Geopark „Beskid Śląsko-Morawsko-Żywiecki”- najstarsze utwory Karpat fliszowych

• Autorzy: Golonka J. , Krobicki M. , Miśkiewicz K. , Slomka T. , Waśkowska A. , Doktor M.

Warianty tytułu

EN

"Silesian-Moravian-Żywiec Beskid" Geopark – the oldest deposits of the Flysch Carpathians

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The oldest flysch deposits are the leading theme of the planned "Silesian-Moravian-Żywiec Beskid" Geopark. The geopark is located in the area of Beskid Śląski Mts. and Beskid Żywiecki Mts. in the territory ofPoland. This is a region of the occurrence of a number of tectonic units of the Outer Carpathians, including Pieniny Klippen Belt, Magura Nappe (with Krynica, Bystrica, Raca and Siary tec- tonic-facies zones), Fore-Magura Unit, Silesian Nappe and Subsilesian Nappe. Geodiversity of this area is defined by well-exposed sections ofrocks. They were the sites ofclassical geological work in the 19th century. Within the geopark boundaries, there are the type localities of the following tectonic units: Silesian Nappe, Fore-Magura, Bystrica and Raca units, as well as Jaworzynka, Bystrica, Vyhylovka, Vendryne and Cieszyn Limestone formations, Malinowska Skala Conglomerate, Mutne Sandstone, and Cisownica Shale members. Landslides, attractive geomorphologic landforms (e.g., highest peaks of the Beskidy Mts., providing magnificent views), waterfalls, diversified river valleys, tors, caves as well as places associated with the history and tradition of this region represent geotouristic attractions with a high potential. They will be included in the network ofgeosites protected within the planned geopark. Analysis ofthe geopark area indicates a high degree of variability of natural values, especially its geodiversity and richness of the historical-cultural heritage. The preservation and protection methods are also diversified. This region represents unique geoenvironmental and historical values on the European scale, therefore offering good chances for establishment of geopark. The documentation of geosites has already been gathered at this stage of work. The information requires only updating, minor additions and construction ofa unified database. The evaluation ofthe current touristic infrastructure have also brought very positive results; the area isfrequented by millions oftouristsfrom Poland, Czech Republic, Slovakia and other countries.

Słowa kluczowe

PL

geopark; geoochrona; Karpaty zewnętrzne; flisz; waloryzacja; płaszczowina śląska; płaszczowina magurska

EN

geopark; geoconservation; Outer Carpathians; flysch; valorization; Silesian Nappe; Magura Nappe

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2013
• Tom: Vol. 61, nr 5
• Strony: 277--285
• Opis fizyczny: Bibliogr. 57 poz., rys.

