Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Upamiętnianie księcia Janusza Starszego a wiedza współczesnego mieszkańca Mazowsza

100%

Piekarz P.

|

nr 21

85-100

PL

Janusz I Starszy (ok.1346-1429), był jednym z najwybitniejszych książąt mazowieckich, o bardzo do-brej opinii zawartej w Kronice Jana Długosza. Dlatego też władze samorządowe, szukając lokalnej postaci historycznej godnej upamiętnienia, decydują się czasami na księcia Janusza Starszego. Ważne miejsce upamiętnienia znajduje się w krypcie pod Archikatedrą św. Jana w Warszawie, w po-staci sarkofagu z napisem: „Książęta mazowieccy Janusz Starszy, Bolesław III”. Poza tym Garwolin upamiętnił księcia Janusza, stawiając pomnik. W mieście tym znajduje się także ulica księcia Janusza, podobnie jak w Ciechanowie, Kolnie, Łomży, Małym Płocku, Przasnyszu, So-chaczewie i Warszawie, a w Ostrołęce – rondo. Władca ten jest również patronem dwóch szkół: w Górze Kalwarii i Łomży, a także Hufca ZHP Warszawa-Centrum. Pewną formą upamiętnienia księcia Janusza Starszego są przedstawienia malarskie, wykonane współcześnie na budynkach w Czersku i Górze Kalwarii. Książę jest także upamiętniany w inscenizacjach historycznych i grach fabularnych. Biorąc pod uwagę różnorodność upamiętnień, można sądzić, że ta postać historyczna powinna być powszechnie znana. Żeby to sprawdzić w drugiej połowie 2016 roku zostały przeprowadzone badania ankietowe. Objęły one 9 miast, leżących niegdyś w granicach państwa księcia Janusza. Responden-tami były osoby pełnoletnie, urodzone i mieszkające na Mazowszu. Wyniki badań nie są optymistyczne. Spośród 100 respondentów tylko trzech wiedziało o jakiejś formie upamiętnienia tego władcy, a dziewięciu znało tę postać z innych źródeł, związanych w dużej mierze z zamkami, których twórcą lub gospodarzem był właśnie książę Janusz Starszy.

EN

Janusz I the Old (about 1346-1429), is one of the most distinguished dukes of Mazovia. He has a very good opinion in the Chronicle of Jan Długosz. This is the main reason, why local authorities decide on Duke Janusz I the Old, when they are looking for a local, historical figure for commemoration. The crypt of St. John’s Archicathedral in Warsaw is important place of commemoration. There is a sarcophagus with the inscription: Dukes of Mazovia Janusz I the Old (and) Bolesław III. Garwolin also commemorated him. There is Janusz I the Old Monument. Besides that, in the town has been located Janusz I the Old Street, as in the other towns: Ciechanów, Kolno, Łomża, Mały Płock, Przasnysz, Sochaczew and Warsaw. Ostrołęka has Janusz I the Old Roundabout. Two schools: in Góra Kalwaria and Łomża, as well as Warsaw Centrum District of Polish Scauting and Guiding Association, have used the name of Duke Janusz I the Old. A certain form of commemoration are modern paintings representing Duke Janusz I the Old. They have been made on the walls of buildings in Czersk and Góra Kalwaria. The Duke is also commemorated in historical re-enactment and role-playing games. Taking into consideration the diversity of commemorations, it can be assumed that this historical figure should be widely known. Questionnaire surveys have been conducted during the second half of 2016 years, in order to verify this knowledge. For the research purpose were selected 9 cities, which had been located within the borders of Duke Janusz I the Old state. The respondents were only adults, born and currently living in Mazovia. The results of the research are not optimistic. Among the 100 respondents, only three of them knew something about commemoration of Duke Janusz I the Old. Nine respondents knew about the Duke from other sources mostly associated with the castles, built or rebuilt by Janusz I the Old.

2

Miejsca upamiętnienia walk i męczeństwa Polaków w czasie II wojny światowej na terenie Lublina

88%

Glądała P.

|

2009

|

tom 1

201 - 209

PL

W artykule zajęto się tematyką miejsc upamiętnienia Polaków z okresu II wojny światowej w Lublinie. Oprócz tekstu informacyjnego zawarto tu przykłady ikonograficzne związane z tematem

3

Kto ratuje jedno życie… Sprawiedliwi w debacie publicznej

63%

Kawa M.

|

tom 1

251-260

PL

W artykule poruszam wątek ustanowienia w Polsce Narodowego Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Od 2018 roku jest to święto państwowe, poświęcone wszystkim tym, którzy w czasie II wojny światowej nieśli pomoc prześladowanym Żydom. Ten ważny temat jest często wykorzystywany w debacie publicznej i narracji politycznej w sposób instrumentalny, często jako kontrargument w przypadku wspominania o negatywnych postawach Polaków w czasie II wojny światowej. Bez rzetelnej debaty włączającej głos Sprawiedliwych i badań historycznych nie będzie możliwe prawdziwe upamiętnienie tych wszystkich, którzy w czasie Zagłady pomimo niebezpieczeństwa decydowali się ratować Żydów.

