Problematyka konserwatorska historycznych przestrzeni publicznych na przykładzie przekształceń krajobrazu Starego Miasta w Bydgoszczy

Zimna-Kawecka, Karolina

doi:10.35784/odk.3451

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Problematyka konserwatorska historycznych przestrzeni publicznych na przykładzie przekształceń krajobrazu Starego Miasta w Bydgoszczy

Autorzy

Zimna-Kawecka Karolina

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.35784/odk.3451

Warianty tytułu

Conservation issues of historical public spaces on the example of transformations of the Old Town urban landscape in Bydgoszcz

Języki publikacji

Abstrakty

Celem artykułu jest zaprezentowanie wniosków z analizy problematyki konserwatorskiej wybranych przekształceń historycznego obszaru staromiejskiego Bydgoszczy w kontekście zasad międzynarodowych doktryn dotyczących ochrony miast historycznych. Działania w obrębie zespołu w zakresie rewaloryzacji, rewitalizacji i odbudowy trwają nieprzerwanie od końca lat 40. XX w. i bardzo dobrze ilustrują zmiany w sposobie podejścia i przyjmowania rozwiązań planistyczno-formalnych w zakresie koncepcji funkcjonalno-przestrzennej i architektonicznej. Każda przestrzeń publiczna jest wynikiem decyzji różnych decydentów oraz oczekiwań różnych grup interesariuszy. W procesach ochrony i zagospodarowania historycznych obszarów ważnym były i są wytyczne służb konserwatorskich, od których zawsze wymagano nie tylko dbania o zabytki, realizacji zasad teorii konserwatorskiej, lecz także uwzględnienia potrzeb współczesności. Recenzentem działań jest społeczeństwo, które rzadko kiedy jednomyślne formułuje oceny, często nie posiadając szczegółowej wiedzy o okolicznościach powstania czy modyfikacji projektów. Ocena przedsięwzięć wymaga często odpowiedniej perspektywy czasowej. Wyszczególnione w literaturze fazy odbudowy miast historycznych w XXI w. ulegają zatarciu – istnieje podejście oparte o indywidualizm twórczy z jednocześnie podejmowanymi działaniami rekonstrukcyjnymi lub modernistycznymi, które powinny wynikać ze studium wartościującego i badań. Zalecenia z dokumentów doktrynalnych traktowane są jednak przez władze często wybiórczo. Stosuje się chętnie wskazania do przeprowadzania konsultacji społecznych, tworzenia interdyscyplinarnych gremiów opiniodawczych, identyfikacji tradycji miejscowości oraz tworzenia lokalnych rozwiązań prawnych. Regulacje te wspomagają działania konserwatorskie na poziomie ogólnym (np. kształtowanie treści mpzp). W zespołach zabudowy z pocz. XX w. nie ma niestety nadal wystarczającego zrozumienia u osób spoza środowiska konserwatorskiego wagi zachowania autentycznej materii i układu funkcjonalno-przestrzennego. Inwestorzy wskazują nadrzędność adaptacji do nowej funkcji ponad zachowanie historycznej materii/układu, pozytywnie zaś odnoszą się do działań rekonstrukcyjnych formy, jako odniesienie do tradycji miejsca. Ochrona miast obejmuje obecnie monitorowanie i zarządzanie procesami społecznymi, gdzie zadania stricte konserwatorskie są elementem polityki zarządzania. Należy dookreślić rolę konserwatora, który jako organ jest powołany do ochrony substancjalnej zabytku, tymczasem oczekuje się od niego decyzji opartych o czynniki spoza tego zakresu: proekologiczne czy proekonomiczne, jako wspierające zrównoważony rozwój.

