Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Potencjał zasobowy węgla brunatnego w Polsce i możliwości jego wykorzystania

100%

Kasiński J. R.

|

tom nr 439 (1)

87--98

PL

Bardzo bogate zasoby węgla brunatnego w Polsce, formalnie przekraczające 37 Pt (łącznie zasoby udokumentowane i perspektywiczne), są faktycznie dostępne jedynie w niewielkiej części. Wynika to z istniejącego konfliktu z elementami środowiska naturalnego, a także, w coraz większym stopniu, z wciąż rozwijającą się infrastrukturą. Dlatego istotnym problemem jest ochrona najbardziej wartościowych złóż, wytypowanych w wyniku kompleksowej waloryzacji, przed zagospodarowaniem ich powierzchni. Obok powszechnie stosowanej odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego rozważa się zastosowanie wielu niekonwencjonalnych technologii utylizacji węgla. Spośród nich najbardziej atrakcyjne wydają się techniki przetwarzania węgla bezpośrednio w złożu dla pozyskania gazu, który mógłby stanowić ekwiwalent gazu ziemnego: gazyfikacja termiczna (UCG) i biokonwersja (BUCC). W obu przypadkach omijany jest problem fizycznego przemieszczenia węgla na powierzchnię i jego spalania w elektrowniach. Nie można jednak lekceważyć wpływu podziemnej przeróbki węgla na powierzchnię terenu, który w wielu wypadkach może być nie mniejszy niż w przypadku wydobycia metodami górniczymi, będąc jednocześnie znacznie mniej przewidywalnym. Najbezpieczniejszą metodą eksploatacji węgla brunatnego pozostaje zatem – paradoksalnie – metoda odkrywkowa.

EN

Very rich lignite resources of Poland actually exceed 37 Pt (measured, indicated, inferred and reconnaissance ones together). In fact, only a little part of them is really accessible. It is caused by conflict with elements of natural environment and also, increasingly. With constantly developing infrastructure. Therefore, preservation of the most valuable deposits against building over their surface is a substantial trouble: the deposits designed to preservation should be predicted after a complex valorization. Beside commonly used opencast mining of lignite, some unconventional technologies of lignite utilization are considered. Among them, underground lignite processing inside a deposit for gaining of gas – an equivalent of natural gas – underground coal gasification (UCG) and bacterial underground coal conversion (BUCC) looks like most attractive. The question of physical lignite transportation to the surface and its burning in power plants looks to be avoided in both the cases. However, an impact of underground coal processing on the surface should not be disregarded. In many cases, it may be not lower than in the case of mining excavation, and it is usually much less predictable. Therefore, opencast lignite excavation is a safest method of lignite exploitation.

2

Paleogen i neogen : czas dynamicznych zmian klimatycznych

63%

Słodkowska B. , Kasiński J. R.

|

tom Vol. 64, nr 1

15--25

EN

The paper discusses the causes of climate change in the latest Cretaceous and the Paleogene (impact event or huge volcanic eruptions?). The climatic evolution (global and – more specifically – in the territory of Poland) during the Paleogene and Neogene in relation to the major climatic events of these periods (PETM, EECO, C4 grassland, Messinian Salinity Crisis) are described and their causes are discussed. Tectonic transformation, volcanic events and earthquakes led to the change in the position of the continents and in the circulation of ocean currents, as well as to increased emission of greenhouse gases – methane and carbon dioxide. These were the main causes of climate changes during the Paleogene and Neogene.

3

Węgiel brunatny w łuku Mużakowa – warunki sedymentacji, pozycja stratygraficzna, znaczenie złożowe

63%

Kasiński J. R. , Słodkowska B.

|

2017

|

tom R. 58, nr 3

20--31

PL

W strefie zaburzeń glacitektonicznych Łuku Mużakowa, na obszarze występowania bogatych złóż węgla brunatnego na obszarze Polski, Brandenburgii i Saksonii (Zagłębie Lubuskie i Zagłębie Dolnołużyckie), osady czwartorzędowe i znaczna część osadów neogeńskich uległy intensywnym deformacjom, W ich efekcie fragmenty kilku pokładów węgla brunatnego zostały wydźwignięte ku powierzchni w postaci łusek i stromych fałdów glacitektonicznych. Struktury te stanowiły w przeszłości przedmiot eksploatacji po obu stronach granicy. Badania palinostratygraficzne pozwoliły stwierdzić, że w skład struktur tektonicznych zostały zaangażowane trzy pokłady węgla z wyższej części profilu neogenu: I pokład środkowopolski. IIA pokład lubiński i II pokład łużycki. Pokłady węgla z niższej części profilu (III pokład ścianwski i IV pokład dąbrowski) nie zostały zaburzone. Liczne świadectwa wpływów morskich w zapisie palinologicznym, mikro- i makrofaunistycznym oraz sedymentologicznym pozwalają stwierdzić, że obszar zachodniej części Ziemi Lubuskiej był w miocenie kilkukrotnie inkorporowany w obręb Zatoki Brandenburskiej Morza Północnego.

