Preglacjalne osady rzeczne ze stanowiska Baruchowo (Kotlina Płocka)

• Autorzy: Roman M.

Warianty tytułu

EN

Preglacial fluvial deposits in the Baruchowo site (Płock Basin)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zestawiono wyniki badań geologicznych prowadzonych w odsłonięciu Baruchowo, usytuowanym w zboczu wysoczyzny morenowej obramowującej od południa Kotlinę Płocką. Szczegółowej analizie poddano bezwapienne, kwarcowe piaski i piaski ze żwirem, niezawierające materiału skandynawskiego, wypełniające kopalną dolinę wyciętą w neogeńskich iłach i odsłaniające się w dolnej części stanowiska w Baruchowie. Skład mineralny frakcji ciężkiej i charakter mineralno-petrograficzny piasków i żwirów wyraźne odróżniają je od osadów plejstocenu glacjalnego, co w powiązaniu z ich sytuacją geologiczną pozwala uznać, że są to utwory preglacjalne sensu lato. Na podstawie badań sedymentologicznych, strukturalnych i teksturalnych określono, że analizowane utwory reprezentują dwudzielną serię osadów korytowych piaskodennej rzeki roztokowej, odprowadzającej wody ku północnemu zachodowi. Górna część serii rzecznej to osady fluwioperyglacjalne, charakteryzujące się dominacją ziaren kwarcu o obróbce eolicznej. Ich akumulacja zachodziła w warunkach zimnego, suchego klimatu, bez śladów bezpośredniego wpływu lądolodu, w okresie długotrwałego rozwoju procesów eolicznych w którymś z zimnych pięter dolnego plejstocenu. Czas funkcjonowania rzeki roztokowej i depozycji serii aluwialnych mógł przypadać na schyłek kompleksu preglacjalnego (dolna część serii) po okres panowania warunków peryglacjalnych, poprzedzających transgresję lądolodu zlodowacenia narwi (strop serii), lub tylko na okres zlodowacenia narwi. Nie można też wykluczyć, że akumulacja serii rzecznej nastąpiła dopiero na początku zlodowacenia sanu, poprzedzając wkroczenie pierwszego lądolodu w obszar Kotliny Płockiej. Datowania TL piasków rzecznych z Baruchowa wykazały, że są to osady starsze od 1000 ka.

EN

The paper presents the results of geological investigations carried out at the Baruchowo exposure situated in the slope of the morainic plateau framing the Płock Basin from the south. Non-calcite quartz-dominated sand and gravelly sand were examined in detail. The deposits are devoid of Scandinavian material. They fill a palaeovalley channelled in Neogene clays and are exposed in the lower part of the Baruchowo exposure. Mineral composition of the heavy fraction and petrography of the sands and gravels clearly distinguish the series from Pleistocene glacial deposits, and together with their position in the geological section they suggest that these are preglacial deposits sensu lato. Sedimentological, structural and textural investigations indicate that this is a bipartite series of channel deposits of a sand-bed braided river flowing to the NW. The uppermost part of the river series (B1b) represents fluvioperiglacial deposits dominated by round matt quartz grains, indicative of aeolian origin. Their accumulation proceeded under cold and dry climate conditions without a direct ice sheet effect and during a long-term aeolian process at the beginning of some cold period of early Pleistocene time. The braided river system and deposition of the alluvial series may have occurred from the end of the Preglacial Complex sedimentation (lower part of the alluvial sequence) up to the stage of periglacial conditions preceding the advance of the Narevian ice sheet (upper part of the sequence), or only during the Narevian Glaciation. We cannot exclude that the accumulation of the river series took place at the beginning of the Nidanian Glaciation, preceding the first invasion of the ice sheet onto the Płock Basin. Thermoluminescence (TL) dating of river sands suggests that the sediment is older than 1000 ka.

Słowa kluczowe

PL

osady fluwioperyglacjalne; analiza sedymentologiczna; litostratygrafia; plejstocen; Kotlina Płocka; centralna Polska

EN

fluvioperiglacial deposits; sedimentological analysis; lithostratigraphy; Pleistocene; Płock Basin; Central Poland

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2010
• Tom: nr 438
• Strony: 107--121
• Opis fizyczny: Bibliogr. 50 poz., rys.

Twórcy

autor

Roman M.

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Badań Czwartorzędu, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź

