Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

«Obłoki» czy «chmury» na mistycznym niebie? Religijne konotacje polskich pojęć «obłok» i «chmura» jako możliwych ekwiwalentów angielskiego «cloud»

100%

Gicala A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2006

|

tom 18

265-280

PL

Niniejszy artykuł to analiza możliwych przekładów angielskiego pojęcia cloud na język polski – jako obłok lub chmura na przykładzie tekstu, w którym pojęcie to jest użyte w znaczeniu metaforycznym: jako cloud of unknowing (obłok / chmura niewiedzy). Przedstawiono w nim modele sieciowe znaczeń wszystkich trzech pojęć, wyniki ankiety badającej ich użycie, przeprowadzonej wśród polskich respondentów oraz przeanalizowano wybrane fragmenty oryginału i jego przekładów. Podstawę materiałową stanowi anonimowy angielski traktat z XIV wieku, którego tytułem jest właśnie powyższa metafora (The Cloud of Unknowing) oraz jego trzy istniejące przekłady na język polski. Ramy teoretyczne pozwalające na analizę niemetaforycznych i metaforycznych znaczeń wyżej wymienionych pojęć oraz na rozważenie stopnia ich ekwiwalencji w przekładzie to kognitywna teoria metafory, pojęcie językowego obrazu świata oraz kognitywne ujęcie jednostki w przekładzie i ekwiwalencji w przekładzie. Wyniki analizy sugerują, że wybór leksemu obłok lub chmura jako polskich ekwiwalentów leksemu cloud narzuca polskiemu czytelnikowi odmienny obraz doświadczenia mistycznego, o którym traktuje angielski traktat – odmienny głównie w sferze aksjologii obu polskich pojęć.

EN

The article is an analysis of possible Polish translations of the English concept 'cloud' as either 'oblok' or 'chmura', based on a text in which the concept is used metaphorically: 'the cloud of unknowing' (oblok/chmura niewiedzy). The authoress presents networks of the meanings of the three concepts, the results of a survey performed among Polish respondents and concerning the use of these concepts. Selected excerpts of the original and its translations are then analyzed. The texts in question are an anonymous 14th-century English mystical treatise, in which the above metaphor is used in the title (The Cloud of Unknowing) and its three Polish translations. The theoretical frameworks which facilitate an analysis of non-metaphorical and metaphorical meanings of the above-mentioned concepts, as well as an examination of the degree of their equivalence in translation, is the cognitive theory of metaphor, the linguistic worldview conception and the cognitive approach to the unit of translation and translational equivalence. The results indicate that the choice of either 'oblok' or 'chmura' as the Polish equivalents of 'cloud' imposes on the Polish reader a different image of the mystical experience described in the English treatise: it differs mainly in the axiology of each Polish concept.

2

Obraz Polaka i Rosjanina w języku francuskim i w świadomości francuskiej młodzieży

100%

Skibinska E.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2005

|

tom 17

213-232

PL

Autorka dokonuje rekonstrukcji obrazu Polaka i Rosjanina w języku francuskim i w świadomości młodego pokolenia Francuzów (wśród 138 studentów i licealistów ze Strasburga, Clermont i Pas de Calais). Obraz Polaka w świetle danych systemowych jest ubogi, ujawniają się w tym zakresie przede wszystkim upodobanie do alkoholu (Polak pije) oraz wytwory kultury materialnej i duchowej (łóżko z baldachimem, spódnica wąska w pasie i kalafior polany zrumienioną bułką, taniec polonez). W potocznej świadomości młodzieży francuskiej, badanej za pomocą ankiety Jerzego Bartmińskiego, bazowe charakterystyki są bogatsze i obejmują: aspekt fizyczny (Polak to blondyn o niebieskich oczach, ktoś szczupły, przystojny i silny, ciepło ubrany), bytowy (pracowitość, dobre zorganizowanie), psychiczny (wesoły, zadowolony, optymista, ambitny i uparty), duchowy (Polak-katolik, kocha papieża i ojczyznę, nie uprawia seksu przed małżeństwem), obyczajowy (upodobanie do mocnego alkoholu). Generalnie, zarówno w świetle danych słownikowych, jak i ankiet, Polak jest postacią pozytywną. Dane słownikowe na temat Rosjanina są bogatsze, ujawniają obraz kogoś, kto pochodzi lub mieszka w Rosji, nosi onuce, ma specyficzne cechy charakteru (rosyjska dusza). Z Rosjaninem i Rosją kojarzony jest rosyjski kawior, zakąski, ruletka, matrioszka, balet i ikony. Słowniki ujawniły też aspekt ideologiczny: rewolucja październikowa, terroryzm, reżim, totalitaryzm, komunizm, emigrację. Ten ostatni aspekt znalazł także silne odzwierciedlenie w ankietach (sowietyzm, komunizm; Rosjanin to komunista, ale też wierzący prawosławny) obok aspektu fizycznego (Rosjanin to człowiek o niebieskich oczach, wysoki, przystojny, nosi długą brodę i wąsy, futrzaną czapkę i długi futrzany płaszcz, które chronią przed rosyjskim zimnem), psychicznego (pracowity, ambitny, nieokrzesany, gwałtowny), duchowego (ma upodobania muzyczne, rosyjski taniec), obyczajowego (picie po rosyjsku, pocałunek w usta przy powitaniu mężczyzn). Materiał słownikowy i ankietowy przynoszą dwa różne portrety Rosjanina, przy czym obraz słownikowy jest neutralny, a ankietowy w przeważającej mierze – negatywny.

