Conservation aspects of cast-iron platform shelters on the example of Vistula Pomerania railway stations

• Autorzy: Kwasek Michał

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc210106

Warianty tytułu

PL

Zagadnienia związane z konserwacją żeliwnych wiat peronowych na przykładzie dworców Pomorza Nadwiślańskiego

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Cast-iron shelters were used in the 19^th century as cheaper alternatives to large platform halls. Nevertheless, they were aesthetically distinguish-able from later riveted solutions. Because of their durability and continuous utility, they were not the subject of disassembly, as numerous transport infrastructure objects have been in recent decades. This article aims to indicate proper conservation practices during construction works on cast-iron platform shelters. Nowadays, most frequently, they take place during the modernization of railroad stations. As presented in this text, the approach to conservation procedures can be significantly different. The paper investigates technical and architectural solutions of selected instances of cast-iron platform shelters in Vistula Pomerania. Some references to foreign designs are also presented. The analysis of literature and archival documentation of the project, as well as the field studies, enabled us to formulate conclusions – recommendations for the proper procedure in respect of this type of object. Cast-iron platform shelters ought to be preserved as the unique remnant of 19^th-century architecture. It is recommended to use an adequately selected material during the works and to restore the artistic qualities of cast-iron structures by restoring their original paintings. The author also refers to the realization of new roofing created in the preserved historical objects’ closest vicinity. Based on the illustrated instances, he recommends efforts to maintain consistency between new or reconstructed structures and authentic 19^th-century ones. Simultaneously author emphasizes the necessity of avoiding the obliteration of the distinction between them. He drew attention to the challenges of repairing cast-iron pillars, giving examples of techniques that can be applied.

PL

Żeliwne wiaty były stosowane w XIX w. jako tańsze odpowiedniki wielkich hal peronowych. Mimo to wyróżniały się swoją estetyką na tle późniejszych – nitowanych – rozwiązań. Ze względu na ich trwałość i ciągłą przydatność nie podlegały rozbiórkom jak wiele obiektów techniki transportowej w ostatnich dziesięcioleciach. Celem artykułu jest wskazanie dobrych praktyk konserwatorskich w trakcie prac budowlanych dotyczących żeliwnych wiat peronowych. Współcześnie mają one najczęściej miejsce przy modernizacji dworców kolejowych. Jak przedstawiono w niniejszym tekście, sposób podejścia do zabiegów konserwatorskich może być znacząco różny. W artykule przedstawiono wyniki badań rozwiązań technicznych oraz architektonicznych wybranych przykładów żeliwnych zadaszeń peronowych na terenie Pomorza Nadwiślańskiego. Przedstawiono także nawiązania do realizacji poza granicami Polski. Analiza literatury przedmiotu i archiwalnej dokumentacji projektowej, a także badania terenowe umożliwiły sformułowanie wniosków – rekomendacji dla właściwego postępowania przy tego typu obiektach. Jako unikatowa pozostałość po architekturze XIX w. żeliwne wiaty peronowe powinny być bezwzględnie chronione. W trakcie prac wskazane jest stosowanie odpowiednio dobranego materiału, a także dążenie do przywrócenia żeliwnym wiatom ich walorów artystycznych poprzez odtworzenie pierwotnej kolorystyki. Autor artykułu odnosi się również do realizacji nowych zadaszeń, powstających w bezpośrednim sąsiedztwie zachowanych historycznych obiektów. Bazując na przedstawionych przykładach, rekomenduje dążenie do zachowania spójności nowych lub rekonstruowanych obiektów z autentycznymi realizacjami z XIX w. Jednocześnie podkreśla konieczność dbałości o to, by granica między nimi nie uległa zatarciu. Zwrócił uwagę na trudności, jakie mogą dotyczyć prac naprawczych przy żeliwnych słupach, podając przykłady technik możliwych do zastosowania.

Słowa kluczowe

EN

platform shelter; cast-iron construction; 19th century architecture; monument conservation; cast-iron column

PL

wiata peronowa; konstrukcja żeliwna; architektura XIX w.; konserwacja zabytków; kolumna żeliwna

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 1 (65)
• Strony: 49--58
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., il.