EN

The article highlights a discussion on the celebration of the National Day of Remembrance of Poles who saved Jews Under the German Occupation. The Day, established in Poland in 2018, honors those who during World War II helped the persecuted Jews. This important subject is often used instrumentally in the public debate and political narration as a counterargument in discussions about the negative attitudes of Poles during World War II. Without a reliable debate including the voices of the Righteous, and without a historical research, it will not be possible to truly commemorate all those who despite danger, decided to save the Jews.

4

Exploration and restoration of parts of Poltava’s town fortifications during the Northern War and elements of field fortifications used in the Battle of Poltava in 1709

63%

Trehubov K. , Kuzmenko T. , Dmytrenko A. , Vildman I.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2020

|

tom Nr 61

91--100

EN

This article discusses the peculiarities of memorialization and musealisation of the fortifications of the town of Poltava, which are dated to the beginning of the eighteenth century, and the field fortifications used during the Battle of Poltava of 1709, and including them in the general concept of development of the „Poltava Battle Field” National Reserve, with a partial restoration of these structures. The authors highlighted the rethinking of the functions of historical fortifications in light of current experience.

PL

Artykuł dotyczy możliwości upamiętnienia i muzealizacji struktur obronnych miasta Połtawy z początku XVIII wieku oraz okresu bitwy pod Połtawą w roku 1709, będących częścią Narodowego Rezerwatu „Pole bitwy w Połtawie”. Koncepcja rozwoju rezerwatu zakłada m.in. częściowe przywrócenie historycznych struktur. Autorzy artykułu zwrócili uwagę na potrzebę ponownego przemyślenia funkcji fortyfikacji historycznych w świetle aktualnych doświadczeń.

5

Upamiętnienie zasłużonych elektryków wrocławskich

63%

Pieńkowski K.

|

tom nr 77

209--213

PL

W artykule przedstawiono różne formy upamiętnienia zasłużonych elektryków wrocławskich. Omówiono działania dotyczące tych upamiętnień, które zostały zrealizowane przez władze Politechniki Wrocławskiej, Oddział Wrocławski Stowarzyszenia Elektryków Polskich oraz przez inne ośrodki naukowe, organizacje i instytucje. Wymieniono szczegółowo formy upamiętnienia za pośrednictwem zbiorczych tablic memoratywnych, nadania nazw imiennych budynkom oraz salom wykładowym i laboratoryjnym, ustanowienia tablic i płyt pamiątkowych, wydania medali, organizacji uroczystości rocznicowych i inne działania. Celem tych form upamiętnienia jest zachowanie w pamięci zasłużonych elektryków wrocławskich oraz ich znaczącego dorobku naukowego i organizacyjnego.

EN

The article presents various forms of commemoration of distinguished Wrocław electricians. In the first part of the article, the activities related to these commemorations, which were carried out by the authorities of the Wrocław University of Science and Technology were discussed. In the second part of the article, the commemorations activities, realized thorough the Wrocław Division of the Association of Polish Electrical Engineers and other organizations, institutions and research centers were presented. Forms of commemoration through collective memorial boards, naming buildings and lecture halls or laboratory halls, establishing commemorative boards, issuing commemorative medals, organizing anniversary celebrations and other activities were mentioned in detail These forms are permanent evidence of commemoration of distinguished electricians for future generations. The aim of these forms of commemoration is to remember distinguished Wrocław electricians and their significant scientific and organizational achievements.

6

Wiekopomna zasługa i zakonna pokora – dzieje serca Stanisława Konarskiego

51%

Mączyński R.