EN

The authoress reconstructs the image of a Pole and Russian in French and in the consciousness of the young generation of French people on the basis of data obtained from 138 students and secondary-school pupils from Strabourg, Clermont and Pas-de-Calais. In the light of systemic data, the image of a Pole is rather poor: it includes above all the liking for alcohol and cultural artefacts (a bed with a canopy, skirts tight in the waist, cauliflower with dried and fried roll topping, the polonaise). In the colloquial consciousness of the French youth, studied with the help of Jerzy Bartminski's questionnaire, the base characteristics are richer and include: the physical aspect (a Pole is tall, blue-eyed, slim, handsome, strong and dressed in warm clothes), the aspect of everyday life (hard work, good organization), the psychological aspect (a Pole is cheerful, glad, optimistic, ambitious and obstinate), the spiritual aspect (a Catholic, loves the Pope and homeland, does not practise premarital sex), the social aspect (liking for strong liquor). On the whole, both in the light of dictionaries and on the basis of questionnaires, a Pole is seen in a positive light. Dictionary data relating to Russians are richer and reveal the image of someone who comes from or lives in Russia, wears foot wrappings and has peculiar traits of character (the Russian soul). Russians and Russia are associated with caviar, snacks, the roulette, the matryoshka dolls, ballet and orthodox icons. Dictionaries also reveal the ideological aspect: the October revolution, terrorism, regime, totalitarianism, communism, emigration. The last aspect is also strongly revealed in questionnairies (sovietism, communism; a Russian is a communist but also an orthodox Christian). Other aspects include: the physical aspect (a Russian is a tall, blue-eyed person, handsome, with a long beard and a moustache, a fur cap and a long fur coat for protection against the Russian cold), the psychological aspect (hard-working, ambitious, uncouth, violent), the spiritual aspect (likes music and Russian dancing), the social aspect (Russian-style drinking, men kissing on the mouth while greeting). The material from the dictionaries and the questionnaires reveal two different portraits of a Russian, the former being neutral, while the latter predominantly negative.

3

Rozumienie terminów obraz świata i model świata w semiotyce i lingwistyce rosyjskiej

80%

Yudin A. V.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2004

|

tom 16

315-323

PL

W przeglądzie omawiane są różne koncepcje rozumienia terminów obraz/model świata i językowy obraz świata w nauce rosyjskiej ostatnich trzech dziesięcioleci. Rozpatrywane są definicje i punkty widzenia takich znanych badaczy, jak Władimir N. Toporow, Tatiana W. Cywian, Jurij D. Apresjan, Boris A. Serebrennikow, Serafima E. Nikitina i inni. Obraz (model) świata w najbardziej ogólnym ujęciu rozumiany jest jako kompleks wiedzy o nim i system konceptów symbolicznych, przy pomocy których uświadamiamy sobie i pojmujemy świat, jako odzwierciedlenie rezultatów poznania przez człowieka otaczającej go rzeczywistości.

EN

The article surveys various conceptions of the understanding of the terms 'worldview'/'world model' and 'linguistic worldview' in the Russian linguistics and philosophy of the last three decades. A discussion is offered of the definitions proposed by and points of view of the following authors: Vladimir N. Toporov, Tatyana V. Tsivyan, Yurii D. Apresyan, Boris A. Serebrennikov, Serafima E. Nikitina and others. (General, conceptual, linguistic) worldview/world model is understood as a picture, interpretation, or reflection of the ideas about the world, as a complex of the knowledge about it and a system of symbolic concepts, by means of which we know and understand the world. It is a reflection of the process of coming to the knowledge of reality (manifested, among others, in the categories which people construct). It is a way in which the world is reflected. Finally, it is the totality of judgments about the world.

4

Język, świat i jego obraz

80%

Szechińska D.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2005

|

tom 17

37-53

PL

Autorka dokonuje przeglądu stanowisk i paradygmatów badawczych dotyczących sposobu rozwiązywania problemów reprezentacji świata w języku i rozumienia, czym jest językowy obraz świata. Problem ten przeszedł w literaturze przedmiotu pewną metamorfozę, a kierunek zmian związany był z ogólnymi zmianami paradygmatu uprawiania filozofii i nauki, a szerzej – także ze zmianą ustroju. Omawiane koncepcje filozofów języka autorka sprowadza do hasłowych siedmiu tez: Obraz istnieje na podobieństwo świata. Język jest twórcą ładu. Język jest twórcą obrazu świata. Język jest twórcą świata. Świat istnieje na podobieństwo swojego obrazu. Język jest światem, bo ma moc kreatywną. Język jest elementem świata, a wypowiedzi, które są dzianiem się, są namacalnym fenomenem ludzkiego świata. Konflikt między semantyką a pragmatyką rozwiązuje hermeneutyka Ricoeura i Gadamera.

EN

The article is a survey of research paradigms concerning the linguistic representation of the world as well as the essence of the linguistic worldview as such. The conception has undergone a metamorphosis, parallel to that of the philosophical and scientific paradigms and, in a wider context, to political paradigms. The linguistic-philosophical conceptions are encapsulated in the form of seven slogans: The picture/view is the image of the world. Language introduces order. Language introduces worldview. Language creates the world. The world exists in the likeness of its image. Language is the world because it has creative power. Language is an element of the world and utterances (which are actions, tangible phenomena of the human world). The conflict between semantics and pragmatics is solved within the realm of the hermeneutics of Ricoeur and Gadamer.

5

Etnolingwistyka praktyczna

80%

Zgółka T.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2006

|

tom 18

129-134

PL

Etnolingwistyka zdaniem autora ma – obok naukowego – ważny wymiar praktyczny, ściślej: dydaktyczny. Odkrycie, że za językiem stoi cała wizja świata, oddaliło lingwistykę od paradygmatu strukturalistycznego, zbliżyło do antropologii kulturowej i skłoniło do nowego zdefiniowania kompetencji komunikacyjnej, z uwzględnieniem obok komponentu gramatycznego także komponentu kulturowego. Założenia etnolingwistyki – z centralnym pojęciem językowego obrazu świata – są przydatne w nauczaniu języków obcych oraz w teorii i praktyce przekładu. Dla tradycji filologii model etnolingwistyczny stwarza szanse na odnowę.

