Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Z dziejów kultury naukowej – koncepcja nauki Jeana le Rond d’Alemberta

100%

Janeczek S.

Roczniki Kulturoznawcze

|

2013

|

tom 4

|

nr 1

051-082

EN

The article discusses d’Alembert’s conception of science as a manifestation of the Enlightenment culture of science. Albeit the spirit of empiricism, typical of the Enlightenment culture, is indeed dominant in it, also signs of the lasting tradition of the Cartesian rationalism can be seen, along The article discusses d’Alembert’s conception of science as a manifestation of the Enlightenment culture of science. Albeit the spirit of empiricism, typical of the Enlightenment culture, is indeed dominant in it, also signs of the lasting tradition of the Cartesian rationalism can be seen, along with the vision of unification of science understood in the modern way with philosophy, which even accounts for the traces of speculative thinking in physics. Also the effect of the spirit of more geometrico in the form of raison physico-mathématique may be perceived, that requires treating mathematics as a model of unfailing cognition, its systemic perspective, as well as linguistic precision. This, however, does not rule out legitimacy of the use of methods of the kind of cognition that is only probable, including making use of hypotheses. A specific manifestation of the unification of empiricism and rationalism in d’Alembert’s conception of science is also the legitimization of cognition that has an instinctive character, revealed in the Enlightenment owing not only to the Scottish common sense philosophy, but also to the influence of the Cartesian spirit in France of that time, from the perspective of C. Buffer SJ, who was as much an empiricist as a rationalist. An expression of a harmonious combination of these traditions is ultimately a unifying classification of sciences, in which d’Alembert legitimizes not only natural and social sciences, but also elements belonging to classical philosophy (modern Christian Aristotelianism) with references to the world view, like the ones undertaken against the background of the rise of agnosticism that was forced both by the ideal of certain knowledge and by the conception of the nature of science understood in the utilitarian way, of its origin and function. Hence, ultimately connecting d’Alembert’s conception of science with the theory of science characteristic of positivism that sometimes appears in the literature of the subject is illegitimate

2

„WOBEC OBCYCH POSTĘPUJCIE MĄDRZE, WYZYSKUJĄC KAŻDĄ CHWILĘ SPOSOBNĄ” (Kol 4, 5-6)

100%

Janeczek S.

Roczniki Filozoficzne

|

2012

|

tom 60

|

nr 4

17-19

3

Kultura języka a kultura logiczna w myśli Johna Locke’a

100%

Janeczek S.

Roczniki Filozoficzne

|

2014

|

tom 62

|

nr 2

5-26

EN

This article discusses the problems of language in John Locke’s thought. In the present studies the dominating considerations focus on the history of epistemology and philosophy of language. This study takes into account a broader intellectual context of the philosophy of language pursued at the turn of the seventeenth and eighteenth centuries. First and foremost it places the problems of language in the context of changes in the teaching of logic and rhetoric. Locke inspired the then beliefs about the significance of language as the tool of science and public discourse, in the questions of education, morality, politics, and religion. The English philosopher emphasized how important was the duty to shape the activity of the human mind, one of which was to develop linguistic skills; such skills are the condition of the reliability of knowledge and argumentative efficacy in social communication.

PL

Artykuł podejmuje problematykę języka w myśli Johna Locke’a. Dotychczas dominują opracowania tej tematyki z zakresu historii epistemologii i filozofii języka. Niniejsze dokonanie uwzględnia szerszy kontekst intelektualny filozofii języka uprawianej na przełomie wieku XVII i XVIII. Przede wszystkim umieszcza problematykę języka w kontekście zmian jakie dokonały się w nauczaniu logiki i retoryki. Locke inspirował ówczesne przekonania o istotnym znaczeniu języka jako narzędzia nauki i publicznego dyskursu, w kwestiach wychowania, moralności, polityki, religii. W postulat właściwego kształtowanie aktywności ludzkiego umysłu wpisywał obowiązek dbałości o sprawność językową, stanowiącą warunek rzetelności poznania i argumentacyjnej skuteczności w komunikacji społecznej.

