Modernizacja rynków małych i średnich miast wobec wyzwań adaptacji do zmian klimatu

• Autorzy: Januchta-Szostak Anna , Ogorzelska Agata , Peplińska Sonia

Identyfikatory

DOI

10.21008/j.2658-2619.2023.15.13

Warianty tytułu

EN

Modernization of the market squares of small and medium-sized towns facing the challenges of adaptation to climate change

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Problem badawczy dotyczy dostosowania sposobów modernizacji rynków w małych i średnich miastach w Polsce do współczesnych wyzwań klimatyczno-środowiskowych. Procesy rewitalizacji dzielnic śródmiejskich, prowadzone w Polsce od lat 90. XX w., koncentrują się na poprawie warunków życia i jakości przestrzeni, ale często nie uwzględniają potrzeb adaptacji do zmiany klimatu, a wręcz pogłębiają negatywne skutki ekstremów klimatycznych (opady nawalne, fale upałów i miejska wyspa ciepła). Kluczową rolę odgrywają w tym wytyczne konserwatorskie nastawione na przywracanie funkcji rynków w ich historycznej, pozbawionej zieleni formie, co nie odpowiada współczesnym potrzebom adaptacyjnym. Analizie poddano przykłady modernizacji rynków w 16 małych i średnich miastach Polski w latach 2005-2021, w celu zbadania celów przekształceń i ich skutków w zakresie gospodarowania zielenią i wodą. Na podstawie szczegółowej analizy programów rewitalizacji oraz wytycznych zawartych w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) udowodniono, że już na początku planowania inwestycji określane są sztywne wymagania ograniczające możliwość wdrażania błękitno-zielonej infrastruktury, wspierającej adaptację do zmian klimatu. Badania 16 przykładów modernizacji rynków dowodzą, że zmiany w zakresie zieleni obejmują najczęściej jej eliminację na rzecz jednolitych, utwardzonych powierzchni placu. W żadnym z badanych projektów nie przewidziano możliwości retencji powierzchniowej, a jedynie w jednym zastosowano system podziemnej retencji wód opadowych. Rosnąca świadomość ekologiczno-klimatyczna społeczeństwa sprawia, że projekty degradacji zieleni spotykają się ze sprzeciwem mieszkańców. Niezadowolenie społeczne jest też powodem modyfikacji projektów, ale zasady partycypacji społecznej nie są powszechnie stosowane i optymalnie wykorzystywane.

EN

The research problem concerns the methods of modernisation of the market squares of small and medium-sized towns in Poland in the context of contemporary climatic and environmental challenges. The revitalization processes of downtown districts, carried out in Poland since the 1990s, focus on improving living conditions and the quality of space, but they do not take into account the need to adapt to climate change, and even deepen the negative effects of climate extremes (storms, heat waves and urban heat island). The key role is played by conservation guidelines aimed at restoring the functions of the squares in their historical form, devoid of greenery, which does not meet the modern adaptation needs. Examples of old market modernisation in 16 small and medium-sized Polish towns in the period 2005-2021 were analyzed in order to examine the objectives of transformations and their effects in the field of greenery and water management. Based on a detailed analysis of the revitalization programs and the guidelines contained in the Terms of Reference (ToR), it has been proven that rigid requirements limiting the possibility of implementing blue-green infrastructure supporting adaptation to climate change are defined at the very beginning of investment planning. The study proves that changes in terms of greenery most often include the removal of trees in favor of uniform, paved square surfaces. None of the examined projects provided for the possibility of surface rainwater retention, and only in 1 an underground retention system was used. The growing environmental and climate awareness of the society leads to the residents' opposition to greenery degradation projects. Social dissatisfaction is also the reason for modifying projects, but the principles of social participation are not commonly applied and optimally used.

Słowa kluczowe

PL

adaptacja do zmiany klimatu; rewitalizacja; modernizacja rynków; betonoza; uszczelnienie; zieleń miejska; centra małych i średnich miast; zielona infrastruktura

EN

adaptation to climate change, urban renewal; old market modernisation; betonoza; urban sealing; urban greenery; centers of small and medium-sized towns; green infrastructure

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura, Urbanistyka, Architektura Wnętrz
• Rocznik: 2023
• Tom: Z. 15
• Strony: 243--260
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Januchta-Szostak Anna