EN

A claim is made in the article that ethnolinguistics, apart from its scientific value, has an important didactic aspect. The discovery that language encodes a vision of the world has distanced linguistics from the structuralist paradigm, has brought it closer to cultural anthropology and to a new definition of communicative competence, with not only the grammatical but also the cultural component. The tenets of ethnolinguistics, with its linguistic worldview conception, are useful in the teaching of foreign languages, as well as in the theory and practice of translation. The ethnolinguistic enterprise is a chance for the revival of traditional philology.

6

Polak w oczach studentów amerykańskich

80%

Mikoś M. J. , Tieszen B.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2005

|

tom 17

233-240

PL

Autorzy opierając się na metodologii Jerzego Bartmińskiego, rekonstruują stereotyp Polaka mieszkającego w Polsce, a funkcjonujący wśród studentów amerykańskich z dwóch uniwersytetów w Wisconsin i Milwaukee. Obraz otrzymany w wyniku 10-punktowej ankiety jest dość ogólnikowy. W aspekcie fizycznym Polak jest postrzegany jako blondyn o niebieskich oczach, człowiek otyły, krępy, ciepło ubrany. W aspekcie bytowym kojarzony jest z ciężką pracą; w aspekcie psychicznym – z głupotą; w aspekcie społecznym – postrzegany jest jako tradycjonalista, człowiek, który ceni życie rodzinne, jest gościnny. W aspekcie duchowym Polak to katolik i chrześcijanin. Jeśli chodzi o „przedmioty” kojarzone z Polakiem, studenci amerykańscy najczęściej wymieniali polską kiełbasę i pierogi. Atrybuty odnoszące się do współczesnej Polski i jej mieszkańców są nieliczne. Oprócz Papieża, ograniczały się do pojedynczych haseł typu Gdańsk, Wałęsa i Solidarność.

EN

With the help of Jerzy Bartminski's methodology, the authors reconstructed the stereotype of Poles living in Poland as it functions among students of two American universities in Milwaukee, Wisconsin. The picture received on the basis of a ten-point questionnaire is rather general. In terms of appearance, a Pole is seen as blue-eyed and fair-haired, obese, stocky and dressed in warm clothes. In everyday life Poles are associated with hard work, in the psychological sense with stupidity, in the social sense with attachment to tradition, family and hospitality. In the spiritual sense, a Pole is a Catholic and a Christian. The most frequently mentioned artifacts associated with Poles are the sausage (Polish kielbasa) and dumplings (pierogies). Attributes of contemporary Poland and its inhabitians are not numerous. Apart from the Pope, they are limited to a few concepts such as Gdansk, Walesa and Solidarnosc.

7

Zmiany obrazu regionu we współczesnej polszczyźnie

80%

Żywicka B.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2005

|

tom 17

299-315

PL

Autorka stawia pytanie: jaki obraz regionu funkcjonuje we współczesnej polszczyźnie, czy obraz ten ulega ewolucji, a jeżeli tak, to w jakim kierunku? [Zgodnie z metodą stosowaną w środowisku lubelskich etnolingwistów] jako podstawę analiz wykorzystuje dane zebrane ze słowników języka polskiego, materiały ankietowe oraz teksty publicystyczne (opublikowane w latach 1990–2003). Ich analiza prowadzi do wniosku, że chociaż region wciąż jest postrzegany głównie w aspekcie kulturowym, jako obszar mający specyficzne tradycje, obyczaje, język, to na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat wzrosło znaczenie czynników społecznych i bytowych – w wizerunku regionu akcent kładziony jest na to, że jest to obszar samorządny, niezależny, ośrodek działalności przemysłowo-gospodarczej. Równocześnie w obrazie regionu podkreśla się ubóstwo materialne mieszkańców, biedę i bezrobocie. Pojęcie regionu w ciągu ostatnich dziesięciu lat zdecydowanie upolityczniło się. W świadomości użytkowników współczesnej polszczyzny region przestaje pełnić rolę ośrodka kultury i nauki, a zaczyna funkcjonować jako ośrodek władzy administracyjnej (samorządowej).

EN

The article attempts to identify the picture of region in contemporary Polish, as well as answering the question whether it undergoes evolution and if so, in what direction. The analysis is based on data collected from dictionaries of Polish, results of questionnaires from 1990 and 2000 (ASA 90 and ASA 2000), as well as jounalistic texts from the period 1990-2003. A conclusion is drawn that although a region is still viewed in cultural terms, as an area with specific tradition, customs and language variety, the last decade has seen a growth of the importance of social and economic factors: emphasis is put on the fact that a region is a self-governing and independent area, with industrial and economic entrepreneurship. At the same time, attention is drawn to the poverty and unemployment among the inhabitants of a given region. In the last ten years, the concept has acquired, in the consciousness of speakers of contemporary Polish, strong political connotations: a region is not so much a cultural and educational centre but an administrative one, with local authorities playing a major role.

8

Atroponimija Russkogo Severa XVI–XVII vv. v social’nom i ètnolingvističeskom aspekte: Vologodskij uezd

80%

Komleva N. j. V.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2006

|

tom 18

199-208

PL

Tekst Antroponimia rosyjskiej Północy XVI–XVII wieku w aspekcie społecznym i etnolingwistycznym: powiat wołogodzki jest próbą rekonstrukcji fragmentu regionalnego językowego obrazu świata na podstawie nazw własnych: imion, nazwisk, przydomków i przezwisk, nadawanych ludziom z różnych warstw społecznych owego czasu. Badania pozwoliły ustalić obecność wyraźnej opozycji miasto – wieś i pokazały istotne różnice w wyobrażeniach o świecie mieszkańców miast i wsi powiatu wołogodzkiego XVI–XVII wieków.

