Not simply volcanoes  – the geoheritage of the Cretaceous system in the Land of the Extinct Volcanoes Geopark, West Sudetes (SW Poland)

• Autorzy: Migoń Piotr , Pijet-Migoń Edyta

Identyfikatory

DOI

10.7494/geotour.2020.60-61.3

Warianty tytułu

PL

Nie tylko wulkany  – dziedzictwo okresu kredowego w Geoparku Kraina Wygasłych Wulkanów, Sudety Zachodnie (SW Polska)

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Volcanic geoheritage is emphasized as the main asset and distinctive characteristic of the Land of Extinct Volcanoes Geopark in the West Sudetes (SW Poland). However, the geoheritage values of the region are not limited to the legacy of ancient volcanism but include various other elements. This paper explores the contribution of geosites that expose sedimentary rocks of Cretaceous age and landforms developed upon these rocks. Six localities from the Geopark area, included in the comprehensive regional inventory of geosites, are presented. They represent natural and man-made sandstone outcrops and show, among others, lithological variations, small- and large-scale post-sedimentary deformation structures, landforms arising from differential weathering (rock shelters, honeycombs), boulder fields and a sandstone xenolith in volcanic rocks. Next, five localities from outside the Geopark, but still within the Pogórze Kaczawskie region, are described. Qualitative and quantitative evaluation of both groups is attempted, and the results show that, in general, geosites within the Geopark rank higher. However at least two from the other group also have significant geotourist potential. Finally, a brief comparative analysis with other parts of the Sudetes, where Cretaceous sedimentary rocks occur, is offered.

PL

Dawny wulkanizm jest uznawany za główny walor i wyróżniającą się cechę Geoparku Kraina Wygasłych Wulkanów w Sudetach Zachodnich, jednak dziedzictwo Ziemi w regionie nie ogranicza się do reliktów aktywności wulkanicznej i zawiera różne inne elementy. W tym artykule są zaprezentowane miejsca (geostanowiska), w których można oglądać naturalne i sztuczne odsłonięcia skał osadowych wieku kredowego i formy rzeźby zbudowane z tych skał. Sześć z nich jest zlokalizowanych na obszarze Geoparku i zostały one uwzględnione w regionalnej inwentaryzacji obiektów dziedzictwa Ziemi. Zagadnienia, które można omówić na przykładzie tych miejsc, obejmują między innymi zróżnicowanie litologiczne, postsedymentacyjne struktury deformacyjne w małej i dużej skali, formy będące efektem zróżnicowanego wietrzenia (schroniska podskalne, „plastry miodu”), pokrywy blokowe i ksenolit piaskowca w skałach wulkanicznych. W dalszej części opisano pięć stanowisk spoza Geoparku, z pozostałej części regionu Pogórza Kaczawskiego. Rezultaty jakościowej i ilościowej oceny stanowisk z obu grup pokazują, że obiekty położone w Geoparku mają większą wartość, ale przynajmniej dwa z drugiej grupy mają istotny potencjał geoturystyczny. W części końcowej zostało przedstawione krótkie porównanie z innymi fragmentami Sudetów, gdzie występują skały wieku kredowego.

Słowa kluczowe

EN

geoheritage; geosite; Cretaceous; sandstone; geopark; Sudetes

PL

dziedzictwo ziemi; geostanowisko; kreda; piaskowiec; geopark; Sudety

• Wydawca: Wydawnictwa AGH ; Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica
• Czasopismo: Geotourism / Geoturystyka
• Rocznik: 2020
• Tom: nr 1-2 (60-61)
• Strony: 3--22
• Opis fizyczny: Bibliogr. 63 poz., zdj.

Twórcy

autor

Migoń Piotr

• University of Wrocław, Institute of Geography and Regional Development, pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław, Poland

autor

Pijet-Migoń Edyta

• WSB University of Wrocław, Institute of Tourism, ul. Fabryczna 29–31, 53-609 Wrocław, Poland