EN

On the area of occurrence of rich lignite deposits in Western Poland, Brandenburg and Saxony, in the glaciotectonic deformation zone of the Muskau Arch, both Quaternary and the younger part of the Neogene sediments were extensively deformed. During this process, many fragments of some lignite seams have been uplifted to the soil surface in form of slices and steep glaciotectonic folds. These structures were formerly a subject of mining. Palynological studies displayed than three lignite seams have been involved within glaciotectonic structures. There were: 1st Mid-polish Seam, 2nd A Lubin Seam, and 2nd Lusatian Seam. The lignite seams from the lower part of Neogene 3rd Ścinawa Seam and 4th Dąbrowa Seam has been undeformed. Frequent marine influx are evidenced in palynological, micro- and macrofaunistic and sedimentary record. It confirms that this area was several times incorporated inside area of the Brandenburg Gulf of the North Sea.

4

Geotopes of the proposed Muskau Arch Geopark : inventory, classification and evaluation

51%

Kasiński J. R. , Koźma J. , Gawlikowska E.

|

tom Vol. 13

73-87

EN

Criteria of estimation of geotope (geosite) value from the viewpoint of different social requirements (museum value, scientific research, nature-knowledge, youth education, countryside science) are not clear nor easy to define. The system of valorisation criteria of geotopes applied by the German Geological Survey looks like a good proposal for answering this question. The system mentioned above has been used for assessment of the geotopes value for the planned "Muskau Arch Geopark" area, located at the crossborder area of Poland, Brandenburg and Saxony. 95 geotopes have been registered and evaluated with the uniform criteria within the whole Geopark area, on both Polish and German sides; 34 of them are located in the Polish part. From the viewpoint of scientific research, 32 geotopes (of these 12 on the Polish side) have been assessed as valuable and of special value. As far as teaching and tourism values were concerned, 32 geotopes (of these 14 on the Polish side) have been evaluated there. In the light of that, the Polish part seems to become a substantial part of the planned Geopark.

PL

Ustalenie kryteriów umożliwiających klasyfikację geotopów (geostanowisk) z punktu widzenia rozmaitego rodzaju zapotrzebowania społecznego (wartość muzealna, badania naukowe, edukacja przyrodnicza młodzieży, krajoznawstwo) budzi wiele wątpliwości. System waloryzacji geotopów stosowany przez Niemiecką Służbę Geologiczną wydaje się być dobrą propozycją wprowadzenia takich kryteriów. Wspomniany wyżej system został zastosowany przy ocenie wartości geotopów na terenie planowanego transgranicznego Geoparku Łuk Mużakowa, leżącego u zbiegu granic Polski, Brandenburgii i Saksonii. Na całym obszarze geoparku, po stronie polskiej i niemieckiej, zinwentaryzowano i poddano ocenie na podstawie jednolitych kryteriów 95 różnych geotopów, z których 34 znajduje się w polskiej części obszaru. Za wartościowe i szczególnie wartościowe z punktu widzenia badań naukowych należy uznać 32 geotopy (w tym 12 w części polskiej), a z punktu widzenia wartości dla edukacji i turystyki - także 32 geotopy (w tym 14 w części polskiej). W świetle tych wyników polska część projektowanego geoparku "Łuk Mużakowa" stanowi jego istotny element.

5

Charakterystyka węgla brunatnego z miocenu Niżu Polskiego na podstawie wybranych profili

51%

Kasiński J. R. , Piwocki M. , Swadowska E. , Ziembińska-Tworzydło M.

|

tom nr 439 (1)

