Zapis lądowych etapów historii geologicznej Gór Świętokrzyskich w osadach i formach krasowych – wybrane przykłady

• Autorzy: Urban J.

Warianty tytułu

EN

Records of terrestrial stages of geological history of the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains in the karst forms and their sediments – selected examples

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł prezentuje trzy przykłady interpretacji zdarzeń geologicznych oraz warunków paleogeograficznych i paleośrodowiskowych dokonanych na podstawie badań form krasowych w skałach węglanowych dewonu Gór Świętokrzyskich. Pierwszy relacjonowany kierunek badań dotyczy kopalnych form krasowych w dwu stanowiskach Wietrznia oraz Jaworznia i dokumentuje późnopermską ewolucję rzeźby i jej tektoniczne odmłodzenie na początku triasu. Następne interpretacje dotyczą form krasu kenozoicznego. Analiza przestrzennego rozwoju podziemnych systemów krasowych umożliwiła określenie poziomów stabilizacji bazy erozyjnej w neogenie. Najwyższy poziom krasowy (Łagów) był zapewne związany z poziomem neogeńskiego zbiornika morskiego w zapadlisku przedkarpackim. Z kolei badania osadów piaszczystych w wypełnieniach form krasowych, w tym przede wszystkim analiza obtoczenia i kształtu ziarn pozwoliły na wyróżnienie pięciu typów ziarn piasków o różnym pochodzeniu, w tym pochodzących z lokalnych zwietrzelin różnych skał oraz ziarn pirogenicznych. Analiza ta stała się podstawą do określenia zasięgu pokrywy dolnotriasowej, oceny rozwoju krasu w czwartorzędzie, a także do sformułowania sugestii dotyczących paleośrodowiska neogenu.

EN

The paper presents three examples of interpretations of geological events and paleogeographic and paleoenvironmental conditions made on the basis of studies of karst forms in Devonian carbonate rocks of the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains, central Poland. The first study concerns paleokarst forms in two sites: Wietrznia and Jaworznia which record the Late Permian relief evolution and its tectonic rejuvenation at the beginning of the Triassic period. The next two interpretations concern the Cenozoic karst forms. Analysis of spatial development of subsurface karst systems made possible to determine of erosional base stabilization levels during the Neogene. The highest karst horizon (Łagów) was most probably related to the level of one of the transgressions in the Fore-Carpathian marine basin. In turn, the study of sand sediments filling karst forms, particularly analysis of roundness and shape of sand grains enables to distinguish five types of sand grains of different genesis, among which are grains originated from various local weathered rocks as well as pyrogenic particles. On the basis of this analysis the extent of Lower Triassic cover was determined and karst development during the Quaternary period was assessed, as well as some suggestions on the Neogene paleoenvironment were formulated.

Słowa kluczowe

PL

kras; perm; trias; kenozoik; paleogeografia; tektonika; Góry Świętokrzyskie

EN

karst; Permian; Triassic; Cenozoic; paleogeography; tectonics; Holy Cross Mountains

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2013
• Tom: nr 454
• Strony: 77--101
• Opis fizyczny: Bibliogr. 129 poz., il., tab., zdj.

Twórcy

autor

Urban J.

• Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk, al. A. Mickiewicza 33, 31-122 Kraków

