Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Początki Polski niepodległej w świetle spuścizny dokumentacyjnej Ignacego Jana Paderewskiego

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2020

|

tom 27

243-261

EN

Ignacy Jan Paderewski (1860–1941), one of the architects of Polish independence and a world-renowned pianist, left behind an invaluable documentary legacy. It is scattered in over 20 archives and other remembrance institutions in Poland and other countries. It comprises biographical materials but above all, documents of almost 60 years of his artistic, political and diplomatic activity. When Paderewski became the head of the National Unity Government in the reborn Poland, he was already a world-famous artist. At the same time, he accepted the position of Minister of Foreign Affairs and Polish delegate to the peace conference in Paris. Over the course of less than a year (from 16 January to 9 December 1919) of activity, he played a key role in the struggle for Polish borders and building the organisational basis for the sovereign Polish state. Enjoying the trust of the leaders of Western powers, including US President Woodrow Wilson, he quickly achieved recognition of Poland as a sovereign state, allied with the Entente. At the Paris conference, supported by Roman Dmowski and historians (Szymon Askenazy, Oskar Halecki, Władysław Konopczyński) and geographers (e.g. Eugeniusz Romer), he fought diplomatic battles for the inclusion of Cieszyn Silesia, Upper Silesia, Eastern Galicia, and the lands of the Prussian partition including Gdańsk, into Poland. His resignation from the post of prime minister did not end his activity for Poland, which he continued as an émigré until his death in 1941.

PL

Ignacy Jan Paderewski (1860–1941), jeden z twórców polskiej niepodległości oraz światowej sławy pianista, pozostawił po sobie bezcenną spuściznę dokumentacyjną. Jest ona rozproszona w ponad 20 archiwach i innych instytucjach pamięci w Polsce i innych krajach. Składają się na nią materiały o charakterze biograficznym, ale przede wszystkim dokumenty z jego niemal 60-letniej aktywności artystycznej, politycznej i dyplomatycznej. Już jako znany w świecie artysta Paderewski stanął na czele rządu jedności narodowej w odradzającej się Polsce. Jednocześnie objął funkcję ministra spraw zagranicznych i delegata polskiego na konferencję pokojową w Paryżu. W ciągu niespełna rocznej działalności (od 16 stycznia do 9 grudnia 1919 r.) odegrał kluczową rolę w walce o polskie granice i w budowie podstaw organizacyjnych niepodległego państwa polskiego. Ciesząc się zaufaniem przywódców mocarstw zachodnich, w tym prezydenta USA Woodrow Wilsona, szybko doprowadził do uznania Polski za niepodległe państwo, sprzymierzone z państwami Ententy. Na konferencji paryskiej, wspierany przez Romana Dmowskiego oraz historyków (Szymona Askenazego, Oskara Haleckiego, Władysława Konopczyńskiego) i geografów (m.in. Eugeniusza Romera) toczył dyplomatyczne boje o włączenie do Polski Śląska Cieszyńskiego, Górnego Śląska, Galicji Wschodniej oraz ziem zaboru pruskiego wraz z Gdańskiem. Jego dymisja z funkcji premiera nie zakończyła aktywności na rzecz Polski, którą prowadził na emigracji aż do śmierci w 1941 r.

2

„Czarodziej klawiatury” w świecie dyplomacji. Rola Ignacego Jana Paderewskiego w walce o polskie granice (1919-1920)

100%

Krochmal A.