The article is to present conclusions from the analysis of the conservation issues of selected transformations of the historic Old Town area of Bydgoszcz in the context of the principles of international doctrines regarding the protection of historic cities. Activities within the team in the field of revalorisation, revitalization and reconstruction have been lasting permanently since the late 1940s and very well illustrate the changes in the approach and adoption of planning and other solutions of functional, spatial and architectural concepts. Each public space is the result of decisions and expectations of various decision-makers and stakeholder groups. In the processes of preservation and development of historical areas, the guidelines of conservation officers were and are important, which have always been required not only to take care of monuments, implement the principles of conservation theory, but also to take into account the needs of the present. The reviewer of the activities is the society, which rarely formulates unanimous assessments, often without detailed knowledge about the circumstances of the creation or modification of the projects. The evaluation of the projects often requires an appropriate time perspective. The phases of reconstruction of historic cities in the 21st century, listed in the literature, are becoming blurred - there is an approach based on creative individualism with simultaneously undertaken reconstruction or modernist activities, which should result from an evaluative study and research. Recommendations from doctrinal documents, however, are often treated selectively by the authorities. Indications for conducting social consultations, creating interdisciplinary opinion-forming bodies, identifying the traditions of the city and creating local legal solutions are eagerly used. These regulations support conservation activities at the general level (e.g shaping the content of the local development plan). Unfortunately, in the complexes of buildings from the beginning of the 20th century, ordinary people, outside the conservation community, still do not have a sufficient understanding of the importance of preserving the authentic material or the functional and spatial arrangement. Investors point to the superiority of adaptation to a new function over the preservation of the historical matter/spatial arrangement, and they positively refer mostly to the reconstruction of the form as a reference to the tradition of the place. Protection and preservation of historic cities currently includes monitoring and management of social processes, where strictly conservation tasks are an element of management policy. The role of the conservator, who as an authority is responsible for the substantive protection of the monument, should be specified. Meanwhile, he is expected to make decisions based on factors outside this scope: pro-ecological or pro-economic, as supporting sustainable development.

Słowa kluczowe

Bydgoszcz rewitalizacja historyczna przestrzeń publiczna ochrona miast historycznych przestrzeń publiczna

Bydgoszcz revitalisation historical public space protection of historic cities preservation of historic cities

Wydawca

Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS
Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej

Czasopismo

Ochrona Dziedzictwa Kulturowego

Rocznik

2023

Tom

Nr 15

Strony

53--79

Opis fizyczny

Bibliogr. 57 poz., il.