Bibliografia

• 1. BARANIECKA M.D., 1979 — Objaśnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Płock. Inst. Geol., Warszawa.
• 2. BARANIECKA M.D., 1980 — Geneza elementów wklęsłych podłoża czwartorzędu na obszarze wału kujawskiego i niecki warszawskiej. Biul. Inst. Geol., 322: 31–64.
• 3. BARANIECKA M.D., 1989 — Zasięg lądolodu bałtyckiego w świetle stanowisk osadów eemskich na Kujawach. Stud. Mater. Ocean., 56, Geol. Morza, 4: 131–135
• 4. BARANIECKA M. D., 1991 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50000, ark. Lubień Kujawski. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 5. BARANIECKA M. D., 1993 — Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Lubień Kujawski. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 6. BARANIECKA M.D., 1995 — Quaternary tectonic structures of the margins of the Kujavian ridge, Polish Lowland. Folia Quater., 66: 39–49.
• 7. BARANIECKA M.D., SKOMPSKI S., 1978 — Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, ark. Płock. Wyd. A. Wyd. Geol., Warszawa.
• 8. BER A., LINDNER L., MARKS L., 2007 — Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski. Prz. Geol., 55, 2: 115–119.
• 9. BRODZIKOWSKI K., 1983 — Sedymentacja glacilimniczna. Cz. I. Acta Geogr. Lodz., 62: 1–162.
• 10. BRODZIKOWSKI K., VAN LOON A.J., 1991 — Glacigenic sediments. Develop. Sedimentology, 49: 1–674.
• 11. BRODZIKOWSKI K., ZIELIŃSKI T., 1992 – Cechy transgresywnych, zastoiskowych osadów terminoglacjalnych w warunkach drobnofrakcyjnej dostawy materiału (na przykładach z obszaru rowu Kleszczowa). Materiały I Letniej Szkoły Sedymentologicznej w Murzynowie: 167–186. UŁ, Łódź.
• 12. BUJAK Ł., 2007 – Cechy teksturalne piaszczystych osadów preglacjalnych i warunki ich sedymentacji na przykładzie stanowisk Stanisławice k. Kozienic i Niwa Babicka k. Ryk. Prz. Geol., 55, 6: 485–492.
• 13. CAILLEUX A., 1942 – Les actions eoliennes periglaciaires en Europe. Min. Soc. Geol. France, 41: 1–176.
• 14. CZERWONKA J.A., KRZYSZKOWSKI D., 2001 – Preglacial (Pliocene to early Middle Pleistocene) deposits in Southwestern Poland: lithostratigraphy and reconstruction of drainage pattern. W: Late Cainozoic stratigraphy and palaeogeography of the Sudetic Foreland (red. D. Krzyszkowski): 147–195. WIND J. Wojewoda, Wrocław.
• 15. DOMOSŁAWSKA-BARANIECKA M.D., 1965 – Stratygrafia czwartorzędu okolic Chodcza na Kujawach. Biul. Inst. Geol., 187: 85–106.
• 16. EYLES N., EYLES C.H., MIALL A.D., 1983 – Lithofacies type and vertical profile models: an alternative approach to the description and environmental interpretation of glacial diamict and diamictite sequences. Sedimentology, 30: 393–410.
• 17. GOŹDZIK J., 1980 — Zastosowanie morfoskopii i graniformametrii do badań osadów w kopalni węgla brunatnego ”Bełchatów”. Stud. Region., 4, 9: 101–114.
• 18. GOŹDZIK J., 1991 – Sedimentological record of aeolian processes from the Upper Plenivistulian and the turn of Pleni- and Late Vistulian in Centrl Poland. W: Late Vistulian (=Weichselian) and Holocene Aeolian Phenomena in Central and Northern Europe (red. S. Kozarski). Z. Geomorph., Supplement-Band, 90: 51–60.
• 19. GOŹDZIK J., 1995a – Wybrane metody analizy kształtu ziarn piasku dla celów paleogeograficznych i strtygraficznych. W: Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 115–132. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
• 20. GOŹDZIK J., 1995b — Vistulian sediments in Bełchatów open cast mine, central Polnd. Quatern. Stud. Poland, 13: 13–26.
• 21. GOŹDZIK J., 2001 — Stratygrafia i paleogeografia osadów czwartorzędowych w środkowo-zachodniej części kopalni „Bełchatów” z wykorzystaniem morfoskopii ziarn kwarcowych. W: Eolizacja osadów jako wskaźnik stratygraficzny czwartorzędu (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 93–129. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
• 22. GOŹDZIK J., ZIELIŃSKI T., 1996 — Sedymentologia vistuliańskich osadów małych dolin środkowej Polski – przykłady z kopalni Bełchatów. Biul. Państw. Inst. Geol., 373: 67–77.
• 23. JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1965 — Flora interglacjału eemskiego z Kaliskiej koło Chodcza na Kujawach. Biul. Inst. Geol., 187: 107–118.
• 24. KENIG K., 1999 — Analiza składu mineralno-petrograficznego frakcji piaszczystej. W: Metodyka opracowania Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1; 50 000 (red. L. Marks, A. Ber). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 25. KOZARSKI S., GONERA P., ANTCZAK B., 1988 — Valley floor development and paleohydrological changes: The Late Vistulian and Holocene history of Warta River (Poland). W: Lake, mire and river environments during the last 15 000 years: 185–203. Proc. INQUA/IGCP 158 Meeting. Balkema, Rotterdam.
