Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Sejsmiczne modele struktury skorupy ziemskiej strefy szwu transeuropejskiego (TESZ) w północno-zachodniej i centralnej Polsce

100%

Grad M. , Guterch A.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2006

|

tom T. 188

41--52

PL

Głębokie sondowania sejsmiczne (GSS) refrakcyjne i szerokokątowe refleksyjne wykonane w północno-zachodniej Polsce wskazują na ogromne różnice w budowie skorupy ziemskiej i dolnej litosfery strefy przejścia między kratonem wschodnioeuropejskim i platformą paleozoiczną. Gęsta sieć nowoczesnych profili sejsmicznych: LT-7 i TTZ, pięciu profili P1–P5 z eksperymentu POLONAISE’97 oraz zreinterpretowanych „starych” profili LT-2, LT-4 i LT-5 pozwala określić podstawowe elementy struktury strefy szwu transeuropejskiego (TESZ). Gruba (42–45 km) skorupa kratonu wschodnioeuropejskiego o wyraźnej trójwarstwowej skorupie krystalicznej przechodzi w cienką (30–35 km), dwuwarstwową skorupę waryscyjską, charakteryzującą się brakiem najniższej warstwy o dużych prędkościach fal P (Vp ~7,1 km/s). W strefie TESZ obserwuje się wyraźne wycienienie skorupy skonsolidowanej, a skały o stosunkowo małych prędkościach fal P (Vp 8,3 km/s), podczas gdy prędkość fal P pod granicą Moho kratonu wschodnioeuropejskiego osiąga „normalne“ wartości (Vp ~8,1 km/s). Trudno jednoznacznie określić położenie brzegu kratonu wschodnioeuropejskiego w północno-zachodniej Polsce, a szerokość strefy przejściowej między platformami wynosi ok. 200 km.

2

Neoproterozoiczny rozpad superkontynentu Rodinii/Pannotii – zapis w rozwoju basenów osadowych na zachodnim skłonie Baltiki

51%

Poprawa P.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2006

|

tom T. 186

165--188

PL

W neoproterozoiku wzdłuż zachodniej krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego zachodziły procesy ryftowe, najprawdopodobniej związane z rozpadem prekambryjskiego superkontynentu Rodinii/Pannotii. Proces ten doprowadził do powstania pasywnej krawędzi kontynentalnej Baltiki, która w trakcie paleozoicznych kolizji i/lub ruchów przesuwczych ewoluowała w strefę szwu transeuropejskiego. W czasie równowiekowego, w przybliżeniu, ryftowania wzdłuż zachodniej krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego oraz wzdłuż poprzecznych do niej norweskiej krawędzi kratonu oraz strefy Orsza–Wołyń powstawały węzły potrójne. Datowania izotopowe skał wulkanicznych i piroklastycznych związanych z ryftowaniem, a także ich pośrednie datowania paleomagnetyczne oraz przesłanki z ilościowej analizy krzywych subsydencji zawężają czas synryftowej aktywności magmowej do późnego neoproterozoiku. Późnoneoproterozoiczna ekstensja i dywergencja płyt wzdłuż zachodniej krawędzi Baltiki kontrastuje z, w przybliżeniu równowiekową, konwergencją i kolizją orogeniczną oraz fliszowym wykształceniem facjalnym utworów ediakaru na bloku małopolskim oraz Brunovistulikum. Również historię kambryjskiej subsydencji basenu rozwiniętego na Brunovistulikum, charakteryzującą się intensywnym zdarzeniem tektonicznym we wczesnym kambrze, trudno pogodzić z modelem subsydencji zachodniej Baltiki, o ile założyć paleogeograficzne relacje obu domen zbliżone do obecnych. Przyjęto, iż w ediakarze Baltika oraz Brunovistulikum były od siebie odległe. Akrecja bloku małopolskiego do Baltiki zachodziła, począwszy od kambru, w wyniku skośnej konwergencji. Za przejaw kolizyjnego dołączania bloku małopolskiego do Baltiki uznano fazy wypiętrzania tektonicznego i erozji, mające miejsce w basenie bałtyckim i basenie lubelsko-podlaskim pod koniec środkowego kambru oraz w późnym kambrze. W modelu takim relatywnie duże miąższości górnego kambru w strefie łysogórskiej Gór Świętokrzyskich oraz w strefie Narola można tłumaczyć zjawiskiem fleksuralnego uginania krawędzi Baltiki w czasie kolizji. W odniesieniu do dolno- do środkowokambryjskiego basenu sedymentacyjnego, rozwiniętego w SE części Brunovistulikum, zaproponowano model fleksuralnego basenu przedgórskiego.

