Naczynia do kuchni i stołowe – dwa nurty w rzemiośle garncarskim w Polsce północno-wschodniej w początkach wczesnego średniowiecza

• Autorzy: Wadyl Sławomir

Warianty tytułu

EN

Cooking vessels and tableware – two trends in the pottery craft in north-eastern Poland at the beginning of the early Middle Ages

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badania nad ceramiką ze starszych faz wczesnego średniowiecza w Polsce północno-wschodniej mają krótką metrykę, co jest jednym z powodów niewystarczającego rozpoznania najbardziej masowej kategorii źródeł archeologicznych. W przedstawionych w literaturze hipotezach wskazywano na kontynuację tradycji garncarskich grupy olsztyńskiej z późnego okresu wędrówek ludów. W materiałach ceramicznych grupy olsztyńskiej wyróżnia się dwie kategorie ceramiki – naczynia kuchenne i naczynia stołowe, które różnią się właściwie wszystkim, począwszy od techniki formowania i kształtów, kończąc na sposobach wykańczania powierzchni i ornamentyce. Obie tradycje garncarskie są kontynuowane w starszym okresie wczesnego średniowiecza w VIII–IX w. Problematyka ceramiki w tej perspektywie nie doczekała się szerszego omówienia. W pewnym zakresie wypełnieniem tej luki jest ogromny zespół ceramiki z grodziska w Pasymiu. Zbiór ceramiki z Pasymia tworzą dwie różne kategorie ceramiki odpowiadające ceramice kuchennej i ceramice stołowej. Naczynia pierwszej grupy stanowią mało zróżnicowany asortyment form – są to zwykle relatywnie wysokie, smukłe, w profilu esowato-jajowate garnki dekorowane w większości przypadków ornamentami w postaci listew plastycznych, odcisków palców i zaszczypywań. Naczynia drugiej grupy charakteryzują się wygładzoną, czasem wypolerowaną, a nawet wyświeconą powierzchnią ścianek. Ich ornamentyka jest znacznie bardziej zróżnicowana. Wiele cech rzemiosła garncarskiego z Pasymia nie ma bliskich analogii, co wskazuje na specyficzny charakter warsztatu garncarskiego tej części Pojezierza Mazurskiego w początkach wczesnego średniowiecza. W świetle przeprowadzonych badań nie ulega wątpliwości, że obie tradycje garncarskie istniały obok siebie w okresie od końca VII w. przynajmniej do IX w.

EN

Research on pottery from the older phases of the early Middle Ages in north-eastern Poland has a short history, which is one of the reasons for the insufficient state of the art of the most massive category of archaeological sources. The hypotheses presented in the literature pointed to the continuation of the pottery traditions of the Olsztyn group from the late Migration Period. In the ceramic materials of the Olsztyn group, there are two categories of pottery - kitchenware and tableware, which differ in every aspect, starting from the technique of forming, forms, ending with methods of surface finishing and decorations. Both pottery traditions are continued in the older phases of the early Middle Ages in the 8th-9th centuries. The issues of pottery from this horizon have not been discussed in detail. To some extent, this gap is filled by a huge collection of pottery from the stronghold at Pasym. The different production techniques recognised in the assemblage served as the basis for dividing the pottery into two groups, referred to as kitchenware and tableware. The vessels of the first group comprises handmade with rather limited assortment of forms, they are usually relatively tall, slender, ovoid pots pots with curved neck, most of them decorated with applied strips, finger impressions and pinched ornament. The vessels of the second group were characterized by a smoothed, sometimes polished and even shiny surface of the walls. Their ornamentation was much more diverse. Many features of pottery production at Pasym have no close analogies, which points to the distinctive character of the ceramic craft in this part of the Masurian Lakeland in the early medieval period. In the light of recent research, there is no doubt that both pottery traditions existed side by side in the period from the end of the 7th century at least to the 9th century.

Słowa kluczowe

PL

fajans; kamionka; Staropolski Okręg Przemysłowy; region świętokrzyski; Stanisław Staszic; Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki

EN

faience; stoneware; Old Polish Industrial District; Świętokrzyskie region; Stanisław Staszic; Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki

• Wydawca: Sieć Badawcza Łukasiewicz - Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych
• Czasopismo: Szkło i Ceramika
• Rocznik: 2023
• Tom: R. 74, nr 1
• Strony: 38--44
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., fot.