|

tom 22

265-302

PL

Artykuł zwraca uwagę na interesujący zabytek sprzed 130 lat, znajdujący się w krakowskim kościele pijarów – plastyczną oprawę miejsca złożenia serca Stanisława Konarskiego (1700–1773), zakonnika Szkół Pobożnych z XVIII stulecia, a przy tym wydawcy zbioru praw krajowych Volumina legum, odważnego publicysty domagającego się wzmocnienia władzy królewskiej i zwalczającego liberum veto, reformatora szkolnictwa i założyciela słynącej z nowoczesności uczelni Collegium Nobilium. Kreśli także okoliczności przeniesienia w 1882 roku tej „relikwii” z Warszawy do Krakowa oraz opisuje uroczystość wprowadzenia jej 13 lutego do zakonnej świątyni pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Podejmuje również trzy istotne kwestie badawcze. Pierwsza kwestia, która też wielce zajmowała współczesnych – a szczególnie rektora kolegium krakowskiego Adama Słotwińskiego – to problem autentyczności owej pamiątki, która ujawniona została po ponad stu latach od pogrzebu zasłużonego pijara, w prywatnym posiadaniu warszawskiego optyka Jakuba Pika. Zwłaszcza że brakuje jakichkolwiek bezpośrednich świadectw z 1773 roku mówiących o odłączeniu po śmierci Stanisława Konarskiego jego serca od ciała. Jednak zgromadzone przesłanki pozwalają przyjąć z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, iż jest to autentyczna – i zarazem jedyna po dziś dzień zachowana – cielesna partykuła sławnego zakonnika. Druga kwestia, całkowicie pomijana w ówczesnej refleksji, to przyczyna odłączenia serca od ciała. Ten aspekt rozważań kazał zwrócić uwagę na niezwykle rozpowszechnioną w Rzeczypospolitej – najpierw pośród rodzin monarszych, później także magnaterii i szlachty – nowożytną tradycję osobnych pochówków serc, zazwyczaj składanych w ufundowanej przez zmarłego świątyni. Wskazano, że szczególnie wiele serc oddzielonych od ciał spoczęło w kościołach pijarskich (Rzeszów, Warszawa czy Łowicz). Nie był to jednak obyczaj stosowany wobec zakonników. Casus serca Stanisława Konarskiego dowodzi, że w opozycji wagi wiekopomnych zasług do ślubów zakonnej pokory – zwyciężyły zasługi. Trzecia kwestia, której nie potrafili rozwikłać współcześni, dotyczyła miejsca pierwotnego przeznaczenia puszki z sercem Konarskiego. Konfrontacja skromnych wzmianek z sytuacją warszawskich pijarów w pierwszej połowie XIX wieku pozwoliła ujawnić drogę, jaką ona przebyła. W 1773 roku umieszczono ją w kaplicy konwiktorskiej w pałacu Collegium Nobilium, następnie około 1811 roku została przeniesiona do pijarskiego kościoła przy ulicy Długiej, w roku 1834 zakonnikom zarekwirowano ich świątynię, więc cielesna partykuła Stanisława Konarskiego trafiła do gmachu objętego przez nich kolegium przy ulicy Jezuickiej. Tam znajdowała się do 1866 roku, a po kasacie zakonu znalazła się w rękach Jakuba Pika. Ten starannie ją przechował i ofiarował do krakowskiego kościoła pijarów w Krakowie, gdzie w 1882 roku umieszczono ją w niszy w ścianie prezbiterium. Plastyczną oprawę tego miejsca zaprojektował Tadeusz Łepkowski, ówczesny konserwator zabytków. Zaś popiersie portretowe Stanisława Konarskiego wykonał krakowski rzeźbiarz Tadeusz Błotnicki. Rysy twarzy odwzorował na podstawie konterfektu z czasów Stanisława Augusta – rzeźby André Le Bruna, należącej do pocztu mężów szczególnie dla Rzeczypospolitej zasłużonych, jaki ozdobił otwartą w 1786 roku Salę Rycerską na Zamku Królewskim w Warszawie.

EN

The article concentrates on an interesting 130-year-old artefact located in the Krakow church of Piarists – the decoration of the place where Stanisław Konarski’s (1700–1773) heart was buried. Konarski was a monk of the Pious Schools in the 18th century, as well as publisher of a collection of national laws Volumina legum, a bold commentator calling for strengthening royal power and abolishing liberum veto, reformer of the educational system and founder of the renowned, modern Collegium Nobilium. The circumstances of the discovery and relocation of the relic in 1882 from Warsaw to Krakow and the ceremony of its introduction to the monastic Church of the Transfiguration of Jesus on February 13 are also outlined. Three significant research issues are also discussed. The first one is the problem of the authenticity of the artefact, which was discovered more than a hundred years after Konarski’s death in the possession of a Warsaw optician Jakub Pik. It was then that the question started occupying the minds of researchers, including the rector of the Krakow college Adam Słotwiński. The question is made more relevant by the lack of any direct evidence from 1773 about the removal of Stanisław Konarski’s heart from his body after his death. The information gathered so far allow us to assume, with probability bordering on certainty, that it is authentic and the only surviving part of this famous monk’s body. Another question, totally absent from past reflections on the subject, is the reason why the heart was removed. This particular aspect turns our attention at a strikingly popular early-modern Polish tradition – first in royal families, later also among magnates and nobility – of burying hearts separately, usually by entombing them in a church founded by the deceased. It was found that a considerable number of hearts removed from bodies had been inhumed in Piarist churches (Rzeszów, Warsaw or Łowicz). This tradition, however, did not normally apply to monks. The case of Stanisław Konarski’s heart proves that in the juxtaposition of great merit and monastic vows of humility the merit prevailed. A third question, which contemporaneous researchers could not answer, is the original destination of the box with Konarski’s heart. A confrontation of scant mentions with the situation of Warsaw Piarists in the first half of the 19th century allows us to retrace its route. In 1773 it was placed in the monastic school chapel at Collegium Nobilium, then in 1811 it was relocated to the Piarist church in Długa street; in 1834 the order was deprived of the church, so Konarski’s heart was brought to their college in Jezuicka street. It was held there until 1866, and after the dissolution of the order it was in the possession of Jakub Pik. Pik carefully stored the relic and donated it to the Piarist church in Krakow, where in 1882 it was placed in an alcove in the presbytery. The decoration of the place was designed by Tadeusz Łepkowski, the then restorer. Stanisław Konarski’s bust was sculpted by Tadeusz Błotnicki from Krakow. Facial features were reproduced on the basis of an image from the times of Stanisław August – a sculpture by André Le Brun, displayed in a gallery of people of particular merit to the Republic of Poland opened in the Knights’ Hall at the Royal Castle in Warsaw in 1786.