EN

The article attempts to reconstruct a fragment of the regional linguistic worldview on the basis of proper names: the first names, family names and nicknames of people from various social strata of the time. A clear opposition between the city and the country has been identified, as well as significant differences between the worldviews of city- and country-dwellers in the 16th-17th century Vologodskii region.

9

Poljak glazami nemcev: aktual’nyj jazykovoj i sociokul’turnyj stereotip

80%

Zhdanova V.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2005

|

tom 17

197-212

PL

Autorka rekonstruuje aktualne wyobrażenia młodych Niemców na temat Polaków, na podstawie badań eksperymentalnych przeprowadzonych w roku 2004 wśród studentów slawistyki uniwersytetu w Meinz. Zastosowano – z niewielkimi modyfikacjami – metodę Jerzego Bartmińskiego. Niemiecki stereotyp Polaka opiera się na wyselekcjonowanych kryteriach różnicowania „swoich” i „obcych” (czyli Niemców i Polaków), mianowicie na kontrastach ekonomicznych i polityczno-ideologicznych. Eksponuje się ekonomiczne zacofanie Polski w porównaniu z przodującymi na rynku europejskim Niemcami, tłumacząc je jako skutek przeszłości socjalistycznej. Istotnymi dla stereotypu oznakami polskiego zacofania gospodarczego są i sławetny polski maluch, i rosyjska technika rolnicza, i mini-targi na ulicach miast, i nielegalny handel alkoholem. Aspekt społeczny, dotyczący zachowań komunikatywnych (polska grzeczność), oraz aspekt kulturowy (religijność) okazują się w procesie formowania potocznego stereotypu wtórne w stosunku do aspektu ekonomicznego. Stereotyp Polaka w Niemczech jest kształtowany na bazie wrażeń wizualnych (wygląd zewnętrzny, sposób ubierania się itd.) oraz w wyniku kontaktów bytowych (polskie pijaństwo i złodziejstwo). Cechy polskiej kultury (ograniczone do sfery gastronomicznej) znane są Niemcom prawdopodobnie przede wszystkim jako rezultat wycieczek do Polski i sytuują się raczej na peryferiach obiegowego stereotypu. Nieobecność charakterystyk etniczno-jezykowych i kulturowych w niemieckim stereotypie Polaka można tłumaczyć nie tylko nieznajomością polskiej historii, literatury i kultury, lecz również bezkrytycznym odbiorem informacji podawanych w mediach, w których mówiąc o krajach byłego obozu socjalistycznego na pierwszy plan wysuwa się kryterium ekonomiczne.

EN

On the basis of experiments conducted in 2004 among the students of the Slavic department at the University of Mainz, the authoress reconstructs ideas of contemporary Germans concerning Poles. A German stereotype of a Pole rests on selected criteria of differentiating 'us' from 'them' (i.e. Germans from Poles), namely on economic, political and ideological contrasts. Emphasized is economic backwardness of Poland, explained as a result of Poland's socialist past, relative to the leading role of Germany. The backwardness is represented by the Polish Fiat 126p, Russian agricultural technology, street vending and illegal trade in alcohol. The value of social aspects, concerning communicative behaviour (Polish politeness) and cultural aspects (Polish piety) prove secondary in the formation of the prototype. The stereotype derives from observable characteristics of Poles (appearance, clothes) and personal contact (heavy drinking and stealing). Aspects of Polish culture (mainly the Polish cuisine) are known to Germans probably as a result of their trips to Poland and are situated at the peripheries of the stereotype. The absence of ethnic, linguistic and cultural characteristics in the German stereotype of a Pole can be viewed not only as a result of a poor knowledge of Polish history, literature and culture, but also of an uncritical attitude towards the media, in which the ex-socialist countries are presented mainly from the economic perspective.

10

Dialektologia a etnolingwistyka

80%

Pelcowa H.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2006

|

tom 18

91-103

PL

Artykuł jest próbą przedstawienia związków między dialektologią a etnolingwistyką, pokazania elementów zbliżenia i wzajemnego przenikania. Omawiając związki obu dyscyplin, autorka wychodzi od założeń dialektologii i etnolingwistyki. Stwierdza, że obie dyscypliny łączy badanie języka mówionego mieszkańców wsi i sposób kompletowania materiałów. Dialektologia przejęła z etnolingwistyki definicję kognitywną, pojęcie językowego obrazu świata, możliwość rozszerzenia obrazu gwary o zwyczaje, obyczaje, obrzędy, wierzenia; etnolingwistyka z dialektologii – opis mówionej odmiany języka, metodę zbierania materiału terenowego, pojęcie centrum i peryferii oraz mapowanie faktów obyczajowych i kulturowych. Dla badań dialektologicznych szczególnie ważny jest zasięg geograficzny faktów językowych, dla etnolingwistycznych ich kulturowe odniesienia, ale w obu przypadkach należy uwzględnić jeden i drugi aspekt. Włączenie metod etnolingwistycznych do dialektologii, a dialektologicznych do etnolingwistyki, daje możliwości nakreślenia wszechstronnego obrazu poszczególnych zjawisk językowych i wyjaśniania ich kontekstów kulturowych i obyczajowych. Rozważania teoretyczne zostały zilustrowane przykładami wypowiedzi mieszkańców wsi regionu lubelskiego na podstawie własnych zapisów autorki z lat 1990–2005.

EN

The article attempts to show the links between dialectology and ethnolinguistics, the elements of their interconnection and interpenetration. The authoress starts by presenting the assumptions of the two disciplines. She claims that they are linked by research on the spoken variety of language and the method of data collection. Dialectology has endorsed the ethnolinguistic conception of a cognitive definition, the linguistic worldview conception, the possibility of extending the scope of a peasant dialect by including the relevant customs, rituals and beliefs. Ethnolinguistics, in turn, has endorsed the dialectological focus on the spoken variety of language, the field methods of data collection, the conceptions of the centre and the periphery, as well as the mapping of customs and other cultural facts. Dialectological studies focus on the geographical range of linguistic facts, ethnolinguistics concentrates on their cultural aspects, but both dimensions are present in both disciplines. The inclusion of ethnolinguistic methods to dialectological studies and vice versa allows one to construct a many-sided picture of specific linguistic phenomena, as well as to explain their cultural and social contexts. Theoretical considerations are illustrated with samples of language collected in the Lublin region in the years 1990-2003 by the authoress herself.