Bibliografia

• [1] ALEXANDROWICZ S., 1957 — Piroklastyczne kwarce w tortonie okolic Krakowa. Biul. Inst. Geol., 115: 27-61.
• [2] ALEXANDROWICZ S., PARACHONIAK W., 1956 — Tufity mioceńskie w okolicach Pińczowa nad Nidą. Acta Geol. Pol., 6, 3: 301-325.
• [3] ALEXANDROWICZ Z., 2006 — Framework of European geosites in Poland. Nature Conserv., 62: 63-87.
• [4] BARANIECKA M.D., 1975 — Zależność wykształcenia osadów czwartorzędowych od struktur i dynamiki podłoża w środkowej części Niżu Polskiego. Biul. Inst. Geol., 288: 5-97.
• [5] BARCICKI M., CICHOSZ-KOSTECKA A., GOŹDZIK J., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., PRÓSZYŃSKA-BARDAS H., 1991— Wiek i geneza osadów leja krasowego w Mirówku w świetle badań sedymentologicznych. W: Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych (red. A. Kostrzewski), 1: 23-34. Wydaw. Nauk. UAM, Poznań.
• [6] BARCICKI M., CICHOSZ-KOSTECKA A., KWAPISZ B., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., SKAWIŃSKA-WIESER K., 1996 — Rozwój leja krasowego w Maziarzach koło Iłży w trzeciorzędzie i czwartorzędzie. W: Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych (red. A. Kostrzewski), 2: 25-38. Wydaw. Nauk. UAM, Poznań.
• [7] BARCZUK A., 1979 — Studium petrograficzne utworów pstrego piaskowca w północno-wschodniej części obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Archiw. Miner., 35, 2: 87-155.
• [8] BEŁKA Z., SKOMPSKI S., 1978 — Zgórsko quarry. W: Symp. on Central European Permian. Guide of Excursions, Part 2: Zechstein of the Holy Cross Mts. (red. T.S. Piątkowski, K. Wagner ): 74-80. Inst. Geol., Warszawa.
• [9] BERNER R.A, 2002 — Examination of hypotheses for the Permo-Triassic boundary extinction by carbon cycle modeling. Proc. of Nat. Acad. of Sciences, 99: 4172-4177.
• [10] BERNER R.A., 2006 — GEOCARBSULF: a combined model for Phanerozoic atmospheric O2 and CO2. Geochim. et Cosmochim. Acta, 70: 5653-5664.
• [11] BOBROWSKI W., 1939 — Badania glin na obszarze świętokrzyskim wykonane w 1938 r. Biul. Państw. Inst. Geol.,15: 85-102.
• [12] BUKOWSKI K., DE LEEUW A., GONERA M., KUIPER K.F., KRZYWIEC P., PERYT D., 2010 - Badenian tuffite levels within the Carpathian orogenic front (Gdów-Bochnia area, southern Poland): radioisotopic dating and stratigraphic position. Geol. Quart., 54, 4: 449-464.
• [13] CYREK K., SOCHA P., STEFANIAK K., MADEYSKA T., MIROSŁAW-GRABOWSKA J., SUDOŁ M., CZYŻEWSKI Ł., 2010 - Palaeolithic of Biśnik Cave (Southern Poland) within the environmental background. Quatern. Intern., 220, 1/2: 5-30.
• [14] CZARNOCKI J., 1958 - Marmury świętokrzyskie. W: Surowce mineralne w Górach Świętokrzyskich. Surowce skalne. Pr. Inst. Geol. 21, 3: 100-116.
• [15] DUDZIAK A., 1995 - 13CO2/12CO2 pedosfery. Prz. Geol., 43, 12: 1023-1026.
• [16] DŻUŁYŃSKI S., RUDNICKI J., 1986 - Karst corrosion features of disaggregated limestones controlled by diffusion bands. Roczn. Pol. Tow. Geol., 56: 109-115.
• [17] ESTEBAN M., KLAPPA C. F., 1983 - Subaerial exposure environment. W: Carbonate depositional environments (red. P.A. Scholle i in.). Amer. Assoc. of Petrol. Geol., 33: 1-55.
• [18] FIJAŁKOWSKA A., 1994 - Palynostratigraphy of the Lower and Middle Buntsandstein in north-western part of the Holy Cross Mts. Geol. Quart., 38, 1: 59-96.