Twórcy

autor

Zimna-Kawecka Karolina

kzimka@umk.pl

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Sztuk Pięknych

https://orcid.org/0000-0002-9612-8038

Bibliografia

1. Bembnista B., Nie będzie drzew na Starym Rynku? Wojewódzki Konserwator Zabytków blokuje ich posadzenie, https://metropoliabydgoska.pl/nie-bedzie-drzew-na-starym-rynku-wojewodzki-konserwator-zabytkow-blokuje-decyzje/ [dostęp: 8.06.2023].
2. Bembnista B., Skuteczny bunt przeciwko wyburzeniom przy Gdańskiej i Chodkiewicza. ZDMiKP wycofuje się z pomysłu, https://metropoliabydgoska.pl/skuteczny-bunt-przeciwko-wyburzeniom-przy-gdanskiej-i-chodkiewicza-zdmikp-wycofuje-sie-z-pomyslu/ [dostęp: 22.12.2022].
3. Biurowiec przy pl. Kościeleckich odmieni centrum Bydgoszczy, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,65120,19972296,biurowiec-przy-pl-koscieleckich-odmieni-centrum-bydgoszczy.html [dostęp: 4.01.2023].
4. Bobbe S., Nowa kamienica Adama Sowy to hit czy kit?, https://expressbydgoski.pl/nowa-kamienica-adama-sowy-to-hit-czy-kit-zdjecia/ar/c3-11961784 [dostęp: 19.12.2022].
5. Bobbe S., Wyspa św. Barbara nowym miejscem na kulturalnej mapie Bydgoszczy? Czy powstanie tam kawiarenka?, https://bydgoszcz.naszemiasto.pl/wyspa-sw-barbary-nowym-miejscem-na-kulturalnej-mapie/ar/c1-8820283 [dostęp: 19.12.2022].Karolina Zimna-KaweckaProblematyka konserwatorska historycznych przestrzeni publicznych…
6. Brakowski K., Pamięci ofiar hitlerowców, [w:] Kalendarz Bydgoski na rok 1970, red. W. Drygałowa,K. Brakowski, Bydgoszcz 1969.
7. Bręczewska-Kulesza D., Najpiękniejsze bydgoskie kamienice czynszowe. Bydgoszcz Belle Époque, Bydgoszcz 2014.
8. Bręczewska-Kulesza D., Nowoczesne galerie handlowe w zabytkowym centrum Bydgoszczy, „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej” 2011, z. 23.
9. Bydgoski hotel wśród dziesięciu najlepszych zabytków po renowacji w Europie. Doceniony za fasadę, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,25930057,bydgoski-hotel-wsrod-dziesieciu-najlepszych-zabytkow-po-renowacji.html [dostęp: 4.01.2023].
10. Deklaracja amsterdamska, Amsterdam 1975, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
11. Derkowska-Kostkowska B., Powstanie śródmiejskiego kompleksu architektoniczno-urbanistycznego Bydgoszczy od połowy XIX do początku XX w. i stan obecny, [w:] Ochrona dziedzictwa kulturowego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Doświadczenie, stan obecny, perspektywy, red.S. Łaniecki, Bydgoszcz 2014.
12. Derkowska-Kostkowska B., Tereny zielone Bydgoszczy w czasach zaboru pruskiego, [w:] Zieleń w krajobrazie miasta XIX i XX wieku, red. L. Łbik, K. Strauss, A. Wysocka, Bydgoszcz 2018 („Architektura miast”, t. V).
13. Dobiszewska M., Parysek M., Projekt koncepcyjny rozbudowy Urzędu Miejskiego - Ratusza w Bydgoszczy, „Miastorojekt - Bydgoszcz”, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków Delegatura w Bydgoszczy, sygn. B/222, Bydgoszcz 1976.
14. Dokument z Nara o autentyzmie, Nara 1994, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
15. Grysińska-Jarmuła K., Towarzystwo Upiększania Miasta i jego wkład w działania na rzecz uatrakcyjnienia Bydgoszczy, [w:] Zieleń w krajobrazie miasta XIX i XX wieku, red. L. Łbik,K. Strauss, A. Wysocka, Bydgoszcz 2018 („Architektura miast”, t. V).
16. Gugla J., Czajkowska M., Na Starym Rynku w Bydgoszczy pojawiają się kolejne drzewa, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,25902175,na-starym-rynku-w-bydgoszczy-pojawiaja-sie-kolejne-drzewa.html?_ga=2.1716913.1215030411.1673822121-1901090389.1661832629 [dostęp: 7.01.2023].
17. Gugla J., Tyczyno A., Stary Rynek punkt po punkcie. Wielka płyta bez przeboju, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,24919396,stary-rynek-punkt-po-punkcie-wielka-plyta-bez-przeboju.html [dostęp: 7.01.2023].