Teka Komisji Historycznej Towarzystwa Naukowego KUL

|

2020

|

tom 17

EN

Ignace Jan Paderewski (1860-1941) – a world-famous pianist, composer, politician, statesman and diplomat played a significant role in shaping the reborn Polish state and its borders. He undertook active political activity during the First World War. In the years 1915-1918, he acquired the President of the United States, Woodrow Wilson and his closest associates, as well as over 4 million American Polonia for the Polish cause. He gained real influence on the shaping of the territory and borders of the Polish state after taking office as the Prime Minister of the Polish Government and the Minister of Foreign Affairs. This took place on January 16, 1919. Paderewski led to the recognition of the reborn Polish state in the international arena by the United States (January 30, 1919), France (February 23), Great Britain (February 25), Italy (February 27), and then other countries. He represented Poland in Paris as a delegate to the peace conference. During the several months of deliberations he fought for the incorporation into the Polish state of Eastern Galicia, Cieszyn Silesia and Upper Silesia, as well as Gdańsk together with Pomerania. He was supported in these activities by well-known Polish scholars, both historians (Szymon Askenazy, Oskar Halecki, Władysław Konopczyński) and geographers (Eugeniusz Romer). Together with Roman Dmowski, he signed at Versailles on 28 June 1919 a peace treaty ending World War I. After resigning from the post of prime minister on December 9, 1919 and leaving the country, he was still interested in Polish affairs. He returned to political activity during the Bolshevik invasion of Poland. From July 1920 to May 1921, at the request of the Polish government and the head of state Józef Piłsudski, he was a Polish delegate to international conferences and a representative at the League of Nations.

PL

Ignacy Jan Paderewski (1860-1941) – światowej sławy pianista, kompozytor, polityk oraz mąż stanu i dyplomata odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu się odrodzonego państwa polskiego i jego granic. Aktywną działalność polityczną podjął w okresie pierwszej wojny światowej. W latach 1915-1918 pozyskał dla sprawy polskiej prezydenta Stanów Zjednoczonych, Woodrowa Wilsona i jego najbliższe otoczenie polityczne oraz ponad 4-milionową Polonię amerykańską. Realny wpływ na kształtowanie się terytorium i granic państwa polskiego zyskał po objęciu urzędu premiera polskiego rządu i ministra spraw zagranicznych, co miało miejsce 16 stycznia 1919 r. Doprowadził on do uznania odrodzonego państwa polskiego na arenie międzynarodowej przez Stany Zjednoczone (30 stycznia 1919 r.), Francję (23 lutego), Wielką Brytanię (25 lutego), Włochy (27 lutego), a następnie inne państwa. Reprezentował Polskę w Paryżu jako delegat na konferencję pokojową. W trakcie kilku miesięcy obrad walczył o włączenie do państwa polskiego Galicji Wschodniej, Śląska Cieszyńskiego i Górnego Śląska oraz Gdańska wraz z Pomorzem. Wspierali go w tych działaniach znani polscy uczeni, zarówno historycy (Szymon Askenazy, Oskar Halecki, Władysław Konopczyński), jak i geografowie (Eugeniusz Romer). Razem z Romanem Dmowskim podpisał w Wersalu w dniu 28 czerwca 1919 r. traktat pokojowy kończący I wojnę światową. Po rezygnacji z funkcji premiera w dniu 9 grudnia 1919 r. i wyjeździe z kraju, nadal interesował się sprawami polskimi. Do działalności politycznej powrócił w okresie inwazji bolszewickiej na Polskę. Od lipca 1920 r. do maja 1921 r. był na prośbę rządu polskiego i naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego polskim delegatem na konferencje międzynarodowe oraz przedstawicielem przy Lidze Narodów.

3

Kościół unicki w Rzeczypospolitej a konfederacja barska (1768-1772)

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2012

|

nr 19

157-176

EN

The Confederation of Bar, considered sometimes as the first Polish national uprising, took over large parts of the eastern Poland, inhabited (in some areas in the vast majority) by the Ruthenian population of Greek Catholic Rite (Uniates). The Uniate Church, reluctantly perceived by Russia in the 18th century was in the orbit of special interest of Catherine II, who for the implementation of her policy used the Orthodox Church. The subject explored in the article is how the community of Uniates behaved towards the events initiated by the Confederation of Bar, taking into account complicated socio-political and religious background, as well as, how this community was perceived by the Confederates, and what role Confederates foresaw for this part of the population of the Republic? This article is an attempt to show the attitude of the Uniate hierarchy, clergy and members of the Uniate Church in the eastern territories of Poland towards the movement of the Bar Confederation, its participants and proclaimed program. Conflicts between the Orthodox and the Uniate Church put up the latter as the natural ally of the Confederate movement, hence the Confederate Universals appealed to the common struggle for the Catholic, Latin and Uniate faith. Attitude of both the Uniate hierarchs and clergy were not uniform. The Uniate Metropolitan of Kiev, Filip Felicjan Wołodkowicz, and bishop of Chełm, Maksymilian Ryłło, were staunch supporters, who provided Confederates with an active assistance. Other bishops were ambiguous or showed open dislike towards the Polish nobility movement. Similar situation occurred among the parish clergy. The majority of the members of the Uniate Church were unfavorably disposed toward the movement regarded by them as religiously and socially alien.