• [19] FOLK R.L., 1971 - Longitudinal dunes of the northwestern edge of the Simpson desert, Northern Territory, Australia, 1. Sedimentology, 16: 5-54.
• [20] FOLK R.L., WARD W.C., 1957 - Brazo river bar, a study in the significance of grain parameter. J. Sediment. Petrol., 27: 3-26.
• [21] FORD D., WILLIAMS P., 2007 - Karst geomorphology and Hydrology. Wiley & Sons, Chichester.
• [22] GALFETTI T., BUCHER H., OVTCHAROVA M., SCHALKTEGGER U., BRAYARD A., BRUHWILER T., GOUDEMANT N., WEISSERT H., HOCHULI P.A., CORDEY F., GOUDUM K., 2007 - Timing of the Early Triassic carbon cycle perturbations inferred from new U-Pb ages and ammonoid biochronozones. Earth and Planet. Sci. Letters, 258: 593-604.
• [23] GLENNIE K. W., 1970 - Desert sedimentary environments. Developm. in Sediment., 14. Elsevier, Amsterdam-London-New York.
• [24] GŁAZEK J., 1973 - Znaczenie zjawisk krasowych dla rekonstrukcji paleogeograficznych i paleotektonicznych. Prz. Geol., 21, 10: 517-523.
• [25] GŁAZEK J., 1989 - Paleokarst of Poland. W: Paleokarst : a systematic and regional review (red. P. Bosak i in.): 77-105. Elsevier, Amsterdam-New York.
• [26] GŁAZEK J., KUTEK J.,1976 - Postwaryscyjski rozwój tektoniczny obszaru świętokrzyskiego. W: Przew. 48 Zjazdu Pol. Tow. Geol., Starachowice, 24-26.09. 1976 (red. W. Pożaryski, J. Głazek): 14-51. Wyd. Geol., Warszawa.
• [27] GŁAZEK J., LINDNER L., WYSOCZAŃSKI-MINKOWICZ T., 1976 - Interglacial Mindel I/Mindel II in fossil-bearing karst at Kozi Grzbiet in the Holy Cross Mts. Acta Geol. Pol., 26, 3: 377-393.
• [28] GŁAZEK J., LINDNER L., WYSOCZAŃSKI-MINKOWICZ T., 1977 - Geologiczna interpretacja stanowiska fauny staroplejstoceńskiej Kozi Grzbiet w Górach Świętokrzyskich. Kras i Speleol., 1, 10: 13-28.
• [29] GŁAZEK J., ROMANEK A., 1976 - Jaworznia. Punkt IIIB-4. W: Przew. 48 Zjazdu Pol. Tow. Geol., Starachowice, 24-26.09. 1976 (red. W. Pożaryski, J. Głazek): 240-247. Wyd. Geol., Warszawa.
• [30] GŁAZEK J., RONIEWICZ P., 1976 - O żyłach klastycznych pstrego piaskowca w Górach Świętokrzyskich. Prz. Geol., 24, 8: 459-463.
• [31] GOŹDZIK J., KENIG K., SKÓRZAK A., 2010 - Zmiany kształtu ziaren kwarcowych oraz składu mineralnego piaszczystych osadów miocenu, pliocenu i niższego czwartorzędu w rowie Kleszczowa. Biul. Państw.Inst. Geol., 438: 33-50.
• [32] GRADZIŃSKI M., HERCMAN H., KICIŃSKA D., BARCZYK G., BELLA P., HOLUBEK P., 2009 - Kras tatrzański - rozwój wiedzy w ostatnich trzydziestu latach. Prz. Geol., 57, 8: 674-684.
• [33] HERCMAN H., MIROSŁAW-GRABOWSKA J., MADEYSKA T., 2004 - Zapis zmian środowiska ostatnich 150 000 lat w osadach jaskiń Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. T. 1. Przyroda (red. J. Partyka): 83-88. Wyd. Ojcowski PN, Ojców.
• [34] JAKUCS L., 1977 - Morphogenetics of karst regions. Akademiai Kiado, Budapest.
• [35] JAROSIŃSKI M., POPRAWA P., ZIEGLER P.A., 2009 - Cenozoic dynamic evolution of the Polish Platform. Geol. Quart., 53, 1: 3-26.
• [36] KARDAŚ R., ROMANEK A., 1978 - Zelejowa - western quarry. W: Symp. on Central European Permian. Guide of Excursions, Part 2: Zechstein of the Holy Cross Mts. (red. T.S. Piątkowski, K. Wagner ): 58-60. Inst. Geol., Warszawa.
• [37] KASZA A., 2009 - Nowe odkrycia w jaskiniach Kadzielni. Jaskinie, 1, 54: 30-31.