11

Mowa złodziei a ich obraz świata

80%

Durda M.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2005

|

tom 17

279-298

PL

W artykule została omówiona mowa złodziei w ujęciu antropologicznym. Specyficzne dla złodziei słownictwo wraz z właściwym w ich środowisku sposobem mówienia (manierą językową) zostały potraktowane jako narzędzie, za pomocą którego porządkują otaczającą ich rzeczywistość. Mowa ta, będąca odmianą gwary przestępczej i czerpiąca wiele z gwary więziennej, wywodzi się z języka ulicy – przestrzeni tradycyjnie zarezerwowanej dla mężczyzn. Umiejętność posługiwania się językiem stanowi jeden z najważniejszych wyznaczników tożsamości i kryterium przynależności do „swoich”, za których są uważani „prawdziwi” (silni i twardzi) mężczyźni. Zaprowadzanie ładu jest procesem ciągłym, toteż funkcja języka polega nie tylko na umiejscawianiu poprzez nazywanie, ale i na przezywaniu, stanowiącego rodzaj sprawdzianu, czy ludzie zostali właściwie zaklasyfikowani. W obrazie świata złodziei wartościowanie świata wiąże się z linią oddzielającą to, co męskie i właściwe mężczyznom od tego, co niemęskie i właściwe kobietom. W środowisku, które z założenia jest męskie, negatywnie wartościuje się cechy przypisywane kobietom, szczególną zaś pogardą darzeni są mężczyźni okazujący słabość – jako główną cechę kobiecą.

EN

The article discusses the jargon of thieves from the anthropological perspective. The vocabulary characteristic of that group, together with a peculiar manner of speech, are treated as a tool thanks to which they organize the reality around them. The language variety, a variant of prison jargon, derives from the language of the street, typically reserved for men. The ability to use it is one of the major manifestations and criteria of belonging to 'us', to the 'real', tough men. An introduction of order is a continuous process so language does not only serve to locate people through naming, but also to use terms of abuse. This acts as a test to find out whether people have been properly classified. In the worldview of thieves valuation is associated with the demarcation line between what is masculine from what is feminine and unmanly. In that environment, which by definition is dominated by men, femine characteristics receive negative valuation. Weak men are subjected to contempt, weakness being treated as a characteristically feminine feature.

12

Stereotyp Polaka i jego profilowanie w białoruskim kręgu językowo-kulturowym

80%

Lappo I.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2005

|

tom 17

113-143

PL

Autorka, stosując metodę definicji kognitywnej, rekonstruuje białoruski stereotyp językowy Polaka. Analiza danych językowych, tj. systemowych i tekstowych oraz zebranych metodą eksperymentalną (za pomocą ankiet), pozwala ustalić zespół cech bazowych stereotypu oraz wedle utrwalonych społecznie punktów widzenia zrekonstruować różne profile obrazu Polaka, obecne w białoruskim dyskursie publicznym i w myśleniu potocznym. Historyczny charakter ma widzenie Polaka jako współplemieńca; należy tu obraz Polaka „Mazura” (który nie był postrzegany jako obcy, lecz jako „swój, ale inny”) oraz obraz Polaka „politycznego”, „naszego Polaka” – wedle XVI-wiecznej formuły „gente Ruthenus, natione Polonus”. Aktualne dziś profile Polaka to zdominowany przez charakterystyki społeczne profil Polaka-pana, który niesie wartościowanie negatywne, ma charakter ośmieszający zwłaszcza w folklorze); profil Polaka-imperialisty kreowany z punktu widzenia białoruskiego patrioty i ujmujący Polaka w kategoriach ideologicznych (Polaków obarcza się winą za trudności Białorusinów z określeniem swojej tożsamości, spowodowane w przeszłości polonizacją białoruskiej szlachty); profil Polaka-Słowianina formowany w ramach języka propagandy sowieckiej z punktu widzenia ideologii proletariackiego internacjonalizmu. Najmniej wyrazisty jest – formowany z pozycji świadomego białoruskiego inteligenta – profil Polaka-sojusznika, któremu zazdrości się patriotyzmu i świadomości narodowej i od którego spodziewa się wsparcia w procesie białorutenizacji zrusyfikowanego społeczeństwa białoruskiego.

EN

Making use of the conception of cognitive definition, the author reconstructs the Belorussian linguistic stereotype of a Pole. An analysis of linguistic data (systemic, textual and questionnaire-based) allows one to establish the set of base features of the stereotype and reconstruct various profiles of the image of a Pole present in the Belorussian public discourse and everyday thinking. Of historical nature is seeing of a Pole as someone from the same ethnic stock; here also belongs the image of a Pole as 'Mazur' (viewed as 'one of us but different') as well as that of a 'political Pole', 'our Pole' - in accordance with the 16th-century formula 'gente Ruthenus, nationae Polonus'. The contemporary profiles of the image of a Pole include: a Pole as a master; the profile has negative connotations, is socially determined and serves to ridicule (especially in folklore); a Pole as an imperialist; an ideological profile, viewed from the perspective of a Belorussian patriot (Poles are blamed for the difficulties of Belorussians with establishing their own identity, caused by the Polonization of Belorussian gentry); a Pole as a Slav; constructed from the perspective of the ideology of proletariat, within the domain of the language of Soviet propaganda; the least conspicuous profile, constructed from the point of view of a Belorussian intelligent, is that of a Pole as an ally, an object of jealousy because of his national consciousness and as someone from whom one can expect support in the process of the awakening of the russified Belorussian society.