PL

Konfederacja barska, określana niekiedy mianem pierwszego polskiego powstania narodowego, objęła znaczne obszary wschodnich terenów I Rzeczypospolitej, zamieszkane (w niektórych rejonach w zdecydowanej większości) przez ludność ruską wyznającą katolicyzm obrządku greckiego (unickiego). Kościół unicki, niechętnie postrzegany przez Rosję, w XVIII w. znalazł się w orbicie szczególnych zainteresowań carycy Katarzyny II, która do realizacji swej polityki wykorzystywała Cerkiew prawosławną. Przedmiotem rozważań w artykule jest pytanie, jak wobec wydarzeń zainicjowanych przez konfederację barską zachowywała się wspólnota unitów, funkcjonująca w skomplikowanej sytuacji społeczno–politycznej i religijnej, a także jak wymieniona społeczność była postrzegana przez konfederatów i jaką rolę widzieli oni dla tej części społeczeństwa Rzeczypospolitej? Artykuł jest próbą pokazania postaw hierarchii unickiej, duchowieństwa oraz wiernych Kościoła unickiego na wschodnich terenach Rzeczypospolitej wobec ruchu konfederacji barskiej, jej uczestników i głoszonych przez nich haseł. Konflikty między Kościołem prawosławnym a unickim stawiały ten ostatni w roli naturalnego sprzymierzeńca ruchu konfederackiego, stąd też w uniwersałach konfederackich odwoływano się do wspólnej walki za wiarę katolicką, łacińską i unicką. Postawy zarówno hierarchów i duchowieństwa unickiego nie były jednolite. Zdecydowanym stronnikiem konfederatów, udzielającym im czynnego wsparcia był unicki metropolita kijowski Filip Felicjan Wołodkowicz oraz biskup chełmski Maksymilian Ryłło. Pozostali biskupi zachowywali dystans lub okazywali otwartą niechęć ruchowi polskiej szlachty. Podobne podziały miały miejsce wśród duchowieństwa parafialnego. Z kolei wierni Kościoła unickiego w większości usposobieni byli nieprzychylnie do ruchu uważanego przez nich za obcy wyznaniowo i społecznie.

4

ФУНДАЦІЯ ГАЛИЦЬКОЇ МИТРОПОЛІЇ У СВІТЛІ ДИПЛОМАТИЧНОГО ЛИСТУВАННЯ АВСТРІЇ ТА СВЯТОГО ПРЕСТОЛУ 1807–1808 РОКІВ. ЗБІРНИК ДОКУМЕНТІВ, УПОРЯДКУВАННЯ, ВСТУПНА СТАТТЯ ТА КОМЕНТАРІ ВАДИМ АДАДУРОВ, ЛЬВІВ 2011 [FOUNDATION OF THE GALICIAN METROPOLITANATE IN THE LIGHT OF DIPLOMATIC CORRESPONDENCE BETWEEN AUSTRIA AND THE HOLY SEE, 1807–1808. COLLECTION OF DOCUMENTS, ED. W. ADADUROV, LVIV 2011]

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2019

|

tom 26

189-192

XX

recenzja

5

Der Wiener Kongress. Die Erfindung Europas, hg. v. Thomas Just, Wolfgang Maderthaner, Helene Maimann, Wien 2014

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2019

|

tom 26

193-196

6

Źródła do odbudowy państwa polskiego w archiwach polonijnych w USA

100%

Krochmal A.