• [38] KASZA A., SAGANOWSKI M., 2006 - Jaskinia Pajęcza- eksploracja Partii Ropnych. Jaskinie, 4, 45: 31-33.
• [39] KEMPE S., BRANDT A., SEEGER M., VLADI F., 1975 - "Facetten" and "Laugdecken", the typical morphological element of caves developing in standing water. Ann. de Speleologie, 30: 705-708.
• [40] KONON A., 2004 - Succesive episodes of normal faulting and fracturing resulting from progressive extension during the uplift of the Holy Cross Mts., Poland. Journ. of Struct. Geol., 26: 419-433.
• [41] KOSMOWSKA-CERAMOWICZ B., 1966 - Osady preglacjalne dorzecza środkowej Wisły. Pr. Muz. Ziemi, 9: 223-297.
• [42] KOSMOWSKA-CERAMOWICZ B., 1979 - Zmienność litologiczna i pochodzenie okruchowych osadów trzeciorzędowych wybranych rejonów północnej i środkowej Polski w świetle wyników analizy przeźroczystych minerałów ciężkich. Pr. Muz. Ziemi, 30: 3-73.
• [43] KOTAŃSKI Z., 1959 - Przewodnik geologiczny po Górach Świętokrzyskich. T. 1 i 2. Wyd. Geol., Warszawa.
• [44] KOWALCZEWSKI Z., RUP M., 1989 - Cechsztyn w Górach Świętokrzyskich. Biul. Państw. Inst. Geol., 362: 5-39.
• [45] KOWALSKI B.J., 2000 - Stanowisko 1. Kraiński Grzbiet. Morfo-geneza i warunki rozwoju rzeźby paleozoicznego trzonu GórŚwiętokrzyskich w neogenie. W: Geologia i geomorfologia Gór Świętokrzyskich - kontrowersje i nowe spojrzenie. Konf. Nauk., Wólka Milanowska 16-19.05.2000 r. (red. B. Jaśkowski, R. Sołtysik): 61-69. WSP, Kielce.
• [46] KOWALSKI K., 1958 - An Early Pleistocene fauna of small mammals from the Kadzielnia Hill in Kielce (Poland). Acta Palaeont. Pol., 3, 1: 1-47.
• [47] KOWALSKI K. (red.), 1989 - Historia i ewolucja lądowej fauny Polski. Folia Quatern., 59/60: 1-278.
• [48] KOZŁOWSKI S., RADWAN J., WÓJCIK Z., 1965 - Rezerwat geologiczny na Kadzielni w Kielcach. Ochr. Przyrody, 31: 117-160.
• [49] KRYSIAK Z., 2000 - Tectonic evolution of the Carpathian Foredeep and its influence on Miocene sedimentation. Geol. Quart., 44, 2: 137-156.
• [50] KRYSOWSKA-IWASZKIEWICZ M., 1974 - Badania mineralogiczno-petrograficzne kenozoicznych osadów lądowych na Wyżynie Krakowskiej. Pr. Miner. PAN, Oddz. Kraków, 35: 1-69.
• [51] KUBICA B., 1992 - Rozwój litofacjalny osadów chemicznych badenu w północnej części zapadliska przedkarpackiego. Pr. Państw. Inst. Geol., 83: 1-63.
• [52] KUENEN P.H., 1960 - Experimental abrasion. 4: Eolian action. Journ. Geol., 68: 427-449.
• [53] KULETA M., 1976 - Petrografia pstrego piaskowca w północnym i zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Świętokrz., Kielce.
• [54] KULETA M., 1993 - Środowiska sedymentacji dolnego i środkowego pstrego piaskowca w północno-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Świętokrz., Kielce.
• [55] KULETA M., 1999 - Nowe dane o osadach pstrego piaskowca w synklinie piekoszowskiej - kamieniołom Jaworznia. Posiedz. Nauk. Państw. Inst. Geol., 55, 7: 141-144.
• [56] KULETA M., FIJAŁKOWSKA A., 1995 - Zmiana środowisk sedymentacji na granicy permu i triasu w południowej Polsce. Pos. Nauk Państw. Inst. Geol., 51, 3: 114-115.
• [57] KULETA M., MIGASZEWSKI Z., 1994 - Wstępne wyniki badań utworów kalcytowych z Chelosiowej Jamy w Jaworzni koło Kielc. Pos. Nauk. Państw. Inst. Geol., 50, 2: 117-118.