• 26. LEWIŃSKI J., 1929 — Preglacjał i tzw. preglacjalna dolina Wisły pod Warszawą. Prz. Geogr., 9: 141–157.
• 27. MARUSZCZAK H., GOŹDZIK J., 2001 — Znaczenie paleogeograficzne osadów fluwioperyglacjalnych poprzedzających nasunięcie lądolodu odrzańskiego w dolinie Wisły środkowej. W: Eolizacja osadów jako wskaźnik stratygraficzny czwartorzędu (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 65–79. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
• 28. MOJSKI J.E., 1958 — Struktury krioturbacyjne na tarasach Wisły w okolicy Włocławka. Biul. Perygl., 6: 145–152.
• 29. MOJSKI J.E., 1984 — Eoplejstocen. Niż polski i wyżyny środkowo-polskie. W: Budowa Geologiczna Polski. T. I. Stratygrafia. Cz. 3b. Kenozoik. Czwartorzęd (red. S. Sokołowski, J.E. Mojski): 51–65. Wyd. Geol., Warszawa.
• 30. MOJSKI J.E., 2005 — Ziemie polskie w czwartorzędzie. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 31. PIWOCKI M., BADURA J. PRZYBYLSKI B., 2004 — Niż Polski i jego południowe obrzeżenie. Neogen. W: Budowa geologiczna Polski. T. I. Stratygrafia. Cz. 3a. Kenozoik. Paleogen, neogen (red. M. T. Peryt, M. Piwocki): 71–133. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 32. MOLEWSKI P., 2007 — Neotektoniczne i glacidynamiczne uwarunkowania wykształcenia plejstocenu Wysoczyzny Kujawskiej. Wyd. Nauk. UAM, Toruń.
• 33. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., WORONKO B., 2004 — The degree of aeolization of Quaternary deposits in Poland as a tool for stratigraphic interpretation. Sediment. Geol., 168: 149–163.
• 34. ROMAN M., 1999 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Gostynin (481) wraz z objaśnieniami. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 35. ROMAN M., 2003 — Rozwój rzeźby plejstoceńskiej okolic Gostynina. Acta Geogr. Lodz., 84: 1–154.
• 36. ROMAN M., 2005 — Wpływ podłoża czwartorzędu na rzeźbę okolic Gostynina w Kotlinie Płockiej. W: Współczesna ewolucja rzeźby Polski (red. A. Kotarba i in.): 403–409. VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków.
• 37. ROMAN M., 2006 — Rola tektoniki solnej w kształtowaniu pokrywy kenozoicznej i rzeźby południowo-wschodniej części Pojezierza Kujawskiego. W: Geologia regionu łódzkiego i obszarów sąsiednich (red. P. Czubla, W. Mizerski): 47–58. Wyd. UŁ, Łódź.
• 38. ROMAN M., 2007 — Profil osadów preglacjalnych i środkowoplejstoceńskich w południowej krawędzi Kotliny Płockiej w Baruchowie (stanowisko nr 9). W: Plejstocen Kujaw i dynamika lobu Wisły w czasie ostatniego zlodowacenia (red. P. Molewski i in.): 200–208. XIV Konf. Stratygrafia plejstocenu Polski, Ciechocinek. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 39. SKOMPSKI S., 1960 – Najmłodsze utwory geologiczne okolic Gąbina. Prz. Geol., 8, 7: 385–386.
• 40. SKOMPSKI S., 1969 — Stratygrafia osadów czwartorzędowych wschodniej części Kotliny Płockiej. Biul. Inst. Geol., 220: 175–258.
• 41. SKOMPSKI S., 1970 — Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Gąbin (482). Inst. Geol., Warszawa.
• 42. URBANIAK U., 1965 — Przyczynek do paleogeografii Kotliny Płockiej. Prz. Geogr., 37, 4: 651–658.
• 43. WAGNER R. (red.), 2008 — Tabela stratygraficzna Polski. Polska pozakarpacka. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 44. WIŚNIEWSKI E., 1976 — Rozwój geomorfologiczny doliny Wisły między Kotliną Płocką a Kotliną Toruńską. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 119: 1–124.
• 45. WORONKO B., 2007 — Intensywność rozwoju procesów eolicznych w plejstocenie w północno-wschodniej i środkowej Polsce. Prz. Geol., 55, 3: 206.
• 46. WORONKO B., ŻARSKI M., BUJAK Ł., 2007 — Pozycja stratygraficzna osadów dolnego plejstocenu w południowej części Niziny Południowopodlaskiej – dyskusja merytoryczna. Biul. Państw. Inst. Geol., 425: 87–104.
• 47. ZIELIŃSKI T., 1993 — Sandry Polski północno-wschodniej – osady i warunki sedymentacji. Pr. Nauk. UŚ, 1398: 1–96.
• 48. ZIELIŃSKI T., 1995 — Kod litofacjalny i litogenetyczny – konstrukcja i zastosowanie. W: Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski): 220–235. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
• 49. ZIELIŃSKI T., 1998 — Litofacjalna identyfikacja osadów rzecznych. W: Struktury sedymentacjne i postsedymentacyjne w osadach czwartorzędowych i ich wartość interpretacyjna (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 195–260. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
• 50. ZIELIŃSKI T., 2007 — The Pleistocene climate-controlled fluvial sedimentary record in the Bełchatów mine (central Poland). Sediment. Geol., 193: 203–209.