Teka Komisji Historycznej Towarzystwa Naukowego KUL

|

2018

|

tom 15

111-136

EN

Sources for restoration of the Polish state in Polish diaspora archives in the USA The article discusses the role of Polish and Polish diaspora organizations in the USA, and the role of their archives, libraries, and museum deposits in the study of the first years of the independent Polish state. The most important ones, created in the USA in the 19th and the 20th century by Polish immigrants, are the Józef Piłsudski Institute of America (located in New York), the Polish Institute of Arts and Sciences of America (located in New York), the Polish Army Veterans’ Association in America (located in New York), the Polish Museum of America (located in Chicago), the Polish Archive in the Polish Catholic Mission in Orchard Lake near Detroit, and the Polish Music Center in Los Angeles. The key role in the study of the restoration of the Polish state in 1918-1923 plays the Józef Piłsudski Institute of America, established on 4 July 1943 as a descendant of the Institute for Research into the Modern Polish History functioning in Warsaw between 1923 and 1939. The institute holds the so-called Belvedere Archives, saved in 1939 from Warsaw and taken from Europe to New York. It contains the documents of the Adjutancy Commander in Chief from the years 1918-1922, illustrating the struggle for the borders of the restored Polish state; documents of the Ukrainian Military Mission, showing Polish-Ukrainian cooperation in the face of the threat from Bolshevik Russia; documents from three Silesian uprisings, and archives of well-known supporters of Piłsudski, e.g. General Julian Stachiewicz and Marshal Rydz-Śmigły. Other additional sources from the years 1918-1923 are stored by Polish diaspora institutions, including priceless and understudied documents concerning the prominent composer, diplomat, and politician Ignacy Jan Paderewski, as well as unique materials concerning Polish volunteers from the USA fighting along with General Józef Haller’s so-called Blue Army.

PL

Artykuł ukazuje rolę instytucji polskich i polonijnych działających w Stanach Zjednoczonych oraz gromadzonych w nich zbiorów archiwalnych, bibliotecznych i muzealnych w badaniach dotyczących pierwszych lat niepodległego państwa polskiego. Najważniejsze z nich, powstałe na terenie USA w wiekach XIX-XX w kręgu emigracji polskiej to Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce (z siedzibą w Nowym Jorku), Polski Instytut Naukowy w Ameryce (z siedzibą w Nowym Jorku), Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (z siedzibą w Nowym Jorku), Muzeum Polskie w Ameryce (z siedzibą w Chicago), Archiwum Polonii przy Polskiej Misji Katolickiej w Orchard Lake k. Detroit oraz Polskie Centrum Muzyki w Los Angeles. Kluczową instytucją w badaniach nad odbudową państwa polskiego w latach 1918-1923 jest Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, założony 4 lipca 1943 r. jako kontynuator Instytutu Badań Najnowszej Historii Polski działającego w Warszawie w latach 1923-1939. Placówka ta przechowuje tzw. archiwum belwederskie, uratowane w 1939 r. z Warszawy i wywiezione z Europy do Nowego Jorku. Składają się na nie akta Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza z lat 1918-1922, obrazujące walkę o granice odrodzonego państwa polskiego, dokumenty Ukraińskiej Misji Wojskowej, stanowiące świadectwo współpracy polsko-ukraińskiej w obliczu zagrożenia ze strony bolszewickiej Rosji, akta trzech powstań śląskich oraz archiwa znanych piłsudczyków, gen. Juliana Stachiewicza czy marszałka Rydza-Śmigłego. Szereg uzupełniających źródeł z lat 1918-1923 gromadzą pozostałe instytucje polonijne, w tym bezcenne i mało znane badaczom dokumenty do działań wybitnego kompozytora, dyplomaty i polityka Ignacego Jana Paderewskiego, jak też unikalne materiały dotyczące polskich ochotników ze Stanów Zjednoczonych, walczących w szeregach tzw. Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera.