• [58] KULETA M., RUP M., 1976 - Uziarnienie piaskowców dolnego triasu w zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 20, 4: 972-973.
• [59] KULETA M., RUP M., 1980 - Problem granicy cechsztyn-piaskowiec pstry w zachodnim obrzeżeniu gór Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 24, 4: 972.
• [60] KULETA M., URBAN J., 1996 - Litologia wypełnień postwaryscyjskiego krasu kopalnego w Jaworzni koło Kielc. W: Mat. 30. Symp. Sekcji Speleol. Pol. Tow. Przyrod., Kielce-Bocheniec 18-22.10.1996. Kraków: 32-33.
• [61] KULETA M., ZBROJA S., 2006 - Wczesny etap rozwoju pokrywy permsko-mezozoicznej w Górach Świętokrzyskich. W: Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Świętokrzyskich. 77. Zjazd Nauk Pol. Tow. Geol, Ameliówka k. Kielc, 28-30.06.2006 (red. S. Skompski, A. Żylińska): 105-125. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [62] KUTEK J., GŁAZEK J., 1972 - The Holy Cross area, central Poland in the Alpine cycle. Acta Geol. Pol., 22, 4: 603-652.
• [63] LAMARCHE J., LEWANDOWSKI M., MANSY J.-L., SZULCZEWSKI M., 2003 - Partitioning pre-, syn- and post-Variscan deformation in the Holy Cross Mountains, eastern Variscan foreland. W: Tracing tectonic deformation using the sedimentary record (red. T. McCann, A. Saintot). Geol. Soc. Spec. Publ., London, 208: 159-184.
• [64] LAURITZEN S-E., LUNDBERG J., 2000 - Solutional and erosional morphology. W: Speleogenesis. Evolution of karst aquifers (red. A.B. Klimchouk i in.): 408-426. Nat. Spel. Soc., Huntsville.
• [65] LINDNER L., 1986 - Eoplejstocen - region świętokrzyski. Mezoplejstocen - region świętokrzyski. W Budowa geologiczna Polski, t. 1, Stratygrafia cz. 3b. Kenozoik. Czwartorzęd (red. St. Sokołowski): 65-73, 113-145. Wydaw. Geol., Warszawa.
• [66] LINDNER L., MARCINIAK B., 2008 - Propozycja interglacjalnych stanowisk stratotypowych dla środkowego plejstocenu Polski. Biul. Państw. Inst. Geol., 428: 35-54.
• [67] LINDNER L., MASTELLA L., SEMIL J., 2001 - Evolution of the Mid to Late pleistocene river network in the southeastern part of the Holy Cross Mts. Geol. Quart., 45, 4: 387-395.
• [68] LISZKOWSKI J., 1996 - Poligeneza rzeźby obszarów wyżynnych Polski w świetle analizy reliktowych pokryw wietrzeniowych. Acta Geogr. Lodziensia, 71: 165-178.
• [69] LORENC S., ZIMMERLE W., 1993 - Miozane Kaolin - Kohlentonsteine aus dem Braunkohlen-Tageban von Bełchatów, SW von Łódź. Zeit. Deutsch. Geol. Gesselschaft,144, 1: 187-223.
• [70] ŁYCZEWSKA J., 1971 - Czwartorzęd regionu świętokrzyskiego. Pr. Inst. Geol., 64: 5-104.
• [71] MACHEK P., RACLAVSKA H., JEDLICKA J., RACLAVSKY K., 1990 - Stredoslovenske vulkanity. Vys. Sk. Bańska v Ostrave, Ostrava.
• [72] MADEYSKA T., CYREK K., 2002 - Cave fillings - a chronicle of the past. An outline of the Younger Pleistocene cave sediments study in Poland. Acta Geol. Pol., 52, 1; 75-96.
• [73] MAJCHERT H., 1966 - Kras kopalny w południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Pr. Muz. Ziemi, 9: 132-145.
• [74] MICHNIAK R., 1962 - Prekambr i kambr wschodniej części Gór Świętokrzyskich. W: Przewodnik 35. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Kielce 16-19.09.1962 (red. H. Żakowa): 7-21. Warszawa.
• [75] MIGASZEWSKI Z., HAŁAS S., DURAKIEWICZ T., 1995 - Paleotemperatury minerałów węglanowych i barytów na przykładzie Gór Świętokrzyskich. Prz. Geol., 43, 12: 1011-1016.