13

Metaforizacija informacionnoj dejatel’nosti v terminach raboty s prostranstvom

80%

Rudenko Е.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2004

|

tom 16

201-213

PL

Autorka bada fragment językowego obrazu świata (JOS) opisujący świadomość i „działalność kognitywną” (procesy myślenia, badania i pamięci). Świadomość przedstawiana jest w JOS jako ‘pojemnik’, który zawiera w sobie jeszcze jeden pojemnik – pamięć. Chociaż świadomość i pamięć zazwyczaj są utożsamiane, autorka pokazuje, że nosiciele języka rosyjskiego rozróżniają je właśnie w ten sposób: świadomość wyobrażamy jako miejsce, w którym operuje się pewnymi jednostkami mentalnymi, zaś pamięć – jako miejsce, w którym one mogą być przechowywane. Opisana w ten sposób struktura świadomości odzwierciedlona w naiwnym JOS w ogólnym ujęciu koreluje z naukową wiedzą o niej. Inaczej jest z konceptosferą procesów i stanów kognitywnych, JOS o tych procesach zupełnie nie odpowiada ich współczesnym modelom naukowym. Modelowanie procesów kognitywnych człowieka odbywa się według „wzorca” komputerowego oraz na odwrót: wyobrażamy i opisujemy operacyjne procesy komputera według „wzorca” działalności kognitywnej człowieka, więc „przenosimy” na komputery wszystkie nasze językowe wyobrażenia na temat własnej świadomości. Zarówno system kognitywny człowieka, jak i informacyjna przestrzeń personalnego komputera, przedstawione są w rosyjskim naiwnym językowym obrazie świata jako pojemniki, w których łączącymi ze światem zewnętrznym kanałami są w pierwszym wypadku organy zmysłów i mowa, w drugim zaś peryferie komputerowe (monitor, dyski, skaner, drukarka i inne). ‘Pojemnik’ komputera ma strukturę analogiczną do systemu kognitywnego człowieka, czyli pamięć (vinchester) i mózg (procesor). Następnie autorka bada, jak modelowana jest w JOS sfera Internetu, która w odróżnieniu od kognitywnego systemu człowieka i przestrzeni informacyjnej peceta wyobrażana jest jako obiekt bardziej skomplikowany i metaforyzowany jest jako ‘kraj’ (podróżując po obszarach Internetu), ‘ocean’ (zła nawigacja, na sajcie), czyli obszerna przestrzeń o skomplikowanej strukturze z wielką ilością różnych mini-obiektów, lub przy pomocy metafory ‘drogi’.

EN

The article deals with the portion of linguistic worldview concerning consciousness and cognitive activity (the processes of thinking and remembering). Consciousness in the linguistic worldview is presented as a 'container' in which there is another 'container', i.e. memory. Although consciousness and memory are usually considered as the same, the article shows that speakers of Russian distinguish them in precisely that way: consciousness is the place where one manipulates certain mental units, whereas memory is a place where they can be stored. This structure of consciousness, reflected in the naive linguistic worldview, generally correlates with the scientific knowledge about consciousness. The case of the conceptual sphere of cognitive states and processes is different: the linguistic worldview radically differs from modern scientific models. The modeling of human cognitive processes takes place according to the 'computer model' and vice versa: we imagine and describe computer processes according to the patterns of human cognitive activities. Thus, we transfer all our linguistic ideas of human consciousness onto the domain of computers. The human cognitive system and the processing space of the computer are both presented in the Russian naive linguistic worldview as containers, connected to the outside world by means of the channels of the sense organs and speech in the former case and computer peripheral devices in the latter (the monitor, printer, scanner, etc). The 'container' of the computer has the structure analogous to that of the human cognitive system, i.e. memory (vinchester) and the brain (the processor). The authoress then passes on to the sphere of the Internet, which in contrast to the human cognitive system and the processing space of the PC, is understood in a more sophisticated manner. It is captured by means of the metaphor of a 'country' (travelling through the Internet) or an 'ocean' (bad navigation on the site), i.e. as a wide space of a complex structure, with a great number of small objects. It can also be captured by means of the 'road' metaphor.

14

Cechy myślenia językowego Polaków na Litwie w warunkach trójjęzyczności

80%

Zav'jalova M. V.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2003

|

tom 15

187-194

PL

Tezę o związku obrazu świata z językiem weryfikuje autorka eksperymentalnie na materiale pozyskanym od trójjęzycznych Polaków urodzonych na Litwie. Badanych proszono o wymienianie spontanicznych skojarzeń z hasłami z tej samej semantycznie grupy (‘stół’, ‘dom’, ‘kobieta’, ‘chleb’, ‘głowa’ itp.), podawanych im kolejno w języku polskim, litewskim, na koniec – w rosyjskim. Okazało się, że skojarzenia w dużym stopniu zależą od języka: tylko 30% odpowiedzi pokryło się. Oznacza to, że struktura pola semantycznego w świadomości językowej osób trójjęzycznych różni się zależnie od języka, którym one mówią. Mając do swej dyspozycji trzy układy językowe, które są różnie zorganizowane semantycznie i strukturalnie, osoby trójjęzyczne wybierają w ramach współrzędnych podsuwanych przez określony język. W pewnym stopniu wybór języka wpływa na sposób myślenia i system skojarzeń.

EN

The hypotesis of the relationship between one's worldview and language has been experimentally verified on the basis of data obtained from Lithuania-born trilingual Poles. The subjects were asked to provide spontaneous associations with items from the same semantic area (table, home, woman, bread, head' etc.) presented to them in Polish, Lithuanian and Russian, in that order. It appears that one's associations to a large extent depend on the language chosen: only 30% of the responses overlapped. The structure of a semantic field in the linguistic consciousness of trilingual speakers depends on the language used on a particular occasion. Having at their disposal three linguistics systems, each with a different semantic and structural organization, trilingual speakers choose the options offered by a given language. In a sense, the choice of language influences the way of thinking and the system of emerging associations.

