Gospodarka polderowa w Polsce : wyzwania naturalnej retencji powodziowej

• Autorzy: Warachowska Weronika , Zwoliński Zbigniew

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana-042-001

Warianty tytułu

EN

Polder management in Poland : opportunities for natural flood retention

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Powódź stanowi jedno z największych zagrożeń naturalnych w Polsce. Z uwagi na przewidywany wzrost ryzyka powodzi poszukiwanie nowych sposobów zarządzania ryzykiem powodziowym jest istotnym wyzwaniem krajowej gospodarki wodnej. Jednym z rozwiązań mogących służyć ograniczaniu ryzyka powodziowego, przy jednoczesnej możliwości utrzymania produkcji rolnej oraz ochronie istniejących ekosystemów i krajobrazu są poldery. Mimo potencjalnych korzyści związanych z wykorzystaniem polderów, ich potencjał jest jednak niewykorzystany z uwagi na liczne bariery dla ich efektywnego wdrażania i zarządzania nimi. Artykuł ma na celu rozpoznanie gospodarki polderowej w Polsce wraz z ustaleniem zdolności retencyjnych na podstawie parametrów morfometrycznych polderów, określeniem ich funkcjonalności oraz możliwości w zakresie ochrony poszczególnych komponentów środowiska. Na podstawie opracowanej charakterystyki zdefiniowano również bariery ograniczające efektywne wykorzystanie polderów, a także podjęto próbę sformułowania rozwiązań problemów związanych z wdrażaniem i zarządzaniem polderami. Rezultatem przeprowadzonych badań jest propozycja definicji polderu oraz rekomendacje w zakresie możliwości usystematyzowania zagadnień związanych z gospodarką polderową w Polsce.

EN

Flood is the most significant natural hazard in Poland. Due to the expected flood risk increase finding new flood risk management measures is a considerable challenge. An example of such measures are polders as an integration of the flood mitigation function with the agricultural cultivation of the land and protection of existing ecosystems and landscape. Despite benefits of polders their potential is untapped due to the numerous barriers for their effective implementation and management. This study aims to investigate the polder management in Poland, including the assessment of retention capacity on the basis of morphometric parameters, the determination of polder functionality and the possibilities for the protection of individual environmental components. On the basis of the developed characteristics, barriers limiting the effective use of polders were defined, and an attempt was made to formulate solutions to problems related to the implementation and management of polders. The result of the conducted research is a proposal for a definition of a polder and recommendations regarding the possibility of systematizing issues related to polder management in Poland.

Słowa kluczowe

PL

polder; gospodarka polderowa; zarządzanie ryzykiem powodziowym; naturalna retencja powodziowa

EN

polder; polder management; flood risk management; natural flood retention

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2023
• Tom: Vol. 42
• Strony: 3--23
• Opis fizyczny: Bibliogr. 85 poz., rys.

Twórcy

autor

Warachowska Weronika

• Instytut Geoekologii i Geoinformacji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000-0002-3041-1420

autor

Zwoliński Zbigniew

• Instytut Geoekologii i Geoinformacji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000-0002-3252-3143