• [76] MIGASZEWSKI Z., HAŁAS S., DURAKIEWICZ T., 1996 - Wiek i geneza mineralizacji kalcytowej w Górach Świętokrzyskich w świetle badań litologiczno-petrograficznych i izotopowych. Prz. Geol., 44, 3: 275-281.
• [77] MOTYKA J., PRAŻAK J., ZAPAŁA Z., 1993 - Strefowość zjawisk krasowych w kamieniołomie „Trzuskawica" i w jego otoczeniu (Góry Świętokrzyskie, region kielecki). Kras i Speleol., 7, 16: 64-78.
• [78] MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1978 - Rozwój rzeźby fluwialnej północnej części Kotliny Sandomierskiej w świetle badań sedymentologicznych. Rozpr. UW, 120: 1-167.
• [79] MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1984 - Cechy morfoskopowe na powierzchniach ziarn kwarcu z piasków plażowych różnych regionów klimatycznych świata. W: „Analiza powierzchni ziarn kwarcowych..." Mat. spotkania roboczego, Warszawa 3-4.12.1984. Warszawa: 1-10.
• [80] MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., WORONKO, B., 1998 - Analiza obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej i jej wartość interpretacyjna. Prz. Geol., 46, 12: 1275-1281.
• [81] NARKIEWICZ M., RACKI G., SKOMPSKI S., SZULCZEWSKI M., 2006 - Zapis procesów i zdarzeń w dewonie i karbonie Gór Świętokrzyskich. W: Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Świętokrzyskich. 77. Zjazd Nauk Pol. Tow. Geol., Ameliówka k. Kielc, 28-30.06.2006 (red. S. Skompski, A. Żylińska): 51-77. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [82] NARKIEWICZ M., RACKI G., WRZOŁEK T., 1990 - Litostratygrafia dewońskiej serii stromatoporoidowo-koralowcowej w Górach Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 34, 3: 433-455.
• [83] NADACHOWSKI A., ŻARSKI M., URBANOWSKI M., WOJTAL P., MIĘKINA B., LIPECKI G., OCHMAN K., KRAWCZYK M., JAKUBOWSKI G., TOMEK T., 2009 - Late Pleistocene environment of the Częstochowa Upland (Poland) reconstructed on the basis of faunistic evidence from archaeological cave sites. ISEZ, PAN, Kraków.
• [84] OSIKA R., EKIERTOWA E., 1958 - Geologia oraz okruszcowanie osadów środkowego dewonu i trzeciorzędu we Wzdole Kamieńcu. Biul. Inst. Geol., 144: 1-78.
• [85] PALMER A.N., 1987 - Cave levels and their interpretation. Nat. Spel. Soc. Bull., 49: 50-66.
• [86] PALMER A.N., 2007 - Cave geology. Cave Books, Dayton.
• [87] PARACHONIAK W., 1962 - Mioceńskie utwory piroklastyczne przedgórza Karpat polskich. Pr. Geol. Komis. NaukGeol. PAN, 11: 1-77.
• [88] PAYNE J.L., LEHRMANN D., WEI J., ORCHARD M.J., SCHRAG D.P., KNOLL A.H., 2004 - Large periurbations of the carbon cycle during recovery from the end-Permian Extinction. Science, 305: 506-509.
• [89] PETTIJOHN F.J., POTTER P.E., SIEVER R., 1972 - Sand and sandstone. Springer, New York.
• [90] PIEŃKOWSKI G., 1989 - Sedymentologiczne kryteria wyróżniania granicy cechsztyn/pstry piaskowiec oraz perm/trias w Polsce. Prz. Geol., 37, 5: 237-244.
• [91] PIWOCKI M., BADURA J., PRZYBYLSKI B., 2004 - Niż polski i jego południowe obrzeżenie. Neogen. W: Budowa geologiczna Polski, t. I Stratygrafia, cz. 3a. Kenozoik: paleogen, neogen (red. M. Peryt, M. Piwocki): 71-118. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [92] PRETO N., KUSTATSCHER E., WIGNALL P.B., 2010 - Triassic climates - state of art and perspectives. Palaeogeogr., Palaeoclimatol., Palaeoecol., 290, 1-4: 1-10.