15

Petr-polukorma, Afanasij-lomonos i inni. O przezwiskach świętych w folklorze rosyjskim

80%

Gos E.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2006

|

tom 18

209-220

PL

Celem artykułu jest próba ukazania – na materiale ludowych kalendarzy rolniczych – językowego obrazu świata świętych w folklorze rosyjskim. Kalendarze takie (miesiacesłowa) powstawały w rezultacie połączenia kalendarza chrześcijańskiego i kalendarza rolniczego: oficjalnym nazwom świętych przydawano emocjonalne przezwiska, które zawierały zapis obserwacji przyrodniczych związanych z dniem wspomnienia świętego, np. Afanasij-Łomonos, Timofiej-Połuzimnik. Analizą formalno-gramatyczną i semantyczną objęto tylko przezwiska świętych ze stycznia. Wyróżniono derywaty tworzone od rzeczowników, czasowników i wyrażeń przyimkowych, za pomocą sufiksów (np. brusicznik, gradar, kuzniec) albo zestawienia (np. Alieksiej-prolej kuwszin, Jewdokija-podmoczi porog); te ostatnie były formą przypomnienia mieszkańcom wsi o ich powinnościach. W artykule omówiono motywację semantyczną przezwisk: od nazw pór roku, zjawisk atmosferycznych, prac gospodarczych, zwyczajów, zdarzeń z życia świętego (np. Joann-Liestwicznik). Autorka wyraża pogląd, że traktowanie świętych w tekstach folkloru świadczy o dążeniu człowieka do zbliżenia sacrum i profanum: z jednej strony – podwyższany jest status pracy ludzkiej, która przez skojarzenie z postaciami świętych uzyskuje głębszy wymiar, sakralizacji poddawana też jest przyroda, a z drugiej święci (konceptualizowani na podobieństwo rolników) tracą nimb świętości, a ich transcendentny wymiar jest drastycznie redukowany.

EN

The article aims to reconstruct, on the basis of folk farmer's calendars (mesyatseslov), the linguistic worldview of saints in Russian folklore. The calendars of this type were compiled as a result of combining the Christian calendar with the farmer's calendar: the official names of saints were supplemented with emotional nicknames reflecting the record of the observations of nature connected with the day of a given saint, e.g. Aphanasii-lomonos 'one who breaks the nose' or Timofei-poluzimnik 'occurring in the middle of winter'. The formal grammatical analysis has only been applied to nicknames of the January saints. The identified derivatives were created from nouns, verbs and prepositional phrases, by means of suffixation (e.g. brusichnik 'one who collects berries', kuznets 'blacksmith') or by juxtaposition (np. Aleksei-prolei kubshin 'pour the jug', Eevdokiya-podmochi porog 'wet the doorstep'). The last category was to remind the country-dwellers of their duties. The article also deals with the semantic motivation of the nicknames: from the names of the seasons, through those of natural phenomena, chars and customs, to events from the saint's life. The authoress claims that the treatment of saints in texts of folklore is indicative of the desire to bring the sacred and the profane closer: on the one hand, the status of human work is elevated, as it acquires a deep dimension through association with the figures of saints (also nature undergoes sacralization); on the other hand, saints are conceptualized as farmers and so lose the halo of sanctity, their transcendent dimension being drastically reduced.

16

Sposoby określania osób czarnoskórych w prasie lokalnej

80%

Zarzycka G.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2005

|

tom 17

241-257

PL

Artykuł relacjonuje fragment badań nad wizerunkiem „obcych” oraz sposobami ich językowego kategoryzowania w prasie polskiej lat 1989–2003. Po 1989 roku pojawiło się na polskim rynku prasowym wiele pism lokalnych, które nie tylko kształtują gusta czytelnicze, ale również wyrażają nastawienia mieszkańców małych i średnich miast i wsi. W pierwszej części autorka koncentruje się na określeniu sposobów charakteryzowania osób czarnoskórych, uważanych w Polsce za „skrajnych obcych”, najbardziej do nas niepodobnych. W drugiej części pracy, przedstawia przebieg debaty prasowej o czarnoskórych w „Gazecie Wyborczej”, wielonakładowym dzienniku ogólnopolskim o charakterze liberalnym. Wizerunek osób czarnoskórych jest w niej mało stabilny, z tendencją do ich przedstawiania w kategoriach osób pokrzywdzonych, ale też dominujących. W części trzeciej skoncentrowano się na opisie wizerunku osób czarnoskórych przedstawianych w lokalnych gazetach pabianickich – „Nowym Życiu Pabianic” i „Życiu Pabianic”. W porównaniu z „Gazetą Wyborczą” dyskurs o czarnoskórych w gazetach pabianickich jest mało różnorodny, mniej intensywny i bardziej jednowymiarowy; czarnoskóry charakteryzowany jest jako „skrajny obcy widziany z dystansu”. W najobszerniejszej części czwartej autorka przedstawia językowy obraz nastawień do osób czarnoskórych w gazetach pabianickich, skupiając się na omówieniu sposobów językowego obrazowania czarnoskórych (sposoby nazywania, opis ich świata, wyglądu lub przymiotów, metaforyka). Analiza pokazała, że podstawową nazwą osób czarnoskórych jest Murzyn; inne określenia są dużo rzadsze i odnoszą się tylko do osób o wysokim statusie społecznym. Często stosowana jest także ironia i kpina, a w tekstach uwydatniane są takie cechy, jak zacofanie czarnoskórych (odnosi się to raczej Afrykanów niż Afroamerykanów), ich muzykalność i uzdolnienia sportowe. Ten sposób widzenia osób czarnoskórych jest typowy dla większości Polaków.