Bibliografia

• Bett B., Tumusiime D., Lindahl J., Roesel K., Delia G., 2021. The role of floods and pathogene dispersion. Nature-based Solutions for Flood Mitigation: Environmental and Socio-Economic Aspects, Handbook of Environmental Chemistry 107: 139–158. DOI: 10.1007/698_2021_761.
• Cebulak K., 1966. Stacje Pomp Dla Potrzeb Melioracji. SITWM, Zielona Góra: 21–43.
• Cebulak K., 1976. System Wodno-Melioracyjny. W: Żuławy Wiślane. Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Ossolineum, Gdańsk: 662–672.
• Cebulak K., 2013. Delta Wisły Powyżej i Poniżej Poziomu Morza. Stowarzyszenie Żuławy i Lokalna Grupa Działania Żuławy i Mierzeja.
• Cui Z., Huang J.C., Tian F., Gao J.F., 2019. Modeling the response of river nutrient conditions to land use changes in lowland artificial watersheds (polders), Ecological Engineering 135: 98–107. DOI: 10.1016/j.ecoleng.2019.05.012.
• Cyberski J., Mikulski Z., 1976. Stosunki hydrologiczne Żuław. W: Żuławy Wiślane, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Ossolineum, Gdańsk: 239–288.
• De Jong J., Wiggers A.J., 1982. Polders and Their Environment in the Netherlands. W: International Symposium in Netherlands “Polders of the World”.
• Dębski K., 1978. Regulacja Rzek. PWN.
• Działek J., Biernacki R., Konieczny W., Fiedeń Ł., Franczak P., Grzeszna K., Listwan-Franczak K., 2017. Zanim nadejdzie powódź wpływ wyobrażeń przestrzennych, wrażliwości społecznej na klęski żywiołowe oraz komunikowania ryzyka na przygotowanie społeczności lokalnych do powodzi. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• DZMIUW [Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu], 2006. Program Małej Retencji Wodnej.
• Garcia-Garizabal I., Abrahao R., Causape J., 2012. Irrigation management and pollution by salts and nitrate: flood vs. Pressurized system. Itea-Informacion Tecnica Economica Agraria 108(4):482–500.
• GCNP [Global Compact Network Poland], 2018. Zarządzanie zasobami wodnymi w Polsce.
• Golik D., Gortych M., Kołodziejczyk U., 2019. Directions of Polderization in the Middle Basin of the Odra River. Civil and Environmental Engineering Reports 28(3):103–110. DOI: 10.2478/ceer-2018-0038.
• Graf R., 2014. Mitigation of Flood Risk in Poland. Monografie Komitetu Gospodarki Wodnej PAN XX (January).
• GUGiK [Główny Urząd Geodezji I Kartografii], 2005. Wytyczne techniczne GIS-3: Mapa hydrograficzna Polski, skala 1:50 000 w formie analogowej i numerycznej. Warszawa.
• GUGiK [Główny Urząd Geodezji i Kartografii], 2017. Podręcznik dla Uczestników Szkolenia: Wykorzystanie kartograficznych opracowań tematycznych w postaci cyfrowych map hydrograficznych opracowanych w ramach Projektu enviDMS. Warszawa.
• Haartsen T., Thissen F., 2019. Physical and Social Engineering in the Dutch Polders: The case of the Noordoostpolder. W: R.Jones, A.M.A.Diniz, Twentieth Century Land Settlement Schemes, Routledge, London: 159–78.
• Hudak M., Karczmar C., Kołodziejczyk U., Kostecki J., 2018. Flood Protection on the Odra River in the Segment Between Nowa Sól and Cigacice. Civil and Environmental Engineering Reports 28(1):54–63. DOI: 10.2478/ceer-2018-0005.
• Jania J., Zwoliński Zb., 2011. Extreme meteorological, hydrological and geomorphological events in Poland. Landform Analysis 15: 51–64.
• Janiak Z., Parzona W., 1968. Ocena wpływu polderów na przepływy powodziowe w dolinie górnej Odry. Gospodarka Wodna 3: 90–94.
• Jankowski P., Kaczmarek T., Zwoliński Zb., Mikuła Ł., Wójcicki M., Bąkowska E., Czepkiewicz M., Młodkowski M., Brudka C., 2017. Narzędzia internetowe w konsultacjach społecznych w planowaniu przestrzennym: idea, obszary zastosowań i wdrażanie. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• Jankowski W., 2017. Przyrodnicze skutki budowy i funkcjonowania zbiorników suchych i wielofunkcyjnych – doświadczenia z oceny wybranych zbiorników. Przegląd Przyrodniczy 28(4): 135–151.