• [93] RACINOWSKI R., 2010 - Główne przeźroczyste minerały ciężkie w osadach czwartorzędowych Polski. Biul. Państw. Inst. Geol., 438: 33-50.
• [94] RADŁOWSKA C., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1972 - Uwagi o deglacjacji zachodniej części Gór Świętokrzyskich (w okolicach Chęcin). Prz. Geogr., 44, 4: 649-672.
• [95] RETALLACK G.J., VEEVERS J.V., MORANTE R., 1996 - Global coal gap between Permian-Triassic excinction and Middle Triassic recovery of peat-forming plants. Geol. Soc. Amer. Bull., 108: 195-207.
• [96] RUBINOWSKI Z., 1967 - Uwagi o wieku krasu kopalnego Kadzielni. Kwart. Geol., 11, 2: 461-462.
• [97] RUBINOWSKI Z., 1971 - Rudy metali nieżelaznych w Górach Świętokrzyskich i ich pozycja metalogeniczna. Biul. Inst. Geol., 241: 1-166.
• [98] RUBINOWSKI Z. (red.), 1974a - Badanie i udostępnienie jaskini Raj. Wyd. Geol., Warszawa.
• [99] RUBINOWSKI Z., 1974b - Rudonośność osadów dewonu, permu i triasu w synklinie piekoszowskiej. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Świętokrz., Kielce.
• [100] SEPPALA M.K., 2004 - Wind as geomorphic agent in cold climates. Cambridge Univ. Press, Cambridge.
• [101] SHELDON N.D., 2006 - Abrupt chemical weathering increase across Permian-Triassic boundary. Palaeogeogr., Palaeoclimatol., Palaeoecol., 231: 315-321.
• [102] STEFANIAK K., TYC A., SOCHA P. (red.), 2009 - Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes: palaeoenvironments and protection. Stud. Faculty of Earth Sciences, UŚ, 56: 455-475.
• [103] STUDIES on Raj cave near Kielce (Poland) and its deposits. Folia Quatern., 41: 1-148.
• [104] SZANIAWSKI R., LEWANDOWSKI M., 2009 - Paleomagnetic age constrains indicate post-Variscan origin of massive breccia in Wietrznia quarry (Holy Cross Mts, central Poland). Geol. Quart., 53, 1: 3-26.
• [105] SZULCZEWSKI M., 1995a - Depositional evolution of the Holy Cross Mts. (Poland) in the Devonian and Carboniferous - a review. Geol. Quart., 39, 4: 471-488.
• [106] SZULCZEWSKI M., 1995b - Stop 4. Wietrznia. W: Development of the Variscan basin and epi-Variscan cover at the margin of the East European Platform/Pomerania, Holy Cross Mts., Kraków Upland/. XIII International Congress. Carboniferous-Permian. August 23 - August 27, 1995 (red. M. Lipiec, M. Malec i in.): 26-28. Pol. Geol. Inst., Warszawa.
• [107] ŚWIDROWSKA J., HAKENBERG M., POLUKTOVIĆ B., SEGHEDI A., VIŚNAKOV I., 2008 - Evolution of the Mesozoic basins on the southwestern edge of the East European Craton (Poland, Ukraine, Moldova, Romania). Studia Geol. Pol., 130: 1-130,
• [108] TURNAU-MORAWSKA M., 1955 - Znaczenie analizy minerałów ciężkich w rozwiązywaniu zagadnień geologicznych Acta Geol. Pol., 5, 3: 363-388.
• [109] UBERNA T., 1962 - Zjawiska krasowe w dolomitach środkowo-dewońskich okolic Winnej koło Łagowa. Prz. Geol., 10, 12: 648-650.
• [110] URBAN J. (red.), 1996 - Jaskinie regionu świętokrzyskiego. Pol. Tow. Przyj. Nauk. o Ziemi, Warszawa.
• [111] URBAN J., 2002 - Kras kopalny trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich. Streszcz. Ref. Wygł. na Posiedz. Oddziału Poznańskiego w 2001 r., Pol. Tow. Geol., 11: 53-69.