7

Źródła kartograficzne i historyczne do podziałów administracyjnych Galicji (1772–1918)

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2015

|

nr 22

219-235

EN

An integral part of historical research is to analyze the cartographic documentation for a given subject. In many cases, both the historians as well as cartographers use the same type of source but they do it in a different way. The aim of the article is to present the archival sources, mainly from the Polish and Ukrainian archives, serving both types of researchers who are dealing with administrative and political history of Galicia. The article focuses on the analysis of archival materials illustrating the administrative division of the state carried out by the Austri-an authorities after 1772, as well as, territorial structures of various religious groups present in Galicia at that time. The structures of state and church were not the same, in addition, each of the denominations existing in Galicia had its own territorial organization, which was also developing. These issues should be investigated through the use of cartographic collections confronted with a typical historical sources. Cartographic documentation to those problems consists mainly of maps and atlases developed in the late 18th and early 19th c. (by Frederic von Miege, Joseph Liesganig, Anton Mayer von Heldensfeld, Hieronymus Benedicti) and created in the mid-19th c. collections of so-called Galician Cadastre, numbering more than 40 000 maps and archival aids. They are now scattered in the Polish and Ukrainian archives. Additionally, the Austrian military maps from the late 19th and early 20th century are the other source. Basic sources to the territorial and administrative division of Galicia in the era of post-partition are preserved at the holdings of the Central State Historical Archive of Ukraine in Lviv, mainly in the fond: Galician Gover-norship. The statistical and demographic sources are also rich in information (eg. the Austrian population cen-suses). The less common types of archival records such as vital records, or public notary files and exceptionally well-preserved files of the ecclesiastical institutions of different denominations are rarely used by historians. Supplementary records for the subject are stored in other institutions in Poland (the State Archives in Kato-wice, Kraków, Przemyśl, Rzeszów and other archives and libraries in Warsaw, including the National Library, Archives of the Central Statistical Office of Poland, the Library of the Military Office for Historical Studies, The Central Military Archives, university libraries) and in the Ukraine (archives and libraries in Lviv, Ivano-Frankivsk and Ternopil) and in Austria (archives and libraries in Vienna).

8

Petersburskie archiwum metropolitów unickich jako historyczne archiwum Kościoła Wschodniego

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2018

|

nr 25

17-30

9

Społeczność greckokatolicka w Galicji w okresie inwazji rosyjskiej (1914–1915)

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2014

|

nr 21

227-255

EN

Galicia – peripheral part of the Habsburg monarchy – played a key role in the First World War. Its strategic location between Austro-Hungarian Empire and Russia resulted in the direct inclusion of multi-ethnic and multi-faith community of Galicia in global armed conflict. The Russian invasion of Galicia and double siege of the fortress of Przemyśl by the Russians had long-term political, material and spiritual effects for the local community. The article focuses on the situation of the Ukrainian population in Galicia in the first two years of the war. Particular attention was paid to the attitude of the Greek Catholic Church, its bishops, clergy and followers to the events of 1914–1915. The Greek Catholic community, mostly loyal to the Habsburg monarchy, was affected by the repressions of the authorities and Austro-Hungarian troops in the first weeks of the war. The reason for this was pro-Russian movement growing in many regions of Galicia before 1914 and promotion of the Orthodox denomination. After the outbreak of the war, many lay people and priests of the Greek-Catholic denomination were accused of supporting Russia and placed in internment camps in the interior of the monarchy. The loss of the parish clergy periodically reached 50% of the pre-First World War state. The Russian forces invading Galicia fought with the Ukrainian national movement and its activists. The aim of the Russian authorities was russification of the community of Galicia and conversion of the Greek Catholics to Greek Orthodox. This was to ensure integration of the territory of the tsarist empire. Drastic methods that were introduced to implement these plans, including the arrest and detention in the depths of Russia of the head of the Greek Catholic Church, Metropolitan Andrzej Szeptycki did not bring the expected results. Interesting results gave a study based on previously unknown sources of the Church from the State Archives in Przemyśl holdings. Records showed that the percentage of people – staunch supporters of Russia, who decided to leave voluntarily Galicia, together with the Russian army did not exceed 1% of the total population in the Uniate Diocese of Przemyśl. Months of fighting in Galicia resulted in material losses, including burning of dozens of villages and towns, destruction of the sacred objects (including historic churches and their equipment), looting of cultural property by the Russians. The dramatic events of the war eventually led to the weakening of the pro-Russian movement in Galicia and achievement of decisive advantage in the society by the Ukrainian National party, strongly supported by the Greek Orthodox Church.