99--153

PL

W typowych profilach trzech neogeńskich pokładów węgla brunatnego odsłaniających się w kopalniach odkrywkowych na Niżu Polskim i w basenach satelickich zostały przeprowadzone studia porównawcze makro- i mikrofacjalne oraz geochemiczne, w skład których wchodziły badania: sedymentologiczne, paleobotaniczne (w szczególności analiza palinologiczna), litologiczne i petrograficzne węgla oraz geochemiczne. W wyniku tych badań wyróżniono szereg facji, uwarunkowanych głównie czynnikami hydrologicznymi, które można powiązać z subśrodowiskami sedymentacji jeziorno-bagiennej, współcześnie zasiedlonymi przez określone zbiorowiska roślinne. Najbardziej pełny zestaw takich subśrodowisk został przedstawiony dla II łużyckiego pokładu węgla brunatnego w niecce żytawskiej. Sukcesja subśrodowisk sedymentacyjnych i związanych z nimi zbiorowisk roślinnych jest w zasadzie porównywalna z naturalną sukcesją roślinną zarastania zbiornika jeziornego, jednak często bywa zaburzana w związku ze zmianami poziomu wód gruntowych: podnoszenia się w wyniku działania mechanizmów auto- (kompakcja niżejległych osadów, szczególnie istotna w przypadku przejścia od torfu do węgla brunatnego) i allochtonicznych (subsydencja tektoniczna). Podobne zaburzenia mogły powodować także czynniki sedymentacyjne, takie jak progradacja litosomów klastycznych lub podniesienie bazy erozyjnej w następstwie ruchów eustatycznych. Badania wykazały, że tylko kompleksowe badania mikro- i makrofacjalne dają podstawy do przedstawienia wiarygodnej rekonstrukcji środowiska sedymentacji węglotwórczej. Najistotniejsze wyniki pracy stanowi rekonstrukcja następstwa zbiorowisk roślinnych i wnioski na temat zmian warunków hydrologicznych i hydrogeologicznych.

EN

Some selected profiles of three Neogene lignite seams outcropped within opencast mines in the Polish Lowlands and satellite basins have been examined for comparison of macro- and microfacies and geochemical features. The investigations included: sedimenological research, paleobotanical investigation (particularly palynological analysis), lithological and petrographic study of lignite and geochemical examinations of coal have been made there. Some facies related to recent lacustrine/paludal sedimentary subenvironments, qualified at first by hydrological conditions and corresponding with floristic habitats have been established. The most complete inventory of sedimentary subenvironments has been defined within the 2nd lignite seam in the Zittau Basin. The sedimentary subenvironment succession and related floral communities is generally conformable with a natural plant succesion of a lake overgrowth. However, it was frequently interrupted after groundwater level changes: uplifting in the result of autochtonic mechanism (compaction of underlying sediments, most substantial in the case peat to lignite) and allochtonic one (tectonic subsidence). Also sedimentary factors, like progradation of clastic lithosomes and elevation of erosional base after eustatic movements could take part in the disruptions. The examination show that only integrated macro- and microfacial analysis makes it possible to present a reliable reconstrustion of the coal-forming sedimentary environment. The reconstruction of the succession of plant communities and conclusions on hydrological/hydrogeological conditions are the most substantial results of the work.

6

Rola halokinezy w powstawaniu trzeciorzędowych złóż węgla brunatnego na Niżu Polskim

51%

Kasiński J. R. , Czapowski G. , Piwocki M.

Przegląd Geologiczny

|

2009

|

tom Vol. 57, nr 11

964-964

EN

Large concentrations of lignite, creating economic lignite deposits, occur frequently in a close vicinity or directly above salt domes. Those lignite accumulations, common in the northern and central parts of Szczecin-Łódź-Miechów Synclinorium (Polish Lowlands), were partially produced by halotectonic processes active during Tertiary. Generally, differentiated activity of halotectonics did not secure proper conditions controlling extensive accumulation of phytogenic matter and even destroyed the uplifted lignite seams. However, conditions convenient for phytogenic matter accumulation were rather common locally. The following processes: 1) salt subrosion of a dome upper part, 2) halokinetic salt outflow along opened fault surfaces, 3) formation of secondary peripherial sinks nearby the domes and 4) development of extensional depressions on the top of disrupted antyclines formed within a salt-dome overburden during the uplift, all were responsible for generating of salt-related sinks. In a regional scale, development of the primary peripherial sinks between salt structures (mostly salt crests, walls and pillows) could be also related to the halokinetics. Detailed analysis of geological setting in vicinities of some major salt domes on the Polish Lowlands evidenced that more than 80% of lignite resources are directly or indirectly related to these structures. Those lignite resources are most profitable due to an advantagenous overburden ratio. Application of complex research methods (including high-resolution seismic profilling) enables a model construction of those areas and precise defining the relations between stages of salt structure development and a rate of phytogenic accumulation, offering/bringing significant data for lignite prospection.