• Jenks G.F., 1967. The data model concept in statistical mapping. International Yearbook of Cartography 7: 186–190.
• Jongman B., Hessel C., Aerts C., Coughlan de Perez E., van Aalst M., Kron W., Ward P., 2014. Declining vulnerability to river floods and the global benefits of adaptation. Environmental Sciences 112(18): 2271–2280. DOI: 10.1073/pnas.1414439112.
• Jongman B., Winsemius H.C., Aerts, J.C.J.H., de Perez E.C., van Aalst M.K., Kron W., Ward P.J., 2015. Declining vulnerability to river floods and the global benefits of adaptation. Proceedings Of The National Academy Of Sciences Of The United States Of America 112(18): 2271–2280. DOI: 10.1073/pnas.1414439112.
• Klimaszewski M., 1982. Detailed geomorphological maps. ITC Journal 3: 265–271.
• Klugewicz J., 1992. Polderyzacja Terenów Depresyjnych. Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej.
• Kołodziejczyk U., Karczmar C., Gortych M., Kostecki J., 2019. Geośrodowiskowe uwarunkowania polderu Milsko. Uniwersytet Zielonogórski. Kowalczyk A., 1986a. Działalność i osiągnięcia meliorantów przy odbudowie i osuszeniu Żuław zalanych przez Niemców w 1945 roku – Część I. Wiadomości Melioracyjne i Łąkowe 2: 35–37.
• Kowalczyk A., 1986b. Działalność i osiągnięcia meliorantów przy odbudowie i osuszeniu Żuław zalanych przez Niemców w 1945 roku – Część II. Wiadomości Melioracyjne i Łąkowe 3: 79–82.
• Kowalik P., 1980. Gospodarka wodna na Żuławach Wiślanych. Peribalticum: 125–130.
• Kowalik P., 1991. Polderowe systemy melioracyjne: 5–56. W: Zasady modernizacji polderowych systemów melioracyjnych na Żuławach. Wydawnictwo IMUZ, Elbląg.
• Kowalik P., 2001. Polderowa gospodarka wodna na Żuławach delty pWisły. Monografie. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.
• Kryszak J., Lewandowska W., Strychalska A., Kryszak A., Maćkowiak Ł., 2014. Ecological Compensation area in the Zagórów washland and its ecotourism potential. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 59: 13–19.
• Kundzewicz W., Kanae S., Seneviratne S., Handmer J., Nicholls N., Peduzzi P., Mechler R., Bouwer L., Arnell N., Mach K., MuirWood R., Brakenridge R., Kron W., Benito G., Honda Y., Takahashi K., Sherstyukov B., 2014. Flood risk and climate change:global and regional perspectives. Hydrological Sciences Journal 59(1): 1–28. DOI: 10.1080/02626667.2013.857411.
• KZGW [Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej], 2011. Plan Gospodarowania Wodami Na Obszarze Dorzecza Wisły.
• KZGW [Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej], 2016. Plan Gospodarowania Wodami Na Obszarze Dorzecza Wisły.
• KZGW [Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej], 2022. Projekt planu Gospodarowania Wodami Na Obszarze Dorzecza Wisły.
• Laks I., 2017. Wpływ retencji polderu Golina na transformację fali powodziowej z 2010 r. Gospodarka wodna 2017(2): 49–57.
• Laks I., Lewandowska J., 2017. Analiza warunków eksploatacji budowli hydrotechnicznych polderu Golina – uwarunkowania dla rewitalizacji, modernizacji i instrukcji gospodarowania wodą. Hydrotechnika 4: 25–29.
• Laks I., Walczak Z., 2020. Efficiency of polder modernization for flood protection. Case study of Golina polder (Poland). Sustainability 12(19)8056. DOI: 10.3390/su12198056.
• Liziński T., 2000. Druzno lake basin as an example of polder function and function of polder water-melioration systems. Acta Agrophysica 1: 28–30.
• Liziński T., 2007. Problemy zarządzania ryzykiem w kształtowaniu przestrzeni polderowej na przykładzie delty Wisły. Wydawnictwo IMUZ, Falenty.
• Maslov B.S., 2009. Agricultural land improvement: amelioration and reclamation. W: Encyclopedia of Food and Agricultural Sciences, Engineering and Technology Resources.
• Mioduszewski W., 2004. Gospodarowanie zasobami wodnymi w aspekcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie 4(10): 11–29.