10

Andrzej Dudziński, Pułaski. Wielki mały rycerz, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2010

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2012

|

nr 19

323-328

11

Наталія Колб, „З Богом за Церкву і Вітчизну”. Греко- -католицьке парафіяльне духовенство в Галичині у 90-х роках XIX століття, Жовква 2015

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2016

|

nr 23

325-328

12

Józef Szumlański, Wyprawa egipska roku 1798, do druku przygotowała i wstępem poprzedziła Ewa Ziółek, Lublin 2016, ss. 57; ilustracje

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2017

|

nr 24

330-332

13

Verba volant, scripta manent. Spuścizna dokumentacyjna powstania styczniowego

100%

Krochmal A.

Teka Komisji Historycznej Towarzystwa Naukowego KUL

|

2023

|

tom 5

27-74

EN

The aim of this article is to recall the complicated fate of the legacy documentation of the January Uprising and to assess its current research potential. Special attention was paid to source materials concerning the role of churches of various denominations in the Uprising, the attitude of the church hierarchy towards the events and the participation of the clergy in the Uprising. The subject of interest were both archival materials collected by archives and rememberance institutions in Poland and beyond its current borders. The documentation was created by both the authorities of the newly created Underground State and people involved in the insurgent movement, as well as the partitioning authorities. The documents that were essential for reconstructing the history of the national movement were created as part of the current activities of the central and local insurgent authorities. Its principal part is stored in the Central Archives of Historical Records in Warsaw and in 2014 it was entered on the prestigious national list in UNESCO’s “Memory of the World” program. Important resources are held by state archives in 13 cities: Kalisz, Płock, Lublin, Łódź, Częstochowa, Kielce, Radom, Piotrków Trybunalski, Warszawa, Siedlce, Zamość, Białystok and Suwałki. Materials concerning Galicia’s reaction to the 1863 Uprising are stored in the State Archives inPrzemyśl, the State Archives in Rzeszów and the National Archives in Kraków. Fragments of the documentary legacy of the uprising have been preserved in the archives of Polish diaspora institutions outside the country and in the archives of the countries currently neighboring Poland. These are materials stored in state archives in Ukraine (mainly in Lviv and Kiev), Belarus (archives in Minsk), Lithuania (in archives and libraries in Vilnius) and Russia (in the archives in Moscow and St. Petersburg and the state regional archives in Irkutsk, Omsk, Tobolsk).

PL

Celem niniejszego artykułu jest przypomnienie skomplikowanych losów spuścizny dokumentacyjnej powstania styczniowego oraz ocena jej obecnego potencjału badawczego. Szczególną uwagę poświęcono materiałom źródłowym dotyczącym roli w powstaniu styczniowym Kościołów różnych wyznań, postawy hierarchii kościelnej wobec toczących się wydarzeń oraz udziału duchowieństwa w działaniach powstańczych. Przedmiotem zainteresowania były zarówno materiały archiwalne zgromadzone przez archiwa i instytucje pamięci w Polsce, jak i poza jej obecnymi granicami. Twórcami spuścizny dokumentacyjnej powstania styczniowego były zarówno organy władzy utworzonego państwa podziemnego i osoby zaangażowane w ruch powstańczy, jak i władze zaborcze. Najważniejsza dla odtworzenia dziejów ruchu narodowego część dokumentacji powstała w toku bieżącej działalności centralnych oraz terenowych władz powstańczych. Główna jej część jest przechowywana w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie i w 2014 r. została wpisana na prestiżową listę krajową w programie UNESCO „Pamięć Świata”. Ważne źródła gromadzą archiwa państwowe w 13 miastach: Kalisz, Płock, Lublin, Łódź, Częstochowa, Kielce, Radom, Piotrków Trybunalski, Warszawa, Siedlce, Zamość, Białystok i Suwałki. Materiały dotyczące reakcji Galicji na wybuch powstania 1863 r. są przechowywane w Archiwum Państwowym w Przemyślu, Archiwum Państwowym w Rzeszowie oraz Archiwum Narodowym w Krakowie. Fragmenty spuścizny dokumentacyjnej powstania zachowały się w archiwach instytucji polonijnych poza krajem oraz w zasobach archiwów państw sąsiadujących obecnie z Polską. Są to materiały przechowywane w archiwach państwowych w Ukrainie (głównie we Lwowie i w Kijowie), Białorusi (archiwa w Mińsku), Litwie (w archiwach i bibliotekach w Wilnie) oraz Rosji (w archiwach w Moskwie i Petersburgu oraz państwowych archiwach obwodowych w Irkucku, Omsku i Tobolsku).