18. Jak miał wyglądać Stary Rynek? Bardzo długa historia jednej zmiany, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/56,48722,22556374,jak-mial-wygladac-stary-rynek-bardzo-dluga-historia-jednej.html#S.embed_article-K.C-B.1-L.1.zw [dostęp: 7.01.2023].
19. Jaskot R., GM Architekci: Nasz Stary Rynek wyglądałby inaczej, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,24959685,architektura-dyskusja-o-glownym-placu-bydgoszczynasz-stary.html#S.related-K.C-B.1-L.2.zw [dostęp: 7.01.2023].
20. Jastrzębska-Puzowska I., In the search for the cultural identity for Bydgoszcz: The dispute on the appearance of the western frontage of Old Market Square in Bydgoszcz, [w:] Kulturerbe und Aneignungsprozesse in deutsch-polnischen Kontakträumen: Motivationen, Realitäten, Träume, Beiträge der 20. Jubiläumstagung des Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker und Denkmalpfleger in Frankfurt (Oder)/Słubice, 26–29 September 2012, wyd. P. Zalewski, J. Drejer, Warszawa – Frankfurt nad Odrą 2014 ( „ Das Gemeinsame Kulturerbe”, B d . 9 ) .
21. Jastrzębska-Puzowska I., Wysocka A., Usuwanie śladów i zacieranie tradycji. Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w czasie II wojny światowej i w pierwszych latach powojennych, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu” 2007, z. 12.
22. Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Urbanistyki. Zespół urbanistyczny – Bydgoszcz, oprac. P. Winter, Bydgoszcz 2004.
23.Karta Waszyngtońska – Międzynarodowa Karta Ochrony Miast Historycznych ICOMOS, Toledo-Waszyngton 1987, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
24. Karta Wenecka – Międzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytków Architektury i Miejsc Historycznych, Wenecja 1964, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
25. Kucharzewska J., Współczesne inwestycje w relacji z zabytkowymi układami przestrzennymi na przykładzie bydgoskiego rynku i toruńskich Jordanek, „Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju” 2012, nr 249.
26. Loose I., Renowacja obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Wyspy Młyńskiej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009.Lubocka-Hoffmann M., Doktryna konserwatorska a odbudowa miast, „Studia Elbląskie” 2008, t. 9.
27. Lubocka-Hoffmann M., Miasta historyczne zachodniej i północnej Polski. Zniszczenia i programy odbudowy, Bydgoszcz 2004.
28. Marciniak P., Bielawska-Pałaczyńska J., Rumież A., Poznań - współczesne przekształcenia w historycznej przestrzeni miasta. Dokonania, stan obecny i perspektywy, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2019, nr 7.
29. Miejska Pracownia Urbanistyczna w Bydgoszczy, https://www.mpu.bydgoszcz.pl/ [dostęp: 22.12.2022].
30. Młyny Rothera modernizacją roku, https://www.bydgoszcz.pl/aktualnosci/tresc/mlyny-rothera-modernizacja-roku/ [dostęp: 19.12.2022].
31. Nowa Karta Ateńska. Wizja miast XX i XXI wieku, tłum. S. Wyganowski S., Lizbona 2003, https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwja-6HYrNf8AhVSCewKHVypAssQFnoECBEQAQ&url=http%3A%2F%2Fwww.frw.fc.pl%2Fpliki%2Fkrtatenska2003.pdf&usg=AOvVaw02W0U4LOQbqlzdg1og9gsv [dostęp: 7.01.2023].
32. Nowakowski R., Brda jako podstawa organicznej struktury Bydgoszczy, „Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju” 2012, nr 249.
33. Okoń E., Tendecki J., Kozieł Z., Bydgoszcz, Toruń 1997 („Atlas Historyczny Miast Polskich”, t. 2: Kujawy, red. A. Czacharowski).
34. Pluta J., Ulica Jatki wróciła do centrum Bydgoszczy po pięćdziesięciu latach niebytu, https://pomorska.pl/ulica-jatki-wrocila-do-centrum-bydgoszczy-po-piecdziesieciu-latach-niebytu/ar/6474840 [dostęp: 7.01.2023].
35. Pszczółkowski M., Re-Konstruktionen im Stadtraum von Bromberg, [w:] Re-Konstruktionen. Stadt, Raum, Museum / Rekonstrukcje. Miasto, przestrzeń, muzeum, red. P. Korduba, D. Popp, Warszawa 2019 („Das Gemeinsame Kulturerbe / Wspólne dziedzictwo”, t. 11).