Twórcy

autor

Golonka J.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Krobicki M.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Miśkiewicz K.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Slomka T.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Waśkowska A.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Doktor M.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• 1. ALEXANDROWICZ Z. 1976 - Wodospady Białej i Czarnej Wisełki. Ochr. Przyr., 42: 323-354.
• 2. ALEXANDROWICZ Z. 2006a - Geoparki - nowe wyzwanie dla ochrony dziedzictwa geologicznego. Prz. Geol., 54: 36-41.
• 3. ALEXANDROWICZ Z. 2006b - Framework of European geosites in Poland. Nature Conserv., 62 (5): 63-87.
• 4. ALEXANDROWICZ Z. & POPRAWA D. (red.) 2000 - Ochrona georóżnorodności w polskich Karpatach. Państw. Inst. Geol., Warszawa, s. 142.
• 5. BARTUŚ T., BĘBENEK S., DOKTOR M., GOLONKA J., ILCEWICZ-STEFANIUK D., JONIEC A., KRĄPIEC M., KROBICKI M., ŁODZIŃSKI M., MARGIELEWSKI W., MASTEJ W., MAYER W., MIŚKIEWICZ K., SŁOMKA E., SŁOMKA T., STADNIK R., STEFANIUK M., STRZEBOŃSKI P., URBAN J., WAŚKOWSKA A. & WELC. E. 2012 - Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej. MŚ, NFOŚiGW & AGH, Kraków, s. 719.
• 6. BURTAN J. 1973 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Wisła. Wyd. Geol., Warszawa, s. 38.
• 7. BURTAN J., KONIOR M. & KSIAZKIEWICZ M. 1937 - Mapa geologiczna Karpat Polskich. Pol. Akad. Nauk, Kraków, s. 104.
• 8. CHOWANIEC J. 2009 - Studium hydrogeologii zachodniej części Karpat polskich. Biul. Państw. Inst. Geol., 434: 1-98.
• 9. CHOWANIEC J. & ZUBER A. 2008 - Touristic geoattractions of Polish Spas. Prz. Geol., 56: 706-710.
• 10. CIESZKOWSKI M., GOLONKA J., WAŚKOWSKA-OLIWA A. & CHODYŃ R. 2007 - Type locality of the Mutne Sandstone Member of the Jaworzynka Formation, Western Outer Carpathians, Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 77: 269-290.
• 11. GOLONKA J. 1981 - Objaśnienia do Mapy geologicznej Polski, skala 1 : 200 000, ark. Bielsko-Biała, Inst. Geol., Warszawa: 1-63.
• 12. GOLONKA J., ALEKSANDROWSKI P., AUBRECHT R., CHOWANIEC J., CHRUSTEK M., CIESZKOWSKI M., FLOREK R., GAWĘDA A., JAROSIŃSKI M., KĘPIŃSKA B., KROBICKI M., LEFELD J., LEWANDOWSKI M., MARKO F., MICHALIK M., OSZCZYPKO N., PICHA F., POTFAJ M., SŁABY E., ŚLĄCZKA A., STEFANIUK M., UCHMAN A. & ŻELAŻNIEWICZ A. 2005 - The Orava Deep Drilling Project and post-Palaeogene tectonics of the Northern Carpathians. Ann. Soc. Geol. Pol., 75: 211-248.
• 13. GOLONKA J., BORYSŁAWSKI A., PAUL Z. & RYŁKO W. 1981 - Mapa geologiczna Polski 1 : 200 000, ark. Bielsko-Biała. Wyd. Geol., Warszawa.
• 14. GOLONKA J., DOKTOR M., KROBICKI M., MIŚKIEWICZ K., BARTUŚ T., STADNIK R. & WAŚKOWSKA A. 2012 - Trans graniczny geopark pieniński jako stymulator rozwoju regionu. [W:] Sadowski P. (red.) Rozwój turystyki kulturowej i przyrodniczej na pograniczu polsko-słowackim. PPWSZ, Nowy Targ, s. 47-56.
• 15. GOLONKA J., GAHAGAN L., KROBICKI M., MARKO F., OSZCZYPKO N. & ŚLĄCZKA A. 2006a - Plate tectonic evolution and paleogeography of the Circum-Carpathian Region. [W:] Golonka J. & Picha F. (red.) The Carpathians and their foreland: geology and hydrocarbon resources. AAPG Mem., 84: 11-46.
• 16. GOLONKA J., KROBICKI M. & SŁOMKA T. 2006b - Field trip A - From Tethyan to platform facies. Stop A10 - Jasieniowa Hill (abandoned quarry) - Cieszyn Limestones (Tithonian-Berriasian/Valanginian). [W:] Wierzbowski A. i in. (red.) Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians. Field trip guidebook of 7th International Congress on the Jurassic System, Kraków, Poland, 6-18 September 2006. Państw. Inst. Geol., Warszawa: 49-50.
• 17. GOLONKA J., KROBICKI M., WAŚKOWSKA-OLIWA A., VAŚIĆEK Z. & SKUPIEN P. 2008a - Główne elementy paleogeo- graficzne Zachodnich Karpat zewnętrznych w późnej jurze i wczesnej kredzie. Kwart. AGH Geologia, 34: 61-72.