14

Rozproszone dziedzictwo. Kwestia rewindykacji polskich zasobów archiwalnych

100%

Krochmal A.

Teka Komisji Historycznej Towarzystwa Naukowego KUL

|

2021

|

tom 18

113-158

EN

Poland is a country with one of the most dispersed archival resources. This situation was clearly influenced by important historical events, including, in particular, the catastrophe of partitions at the end of the 18th century and the two subsequent world wars. From the 17th century until the Second World War, there were looting or relocating Polish cultural goods to Poland’s neighboring countries (mainly Russia and Germany). The article presents the main stages of recovery proceedings in relation to archival materials undertaken by the Polish state against its neighbors from Eastern and Western Europe. The first attempts to restore the plundered collections took place in the 17th century, based on the provisions of the peace treaties in Oliwa (with Sweden concluded in 1660) or in Andruszów (truce with Russia in 1667). The first major recovery action, which brought concrete results and concerned lost cultural goods, was the implementation of the provisions of the Treaty of Riga of March 18, 1921. Article XI of the Treaty was of fundamental importance for archival matters. It provided for the return from Soviet Russia of all materials taken from Poland after January 1, 1772. A Mixed Polish-Soviet Special Commission was established to implement these decisions, with the participation of eminent specialists (historians, archivists, librarians). Their activities resulted in the return to 1924 of 31 wagons of archival materials, including archives from the period of the First Polish Republic and files taken by the Russians in 1915. Files from Austria and Germany were restored during the Second Polish Republic on a much smaller scale. The second wave of recovery took place after 1945. The main materials recovered from Germany were the result of the so-called Adam Stebelski’s mission in 1946-1949. Archives from the USSR returned to Poland twice, in the years 1945-1952 and 1957-1964. Until today, many source materials taken from Poland to the USSR or Germany have not been recovered, therefore recovery remains a topical and open issue in relations with these countries.

PL

Polska jest krajem posiadającym jeden z najbardziej rozproszonych zasobów archiwalnych. Wyraźny wpływ na taką sytuację wywarły ważne wydarzenia dziejowe, w tym przede wszystkim katastrofa rozbiorów w końcu XVIII stulecia oraz dwie późniejsze wojny światowe. Począwszy od XVII wieku aż do okresu II wojny światowej trwały grabieże lub przemieszczenia polskich dóbr kultury do państw sąsiadujących z Polską (głównie Rosji i Niemiec). W artykule ukazano główne etapy postępowań rewindykacyjnych w odniesieniu do materiałów archiwalnych, podejmowanych przez państwo polskie wobec sąsiadów z Europy Wschodniej i Zachodniej. Pierwsze próby restytucji zagrabionych zbiorów miały miejsce już w XVII wieku na podstawie zapisów w traktatach pokojowych w Oliwie (ze Szwecją zawarty w 1660 r.) czy w Andruszowie (rozejm z Rosją w 1667 r.). Pierwszą większą akcją rewindykacyjną, która przyniosła konkretne rezultaty i dotyczyła utraconych dóbr kultury, była realizacja postanowień traktatu ryskiego z 18 marca 1921 r. Podstawowe znaczenie dla spraw archiwalnych miał artykuł XI Traktatu. Przewidywał on zwrot z Rosji radzieckiej wszystkich materiałów wywiezionych z Polski po 1 stycznia 1772 r. Do wykonania tych postanowień powołano Mieszaną Polsko-Sowiecką Komisję Specjalną, z udziałem wybitnych specjalistów (historyków, archiwistów, bibliotekarzy). Efektem ich działań był powrót do 1924 r. 31 wagonów materiałów archiwalnych, w tym archiwów z okresu I Rzeczypospolitej oraz akt wywiezionych przez Rosjan w 1915 r. Na znacznie mniejszą skalę rewindykowano w okresie II Rzeczypospolitej akta z Austrii oraz Niemiec. Druga fala rewindykacji nastąpiła po 1945 r. Główne materiały odzyskane z Niemiec były efektem tzw. misji Adama Stebelskiego w latach 1946-1949. Archiwalia z ZSRR powracały do Polski dwukrotnie, w latach 1945-1952 oraz 1957-1964. Do dnia dzisiejszego nie odzyskano wielu materiałów źródłowych wywiezionych z Polski do ZSRR lub Niemiec, dlatego rewindykacja pozostaje aktualną i otwartą kwestią w relacjach z tymi państwami.

