Piaskowce formacji ostrowieckiej północno-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich − zmienność litologii i parametrów fizyczno-mechanicznych a możliwości surowcowego wykorzystania

• Autorzy: Guzik K.

Warianty tytułu

EN

Sandstones of the Ostrowiec Fm. in the North-Western margin of the Świętokrzyskie Mountains − variability of lithology and physico-mechanical properties and the possibilities of economic utilization

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono zróżnicowanie litologii i właściwości fizyczno-mechanicznych piaskowców formacji ostrowieckiej z dziewięciu złóż w północno-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Ustalono, iż piaskowce te reprezentują osady strefy przybrzeżnej płytkiego zbiornika brakiczno-morskiego, a prawdopodobnie również systemów depozycyjnych deltowych. Wyróżniono siedem odmian piaskowców o zróżnicowanej przydatności jako kamienie architektoniczne, wykazujących zmienność w zakresie uławicenia, barwy, uziarnienia, stopnia zwięzłości oraz występujących struktur sedymentacyjnych. Największe znaczenie gospodarcze mają cztery odmiany piaskowców blocznych, ze złóż w rejonie Żarnowa, wykazujące przydatność do produkcji płyt okładzinowych. Oprócz nich, w kamieniołomach w Treście Wesołej, Mroczkowie Gościnnym i Kraszkowie, wyróżniono trzy odmiany piaskowców cienko- i średnioławicowych, wykorzystywanych jako kamień murowy, bądź tzw. dzikówka. Przeprowadzone badania właściwości fizyczno-mechanicznych wykazały, iż omawiane odmiany piaskowców różnią się głównie pod względem wartości wytrzymałości na ściskanie i prędkości fali podłużnej, w mniejszym stopniu gęstości pozornej oraz nasiąkliwości.

EN

The paper presents information about the diversity of lithology, sedimentary features as well as physicomechanical properties of the Ostrowiec Fm. sandstones from nine deposits occurring in the North-Western margin of the Świętokrzyskie Mountains. The sandstones represents sediments of brackish-marine, nearshore and probably deltaic depositional system. Seven types of sandstones of different thickness of beds, colour, grain size, and type of sedimentary structures, as well as varying suitability as an architectural stone have been distinguished. Four varieties of dimension sandstone, form deposits in the Żarnów area, utilized for slabs production are of the greatest economic importance. Three other types of sandstones, form deposits in Tresta Wesoła, Mroczków Gościnny and Kraszków, occuring in the form of thin and medium thickness of beds, suitable for the smaller dimension stone and split tiles production. Physico-mechanical analyses revealed that the varieties of sandstones differ mainly in terms of compressive strength and a longitudinal wave propagation speed values and to a smaller extent, the apparent density and water absorption values.

Słowa kluczowe

PL

piaskowce formacji ostrowieckiej; litologia; właściwości fizyczno-mechaniczne; kamień architektoniczny

EN

Ostrowiec Fm. sandstones; lithology; physico-mechanical properties; architectural stones

• Wydawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Rocznik: 2016
• Tom: nr 92
• Strony: 89--103
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Guzik K.