7

Waloryzacja i ranking złóż węgla brunatnego w Polsce

51%

Kasiński J. R. , Piwocki A. H. , Mazurek S.

|

tom T. 187

1--79

PL

W pracy zaproponowano metodykę i przeprowadzono szczegółową waloryzację wszystkich niezagospodarowanych złóż węgla brunatnego w Polsce, uwzględniając aspekty ekonomiczne eksploatacji (opłacalność wydobycia), sozologiczne (poziom konfliktu potencjalnej eksploatacji ze środowiskiem) oraz socjalne (poziom społecznej akceptacji inwestycji). Istotne znaczenie ma waloryzacja ekonomiczna, ponieważ w warunkach gospodarki rynkowej złoża, których eksploatacja nie będzie spełniać kryteriów ekonomicznych, nie będą eksploatowane z powodu braku zainteresowania potencjalnych inwestorów. Ten rodzaj waloryzacji przeprowadzono metodą punktu utopijnego na podstawie danych parametrycznych: kubaturowego współczynnika nadkładu, średniego kosztu jednostkowego zdejmowania nadkładu i udziału kosztów zdejmowania nadkładu w całości kosztów eksploatacji. Dokonanie waloryzacji ekonomicznej umożliwiło odrzucenie z dalszych rozważań wszystkich złóż, których potencjalna eksploatacja nie będzie ekonomicznie opłacalna oraz sporządzenie listy rankingowej złóż pod kątem kolejności przyszłego zagospodarowania, na podstawie opłacalności eksploatacji. Dla wytypowanych złóż przeprowadzono waloryzację sozologiczną metodą sumowania rang przy uwzględnieniu siły wpływu poszczególnych elementów antropopresji i wrażliwości poszczególnych elementów środowiska, a także waloryzację socjalną (również metodą sumowania rang) przy zastosowaniu oryginalnie opracowanej metodyki. Kompleksowa waloryzacja złóż doprowadziła do wytypowania grupy 41 złóż spełniających kryteria ekonomiczne, z których 12 należy wstępnie odrzucić ze względu na niezwykle wysoki poziom konfliktu potencjalnej eksploatacji ze środowiskiem. Ponadto pięć kolejnych złóż należy odrzucić ze względu na bardzo niski poziom spodziewanej akceptacji społecznej inwestycji. Dla pozostałych 24 sporządzono listę rankingową pod kątem przyszłej potencjalnej eksploatacji.

8

Przydatność węgla brunatnego w Polsce dla procesu zgazowania podziemnego (UGC) – problem kryteriów bilansowości

51%

Kasiński J. R. , Matl K. , Stachowiak A.

|

tom nr 448 (1)

169--181

PL

Spośród niekonwencjonalnych „czystych" technologii wykorzystania węgla brunatnego najbardziej zaawansowane wydaje się być podziemne zgazowanie węgla w złożu (UGC – underground coal gasification). Otrzymany gaz syntezowy stanowi substytut gazu ziemnego i może być użytkowany bezpośrednio lub do produkcji energii elektrycznej, przy czym emisja CO2 jest znacznie niższa niż w przypadku „klasycznego" spalania węgla. W wielu krajach działały lub działają obecnie instalacje eksperymentalne, a w kilku (Chiny, Indie, Uzbekistan) także niewielkie bloki energetyki zawodowej. Zaletą technologii UGC jest przede wszystkim mniejsza ingerencja przekształcająca powierzchnię ziemi oraz niski koszt pozyskania produktu, wadą natomiast – możliwość szkodliwych oddziaływań na wody podziemne i powierzchnię ziemi. Dla technologii UGC mogą być przydatne, obok złóż udokumentowanych dla potrzeb eksploatacji odkrywkowej, także cienkie pokłady węgla brunatnego oraz pokłady położone poniżej dotychczasowej granicy dokumentowania 350 m p.p.t. Na obecnym etapie badań problem stanowi jednak brak choćby ramowych kryteriów bilansowości węgla dla potrzeb UGC, co uniemożliwia porównywanie między sobą obiektów złożowych z punktu widzenia tej metody eksploatacji. Nie do końca są także wyjaśnione elementy procesu, w szczególności w obszarze oddziaływania na środowisko, co wskazuje na potrzebę prowadzenia dalszych badań w skali technicznej w instalacjach pilotowych.

EN

Among unconventional clean coal utilization technology, the underground coal gasification within the deposit (UCG) appears to be the most advanced. The produced synthesis gas is a substitute for natural gas and it can be used directly or to produce electricity, while CO2 emission is much lower than during the “classic” coal combustion. Experimental installations, operated or currently work in many countries. In several countries (China, India, Uzbekistan) small blocks of power plants also operate. The advantage of UCG technology is primarily the less transforming effect on soils and the low cost of the product. The disadvantage is the possibility of harmful impact on groundwater and soil. In addition to deposits documented for the opencast lignite mining, UGC technology could be useful for thin beds and seams situated below a deph of 350 m under the ground surface, which limited the depth of recent prospection. At the present stage of research, the lack of mining and ecological criteria for the UGC makes it impossible to compare between the deposit from the viewpoint of this exploitation technology. The elements of the process are also not fully resolved, particularly in the area of environmental impact, indicating a need for further research in technical scale in pilot installations.