Bibliografia

• [1] Adam A., 2004. Rzeźba strukturalna Pogórza Kaczawskiego i północno-wschodniej części Pogórza Izerskiego. Przyroda Sudetów, 7: 175–190.
• [2] Adamovič J., 2016. The Kokořín area: Sandstone landforms controlled by hydrothermal ferruginization. In: Pánek T. & Hradecký J. (eds.), Landscapes and Landforms of the Czech Republic. Springer, Cham: 153–164.
• [3] Adamovič J., Mikuláš R. & Cílek V., 2006. Sandstone districts of the Bohemian Paradise: emergence of a romantic landscape. Geolines, 21: 1–100.
• [4] Adamovič J., Mikuláš R. & Cílek V., 2010. Atlas pískovcových skalnychměst České a Slovenské republiky: Geologie a geomorfologie. Academia, Praha.
• [5] Badura J. & Przybylski B., 1998. Zasięgi lądolodów plejstoceńskich i deglacjacja obszaru między Sudetami a Wałem Śląskim. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 385: 9–28.
• [6] Brilha J., 2016. Inventory and quantitative assessment of geosites and geodiversity sites: a review. Geoheritage, 8(2): 119–134.
• [7] Chrząstek A. & Wypych M., 2018. Coniacian sandstones from the North Sudetic Synclinorium revisited: palaeoenvironmental and palaeogeographical reconstructions based on trace fossil analysis and associated body fossils. Geologos, 24(1): 29–53.
• [8] Cílek V., 2010. Saxon-Bohemian Switzerland: Sandstone rock cities and fascination in a romantic landscape. In: Migoń P. (ed.), Geomorphological Landscapes of the World. Springer, Dordrecht: 201–209.
• [9] Duszyński F., Migoń P. & Kasprzak M., 2015, Góry Stołowe. Kraina zrodzona z morza. Przewodnik geomorfologiczno-turystyczny. Park Narodowy Gór Stołowych, Kudowa-Zdrój.
• [10] Duszyński F., Migoń P., Różycka M. & Michniewicz A., 2017. Rzeźba progu kredowego i pokrywy blokowe koło Wilkowa (Pogórze Kaczawskie). Przyroda Sudetów, 20: 269–288.
• [11] Gorczyca-Skała J., 1977. Budowa geologiczna rowu Wlenia. Geologia Sudetica, 12(1): 71–100.
• [12] Hettner A., 1903. Die Felsbildungen der sächsischen Schweiz. Geographische Zeitschrift, 9: 608–626.
• [13] Jahn A., 1960. Czwartorzęd Sudetów. In: Teisseyre H. (red.), Regionalna geologia Polski, t. 3: Sudety, 2. Polskie Towarzystwo Geologiczne, Kraków: 358–418.
• [14] Janoška M., 2013. Sopky a sopečné vrchy České republiky. Academia, Praha.
• [15] Kowalski A., 2019. Atrakcje geoturystyczne Czapli i okolic w gminie Pielgrzymka w Krainie Wygasłych Wulkanów. Przewodnik Geologiczny. Geopark Kraina Wygasłych Wulkanów, available from: https://www.researchgate.net/publication/334453449_Atrakcje_geoturystyczne_Czapli_i_okolic_w_gminie_Pielgrzymka_w_Krainie_Wygaslych_Wulkanow_-_Przewodnik_Geologiczny [accesed: 19.04.2021].
• [16] Kowalski A., 2017. Rozmieszczenie i geneza form osuwiskowych w przełomowej dolinie Bobru w okolicach Wlenia (Sudety Zachodnie). Przegląd Geologiczny, 65(10): 629–641.
• [17] Kowalski A., 2021. Multistage structural evolution of the end-Cretaceous–Cenozoic Wleń Graben (the Sudetes, NE Bohemian Massif)  – a contribution to the post-Variscan tectonic history of SW Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 91(1): 37–66.
• [18] Kowalski K., 1954. Jaskinie Polski, t. 3. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• [19] Kubaliková L., 2013. Geomorphosite assessment for geotourism purposes. Czech Journal of Tourism, 2(2): 80–104.
• [20] Leszczyński S., 2018. Integrated sedimentological and ichnological study of the Coniacian sedimentation in North Sudetic Basin, SW Poland. Geological Quarterly, 62(4): 767–816.
• [21] Leszczyński S. & Nemec W., 2020. Sedimentation in a synclinal shallow‐marine embayment: Coniacian of the North Sudetic Synclinorium, SW Poland. The Depositional Record, 6(1): 144–171.