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków

Bibliografia

• [1] Bała, M. 2009. Badanie wpływu anizotropii i zailenia na prędkości rozchodzenia się fal podłużnych i poprzecznych oraz innych parametrów sprężystych skał klastycznych. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia t. 35, z. 2/1, s. 559–566.
• [2] Basista, S. i Krynicki, T. 1981. Właściwości petrofizyczne niektórych skał monokliny przedsudeckiej. Przegląd Geologiczny t. 29, nr 4.
• [3] Baza danych MIDAS PIG-PIB.
• [4] Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2014 r. Wyd. PIG-PIB, Warszawa 2015.
• [5] Dott, R.H.JR. i Bourgeois, J. 1982. Hummocky stratification: significance of its variable bedding sequences. Geol. Soc. Am. Bull. 93.
• [6] Gallagher, E.L., Elgar, S. i Thornton, E.B. 1998. Megaripple migration in a natural surf zone. Nature 394, s. 165–168.
• [7] Gierliński, G. i Pieńkowski, G. 1999. Dinosaur track assemblages from the Hettangian of Poland. Geol. Quart. 43.
• [8] Gradziński i in. 1986 – Gradziński, R., Kostecka, A., Radomski, A. i Unrug, R. 1986. Zarys sedymentologii. Warszawa: Wyd. Geol.
• [9] Jurkiewiczowa, I. 1967. Lias zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i jego paralelizacja z liasem Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Biul. Inst. Geol. 200.
• [10] Karaszewski, W. 1960. Nowy podział liasu świętokrzyskiego. Kwart. Geol. t. 4, nr 4, Warszawa
• [11] Karaszewski, W. 1962. Stratygrafia liasu w północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Pr. Inst. Geol. 30.
• [12] Kozydra, Z. 1968. Złoża dolnojurajskich iłów ogniotrwałych na tle ogólnej budowy geologicznej północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Biul. Inst. Geol. 216.
• [13] Pieńkowski, G. 2004. The epicontinental Lower Jurassic of Poland. Polish Geological Institute Special Papers 12, s. 1–156.
• [14] Pieńkowski, G. 2006. Field Trip B4. Lower Jurassic marginal marine and continental deposits – sedimentation, sequences and ecosystems. [W:] Wierzbowski, A., Aubrecht, R., Golonka, J., Gutowski, J., Krobicki, M., Matyja, B.A., Pieńkowski, G. i Uchman, A. red. Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians. Field Trip Guidebook of 7th International Congress on the Jurassic System. Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• [15] Pinińska, J. red. 1994. Właściwości wytrzymałościowe i odkształceniowe skał. Cz. I. Skały osadowe regionu świętokrzyskiego. Zakład Geomechaniki UW.
• [16] Pinińska, J. i Płatek, P. 2002. Badania ultradźwiękowe w ocenie wytrzymałości skał. Górnictwo Odkrywkowe nr 2–3.
• [17] PN-84/B-01080. Kamień dla budownictwa i drogownictwa. Podział i zastosowanie według własności fizyko-mechanicznych.
• [18] PN-EN 1926. Metody badań kamienia naturalnego. Oznaczanie wytrzymałości na ściskanie.
• [19] PN-EN 13755. Metody badań kamienia naturalnego. Oznaczanie nasiąkliwości przy ciśnieniu atmosferycznym.
• [20] Pożaryski, W. red. 1974. Budowa Geologiczna Polski, t. IV, Tektonika, cz. 1, Niż Polski. Warszawa: Wyd. Geologiczne, s. 322–349.
• [21] Ruśkiewicz-Saab, M. i Kita-Badak, M. 1978. Atlas geologiczno-surowcowy Gór Świętokrzyskich 1:200 000. Surowce skalne. Surowce krzemionkowe zwięzłe. Warszawa: Wyd. Geologiczne.
• [22] Schrock, R.R. 1948. Sequence in layered rocks. 507 pp. McGraw-Hill, New York
• [23] Złonkiewicz, Z. 2006. Charakterystyka litologiczna. Jura dolna. [W:] Kowalczewski, Z. red. Profile głębokich otworów wiertniczych Państwowego Instytutu Geologicznego Opoczno PIG 2, z. 111.
• [24] Złonkiewicz, Z. 2013. Struktury sedymentacyjne w piaskowcach żarnowskich (formacja ostrowiecka, dolny synemur) w Sielcu koło Żarnowa (zachodnie obrzeżenie Gór Świętokrzyskich) [W:] Krobicki, M. i Feldman-Olszewska, A. red. V Polska Konferencja Sedymentologiczna POKOS 2013. 16–19.05.2013. Żywiec, s. 268–270.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.