Twórcy

autor

Kwasek Michał

• Faculty of Architecture, Gdańsk University of Technology

• https://orcid.org/0000-0002-3485-7219

Bibliografia

• [1] Załuski D., Dworce kolejowe. Śródmiejskie przestrzenie podróży, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2010.
• [2] Watkin D., Historia architektury zachodniej, Arkady, Warszawa 2001.
• [3] Zomkowski S., Tramwajem przez Gdańsk, Wydawnictwo Sebastian Zomkowski, Gdańsk 2015.
• [4] Rutkowski M., Powstanie pierwszych linii kolejowych w Królestwie Polskim, [in:] M. Proniewski, W. Czarnecki (red.), Obiekty kolejowe. Układy przestrzenne, architektura, elementy techniki, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania, Białystok 2005, 39–47.
• [5] Dylewski A., Historia kolei w Polsce, P.H.W. Fenix, Wierzchy Parzeńskie 2014.
• [6] 150 lat kolei na ziemiach polskich, A.E. Kubicka (red.), Kolejowa Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1995.
• [7] Zamkowska S., Odbudowa i funkcjonowanie kolei polskich 1944–1949, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1984.
• [8] Foljanty K., Przekształcanie zabytkowych dworców i terenów kolejowych w struktury wielofunkcyjne, "Architectus" 2016, nr 2(46), 65–78, doi: 10.5277/arc160205.
• [9] Załuski D., Dworzec kolejowy w strukturze miasta: nowe szanse, [in:] D. Załuski (red.), Dworzec kolejowy w strukturze miasta, Urbanista, Warszawa 2006, 273–284.
• [10] Addis W., 3000 years of design engineering and construction, Phaidon Press, London 2015.
• [11] Dobraszczyk P., Meta-Ornament: Iron and the Railway Station in Britain, [in:] P. Dobraszczyk, P. Sealy (ed.), Function and fantasy. Iron architecture in the long nineteenth century, Routledge, Taylor & Francis, New York–London 2016, 201–219.
• [12] Wesołowski J., Od wozowni do katedry. Hala peronowa w architekturze dworców, t. 1: Historia. Konstrukcja, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2014.
• [13] Kwasek M., Piwek A., Lightweight glass and metal roof structures in the 19th century. Architecture and construction, [in:] L. Małyszko, R. Tarczewski (ed.), XXII Lightweight Structures in Civil Engineering: contemporary problems. Monograph from XXII Scientific Conference of IASS Polish Chapters, Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2016, 31–36.
• [14] Schmitt E., Handbuch der Architektur,Tl. 4, Entwerfen, Anlage und Einrichtung der Gebäude, Hbd. 2, H. 4, Empfangsgebäude der Bahnhöfe und Bahnsteigüberdachungen (Bahnsteighallen u. -dächer), Leipzig 1911.
• [15] Czapliński K., Dawne wyroby ze stopów żelaza, Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 2009.
• [16] Brych I., Sýkora M., Assessment of cast-iron columns using analytical models, "Applied Mechanics and Materials" 2016, Vol. 821, 782–788, doi: 10.4028/www.scientific.net/AMM.821.782.
• [17] Kwasek M., Piwek A., Jankowski R., Study on 19th-century cast iron columns from the former financial office building in Kwidzyn,"MATEC Web of Conferences" 2018, Nr 219(3), 1–8, doi: 10.1051/matecconf/201821902011.
• [18] Gruszkowski W., Rozwój przestrzenny Gdańska, [in:] E. Cieślak (red.), Historia Gdańska, t. 4, Wydawnictwo Prawnicze LEX, Sopot 1998, 250–267.
• [19] Fuglewicz S., Zabytki komunikacyjne – dziedzictwo ginące, [in:] S. Januszewski (red.), Dziedzictwo postindustrialne i jego kulturotwórcza rola, Fundacja Hereditas, Warszawa 2009.
• [20] Skalimowski A., Tucholski Z., Modernistyczne wiaty i przystanki kolejowe Warszawskiego Węzła Kolejowego. O konieczności ochrony konserwatorskiej, "Ochrona Zabytków" 2010, nr 1–4, 73–84.
• [21] Wesołowski J., Hala peronowa jako problem konserwatorski, "Technika Transportu Szynowego" 2014, nr 7–8, 17–26.
• [22] Czapliński K., Gawron K., O żeliwnych elementach konstrukcyjnych i dekoracyjnych, "Przegląd Budowlany" 2011, nr 4, 56–59.
• [23] Marcinkowski J., Różycki Z., Reinforcement of existingcast-iron structural elements by means of fiber reinforced composites, "Civil and Environmental Engineering Reports" 2016, nr 20(1), 37–45, doi: 10.1515/ceer-2016-0004.
• [24] Kwaśniewski A., Polskie podejście do waloru autentyzmu zabytków architektury, [in:] E. Łużyniecka (red.), Dziedzictwo architektoniczne: rekonstrukcje i badania obiektów zabytkowych, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2017, 6–22.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).