15

Biskupi uniccy Antoni Angełłowicz i Ferdynand Ciechanowski wobec wydarzeń epoki napoleońskiej

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2013

|

nr 20

169-189

EN

This article is an attempt to show the attitude of the Greek-Catholic hierarchy in the Polish lands to the events of the Napoleonic era. The subject is discussed on the basis of the behavior of two Uniate bishops, presenting contradictory views and political affiliation. The Greek-Catholic bishop of Przemysl, Antoni Angełłowicz, since 1808 the Greek-Catholic Archbishop of Galicia, was a strong advocate of the alliance with the Habsburg monarchy, moreover, he was loyal to the Austrian emperor and supported his policy. The bishop of the neighboring with Galicia Greek-Catholic diocese of Chelm, Ferdinand Ciechanowski, agreed with the attitudes of Polish society, and clearly supported the policy of the French emperor Napoleon Bonaparte. The pastoral letters of metropolitan Angełłowicz (1805), and bishop Ciechanowski (1812) together with other sources to this period became the basis for the analysis and comparison of different attitudes and political views of both representatives of the hierarchy. The pastoral letter of 1805 was released at a critical moment of the history of Austria, after Austrian defeat in the Battle of Ulm with the forces of Napoleon and Vienna and the Czech lands occupied by the French . The letter contained a declaration of the bishop’s and the Galician Ruthenians’ loyalty to the Austrian monarchy and the Emperor of Austria. Anti-French attitudes of Angełłowicz was confirmed in two political pamphlets that were written by him and published under the title Who is the party provoking: Austria or France? (1805) and Austrian Patriot Comments on Certain Articles from Foreign Newspapers (1809). Disclosure of political sympathies forced the Metropolitam to temporarily leave Lviv after the Galicia went under occupation by the Polish army in 1809 A completely different personality was Uniate bishop of Chelm, Ferdynand Dąbrowa Ciechanowski. The cardinal was involved in the political life of the Duchy of Warsaw (as a senator), especially in the events of 1812 and preparations for the "Polish War", led by Emperor Napoleon. Ciechanowski took part in the Parliament of 1812 and the establishment of the General Confederation of the Polish Kingdom, which proclaimed the rebirth of an independent state. Under the influence of the patriotic atmosphere he announced the pastoral letter to priests and faithful of his diocese on June 28th, 1812. He expressed universal joy from the rebirth of an independent Poland and solidarity with the Polish society. The consequences of his pro-Polish speaking incurred after Napoleon’s defeat in Russia and Russian invasion of the Duchy of Warsaw in 1813, then he was forced to temporarily leave his diocese to avoid imprisonment. In the years of his reign (died in 1828) Ciechanowski carried out a number of important reforms for the Greek-Catholic dioceses, patterning the organization and functioning on the Latin Church.

16

Августин Баб’як, Подвиг митрополита Андрея Шептицького як Апостольського Візитатора для Українців (1920–1923) і його взаемини з урядом Польщі, Тренто-Больцано 2013, ss. 238

100%

Krochmal A.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2017

|

nr 24

332-335