• [22] Maciejak K. & Maciejak K., 1991. Pseudokrasowe jaskinie w dolinie Drążnicy (Pogórze Kaczawskie). Karkonosz. Sudeckie Materiały Krajoznawcze, 5: 84–92.
• [23] Maciejak K. & Migoń P., 1990. Rzeźba krawędziowa Pogórza Izerskiego i Kaczawskiego. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 46(4–5): 73–81.
• [24] Michniewicz M., 1998. The pre-Elsterian valley system in the Western Sudetes, southwestern Poland, and its later transformation. Geologia Sudetica, 31(1): 317–328.
• [25] Migoń P. & Łętkowska A., 2016. Park Krajobrazowy Doliny Bobru. Geologia  – Geomorfologia  – Geoturystyka. Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych, Jelenia Góra.
• [26] Migoń P. & Pijet-Migoń E., 2016. Overlooked geomorphological component of volcanic geoheritage  – diversity and perspectives for tourism industry, Pogórze Kaczawskie region, SW Poland. Geoheritage, 8(4): 333–350.
• [27] Migoń P., Duszyński F. & Goudie A., 2017. Rock cities and ruiniform relief: Forms  – processes  – terminology. Earth-Science Reviews, 171: 78–104.
• [28] Migoń P., Duszyński F., Jancewicz K. & Różycka M., 2019. From plateau to plain  – using ergodic assumption in interpreting geoheritage through a thematic trail, Elbsandsteingebirge, Germany. Geoheritage, 11(3): 839–855.
• [29] Milewicz J., 1959. Uwagi o tektonice okolicy Lwówka Śląskiego. Kwartalnik Geologiczny, 3(4): 1024–1032
• [30] Milewicz J., 1997. Górna kreda depresji północnosudeckiej (lito- i biostratygrafia, paleogeografia, tektonika oraz uwagi o surowcach). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, “Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 1971, “Prace Geologiczno-Mineralogiczne”, 61.
• [31] Muszer J. & Muszer A., 2017. Evaluation of the geotouristic attractions from the Wojcieszów area. Geotourism, 1–2(48–49): 31–46.
• [32] Narodní geopark Ralsko  – geoturistická mapa 1:50 000, 2018. Geodézie Online, Česká Lípa, available from: https://visitralsko.com/_files/ 200001003-e0dc2e0dc4/Geopark%20Ralsko%2050_20180129_final.pdf [accessed: 2020.12.12].
• [33] Oberc J., 1972. Sudety i obszary przyległe. In: Pożaryski W. (red.), Budowa geologiczna Polski, t. 4: Tektonika, cz. 2. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• [34] Pereira P., Pereira D. & Caetano Alves M.I., 2007. Geomorphosite assessment in Montesinho Natural Park (Portugal). Geographia Helvetica, 62(3): 159–168.
• [35] Pijet-Migoń E., 2016. Geoturystyka  – nowe możliwości wykorzystania dziedzictwa Ziemi w turystyce. Studium przypadku Krainy Wygasłych Wulkanów w Sudetach Zachodnich. Ekonomiczne Problemy Turystyki, 1(33): 301–312.
• [36] Pijet-Migoń E. & Migoń P., 2019. Promoting and interpreting geoheritage at the local level  – bottom-up approach in the Land of Extinct Volcanoes, Sudetes, SW Poland. Geoheritage, 11(4): 1227–1236.
• [37] Placek A., 2008. Formy skalne przełomu Srebrnej koło Lwówka Śląskiego. Przyroda Sudetów, 11: 111–126.
• [38] Placek A., 2011. Rzeźba strukturalna Sudetów w świetle wyników pomiarów wytrzymałości skał i analiz numerycznego modelu wysokości. Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, “Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego”, 16.
• [39] Pulina M. (red.), 1996. Jaskinie Sudetów. PTPNoZ, Warszawa.
• [40] Pulinowa M.Z., 2006. Ścieżka Skalnej Rzeźby w Górach Stołowych. Park Narodowy Gór Stołowych, Warszawa.
• [41] Rapprich V., Cajz V., Košťák M., Pécskay Z., Řídkošil T., Raška P. &
• [42] Radoň M., 2007. Reconstruction of eroded monogenic Strombolian cones of Miocene age: A case study on character of volcanic activity of the Jičín Volcanic Field (NE Bohemia) and subsequent erosional rates estimation. Journal of Geosciences, 52(3–4): 169–180.