• 18. GOLONKA J., PIETSCH K., MARZEC P., STEFANIUK M., WAŚKOWSKA A. & CIESZKOWSKI M. 2009 - Tectonics of the western part of the Polish Outer Carpathians. Geodin. Acta, 22: 81-97.
• 19. GOLONKA J. & WAŚKOWSKA-OLIWA A. 2007 - Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiędzy Bielskiem-Białą a Nowym Targiem. Kwart. AGH Geologia, 33 (4/1): 5-28.
• 20. GOLONKA J., VAŚIĆEK Z., SKUPIEN P., WAŚKOWSKA-OLIWA A., KROBICKI M., CIESZKOWSKI M., ŚLĄCZKA A. & SŁOMKA T. 2008b - Litostratygrafia osadów górnej jury i dolnej kredy zachodniej części Karpat zewnętrznych (propozycja do dyskusji). Kwart. AGH Geologia, 34 (3/1): 9-31.
• 21. GOLONKA J. & WÓJCIK A. 1978 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Jeleśnia. Wyd. Geol., Warszawa, s. 40.
• 22. GONERA M. 2004 - Beskidy w oczach geologa, czyli Geopark „Karpaty fliszowe”. Wierchy, 69: 125-142.
• 23. GRABOWSKI J., KRZEMIŃSKI L., NESCIERUK P., PASZKOWSKI M., SZYDŁO A., PECSKAY Z. & WÓJTOWICZ A. 2004 - Nowe dane o wieku skał cieszynitowych (Karpaty zewnętrzne, jednostka śląska) - rezultaty datowań metodą K-Ar. Prz. Geol., 52: 40-46.
• 24. GRABOWSKI J., KRZEMIŃSKI L., NESCIERUK P., SZYDŁO A., PASZKOWSKI M., PECSKAY Z. & WÓJTOWICZ A. 2003 - Geochronology of teschenitic intrusions in the Outer Western Carpathians of Poland - constraints form 40K/40Ar ages and biostratigraphy. Geol. Carpath., 54: 385-393.
• 25. KRAUSE R., CHROMIK Z. & PUKOWSKI J. 2004 - Żywiecki Park Krajobrazowy. Informator. ZPKWŚ, Będzin, s. 44.
• 26. KSIĄŻKIEWICZ M. 1971 - On the origin of the Cieszyn Limestone in the Carpathian Flysch. Bull. Acad. Pol. Sci. Ser. Sci. Terre, 19: 131-136.
• 27. LEXA J.,BEZAK V., ELEĆKO M., MELLO J., POLAK M., POTFAJ M. & VOZAR J. (red.) 2000 - Geological map of Western Carpathians and adjacent areas 1 : 500 000. Min. Envir. Slovak Rep., Geol. Surv. Slovak Rep., Bratislava.
• 28. ŁAJCZAK A. 1992 - Geomorfologiczna i hydrologiczna charakterystyka rezerwatu „Pilsko” w Beskidzie Żywieckim. Ochr. Przyr., 50: 75-94.
• 29. ŁAJCZAK A. 2003 - Przyroda i człowiek w krajobrazie Pilska (Beskid Żywiecki). ZPKWŚ, Sosnowiec, s. 209.
• 30. MALIK K. 1994 - Sedymentacja normalna, katastroficzna i wyjątkowa w mezozoicznym fliszu Karpat Śląskich. [W:] III Krajowe Spotkanie Sedymentologów. Przewodnik konferencji. Sosnowiec-Wyżyna Śląska- Karpaty Śląskie. WNoZUniw. Śl., Sosnowiec: 35-68.
• 31. MIŚKIEWICZ K. 2007 - Znaczenie geoturystyki w ochronie przyrody. [W:] Kucharski L. & Kopeć D. (red.) Ochrona przyrody w pracach młodych naukowców. Wyd. UŁ: 118-126.
• 32. MIŚKIEWICZ 2009 - Problemy badawcze georóżnorodności w geo- turystyce. Geoturystyka, 1-2: 3-12.
• 33. MIŚKIEWICZ K., GOLONKA J., WAŚKOWSKA A., DOKTOR M., SŁOMKA T. 2011 - Transgraniczny geopark Karpaty fliszowe i ich wody mineralne. Prz. Geol., 59: 611-621.
• 34. MYSŁAJEK R.W., SZURA C. & FIGURA M. 2008 - Zimowe spisy nietoperzy w Beskidzie Śląskim w latach 2007-2008. Nietoperze, 9: 121-131.
• 35. NARĘBSKI W. 1990 - Early rift stage in the evolution of western part of the Carpathians: Geochemical evidence from limburgite and teschenite rock series. Geol. Zb.-Geol. Carpath, 41: 521-528.
• 36. NOWAK W. 1964 - Egzotyki z dolnych łupków cieszyńskich z Jasienicy. Kwart. Geol., 8: 973-974.
• 37. NOWAK W. 1968 - Stomiosferidy warstw cieszyńskich (kimeryd- hoteryw) Polskiego Śląska Cieszyńskiego i ich znaczenie stratygraficzne. Rocz. Pol. Tow. Geol., 38: 275-312.
• 38. NOWAK W. 1973 - Jura Karpat zewnętrznych. [W:] Sokołowski S. (red.) Budowa geologiczna Polski. T. I. Stratygrafia. Cz. 2. Mezozoik: 389-401,464-4672.
• 39. OLSZEWSKA B. 1997 - Foraminiferal biostratigraphy of the Polish Outer Carpathians: a record of basin geohistory. Ann. Soc. Geol. Pol., 67: 325-337.
