Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Dwie koncepcje profilowania pojęć w lingwistyce

100%

Majer-Baranowska U.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2004

|

tom 16

85-109

PL

Artykuł zawiera syntetyczne omówienie dwu koncepcji profilowania – Ronalda Langackera i Jerzego Bartmińskiego. W ujęciu Langackera profilowanie jest jednym z wymiarów obrazowania, którego istotę stanowi określony sposób ujęcia danej sytuacji. Profilowanie polega na wyróżnieniu z bazy kognitywnej struktur semantycznych. Bazą dla określonej predykacji jest jej matryca, tj. zestaw aktywnych domen. Profile stanowią więc uwydatnione elementy bazy. Pełny opis struktury semantycznej wyrażenia językowego wymaga podania pełnych opisów domen kognitywnych, jakie to wyrażenie presuponuje. Wszystkie wyrażenia językowe, bez względu na stopień ich złożoności, można scharakteryzować semantycznie w kategoriach nałożenia profilu na bazę. Zjawisko profilowania jest w tej koncepcji podstawą wyróżniania i definiowania bieguna semantycznego kategorii gramatycznych (np. rzeczownik profiluje rzecz, czasownik – proces), morfemów gramatycznych, struktur składniowych, pojedynczych leksemów i wyrażeń wieloleksemowych. J. Bartmiński profilowanie rozumie jako proces tworzenia wariantu wyobrażenia przedmiotu na zasadzie derywacji z bazowego zespołu cech semantycznych zawartych w obrębie znaczenia (rozumianego jako skończony, ale otwarty zespół cech). Profil pojęcia – efekt procesu profilowania – jest wariantem wyobrażenia przedmiotu kreowanym przez jakiś podmiot i skupiony wokół czynnika dominującego – dominanty semantycznej. Różne profile nie są różnymi znaczeniami, lecz sposobami organizacji treści semantycznej wewnątrz znaczeń. Proces profilowania obejmuje wstępną kategoryzację przedmiotu, dobór aspektów odpowiadających danej kategoryzacji oraz jakościową charakterystykę przedmiotu w ramach przyjętych aspektów (faset). Autor podkreśla kluczową rolę podmiotu mówiącego w procesie profilowania pojęć, który to proces zdeterminowany jest przyjętym przez ów podmiot punktem widzenia, typem racjonalności, wiedzą o świecie, systemem wartości. Artykuł zamyka porównanie obu koncepcji profilowania, pokazujące zbieżności i różnice między nimi.

EN

The article offers a synthesis of the conceptions of profiling proposed by Ronald W. Langacker and Jerzy Bartminski. In the former, profiling is understood as one of the dimensions of imagery, as various construals of a given situation. Profiling is tantamount to attributing greater salience to certain semantic structures within the cognitive base. The base of a predication is its matrix, i.e. a set of active domains. The predication's profile, then, is equivalent to those elements of the base which receive greater salience. A full description of the semantic structure of a linguistic expression requires a full description of cognitive domains presupposed by that expression. All linguistic expressions, regardless of their complexity, can be semantically characterized in terms of profiling of base elements. Thus, profiling in this conception is the basis for underscoring and defining the semantic pole of grammatical categories (e.g. nouns profile things, verbs profile processes), grammatical morphemes, syntactic structures, single lexemes and multilexical expressions. Jerzy Bartminski, in turn, understands profiling as a process in which a variant of an idea of a given object is created. A given profile is derived from the base set of semantic features within the same meaning, the latter being viewed as a finite but open collection of features. A profile of a concept is a variant created by a certain dominant factor, the semantic determinant. The process of profiling includes a preliminary categorization of the object, a selection of aspects corresponding to that categorization and a qualitative characterization of the object within those aspects (facets). The key role of the subject is emphasized, profiling being determined by the subject's point of view, type of rationality, knowledge of the world, system of values, etc. The article ends with a comparison of the two conceptions.

2

Semantyka językoznawcza

100%

Langacker R. W. , Głaz A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2004

|

tom 16

29-73

PL

Redakcja „Etnolingwistyki” publikuje za zgodą autora wczesny szkic Ronalda W. Langackera zawierający w syntetycznej formie program semantyki kognitywnej, semantyki zorientowanej „subiektywistycznie”. Program ten przedstawiony przez czołowego amerykańskiego kognitywistę przed kilkunastu laty, konsekwentnie rozwijany przez jego współpracowników i naśladowców, koresponduje w kilku punktach z programem polskich etnolingwistów, przyjętym mniej więcej w tym samym czasie na użytek badania stereotypów językowych i realizowany w latach 1988–2003 na łamach „Etnolingwistyki”. Szczególnie bliskie etnolingwistom są te tezy Langackera, które dotyczą konceptualnego i podmiotowego charakteru znaczenia; które kwestionują izolowanie znaczeń językowych od wiedzy o świecie, a zwłaszcza te, które postulują opis znaczenia w całej sieci „relacji kategoryzacyjnych”. Niezależnie od oczywistych rozbieżności (dotyczą one między innymi roli „kodu kulturowego” w kształtowaniu znaczeń językowych i nieco innego pojmowania procesu profilowania), programowy szkic Langackera przynosi ważne i wciąż inspirujące koncepcje dotyczące procesu obrazowania językowego i jego wymiarów, poziomu ukonkretnienia (szczegółowości, „ziarnistości”, rozdzielczości) obrazu, „zakresu predykacji”, roli „ścieżek kompozycjonalnych” w interpretacji znaczeń, pojęcia „perspektywy” i mentalnego konstruowania przestrzeni przez podmiot konceptualizujący i mówiący. Przybliżenie oryginalnych sformułowań Langackera i jego propozycji roz¬wiązywania tych kwestii wydaje się szczególnie potrzebne wobec ożywienia w ostatnich latach zainteresowania kategorią punktu widzenia i roli podmiotu w dyskursie, widoczne zwłaszcza w kręgu badaczy uczestniczących w konwersatorium „Język a kultura”.

EN

The article presents the programme of 'subjectively'-oriented cognitive semantics. The programme was launched about twenty years ago and has been consistently developed by its author, his co-workers and followers ever since. The tenets of author's cognitive grammar concern the conceptual and subject-oriented nature of meaning, the question of linguistic meanings vis-a-vis the knowledge of the world, and above all the view of meaning as embedded in the network of 'categorial relations'. This programmatic article contains important and still inspiring conceptions of linguistic imagery (or construal), its dimensions, such as the level of specificity (the detail, 'granularity', or resolution) of the image, its scope of predication, the role of compositional paths in interpreting meanings, the notion of 'perspective' and the mental construction of spaces by the conceptualizing and speaking subject.

3

LINGUISTIC MEANING - BRENTANO'S SCHOOL (Znaczenie jezykowe - szkola Brentana)

75%

Maciejczak M.

Kwartalnik Filozoficzny

|

2009

|

tom 37

|

nr 3

55-73

EN

The first phase of analytical philosophy dates from the eighties of 19th century to the late twenties of 20th century. Frege, Moore, Russell, Wittgenstein then wrote their eminent works. The structure, function, and meaning of language were also the subject of investigation of Franz Brentano and his pupils, especially Marty, Twardowski, Meinong, and Husserl. The linguistic turn in philosophy would not have been possible if it had not been for the broad influence of Brentano's ideas. In this context one may speak of the English-Austrian School. The paper takes into account Brentano's theory of meaning and his important successors.