• [43] Rapprich V., Lisec M., Fiferna P. & Závada P., 2017. Application of modern technologies in popularization of the Czech volcanic geoheritage. Geoheritage, 9(3): 413–420.
• [44] Reynard E., Fontana G., Kozlik L. & Scapozza C., 2007. A method for assessing scientific and additional values of geomorphosites. Geographia Helvetica, 62(3): 148–158.
• [45] Różycka M., 2014. Atrakcyjność geoturystyczna okolic Wojcieszowa w Górach Kaczawskich. Przegląd Geologiczny, 62(10/1): 514–520.
• [46] Różycka M. & Migoń P., 2014. Visitors’ background as a factor in geosite evaluation. The case of Cenozoic volcanic sites in the Pogórze Kaczawskie region, SW Poland. Geotourism, 3–4(38–39): 3–18.
• [47] Różycka M. & Migoń P., 2018. Customer-oriented evaluation of geoheritage  – on the example of volcanic geosites in the West Sudetes, SW Poland. Geoheritage, 10(1): 23–37.
• [48] Słomski P., Jankowska J. & Rozpędowska E., 2019. Land of Extinct Volcanoes Geopark  – geoeducation for everyone. Geotourism, 3–4(58–59): 3–14.
• [49] Solecki A., 1994. Tectonics of the North Sudetic Synclinorium. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, “Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 1618, “Prace Geologiczno-Mineralogiczne”, 45.
• [50] Solecki A., 2008. The North-Sudetic Synclinorium  – geosites of the inverted basin setting. In: Solecki A. (ed.), Geoeducational Potential of the Sudety MTS. Fundacja Ostoja, Wrocław: 77–90.
• [51] Solecki A., 2011. Rozwój strukturalny epiwaryscyjskiej pokrywy platformowej w obszarze synklinorium północnosudeckiego. In: Żelaźniewicz A., Wojewoda J. & Ciężkowski W. (red.), Mezozoik i kenozoik Dolnego Śląska. LXXXI Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego. WIND, Wrocław: 19–36.
• [52] Staffa M., Mazurski K.R., Pisarski G. & Czerwiński J., 2002. Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 7: Pogórze Kaczawskie. I-BiS, Wrocław.
• [53] Tásler R. et al., 1979. Geologie české části vnitrosudetské pánve. Ústřední ústav geologický, Praha.
• [54] Vařilová Z., 2007. Occurrences of Fe-mineralization in sandstones of the Bohemian Switzerland National Park (Czech Republic). In: Härtel H., Cílek V., Herben T., Jackson A. & Williams R. (eds.), Sandstone landscapes. Academia, Prague: 25–33.
• [55] Vítek, J. 1979. Pseudokrasové tvary v kvádrových pískovcích severovýchodních Čech. Rozpravy Československé akademie věd, Řada matematických a přírodních věd, 89(4): 1–58.
• [56] Vítek J., 2016. Adršpach-Teplice Rocks and Broumov Cliffs  – large sandstone rock cities in the Central Europe. In: Pánek T. & Hradecký J. (eds.), Landscapes and landforms of the Czech Republic. Springer, Cham: 209–220.
• [57] Wenger E., Büchner, J., Tietz, O. & Mrlina J., 2017. The polycyclic Lausche Volcano (Lausitz Volcanic Field) and its message concerning landscape evolution in the Lausitz Mountains (northern Bohemian Massif, Central Europe). Geomorphology, 292: 193–210.
• [58] Wojewoda J., 1997. Upper Cretaceous littoral-to-shelf succession in the Intrasudetic Basin and Nysa Trough, Sudety Mts. In: Wojewoda J. (red.), Obszary źródłowe: Zapis w osadach, 1. WIND, Wrocław: 81–96.
• [59] Wojewoda J., 2011. Geoatrakcje Gór Stołowych  – przewodnik geologiczny po Parku Narodowym Gór Stołowych. Park Narodowy Gór Stołowych, Kudowa-Zdrój.
• [60] Żelaźniewicz A. & Aleksandrowski P., 2008. Regionalizacja tektoniczna Polski  – Polska południowo-zachodnia. Przegląd Geologiczny, 56(10): 904–911.
• [61] www1  – www.gorykaczawskie.pl [accessed: 2020-12-10].
• [62] www2  – www.gorykaczawskie.pl/dolina-draznicy [accessed: 2020-12-10].
• [63] www3  – www.gorykaczawskie.pl/prusicka-gora-srednia-gora [accessed: 2020-12-10].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).