9

Geopark "Łuk Mużakowa" - proponowany transgraniczny obszar ochrony georóżnorodności

38%

Badura J. , Gawlikowska E. , Kasiński J. R. , Koźma J. , Kupetz M. , Piwocki M. , Rascher J.

Przegląd Geologiczny

|

2003

|

tom Vol. 51, nr 1

54-58

PL

Zgodnie z programem ochrony dziedzictwa Ziemi prowadzonym przez UNESCO i IUGS, środowiska geologiczne Brandenburgii podjęły inicjatywę utworzenia Geoparku "Łuk Mużakowa" (Muskauer Faltenbogen). Głównym zadaniem tego geoparku jest zachowanie dla przyszłych pokoleń unikatowej w skali światowej struktury glacitektonicznej wraz ze śladami dawnego górnictwa oraz walorami środowiska przyrody ożywionej, w powiązaniu z ideą promowania edukacji i geoturystyki. Podstawowymi obiektami ochrony na obszarze geoparku są geotopy, czyli szczególnie cenne fragmenty litosfery, które powinny być udostępniane dla nauki, edukacji oraz ruchu turystycznego. Na obszarze geoparku utworzone zostaną centralne ośrodki obsługi ruchu turystycznego, lokalne muzea, miejsca wystawiennicze i edukacyjne. Pierwszym etapem prac zmierzających do powołania Geoparku "Łuk Mużakowa" była inwentaryzacja i ocena geotopów na obszarze Niemiec (Brandenburgii i Saksonii), a następnie na obszarze Polski. Zinwentaryzowano geotopy typu odsłonięć geologicznych, form rzeźby terenu, pozostałości po dawnej eksploatacji węgla brunatnego, iłów ceramiki budowlanej oraz kruszywa naturalnego, a także budowle architektoniczne z głazów narzutowych. Dalsze prace nad utworzeniem geoparku powinny zmierzać do uszczegółowienia sposobu jego udostępniania poprzez opracowanie planów zagospodarowania turystycznego geoparku oraz koncepcji edukacyjnego prezentowania zagadnień związanych z dziedzictwem geologicznym i historycznym.

EN

Following the UNESCO/IUGS Programme on Earth Heritage, geologists of Brandenburg started to organise the "Muskau Arch " Geopark. Conservation of a unique (in a global scale) glaciotectonic structure, together with elements of historical mining and values of inanimate natural environment, and promotion of education and geotourism should be the main goals of the Geopark. The geotopes - elements of lithosphere particularly valuable, which should be accessible for scientific research, education and geotourism - are the basic elements. Tourism centres, local museums and exposition/education centres will be established. The first stage of the organising works on the "Muskau Arch " Geopark includes making an inventory and evaluation of geotopes in the Brandenburgian and Saxonian parts of the Muskau Arch ("Muskauer Faltenbogen ") and later also in the Polish part ("Łuk Mużakowa "). Some kinds of geotopes, such as geological outcrops, forms of land surface, remains of historical mining of lignite, ceramic clays and aggregates, and also buildings made with glacial boulders have been evidenced. More detailed project of accessibility of the Geopark area, i.e., project of tourist infrastructure and concept of presentation of geological and historical heritage from the education viewpoint, should be a subject of the further works on the Geopark organisation

10

Geological Map Lausitz–Jizera–Karkonosze and Muskau Arch Geopark as examples of cross-border cooperation of the national geological surveys of Poland, the Czech Republic and Germany

38%

Kasiński J. R. , Kozdrój W. , Koźma J. , Krentz O. , Opletal M. , Stachowiak A.

|

tom Vol. 52, nr 8/2

724-730

EN

The article presents the cross-border cooperation of geologists from the Lower Silesian Branch of Polish Geological Institute and the national geological surveys of the Czech Republic and Germany. The current cooperation is discussed on the basis of Geological Map Lausitz–Jizera–Karkonosze as well as on geological research of the Muskau Arch. The Geological Map Lausitz–Jizera–Karkonosze, in 1 : 100,000 scale, with Comments, presents the geology of the north-western part of the Bohemian Massif. A short geotectonic evolution of the area from Neoproterozoic to Cenozoic is presented. The results of Polish-German geological research and inventory of so-called “geotopes” are the basis to establish a cross-border Muskau Arch Geopark.