7

Nagrobek Stanisława Staszica a polityka wizerunkowa Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk

51%

Getka-Kenig M.

|

nr 3

31–49

EN

The article is devoted to the artistic setting of Stanisław Staszic’s (1755–1826) burial place, for which his main heir, the Warsaw Royal Society of the Friends of Sciences (TKWPN), was responsible. The inspiration to raise this topic was the discovery of two previously unknown Jakub Tatarkiewicz’s designs of Staszic’s unrealized neoclassical tombstone in the collections of the Central Archives of Historical Records in Warsaw (AGAD). However, the projects were never commissioned by TKWPN but were the sculptor’s proposal. By analysing the relationship between these artistic projects and the initiatives concerning Staszic’s tomb which stemmed directly from the Society (a big raw stone as memorial), the article highlights the problem of TKWPN’s participation in creating the posthumous cult of its long-time president and most important benefactor. The TKWPN’s seemingly paradoxical reluctance to glorify Staszic by means of traditional (artistic) forms of commemoration can be interpreted as a logical action calculated to benefit the Society’s image. Therefore, focusing on this single aspect of the posthumous cult of Staszic, directly related to the TKWPN, this article refers to the image-building policy of this institution, and thus to the ways of building its social status. At the same time, it tackles the issue of the prestige of science and scientific patronage as a new (from the early 19th-century perspective) form of public merit.

8

Socjologia i historia – korzyści z łączenia perspektyw w socjologii retrospekcji

51%

Gubała J.

|

2013

|

nr 1(41)

69-85

EN

Trying to indicate the field of science to which collective memory researcher refers most frequently in his sociological reflection, it would be no doubt the history. It seems that the sociology of retrospection is an area of sociological studies, which without the proper knowledge of historical context can not fully exploit the opportunities offered by the sociological workshop. The starting point for consideration of this problem is the analysis of interconnections of the two fields of science and its methodological proposals to examine the complicated matter of collective memory. To identify opportunities and at least potential threats of combining scientific perspectives of sociology and history, this article attempts to answer some basic questions: to what extent the historical reflection (or more – historiosophical) may be useful for memory researcher?; how the history contributes to the enrichment and improvement of conclusions drawn from a variety of empirical attempts?; whether this area has an instrumentation that can indicate other than sociological perspective of looking at the collective remembering?

PL

Dziedziną, do której najczęściej odwołuje się badacz pamięci zbiorowej w ramach refleksji socjologicznej, jest niewątpliwie historia. Badania społeczne realizowane w ramach socjologii retrospekcji w celu pełnego wykorzystania możliwości oferowanych przez warsztat socjologiczny, wymagają znajomości odpowiedniego kontekstu historycznego. Punktem wyjścia dla rozważań nad tą problematyką jest analiza wzajemnych powiązań obu dziedzin nauki i proponowanych przez nie podejść metodologicznych do skomplikowanej materii pamięci zbiorowej. W niniejszym artykule podejmuję próbę wskazania szans i potencjalnych zagrożeń wynikających z łączenia perspektyw historii i socjologii. Staram się znaleźć odpowiedź na podstawowe pytania: w jakim stopniu refleksja historyczna bądź historiozoficzna może przydać się badaczowi pamięci rozumianej jako zjawisko społeczne? Na ile badania i refleksja historyczna może przyczynić się do wzbogacenia wniosków wyciągniętych z badań empirycznych? Czy historia dysponuje narzędziami, które badaczowi społecznemu mogą wskazać inną niż socjologiczna perspektywę spojrzenia na pamięć zbiorową?