• Muotiala S., 1972. Tereny polderowe w Finlandii. Materiały Konferencyjne: Talin, 14–23.
• Napierala M., Bykowski J., Przybyla C., Mrozik K., 2018. Functioning of low lift pumping stations on polders – a case study of Zagorow, Poland. Fresenius Environmental Bulletin 27(10): 6598–6609.
• NFOŚiGW [Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej], 2020. Nabór wniosków w ramach programu priorytetowego „Adaptacja do zmian klimatu oraz ograniczanie skutków zagrożeń środowiska” – finansowanie retencji na wsi regulamin naboru ciągłego – retencja na wsi. Online: archiwum. nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programy-priorytetowe/przeciwdzialanie-zagrozeniom-srodowiska/nabor-2020-2021--retencja-na-obszarach-wiejskich/ (dostęp: 20 lipca 2020).
• Novakova J., Dospivova P., Melcakova I., 2014. Utilizating dry polder as flood measures in agricultural landscape, geoconference on water resources, forest, marine and ocean ecosystems, vol I (SGEM 2014), Book Series International Multidisciplinary Scientific GeoConference-SGEM, 823–828.
• NSA [Naczelny Sąd Administracyjny], 2012. Orzeczenie z dnia 19.06.2012 r. w sprawie o sygnaturze II OSK 792/12.
• Panasiuk D., Miłaszewski R., 2015. Koszty środowiskowe różnych wariantów eksploatacji suchego zbiornika Racibórz Dolny. Gospodarka Wodna 2015(1): 9–13.
• Pawlaczyk P., Biedroń I., Brzóska P. Dondajewska-Pielka R., Furdyna A., Gołdyn R., Grygoruk M., Grześkowiak A., Horska--Schwarz S., Jusik Sz., Kłósek K., Krzymiński W., Ligięza J., Łapuszek M., Okrasiński K., Przesmycki M., Popek Z., Szałkiewicz E., Suska K., Żak J., 2020. Podręcznik dobrych praktyk renaturyzacji wód powierzchniowych. Oprac. w ramach przedsięwzięcia „Opracowanie krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych”. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Warszawa.
• Przybyła Cz., Bykowski J., Mrozik K., Napierała M., 2011. Znaczenie polderu Zagórów w ochronie przeciwpowodziowej. Rocznik Ochrona Środowiska 13: 801–813.
• Raška P., Bezak N., Ferreira S. S. C., Kalantari Z., Banasik K., Bertola M., Bourke M., Cerda M., Davids P., Madruga de Brito M., Evans R., Finger D. C., Halbac-Cotoara-Zamfir R. Housh M., Hysa A., Jakubínský J., Kapovic Solomun M., Kaufmann M., Keesstra S., Keles E., Kohnova S., Pezzagno M., Potocki K., Rufat S., Seifollahi-Aghmiuni S., Schindelegger A., Sraj M., Stankunavicius G., Stolte J., Stricevic R., Szolgay J., Zupanc V., Slavíkova L., Hartmann T., 2022. Identifying barriers for nature-based solutions in flood risk management: An interdisciplinary overview using expert community approach. Journal of Environmental Management 310(2022): 114725.
• Rączkowska Z., Zwoliński Zb., 2015. Digital Geomorphological Map of Poland. Geographia Polonica 88(2): 205–210
• Ruangpan L., Vojinovic Z., Di Sabatino S., Sandra Leo L., Capobianco V., Oen A., Mcclain M., Lopez-gunn E., 2020. Nature-based solutions for hydro-meteorological risk reduction: A state-of-the-art review of the research area. Natural Hazards and Earth System Sciences 20: 243–270. DOI: 10.5194/nhess-20-243-2020.
• SA we Wrocławiu [Sąd Apelacyjny we Wrocławiu], 2018. Orzeczenie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 06.03.2018 r.w sprawie o sygnaturze: I ACa 1801/17.
• Schuetze T., Chelleri L., 2011. Climate adaptive urban planning and design with water in Dutch polders. Water Science And Technology 64(3): 722–730. DOI: 10.2166/wst.2011.688.
• Schultz B., 2008. Water management and flood protection of polders in the Netherlands under the impact of climate changes in land use. Journal of Water and Land Development 12: 71–94.
• SJP [Słownik Języka Polskiego], 2021. Polder. Wydawnictwo PWN, Warszawa.
• Sosnowska A., 2016. Możliwości polderyzacji obszaru zawala w rejonie Stężycy nad Wisłą. Acta Scientarium Polonorum 15(4): 309–19.