EN

The article reports on a portion of research on the image of 'them', 'the foreigners', and the way they were linguistically categorized in the Polish press between 1989 and 2003. After 1989 Polish press market saw the appearance of numerous local newspapers and magazines, which are not only formative of reader tastes but also reflect the attitudes of the inhabitants of small and medium-sized towns and villages. The first part concentrates on the descriptions of black people, considered 'radically foreign' and most unlike 'us'. The second part presents the debate on black people in 'Gazeta Wyborcza', a liberal Polish national daily. The image of black people there is rather unstable: they are presented as victims of the actions of others but also as the ones who dominate. The third part focuses on the images of black people in local newspapers from Pabianice: 'Nowe Zycie Pabianic' and 'Zycie Pabianic'. In comparison to 'Gazeta Wyborcza', the discourse there is more homogeneous, unidimensional and not so intense: a black person in viewed as 'radically foreign, seen from a distance'. In the fourth and the most extensive part the authoress presents the linguistic picture of the attitudes towards black people in the newspapers in question. In focus are the linguistic means used for the purpose: naming, metaphors or descriptions of their world, appearance and artifacts.The analysis reveals that the basic term used in reference to a black person is 'Murzyn', other terms being rare and used in reference to people of high social status. Irony and derision are frequent; emphasized is their alleged backwardness (mainly of Africans rather than African Americans) or musical and sports talents. The perspective is characteristic of most Poles.

17

Niektóre pojęcia i problemy etnolingwistyki lubelskiej

80%

Bartmiński J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2006

|

tom 18

77-90

PL

Etnolingwistyka rozwija się w Polsce dwoma nurtami: jeden tworzą badania o nastawieniu socjologicznym i ekologicznym, drugi – antropologicznym i kognitywnym. Autor prezentuje drugi z tych nurtów. W artykule zestawia i opatruje wskazówkami bibliograficznymi kluczowe pojęcia wypracowane w latach 1975–2005 w kręgu lubelskich etnolingwistów w związku z przygotowywanym i częściowo już zrealizowanym słownikiem stereotypów i symboli ludowych. Są to pojęcia takie, jak konotacja i kulturowe rozumienie znaczenia słowa, definicja kognitywna, stereotyp jako potoczne wyobrażenie przedmiotu, językowy obraz świata, punkt widzenia i perspektywa, faseta, profilowanie i rama doświadczeniowa, podmiot, który doświadcza, konceptualizuje i werbalizuje. Podkreśla się związki lubelskiej etnolingwistyki zarówno z tradycją etnolingwistyki amerykańskiej, jak też z moskiewską szkołą etnolingwistyczną.

EN

The practice of ethnolinguistics in Poland is two-pronged: sociological and ecological on the one hand, anthropological and cognitive on the other. The author represents the latter trend. In the article he juxtaposes and supplements with bibliographical information the key concepts elaborated by the Lublin ethnolinguists, between 1975 and 2005, in relation to 'Slownik stereotypów i symboli ludowych' (A Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols), partly published, partly in preparation. The concepts include: the connotation and cultural meaning of a word, cognitive definition, stereotype as a folk image of an entity, linguistic worldview, point of view and perspective, facet, profiling and experiential frame, the experiencing, conceptualizing and speaking subject. Emphasis is put on the connections between the Lublin ethnolinguistics and the American and Moscow ethnolinguistic traditions.

18

Etnolingwistyka słowiańska – próba bilansu

70%

Bartmiński J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2004

|

tom 16

9-27

PL

W artykule, który ma charakter przeglądu encyklopedycznego, autor omawia problemy ogólne etnolingwistyki słowiańskiej dotyczące jej przedmiotu, metod i zakresu badań. Omawia prace N.I. Tołstoja, V.V. Iwanowa i V. Toporowa oraz etnolingwistyczne badania starożytności słowiańskich. Syntetyzuje badania nad językiem folkloru i problemami etnopoetyki, które doprowadziły do okrycia dwóch wariantów stylowych w tradycyjnej, archaicznej kulturze ludowej (mowa potoczna i poetycka) i istnienia w języku folkloru cech dystynktywnych (melicznych, metrycznych i poetyckich). Akcentuje znaczenie prac z zakresu etnosemantyki (zwłaszcza związane z badaniem stereotypów jako elementów kodu kulturowego), profilowania pojęć w dyskursie i problematyki językowego obrazu świata, w tym zwłaszcza tych, które skupiają się na nazwach wartości. Podkreśla potrzebę badań interkulturowych kluczowych pojęć oraz omawia słowiańskie słowniki etnolingwistyczne.

EN

The article is an encyclopedic survey of the general problems of Slavonic ethnolinguistics and ethnolinguistic research on Slavonic history. A synthesis is proposed of research on the language of folklore and the problems of ethnopoetics. The study underscores the importance of ethnosemantics, especially of research on stereotypes as elements of the cultural code and linguistic worldview. Finally, emphasis is placed on the importance of comparative intercultural research, especially on valuation terms.

19

Idee kognitywizmu jako podstawa badań porównawczych w zakresie semantyki

70%

Grzegorczykowa R.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2004

|

tom 16

75-84

EN

New perspectives in comparative studies, especially in semantics, have arisen as a result of overcoming traditional structuralism, of viewing language in relation to culture and of the emergence of cognitive linguistics, which emphasizes the role of language in different conceptualizations of the world. Discussed are the following aspects of the cognitivist paradigm, especially valuable in comparative studies: the problem of the reconstruction of meaning (i.e. the formulation of the open cognitive definition) and the concepts used in descriptions of meaning (i.e. interpretive frame, linguistic worldview, connotation, profiling, stereotype and prototype). Two examples are analyzed: 'feminizm' (feminism) illustrates the problems of the cognitive definition, while 'tesknota' (longing) is a manifestation of different conceptualizations of comparable fragments of reality.