4

Ideały wychowawcze w edukacji oświeceniowej (w perspektywie historii intelektualnej). Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej

100%

Janeczek S.

Roczniki Kulturoznawcze

|

2015

|

tom 6

|

nr 2

5-37

PL

Artykuł omawia ideały wychowawcze w szkołach Komisji Edukacji Narodowej (KEN) w dobie oświecenia na tle europejskim. Wykorzystuje metody historii kultury intelektualnej (intellectual history), które umożliwiają poszerzenie tradycyjnej historii oświaty i wychowania o wymiar społeczno-kulturowy. Działania Komisji, podobnie jak poprzedzające ją reformy przeprowadzone w Rzeczypospolitej na gruncie szkolnictwa kościelnego w połowie XVIII wieku, wpisują się w analogiczne zmiany na gruncie ogólnoeuropejskim. Podobny był ich duch, godzący nowożytny utylitaryzm – odpowiedni do potrzeb absolutystycznych państw, które przejmowały troskę o oświatę od grup wyznaniowych – z integralną wizją szkoły, w której elementem fundamentalnym jest wychowanie moralne zespolone z religijnym. Mimo przejawów pewnego racjonalizmu i naturalizmu w duchu epoki religia pozostała fundamentem moralności, a ta podstawą ładu społecznego. Artykuł potwierdza ideę tzw. długiego trwania (longue durée), ukazując ciągłość wychowawczą w szkole nowożytnej, mimo odmiennych deklaracji ideowych.

XX

This paper discusses the ideals of education present in the schools of the Commission of National Education (Pol. KEN) in the period of the Enlightenment against the backdrop of Europe. It applies the methods of intellectual history which permit to expand the traditional history of education and formation by the social and cultural dimensions. The activities of the Commission, like the preceding reforms in the mid-eighteenth century Polish Republic (based on church education), are part and parcel of the European reforms. They were similar in terms of their spirit that combined a critical approach to modern utilitarianism—appropriate to the needs of the absolutist states that were concerned about education in the manner of religious groups— with an integral vision of school whose fundamental element was moral formation in combination with religious formation. Despite certain manifestations of rationalism and naturalism in line with the spirit of the epoch, religion remained the foundation of morality, and the latter in turn was the foundation of social order. This paper confirms the idea of the so-called long duration (longue durée), and shows that in spite of different ideological declarations we observe educational continuity in the modern school.

5

[rec.] Roman Darowski, Filozofia jezuitów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w XIX wieku

100%

Janeczek S.

Roczniki Filozoficzne

|

2014

|

tom 62

|

nr 2

170-181

6

Między kultura a naturą? Hugona Kołłątaja koncepcja religii

100%

Janeczek S.

|

2012

|

nr 2

5-18

EN

This paper discusses Kołłątaj's contribution to the development of modern reflection on religion. It manifests a stronger tendency towards a rationalistic and naturalistic bias, a fact which leads to the reflection on the nature of religion as such, and not only as one of its confessional forms. The eighteenth century saw also a more empirical approach, which was a result of how science was understood in modernity when it was modelled on natural philosophy. This accounts, on the one hand, for a peculiar pre-positivistic fear of autonomically-comprehended philosophy that may be pursued only within the context of the applied sciences. On the other hand, it emphasised the import_ance of the historical method, which was closer to the mentality of science narrowly understood. Such factors would bear fruit in Kołłątaj's approach to the form of reflection on the cultural and social compound of religious phenomena. The philosophy of God, in its metaphysical form, would largely be replaced by a psychological and historical-cultural reflection on the functions of religion than on the nature of religion itself. Kołłątaj retains, however, the principal theses of the Christian outlook. Yet in view of philosophical minimalism, the justification of their legitimacy is conveyed to theology as the legitimate method of knowledge, although different from science understood by way of scientism. In his approach, religion is not only a result of human reflection on the condition of the cosmos, but it also comes from the Divine Providence revealed to the human being in a strictly religious sense, in the form of religious revelation. It is therefore bound with human nature, made manifest in culture that affects it, but it also equally transcends nature and culture. Eventually, Kołłątaj's conception of religion is a manifestation of what one calls the Christian Enlightenment which functions within the Enlightenment religiosity that is rationalistically and moralistically biased.