• Sowiński M., 2008. Szkody powodziowe jako element wyznaczania ryzyka. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich 7: 121–30.
• Starkel L. (red.), 1980. Przeglądowa Mapa Geomorfologiczna Polski: 1:500,000. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
• Stepnowski C., 1963. Zabezpieczenie Doliny Środkowej Wisły Przed Powodzią. Gospodarka Wodna 11: 424–26.
• SUIKZP [Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Darłowo], 2022. Uchwała Rady Gminy Darłowo Nr XXXVII/503/2010 Rady Gminy z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie przyjęcia Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Darłowo.
• ŚZMIUW [Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych], 2016. Program małej retencji dla Województwa Śląskiego – aktualizacja 2016 r.
• Uggla Z., Mapa gleb Polski. JRC, ESDAC. Online: esdac.jrc.ec.europa.eu/content/soil-mapa-poland-mapa-gleb-polski-0 (dostęp: 12 grudnia 2022).
• Ustawa z dnia 30 maja 1962 r. Prawo wodne, 1962.
• Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, 2001.
• Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne, 2017.
• Walczak Z., Sojka M., Wrózyński R., Laks I., 2016. Estimation of polder retention capacity based on ASTER, SRTM and LIDAR DEMs: The case of Majdany polder (West Poland). Water 8(6), 230. DOI: 10.3390/w8060230.
• Wasko C., Westra S., Nathan R., Orr H.G., Villarini G., Villalobos H. R., Fowler H. J., 2021. Incorporating climate change in flood estimation guidance. Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical & Engineering Sciences 379(2195). DOI: 10.1098/rsta.2019.0548.
• Warachowska W., Ungvari G., Kis A., Zwoliński Zb., Matczak P., 2023. Social, economic and legal aspects of polder implementation for flood risk management in Poland and Hungary. Journal of Flood Risk Management. W druku.
• Wiśniewski J., 2016. Dlaczego powinniśmy zbudować polder Golina na Warcie? Gospodarka Wodna 1: 25–32.
• WSA w Opolu [Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie], 2011. Orzeczenie z dnia 08.12.2011 r. w sprawie o sygnaturze II SA/Op 335/11.
• WSA w Warszawie [Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie], 2011a. Orzeczenie z dnia 11.06.2011 r. w sprawie o sygnaturze IV SA/Wa 793/11.
• WSA w Warszawie [Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie], 2011b. Orzeczenie z dnia 15.06.2011 r. w sprawie o sygnaturze IV SA/Wa 787/11.
• WSA w Warszawie [Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie], 2011c. Orzeczenie z dnia 21.06.2011 r. w sprawie o sygnaturze IV SA/Wa 818/11.
• WSA w Warszawie [Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie], 2011d. Orzeczenie z dnia 08.12.2011 r. w sprawie o sygnaturze 08.12.2011.
• WSA w Warszawie [Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie], 2013. Orzeczenie z dnia 18.01.2013 r. w sprawie o sygnaturze IV SA/Wa 2328/12.
• Wołoszyn J., 1964. Regulacje Rzek i Potoków. PWN, Warszawa.
• Volker A., 1982. Lessons from history of impoldering in the world. W: International Symposium in Netherlands “Polders of the world”.
• Yan R., Gao J., 2021. Key factors affecting discharge, soil erosion, nitrogen and phosphorus exports from agricultural polder.Ecological modelling 452(109586), DOI: 10.1016/j.ecolmodel.2021.109586.
• ZMIUW Olsztyn [Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Olsztynie], 2016. Program Małej Retencji Dla województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2016–2030 powiat olsztyński, 1–16.
• Zakaszewski C., 1964. Melioracje rolne. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
• Zaman S., Mondal M.S., 2020. Risk-based determination of polder height against storm surge hazard in the south-west coastal area of Bangladesh, Progress in Disaster Science 8(100131). DOI: 10.1016/j.pdisas.2020.100131.