Zmiany składu chemicznego wód źródeł w Tatrach polskich w ostatnim sześćdziesięcioleciu

• Autorzy: Chmielewska-Błotnicka D. , Małecki J. J. , Porowska D. , Żelazny M.

Warianty tytułu

EN

Changes in the chemical composition of spring water in the Polish Tatra Mts. over the last sixty years

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Porównanie obecnego składu chemicznego wody źródeł z wynikami badań archiwalnych wykazało, że w ostatnim 60-leciu wystąpiły znaczące zmiany stężeń wybranych jonów głównych. Interpretację zmian składu chemicznego wód przeprowadzono na podstawie stężenia wodorowęglanów, wapnia i magnezu tych samych 105 źródeł, w trzech okresach (lata: 1952–1962, 1970–1980, 2007–2010). Ze względu na budowę geologiczną zmiany stężeń oceniono w podziale na wody źródeł drenujących skały krystaliczne (n = 54) oraz skały osadowe (n = 51). Zaobserwowane zmiany stężenia wybranych jonów mają odmienny przebieg w wodach źródeł drenujących trzon krystaliczny w porównaniu z wodami źródeł drenujących serie osadowe. Źródła położone w krystalicznej części Tatr miały najwyższe stężenia HCO3–, Ca2+, Mg2+ w latach 70. XX w., a ich maksymalne stężenie było nawet dwukrotnie wyższe w tym okresie niż w latach 1952–1962. Analiza najczęściej występujących stężeń HCO3–, Ca2+ i Mg2+ w wodach drenujących trzon krystaliczny wskazuje na podobieństwo składu chemicznego wód w latach 1952–1962 i współczesnych (2007–2010). Cechą charakterystyczną wód źródlanych drenujących serie osadowe jest stopniowy wzrost od lat 50. XX w. do czasów obecnych stężenia HCO3– i Ca2+, w mniejszym stopniu Mg2+.

EN

Comparison of the present chemical composition of spring water with the archival research revealed significant changes in the selected main ion concentrations over the last 60 years. The interpretation of changes in the chemical composition of water was based on the concentration of bicarbonates, calcium and magnesium of the same 105 springs in three periods (1952–1962, 1970–1980 and 2007–2010). Due to the geological structure, the changes in the concentration were assessed within the groups of springs draining crystalline rocks (n = 54) and sedimentary rocks (n = 51). The course of the observed changes in the concentration of the selected ions is different in spring water draining the crystalline core than in springs draining sedimentary series. The springs located in the crystalline part of the Tatra had the highest concentrations of HCO3–, Ca2+ and Mg2+ in the 1970s of the 20th century and their maximum concentration was even twice higher in this period than in the 1950s–1960s of the 20th century. The analysis of the most frequently occurring concentrations of HCO3–, Ca2+ and Mg2+ in water draining the crystalline core indicates the similarity of the chemical composition of water in 1952–1962 and present (2007–2010). A gradual increase in the concentration of and Ca2+ particularly, and to a lesser extent Mg2+, from the 50s of the 20th century to present is a characteristic feature of spring water draining sedimentary series.

Słowa kluczowe

PL

skład chemiczny wody; źródła; trzon krystaliczny; serie osadowe

EN

chemical composition of water; springs; crystalline core; sedimentary series

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2013
• Tom: nr 456 Hydrogeologia z. 14/1
• Strony: 67--73
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz., rys., wykr., tab.

Twórcy

autor

Chmielewska-Błotnicka D.

• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UJ, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Hydrologii, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków

autor

Małecki J. J.

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Geologii, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej, Zakład Hydrogeologii, ul. Żwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa

autor

Porowska D.

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Geologii, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej, Zakład Hydrogeologii, ul. Żwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa

autor

Żelazny M.

• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UJ, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Hydrologii, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków

Bibliografia

• 1. BAC-MOSZASZWILI M., BURCHART J., GŁAZEK J., IWANOW A., JAROSZEWSKI W., KOTAŃSKI Z., LEFELD J., MASTELLA L., OZIMKOWSKI W., RONIEWICZ P., SKUPIŃSKI A., WESTWALEWICZ-MOGILSKA E., 1979 — Mapa geologiczna Tatr Polskich, skala 1:30 000. Wyd. Geol., Warszawa.
• 2. MAŁECKA D., 1981 — Hydrogeologia Podhala. Pr. Inst. Geol., ser. specjal.: 14.
• 3. MAŁECKA D., 1984 — Rola masywu tatrzańskiego w kształtowaniu warunków hydrogeologicznych górnej części zlewni Dunajca. Parki Narod. i Rezerwaty Przyr., 5: 128–147.
• 4. MAŁECKA D., 1989 — Wpływ opadów atmosferycznych na kształtowanie chemizmu wód w obrębie masywu tatrzańskiego. Prz. Geol., 10: 504–510.
• 5. MAŁECKA D., MAŁECKI J.J., 2005 — Hydrogeologiczna charakterystyka wód szczelinowo-krasowych eocenu numulitowego Tatr i niecki artezyjskiej Podhala. Współczesne problemy hydrogeologii, 12: 477–484. Wyd. UMK, Toruń.
• 6. MAŁECKA D., NOWICKI Z., 2002 — Skład izotopowy wód podziemnych Tatr i Podhala. Biul. Państw. Inst. Geol., 404: 145–161.
• 7. MAŁECKA D., CHOWANIEC J., MAŁECKI J.J., 2007 — Region górnej Wisły. W: Hydrogeologia regionalna Polski. T. 1. Wody słodkie. Państw. Inst. Geol., Min. Środ., Warszawa.
• 8. MAŁECKI J.J., 1997 — Wody Tatr i Podhala – przemiany i zagrożenia. Przew. Zjazdu Pol. Tow. Geol., 68: 32–44.
• 9. MAŁECKI J.J., SZOSTAKIEWICZ M., 2006 — The role of evapotranspiration in the formation of the chemical composition of shallow groundwater (the Polish Tatras). Acta Geol. Pol., 56: 485–492.
• 10. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1956 — Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. I. Dolina Strążyska. Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, 1, ser. Rolnictwo, 1: 33–51.
• 11. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1957a — Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. II. Dolina Białego. Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, 4, ser. Rolnictwo, 3: 113–126.
• 12. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1957b — Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. III. Dolina Małej Łąki. Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, 4, ser. Rolnictwo, 3: 127–146.
• 13. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1958 — Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. IV. Dolina Kościeliska. Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, 6, ser. Rolnictwo, 5: 13–44.
• 14. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1960 — Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. V. Dolina Chochołowska. Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, 10, ser. Rolnictwo, 7: 17–48.
• 15. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1961 — Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. VI. Dolina Rybiego Potoku i Dolina Roztoki. Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, 12, ser. Rolnictwo, 8: 37–66.
• 16. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1964 — Materiały do znajomości wód wTatrach. Cz. VII. Dolina Waksmundzka i Dolina Filipki. Zesz. Nauk. WSR w Krakowie, 21, ser. Rolnictwo, 11: 19–49.
• 17. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1989a — Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. VIII. Dolina Suchej Wody. Zesz. Nauk. AR, 241, ser. Rolnictwo, 28: 3–31.
• 18. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1989b — Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. IX. Dolina Olczyska. Zesz. Nauk. AR, 241, ser. Rolnictwo, 28: 3–31
• 19. OLEKSYNOWA K., KOMORNICKI T., 1990 — Materiały do znajomości wód w Tatrach. Cz. X. Dolina Bystrej. Zesz. Nauk. AR, 247, ser. Rolnictwo, 29, 3–31.
• 20. PASSENDORFER E., 1996 — Geologia. W: Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego, Tatry i Podtatrze (red. Z. Mirek i in.) T. 3: 69–96. Wyd. TPN, Kraków–Zakopane.
• 21. SZCZEPAŃSKA J., KMIECIK E., 1998 — Statystyczna kontrola jakości danych w monitoringu wód podziemnych. Wyd. AGH, Kraków.
• 22. SZOSTAKIEWICZ-HOŁOWNIA M., 2012 — Identyfikacja procesów kształtujących chemizm wód podziemnych zlewni potoku Białego (Tatry Zachodnie) z wykorzystaniem modeli geochemicznych. Biul. Państw. Inst. Geol., 451: 219–226.
• 23. SZOSTAKIEWICZ-HOŁOWNIA M., MAŁECKI J.J., MATYJASIK M., 2010 — Evaluation of the accuracy of determination of the chemical denudation based on numerical geochemical modeling. Biul. Państw. Inst. Geol., 441: 175–182.
• 24. SZYDŁOWSKI H., 2001 — Niepewności w pomiarach. Międzynarodowe standardy w praktyce. UAM Wyd. Nauk., Poznań.
• 25. TAYLOR B.N., KUYATT Ch.E., 1994 — Guidelines for Evaluating and Expressing the Uncertainty of NIST Measurement Results. http://physics.nist.gov/Pubs/guidelines/ TN1297/tn1297s.pdf.
• 26. ŻELAZNY M., 2012 — Czasowo-przestrzenna zmienność cech fizykochemicznych wód Tatrzańskiego Parku Narodowego. Inst. Geogr. i Gospod. Przestrz. UJ, Kraków.