Twórcy

autor

Wadyl Sławomir

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Archeologii

• https://orcid.org/0000-0002-1609-5222

Bibliografia

• J. Antoniewicz, Prusowie we wczesnym średniowieczu i zarys ich kultury materialnej, [w:] Labuda G. (red.), Szkice z dziejów Pomorza. Pomorze średniowieczne, Warszawa 1958.
• J. Antoniewicz, Příspĕvek k problemu vlivů zadnich slovanů na hrnčiřství Prusů, [w:] Vznik a počatku Slowanu, Praha 1958.
• J. Antoniewicz, J. Okulicz, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 1951–1954 w Jeziorku, pow. Giżycko, „Materiały Starożytne” 1958, 3.
• Bitner-Wróblewska, The Balt Neighbours – the Olsztyn Group, [w:] A. Bursche, J. Hines, A. Zapolska (red.), The Migration Period between the Oder and the Vistula, Leiden 2020.
• Bitner-Wróblewska, A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, Baltic communities present between 500 and 700 AD in today’s Poland, [w:] P. Urbańczyk, M. Trzeciecki (red.) The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early middle ages, vol. 5: 500 AD – 1000 AD, Warszawa 2016.
• T. Galewski, B. Świątkowski, Keramik aus der Siedlung in Tumiany, [w:] Baranowski T. (red.) Völkerwanderungszeitliche Siedlung von Tumiany (Daumen) im Kreise Allenstein. Tumiany, woj. warmińsko-mazurskie, osada, VETERA ET NOVA. Opracowanie archeologicznych materiałów źródłowych nowymi metodami badawczymi 7, Warszawa 2017.
• Kaczyński, U. Ziemska, Osada grupy olsztyńskiej w OlsztynieBrzezinach, st. XXVIII, w świetle sondażowych badań wykopaliskowych, [w:] B. Kontny (red.), Ubi tribus faucibus fluenta Vistulae fluminis ebibuntur. Jerzy Okulicz-Kozaryn in memoriam, „Światowit” 2015 Suppl. Series B: Barbaricum 11.
• M. Karczewska, M. Karczewski, Grodzisko Święta Góra w Staświnach w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich: archeologia archiwalna i nowa, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2007, 2, 256.
• M. Karczewski, M. Karczewska, A. Pluskowski, Grodzisko Święta Góra w Staświanch w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich. Dzieje zasiedlania przed i po podboju krzyżackim, [w:] Wadyl S., Karczewski M., Hoffmann M. (red.), Materiały do Archeologii Warmii i Mazur 1, Warszawa–Białystok 2015.
• O. Kleemann, Völkerwanderungszeitliche Funde aus dem südlichen Ostpreußen, [w:] Kleemann O. (red.), Documenta Archaeologica Wolfgang La Baume dedicata, Bonn 1956.
• Koperkiewicz, B. Radzicki, Tablice, [w:] Koperkiewicz A., Radzicki B. (red.), Zanim powstało miasto. Raport z realizacji interdyscyplinarnego projektu badań wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego Olsztyn-Las Miejski, Olsztyn 2015.
• W. Nowakowski, Studia nad ceramiką zachodniobałtyjską z okresu wędrówek ludów. Problem tzw. pucharów na pustych nóżkach, „Barbaricum”, 1, 1989.
• W. Nowakowski, Osada z okresu wpływów rzymskich w V–VII wieku w Wyszemborku, stanowisko 1, gm. Mrągowo, woj. olsztyńskie, „Światowit” 1994, 37.
• W. Nowakowski, Schyłek grupy olsztyńskiej – próba nowego spojrzenia. „Nowe” materiały z cmentarzyska w Wólce Prusinowskiej w powiecie mrągowskim, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2004, 4, 246.
• W. Nowakowski, The Mysterious Barbarians of Mazuria: The Riddle of Olsztyn Group, [w:] F. Curta (red.), Neglected Barbarians, Studies in the early Middle Ages 32, Turnhout 2010.
• W. Nowakowski, Początki „najmłodszego okresu pogańskiego” na Mazurach, [w:] A. Dobrosielska, A. Pluskowski, S. Szczepański (red.), Homini, qui in honore fuit. Księga pamiątkowa poświęcona śp. Profesorowi Grzegorzowi Białuńskiemu, Olsztyn 2020.
• R. Odoj, Wyniki badań grodziska z VI‒VIII w. n.e. w Pasymiu, pow. Szczytno, a problemy kultury mazurskiej, „Rocznik Olsztyński” 1968, 7.
• J. Okulicz, Problem ceramiki typu praskiego w grupie olsztyńskiej kultury zachodniobałtyjskiej (V–VII w.n.e.), „Pomorania Antiqua” 1988, 13.
• M. Rudnicki, The Olsztyn Group in the Early Medieval Archaeology of the Baltic Region. The Cemetery at Leleszki, Szczytno District (Poland), Leiden 2018.
• P. Szymański, Z badań nad chronologią i zróżnicowaniem kulturowym społeczności Mazur w późnej starożytności i u progu wczesnego średniowiecza, „Światowit”, Supplement Series B: Barbaricum 9, Warszawa 2013.
• Świątkowski, Ceramika z okresu wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza z zespołu osadniczego w Pasymiu, „Pruthenia” 2015, 10.
• S. Wadyl, Kilka uwag o ceramice wczesnośredniowiecznej w Prusach, [w:] M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Barbarzyńcy u bram. Mare integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, Toruń 2012.
• S. Wadyl, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na grodzisku zwanym „Okrągła Góra” w Pasymiu, pow. Szczytno, stan. 1 w roku 2016, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2016, 2, 292.
• S. Wadyl, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na grodzisku zwanym „Okrągła Góra” w Pasymiu, pow. Szczytno, stan. 1 w roku 2017, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2017, 4, 298.
• S. Wadyl, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na grodzisku zwanym „Okrągła Góra” w Pasymiu, pow. Szczytno, stan. 1 w roku 2018, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2019, 1, 303.
• S. Wadyl (red.), Miejsce, które rodziło władzę. Gród z początków wczesnego średniowiecza w Pasymiu na Pojezierzu Mazurskim, Warszawa 2022.
• W. Wróblewski, T. Nowakiewicz, Ceramika „pruska” i „słowiańska” we wczesnośredniowiecznej Galindii, [w:] Dulinicz M. (red.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Lublin–Warszawa 2003.
• W. Ziemlińska-Odojowa, Archeologiczne badania ratowniczoweryfikacyjne w Jarotach, „Olsztyński Biuletyn Konserwatorski” 1988, 1.