36. Raczyńska-Mąkowska E., Najlepszy polski obiekt użyteczności publicznej stoi w Bydgoszczy, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu” 2000, z. 5.
37. Remont i rozbudowa KPCK – podsumowanie, https://kpck.pl/remont-kpck-wpis-testowy/ [dostęp: 7.01.2023].
38. Rozbicka M., Dziedzictwo architektury powojennej Polski jako zapis przemian politycznych, społecznych i ekonomicznych, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2017, nr 3.
39. Rymaszewski B., O przetrwanie dawnych miast, Warszawa 1984.
40. Salon miasta z menedżerem, https://www.bydgoszcz.pl/aktualnosci/tresc/salon-miasta-z-menedzerem/ [dostęp: 22.12.2022].
41. Stawikowska E., Nowe malowidła na kamienicach w Gdańsku. Tym razem Ogarna i Rybackie Pobrzeże, https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,20796038,nowe-malowidla-na-kamienicach-w-gdansku-tym-razem-ogarna-i.html [dostęp: 22.12.2022].
42. Stempinska M., Rewitalizacja placu Kościeleckich w Bydgoszczy. Wiemy, co się zmieni, https://expressbydgoski.pl/rewitalizacja-placu-koscieleckich-w-bydgoszczy-wiemy-co-sie-zmieni/ar/c15-15894917 [dostęp: 22.12.2022].
43. Stylowe ławki i kwietniki staną na płycie Starego Rynku, https://www.bydgoszcz.pl/aktualnosci/tresc/stylowe-lawki-i-kwietniki-stana-na-plycie-starego/ [dostęp: 22.12.2022].
44. Szewczyk J., Regionalizm w teorii i praktyce architektonicznej, „Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych” 2006, t. 2.
45. Tajchman J. i in . , Studium konserwatorskie wraz z koncepcja uporządkowania zespołu staromiejskiego w Bydgoszczy, PPKZ, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków Delegatura w Bydgoszczy, sygn. B/375, Bydgoszcz 1976.
46. Wąs C . , Antynomie współczesnej architektury sakralnej, Wrocław 2008.
47. Wiśniewska K., Nowe Stare Miasto w Elblągu - wieloaspektowość interwencji w obszarze zabytkowym, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2021, nr 11.
48. Wiśniewski J., Problemy kształtowania się i rewaloryzacji Zespołu Staromiejskiego w Bydgoszczy, „Kronika Bydgoska” 1982, t. 6 (1974-1975).
49. Wiśniewski M., Filozofia proporcji. Krytyczny regionalizm Kennetha Framptona, „Autoportret” 2006, nr 3(16).
50. Wysoka A . , Zieleń międzywojennej Bydgoszczy, [w:] Zieleń w krajobrazie miasta XIX i XX wieku, red. L. Łbik, K. Strauss, A. Wysocka, Bydgoszcz 2018 („Architektura miast”, t. V).
51. Zachwatowicz J., O polskiej szkole odbudowy i konserwacji zabytków, „Ochrona Zabytków” 1981, t. 34, nr 1-2.
52. Zalecenia dotyczące ochrony zespołów zabytkowych i tradycyjnych i ich roli w życiu współczesnym (rekomendacja warszawska), Warszawa-Nairobi 1976, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
53. Sitarek M., Zaczną budowę na Mostowej, https://expressbydgoski.pl/zaczna-budowe-na-mostowej/ar/c3-10973723 [10.01.2023].
54. Zalecenia UNESCO w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego, Paryż 2011, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015 .
55. Zarządzenie nr 584/2013 Prezydenta Miasta Bydgoszczy z dn. 4 października 2013 r. w sprawie powołania Rady ds. Estetyki Miasta Bydgoszczy, https://archiwumbip.um.bydgoszcz.pl/apps/zarzadzenia-prezydenta/default.aspx.html [dostęp: 22.12.2022].
56. Zimna-Kawecka K., Organizacyjne i praktyczne aspekty kształtowania estetyki przestrzeni publicznej w przedwojennej Bydgoszczy, [w:] Bydgostiana II. Historia i współczesność, red.A. Nadolska, Bydgoszcz 2023. [w druku].
57. Zyglewski Z., Planty nad Starym Kanałem Bydgoskim, [w:] Zieleń w krajobrazie miasta XIX i XX wieku, red. L. Łbik, K. Strauss, A. Wysocka, Bydgoszcz 2018 („Architektura miast”, t. V).

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-a2a58cc6-370e-427f-9161-a2e36fcec2d4