Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

"Muskets and handgonnes inlaid with bone” – ornaments of hand-held firearms in the 16th–17th centuries

100%

Strzyż P. , Skóra K. , Instytut Archeologii i Etnologii PAN Ośrodek Badań nad Dawnymi Technologiami

|

2013

|

tom 29

PL

Rozwój ręcznej broni palnej w XVI w. przebiegał w dwóch odrębnych kierunkach. Pierwszy to produkcja na potrzeby armii, drugi to broń wykonywana na potrzeby odbiorcy indywidualnego – szlachcica czy bogatego mieszczanina. Tutaj egzemplarze nie tylko powinny być niezawodne, ale przede wszystkim wyróżniać właściciela z tłumu jemu podobnych. W tym przypadku nie było więc miejsca na standaryzację, a raczej na kunszt i przepych zdobnictwa. Ich produkcją zajmowali się rusznikarze, sztyftarze ze snycerzami, sztyftarze-rytownicy oraz złotnicy. Wysoki kunszt ówczesnego rzemiosła widoczny jest szczególnie w przypadku zamków broni. Było to przede wszystkim rycie i wycinanie w żelazie, platerowanie innym metalem (brąz, mosiądz, srebro, złoto). Do ozdobienia nadawała się szczególnie blacha zamka kołowego, ale upiększano też poszczególne elementy składowe zamka, jak koło iskrowe czy kurek. Łoże broni też nie pozostało w zapomnieniu – wykładano je szlachetnymi odmianami surowców organicznych, jak kość, róg, masa perłowa. Obok rogu i kości tworzono także geometryczne wzory, wykonywane w wbijanych w drewno cienkich, żelaznych lub srebrnych drucikach, w których umieszczano kolorowe elementy kościane, rogowe czy perłowe. Do wykonania wartościowego łoża konieczny był odpowiedni materiał. Dominuje tu drewno liściaste, takie jak jawor, wiąz czy buk, oraz drzewa owocowe: czereśnia i gruszka, a od XVII w. także orzech. Do najprostszych motywów zdobniczych obecnych na elementach składowych broni zaliczyć można kompozycje ułożone z geometrycznie uformowanych płytek czy blaszek (różnego kształtu z rogu, kości lub z masy perłowej – niekiedy barwione na dowolny kolor). Najczęściej ozdabiano w ten sposób łoża. Z takich elementów układano dalsze kompozycje – różnokolorowe szachownice, kwiaty, gwiazdy itp. Częściej mamy do czynienia ze scenami rodzajowymi. Wydaje się, że na pierwszym miejscu należy wymienić scenki, które określiliśmy ogólnym mianem myśliwskich. Dynamiczny charakter posiadają też sceny batalistyczne przedstawiane na łożach. Czasami są to przemarsze wojsk lub pokaz musztry, niekiedy walka dwóch armii. Nie brak też wyobrażeń zamków i oblężeń. W pewnym związku z batalistyką pozostają sceny religijne, ograniczające się jednak właściwie do przedstawień Św. Jerzego walczącego ze smokiem. Bardzo popularnym motywem są także wyobrażenia fantastycznych zwierząt i postaci. „Faunę” reprezentują mityczne stwory, takie jak np. gryfy czy smoki. Ostatnia grupa tematyczna ma związek ze sztuką renesansu czerpiącej inspiracje w starożytności. Z tego względu wiele jest wyobrażeń postaci antycznych. Decydując się na zakup bogato zdobionych okazów ręcznej broni palnej, przede wszystkim starano się podkreślić osiągnięty status społeczny i wyróżnić się z licznego tłumu sobie podobnych obywateli. Z uwagi na wysoką cenę takich ekskluzywnych egzemplarzy, niejako przy okazji korzystnie lokowano kapitał. Zauważyć też należy, iż przeprowadzone zabiegi upiększające wzmacniały także walory bojowe broni, np. dzięki dodaniu okładzin łoże było bardziej odporne na działanie wilgoci, kurzu czy słońca, a wykładanie elementów składowych zamka zabezpieczało go z kolei przed żrącymi produktami spalania się prochu.

2

Hakownica z ratusza w Chełmie. Przyczynek do znajomości środkowoeuropejskiej ręcznej broni palnej w XVI stuleciu

80%

Strzyż P. , Dzieńkowski T. , Gołub S.

Acta Archaeologica Lodziensia

|

2016

|

tom 62

99-108

PL

Badania archeologiczne nad średniowiecznym i nowożytnym Chełmem prowadzone są od ponad 100 lat, ale szczególnie istotnych informacji pozyskano w ostatniej dekadzie. Pracami wykopaliskowymi objęto teren Góry Katedralnej z grodem książęcym, jak i Stare Miasto z osadnictwem od XIII do XX wieku. W 2009 r. badania objęły Pl. E. Łuczkowskiego przy budynku dawnego ratusza, którego początki sięgają wieku XIV lub pocz. XV. W jednym z wykopów odkryto dwie hakownice żelazne. Była to ręczna broń palna, której lufy zaopatrywano w pionowo skierowany ku dołowi hak. Używano ich do obrony murów miejskich oraz zamkowych. Zarówno kontekst archeologiczny odkrycia, jak i parametry hakownic pozwalają je datować na XVI stulecie, najpewniej jego 1 poł. Jednak z uwagi na swój charakter mogły one pozostawać w użyciu dłużej, aż po XVII w. Odkrycie hakownic z Chełma pozwoliło na ich zestawienie i porównanie z innymi tego rodzaju egzemplarzami z terenu Europy Środkowej.

EN

Archaeological research on mediaeval and modern Chełm has been carried out for more than 100 years, but some particularly important information has been recovered in the last decade. Excavations have been carried out on the Cathedral mound, and likewise on the Old City on the settlement stretching from the 13th to the 20th century. In the year 2009 research was carried out in E. Łuczkowskiego Square, on the building which was the old Town Hall, whose beginnings stretch back to the 14th century or at least the beginning of the 15th. In one of the trenches two iron hackbuts were discovered. They were a type of hand-held firearm, in which the barrel was equipped with a vertical hook running downwards. They were used for the defence of town or castle walls. The archaeological context of the finds, as well as the diagnostic features of the hackbuts, point to a date in the 16th century, most probably in the first half. Considering the use to which these weapons report, however, they could have remained in use longer, until the 17th century. The find of the Chełm hackbuts allow us to compare them with other examples found in Central Europe.

3

Słowo wstępne

41%

Strzyż P. , Świetosławski W.

Acta Archaeologica Lodziensia

|

2013

|

tom 59

5