniatures, 2017a, https://www.metmuseum.org/toah/hd/bxwd/hd_bxwd.htm (dostęp: 22 X 2024).
• 22. Dandridge Pete, Ellis Lisa, Workshop Practices, [w:] Small Wonders: Late Gothic Boxwood Micro-carvings from the Low Countries, Amsterdam 2017b, https://boxwood.ago.ca/sites/default/files/smallwonders_514-578.pdf (dostęp: 22 X 2024).
• 23. https://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/2013/european-sculpture-works-of-art-l13231/lot.113.html (dostęp: 4 IX 2024).
• 24. Schoch Werner, Heller Iris, Schweingruber Fritz, Kienast Felix, Wood anatomy of Central European Species, 2004, www.woodanatomy.ch (dostęp: 1 X 2024).

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025)