PL

Artykuł omawia dokonanie Kołłątaja, które wpisuje się w rozwój nowożytnej refleksji nad religią. Konstytuuje się ona w kontekście nasilenia się tendencji o charakterze racjonalistycznym i naturalistycznym, co prowadzi do podjęcia refleksji nad naturą religii jako takiej, a nie tylko jako jednej z jej konfesyjnie pojętych form. W wieku XVIII nasili się też podejście bardziej empiryczne, odpowiadające narastającemu wpływowi nowożytnie pojętej nauki, wzorowanej na przyrodoznawstwie. Tłumaczy to z jednej strony swoiście prepozytywistyczną fobię wobec autonomicznie pojętej filozofii, która może być uprawiana tylko w kontekście nauk szczegółowych. Z drugiej strony owocuje to wzrostem znaczenia metody historycznej, bliższej mentalności wąsko pojętej nauki. Czynniki te zaowocują w ujęciu Kołłątaja refleksją nad konglomeratem kulturowo-społecznych zjawisk religijnych. Metafizycznie pojęta filozofia Boga zostanie w dużej mierze zastąpiona przez psychologiczną oraz historyczno-kulturową i historyczno-społeczną refleksję raczej nad funkcjami religii niż nad samą naturą religii. Kołłątaj zachowuje jednak podstawowe tezy światopoglądu chrześcijańskiego, ale wobec minimalizmu filozoficznego uzasadnienie ich prawomocności przenosi do teologii, jako uprawnionej metody poznania, choć różnej od nauki pojętej scjentystycznie. Religia jest w jego ujęciu nie tylko dziełem ludzkiego namysłu nad kondycją kosmosu, ale także owocem Bożej Opatrzności, która objawia Boga człowiekowi w sensie stricte religijnym, w formie objawienia religijnego. Jest więc związana z ludzką naturą, uzewnętrznia się w kulturze, która ma na nią wpływ, ale w równej mierze przekracza naturę i kulturę. Ostatecznie koncepcja religii Kołłątaja jest przejawem formacji określanej jako tzw. oświecenie chrześcijańskie, funkcjonującej w kontekście racjonalistycznie i moralistycznie nachylonej religijności oświeceniowej.

7

Descartes' "Radical" Rationalism? On the History of the Theory of Science

100%

Janeczek S.

|

2010

|

nr 20(33)

25-38

EN

This paper addresses the issue of categorisation of the theory of science worked out by R. Descartes. In as much as it is justifiable to claim that Descartes is a typical rationalist in epistemology and metaphysics, we may still ask whether it is correct to do the same in his theory of science in relation to modern philosophy of nature, of which he was one of its founders. Descartes intended to work out a universal method which was supposed to be certain, easy, fertile, and complete. In principle, this task is satisfied by intuitive and deductive procedures. In practice, however, he had to consent to a multilevel character of certainty of the theses in his system. This concerns especially philosophy of nature. If he had granted experience the principal role in the starting point of physical analyses, or even it was supposed to decided about his choice of one a priori and hypothetical explanation, out of many, then at least in comparison with the certainty of metaphysical truths the theses of physics must of neces- sity remain only hypothetical, excluding only the most general questions. Thus it is also justifiable to think that Descartes had two models of methodology that is, as it were, one official elaborated in the Rules for the Direction of the Mind, Discourse on the Method and in Meditations, and the second one semi-official, formulated in the Principles of Philosophy, where he agreed to use hypotheses. It is therefore difficult to treat his views taken en bloc as a manifestation of radical rationalism connected with equally radical apriorism and nativism, a fact that if further supported by numerous textbooks on the history of philosophy.