• [112] URBAN J., 2004 - Caves and karst sites of Poland as a contribution to geological heritage of Central Europe. Pol. Geol. Inst Special Papers, 13: 89-96.
• [113] URBAN J., 2006 - Criteria of distinguishing the Neogene karst fills from the Quaternary ones in the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mts., central Poland. W:12. Kvarter, Brno, 30.11.2006. Sbornik abstrakt (red. M. Abelova, M. Ivanov): 29-30.
• [114] URBAN J., 2007 - Permian to Triassic paleokarst of the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mts., Central Poland. Geol. AGH, 33, 1: 5-50.
• [115] URBAN J., KICIŃSKA D., 2001 - O pożytkach naukowych z obserwacji piasków wypełnień krasowych. W: Mat. 35. Symp. Sekcji Speleol. Pol. Tow. Przyrod., Bartkowa 26-28.10.2001. Kraków: 45-46.
• [116] URBAN J., KASZA A., OCHMAN K., HERCMAN H., 2011a - Kenozoiczny kras Kadzielni. W: Geologia i geomorfologia regionu świętokrzyskiego (red. M. Ludwikowska-Kędzia, M_ Wiatrak): 9-28. Inst. Geogr., UJK, Kielce.
• [117] URBAN J., KASZA A., OCHMAN K., MALEC J., 2011b - Jaskinie Kadzielni. Urząd Miasta Kielce - Geopark Kielce, Kielce.
• [118] URBAN J., RZONCA B., 2009 - Karst systems analyzed using borehole logs - Devonian carbonates of the Świętokrzyskie (Hoh Cross) Mountains, Central Poland. Geomorph., 112: 27-47.
• [119] WALCZOWSKI A., 1962 - Zjawiska krasowe w utworach paleozoicznych okolic Łagowa. Prz. Geol., 10, 9: 457-460.
• [120] WALCZOWSKI A., 1968 - Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Łagów. Wyd. Geol., Warszawa.
• [121] WAŻYŃSKA H. (red.), 1998 - Palynology and palaeogeography of the Neogene in the Polish Lowlands. Pr. Państw. Inst. Geol. 160: 1-45.
• [122] WEIDLICH O., 2007 - Permian to Triassic mass extinction and earliest Triassic recovery overlooked? New evidence far a marine origin of Lower Triassic mixed carbonate-siliciclastic sediments (Rogenstein Member). Germany. Palaeogeogr., Palaeoclimatol., Palaeoecol., 252, 1/2: 259-269.
• [123] WIERZBOWSKI H., 1997 - Regionalne interpretacje geologiczne na podstawie badań pstrego piaskowca z wypełnień krasowych okolic Chęcin. Prz. Geol., 45, 7: 707-710.
• [124] WORONKO B., 2001 — Znaczenie analizy obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej w interpretacji genetycznej osadów czwartorzędowych. W: Eolizacja osadów jako wskaźnik stratygraficzny czwartorzędu (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 33-38. WGiSR UW, Warszawa.
• [125] WORONKO B., BUJAK L., 2010 — Mikrorzeźba powierzchni ziaren kwarcowych frakcji piaszczystej osadów preglacjalnych serii kozienickiej jako wskaźnik warunków transportu o depozycji w południowej części Niziny Mazowieckiej. Biul. Państw. Inst. Geol., 438: 137-154.
• [126] WÓJCIK Z., 1974 — Denudacja krasowa w trzeciorzędzie na terenie środkowej i południowej Polski. Pr. Muz. Ziemi, 22: 149-168.
• [127] WÓJCIK Z., 1976a — Formy krasu kopalnego obszarów wyżynnych i górskich w Polsce oraz ich znaczenie paleogeograficzne. Pr. Muz. Ziemi, 25: 75-89.
• [128] WÓJCIK Z., 1976b — Formy krasu kopalnego i ich ochrona w Polsce. Pr. Muz. Ziemi, 25: 133-157.
• [129] ZIEGLER P.A., 1990 — Geological atlas of Western and Central Europe. Shell Intern. Petrol. Maatschappij. B.V., Geol. Soc., London.