• Politechnika Poznańska, Instytut Architektury i Planowania Przestrzenneg

• https://orcid.org/0000-0001-7411-9280

autor

Ogorzelska Agata

• Politechnika Poznańska, Wydział Architektury

autor

Peplińska Sonia

• Politechnika Poznańska, Wydział Architektury

Bibliografia

• 1. AGH, 2016, Rewitalizacja Miasta Trzebinia. Propozycje społecznego i przyrodniczego ożywienia rynku Trzebini poprzedzone wykonaniem analiz obecnej sytuacji i identyfikacji problemów, https://drive.google.com/file/d/1pHuhrBvaXD8B3e_6Fe6yCtO_rII-leVR/view?usp=sharing (dostęp: 19.06.2022).
• 2. Białas K., 2020, Wycięli drzewa i zieleń. Rynek w Bartoszycach zmienił się w zabrukowany plac, https://www.whitemad.pl/wycieli-drzewa-i-zielen-rynek-w-bartoszycach-zmienil-sie-w-betonowy-plac/ (dostęp: 25.06.2023).
• 3. BIP Gm. Kłobuck, 2023, Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Kłobuck na lata 2008-2015, http://bip.gminaklobuck.pl/strategie_programy_plany/Lokalny_Program_Rewitalizacji_Miasta_Klobuck_na_lata_2008_2015.html (dostęp: 25.06.2023).
• 4. BIP Gm. Szamotuły, 2020, Rynek-rewitalizacja centrum miasta, https://bip.szamotuly.pl/o, 1892,rynek-rewitalizacja-centrum-miasta.html (dostęp: 25.06.2023).
• 5. Bobek W., 2010, Nowoczesne technologie budowlane wykorzystywane podczas wprowadzania drzew w silnie przekształconych przestrzeniach miasta, „Czasopismo Techniczne. Architektura”, nr 107(8-A), s. 269-277.
• 6. Czerniakowski Z.W., Olbrycht T., 2016, Zagrożenia dendroflory w warunkach miejskich. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu: Rolnictwo”, CXVII, 619, s. 7-16.
• 7. Gawryluk D., 2015, Czy zieleń stanowi zagrożenie zabytkowej przestrzeni rynków małych miast północno-wschodniej Polski?, „Przestrzeń Urbanistyka Architektura”, nr 1, s. 121-130.
• 8. Gehl J., Svarre B.B., Risom J., 2011, Cities for people, “Planning News”, vol. 37(4), p. 6-8.
• 9. Januchta-Szostak A., 2008, Błękitna krew miasta. Woda jako ożywcza siła przestrzeni publicznych. „Czasopismo Techniczne. Architektura”, nr 105(3-A), s. 21-28.
• 10. Januchta-Szostak A., 2012, Usługi ekosystemów wodnych w miastach, „Zrównoważony Rozwój – Zastosowania”, nr 3, s. 91-110.
• 11. Januchta-Szostak A., 2020, Błękitno-zielona infrastruktura jako narzędzie adaptacji miast do zmian klimatu i zagospodarowania wód opadowych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura, Urbanistyka, Architektura Wnętrz”, nr 3, s. 37-74.
• 12. Jastrząb T., 2002, Place i rynki jako zagadnienia urbanistyczne, Wydawnitwo Politechniki Poznańskiej, Poznań.
• 13. Mazur-Belzyt K., 2016, Efekty rewitalizacji przestrzeni centralnych małych miast. Rynek – scena miejskiego życia bez aktorów. „Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN”, s. 79-93.
• 14. Mencwel J., 2020, Betonoza: jak się niszczy polskie miasta, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
• 15. Ministerstwo Sportu i Turystyki (MSiT), 2021, Nowe wytyczne dla konserwatorów zabytków – oręż w walce o zachowanie zieleni w miastach, https://www.gov.pl/web/sport/nowe-wytyczne-dla-konserwatorow-zabytkow--orez-w-walce-o-zachowanie-zieleni-w-miastach (dostęp: 25.06.2023).
• 16. Nowicka A., Rutkowska A., 2021, Problematyka betonozy we współczesnych metropoliach, w: Metropolie wobec wyzwań i problemów społecznych, red. R. Mędrzycki, Instytut Metropolitalny, Gdańsk, s. 182-199.
• 17. PAN, 2021, Komunikat 04/2021 interdyscyplinarnego Zespołu doradczego do spraw kryzysu klimatycznego przy prezesie PAN na temat zagrożeń miast wobec kryzysu klimatycznego, https://klimat.pan.pl/wp-content/uploads/2021/11/Komunikat_04_2021_nt-miast-wobec-kryzysu-klimatycznego_FIN_FIN.pdf (dostęp: 20.06.2022).
• 18. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 nr 75 poz. 690).
• 19. Rykała E.A., Żołnierczuk M., 2016, Przekształcenia tkanki roślinnej w krajobrazie miasta na przykładach placów rynkowych północnego Mazowsza. „Topiarius. Studia Krajobrazowe”, t. 1, s. 258-270.
• 20. Sobol A., 2014, Rewitalizacja miast w kolorach zieleni. „Studia Ekonomiczne”, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, nr 187, s. 285-295.
• 21. Sobol A., 2021, Zmiany klimatu a kształtowanie współczesnych miast, „ACADEMIA –Magazyn Polskiej Akademii Nauk”, nr 3, s. 34-37.
• 22. Stangel M., 2013, Kształtowanie współczesnych obszarów miejskich w kontekście zrównoważonego rozwoju, monografia habilitacyjna, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice.
• 23. Szczepanowska H.B., 2015, Zieleń w mieście jako sposób na miejskie wyspy ciepła, w: Miasto idealne – miasto zrównoważone. Planowanie przestrzenne terenów zurbanizowanych i jego wpływ na ograniczenie skutków zmian klimatu, red. A. Kalinowska, Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym i Zrównoważonym Rozwojem, Warszawa, s. 81-95.
• 24. Tokarska A., Osyczka D., 2011, Okaleczanie drzew powszechnym zjawiskiem w przestrzeni. „Zeszyty Naukowe. Inżynieria Środowiska”, Uniwersytet Zielonogórski, nr 23, s. 19-32.
• 25. Urząd Miasta Bartoszyce, 2017, SIWZ BARTOSZYCE https://drive.google.com/file/d/10JKrZrMFz8JN9AsxuWsQpG2MbMcQPfb/view?usp=sharing (dostęp: 25.06.2023).
• 26. Wagner I., Krauze K., Zalewski M., 2013, Błękitne aspekty zielonej infrastruktury, „Zrównoważony Rozwój – Zastosowania”, 4, s. 145-155.
• 27. Wejchert K., 1947, Miasteczka polskie jako zagadnienie urbanistyczne, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, 8, Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej”.
• 28. Wieteska-Rosiak B., 2018, Hybrydyzacja przestrzeni publicznej miasta w kontekście adaptacji do zmian klimatu, „Studia Ekonomiczne”, nr 365, s. 30-44.
• 29. Włodawa24.pl, 2020, Przetarg na rewitalizację Czworoboku zakończony, https:// wlodawa24.pl/artykul/przetarg-na-rewitalizacje/761565 (dostęp: 17.05.2022).

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).