• 40. OLSZEWSKA B. 2005 - Microfossils of the Cieszyn Beds (Silesian Unit, Polish Outer Carpathians) - a thin sections study. Pol. Geol. Inst. Sp. Pap., 19: 1-58.
• 41. PESZAT C. 1967 - Rozwój litologiczny i warunki sedymentacji wapieni cieszyńskich. Pr. Geol. PAN, 44: 1-111.
• 42. PESZAT C. 1968 - O wykształceniu dolnych łupków cieszyńskich z Goleszowa. Spraw. Pos. Kom. Geol. PAN, Oddz. Kraków, 11: 370-373.
• 43. PESZAT C. 1971 - Dolne łupki cieszyńskie w kamieniołomie w Goleszowie. [W:] Przewodnik XLIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Kraków, 12-14 Września 1971. Wyd. Geol., Warszawa: 186-191.
• 44. PIVKO D. 2002 - Geology of Pilsko Mountain and surroundings (Flysch belt on Northern Orava). Acta Geol. Univ. Comen., 57: 67-94. RAJCHEL L. 2000 - Źródła wód siarczkowych w Karpatach polskich. Kwart. AGH Geologia, 26: 309-373.
• 45. SŁOMKA T. 1986a - Analiza sedymentacji warstw cieszyńskich metodami statystyki matematycznej. Ann. Soc. Geol. Pol., 56: 277-336.
• 46. SŁOMKA T. 1986b - Utwory podmorskich ruchów masowych w łupkach cieszyńskich dolnych. Kwart. AGH Geologia, 12: 25-35.
• 47. SŁOMKA T. 1995 - Głębokomorska sedymentacja silikoklastyczna warstw godulskich Karpat. Prace Geol. PAN, 139: 7-132.
• 48. SŁOMKA T. 2001 - Osady wczesnokredowych spływów rumoszowych w warstwach cieszyńskich rejonu Żywca. Kwart. AGH Geologia, 27: 89-110.
• 49. SŁOMKA T., KICIŃSKA-ŚWIDERSKA A., DOKTOR M., JONIEC A., ALEXANDROWICZ S.W., ALEXANDROWICZ Z., AWDANKIEWICZ M., BARTUŚ T., BĘBENEK S., BRZEZIŃSKI M., CHARKOT J., CZUJ-GÓRNIAK M., DOBRACKI R., DZIK J., FELISIAK I., GARLICKI A., GOLONKA J., GRADZIŃSKI M., GRADZIŃSKI R., HARASIMIUK M., HAYDUKIEWICZ J., ILCEWICZ-STEFANIUK D., JANKOWSKI L., JANUCHTA A., JASIŃSKI P., KAMIŃSKI P., KĘDZIERSKI J., KISTOWSKI M., KOPCIOWSKI R., KOWALCZYK W., KRAWCZYK A., KRAWCZYK M., KRÓL K., KRYZA R., KULETA M., MAKOWSKA A., MALATA T., MASTEJ W., MATYSZKIEWICZ J., MAZUROWSKI M., MAYER W., MICHALEC E., MIŚKIEWICZ K., MUSZER A., MUSZER J., NOWAK M., LEŚNIAK T., POCHOCKA- -SZWARC K., SCHIEWE M., SENDOBRY K., SŁOMKA E., SOKOŁOWSKI R.J., SOKOŁOWSKI T., STADNIK R., STEFANIUK M., STRZEBOŃSKI P., TRELA W., URBAN J., WAŚKOWSKA-OLIWA A., WIEWIÓRKA J., WOJEWODA J. & ZBROJA S. 2006 - Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce (obejmuje wybrane geologiczne stanowiska dokumentacyjne). NFOŚiGW, MŚ & AGH, Kraków, s. 260
• 50. SŁOMKA T. & SŁOMKA E. 2007 - Atrakcje geoturystyczne i turystyczne Żywca. Geoturystyka, 4: 13-22.
• 51. STADNIK R. 2009 - Rozwój sedymentacji warstw cergowskich jednostki grybowskiej (kamieniołom w Klęczanach, zachodnie Karpaty fliszowe). Kwart. AGH Geologia, 35 (2/1): 23-29.
• 52. STRZEBOŃSKI P. & SŁOMKA T. 2007 - Kaskady Rodła atrakcją geoturystyczną Beskidu Śląskiego. Geoturystyka, 1: 21-28.
• 53. SZYDŁO A. 2005 - Otwornice warstw cieszyńskich z obszaru Pogórza Cieszyńskiego (Karpaty zewnętrzne). Biul. Państw. Inst. Geol., 415: 59-95.
• 54. ŚLĄCZKA A., KRUGLOV S., GOLONKA J., OSZCZYPKO N. & POPADYUK I. 2006 - Geology and hydrocarbon resources of the Outer Carpathians, Poland, Slovakia, and Ukraine: general geology. [W:] Golonka J. & Picha F. (red.) The Carpathians and their foreland: geology and hydrocarbon resources. AAPG Mem., 84: 221-258.
• 55. TOKARSKI A. 1947 - Grojec i żywieckie okno tektoniczne. Biul. Państw. Inst. Geol., 28: 1-70.
• 56. UNRUG R. (red.) 1969 - Przewodnik geologiczny po zachodnich Karpatach fliszowych. Wyd. Geol., Warszawa, s. 260.
• 57. WAŚKOWSKA-OLIWA A., KROBICKI M., GOLONKA J., SŁOMKA T., ŚLĄCZKA A. & DOKTOR M. 2008 - Stanowiska najstarszych skał osadowych w polskich Karpatach fliszowych jako obiekty geoturystyczne. Kwart. AGH Geologia, 34 (3/1): 83-121.