EN

During the Neoproterozoic, rift zones developed along the western slope of the East European Craton (EEC), most probably related to break-up of the Precambrian supercontinent Rodinia/Pannotia. Rifting along the SW margin of the EEC was roughly coeval with rifting along its Norwegian margin, as well as along the Orsha-Volyn Aulacogen, resulting in development of the triple junctions. Subsequently, during Cambrian to Middle Ordovician time, the passive continental margins developed along the western slope of newly formed Baltica. In Ediacaran time, the Brunovistulicum terrane was separated from Baltica. Collision of the Małopolska block with Baltica caused the late Cambrian flexural subsidence in the Łysogóry unit of the Holy Cross Mountains and in the Narol zone, as well as tectonic uplift and erosion in the Baltic Basin and the Lublin-Podlasie Basin. The Lower to Middle Cambrian sedimentary basins, developed in the SE part of Brunovistulicum, are tentatively interpreted as a flexural basin formed in a foreland of a suspected Cambrian collision zone.

3

Budowa geologiczna głębokiego podłoża platformy paleozoicznej południowo-zachodniej Polski w świetle wyników eksperymentu sejsmicznego Polonaise’97

51%

Mazur S. , Jarosiński M.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2006

|

tom T. 188

203--222

PL

Profile sejsmiczne eksperymentu POLONAISE’97 dokumentują budowę wgłębną strefy szwu transeuropejskiego (TESZ), który stanowi szeroką strefę akrecji terranów na pograniczu proterozoicznej litosfery kratonu wschodnioeuropejskiego oraz młodszej, paleozoicznej litosfery zachodniej Europy. Uzyskane rezultaty sondowań sejsmicznych, w połączeniu z danymi pól potencjalnych i modelami termicznymi, pozwalają na wydzielenie 5 typów litosfery: (1) typ LEEC — litosfera kratonu wschodnioeuropejskiego, (2) typ LTTZ — bloki litosfery przylegające bezpośrednio do kratonu wschodnioeuropejskiego i sięgające po południowo-zachodnią granicę wału śródpolskiego, (3) typ LTES — skorupa szwu transeuropejskiego pomiędzy LTTZ a strefą tektoniczną Dolska, (4) typ LPP — fragment litosfery pomiędzy strefą Dolska a uskokiem środkowej Odry, (5) typ LVP występujący na południe od strefy uskokowej środkowej Odry. Dwa pierwsze typy litosfery (LEEC i LTTZ) są genetycznie związane z Baltiką. Litosfera typu LTES i LPP stanowi osobny blok podłoża, który wywodzi się z Awalonii lub ze spokrewnionego z nią terranu przyłączonego do brzegu Baltiki we wczesnym paleozoiku. Jej struktura sejsmiczna jest prawdopodobnie wypadkową szeregu hipotetycznych czynników, takich jak m.in. wczesnopaleozoiczne podklejanie dolnej skorupy przez magmy wytapiane z subdukowanej płyty oceanu Tornquista, kolizja kaledońska czy wieloetapowe przemieszczenia przesuwcze. Litosfera LPP została również przebudowana w efekcie głęboko zakorzenionej tektoniki waryscyjskiej. Litosfera typu LVP należy do orogenu waryscyjskiego i stanowi fragment Armoryki. Granice pomiędzy blokami litosfery najwyższej rangi, takimi jak Baltika, Awalonia i Armoryka, zaznaczają się subtelnie w obrazie sejsmicznym. Większe kontrasty w strukturze sejsmicznej mogą występować w obrębie jednorodnych genetycznie fragmentów litosfery, rozczłonkowanych przez główne strefy dyslokacyjne.

EN

Seismic profiles of the POLONAISE'97 experiment provide evidence for the deep basement structure of the TESZ area representing a broad and complex zone of terrane accretion which separates the old Proterozoic lithosphere of the East European Craton (EEC) from the younger Palaeozoic lithosphere of western Europe. The obtained results combined with potential field data allows the differentiation of 5 varieties of lithosphere: (1) LEEC variety -a lithosphere of the East European Craton, (2) L TTZ variety -lithospheric blocks adjacent to the EEC and extending to the south-western margin of the Mid-Polish Swell belonging to the Teisseyre-Tornquist Zone (TTZ), (3) LTES variety - a lithosphere of the Trans European Suture Zone (TESZ) between the L TTZ and the Dolsk Fault Zone, (4) LPP variety- a segment of the lithosphere be-tween the Dolsk Fault Zone and the Middle Odra Fault Zone, (5) L VP variety occurring to the south-west of the Middle Odra Fault Zone belonging to the typical Variscan platform. The two types LEEC and LTTZ are genetically linked to Baltica, while LTES and LPP represent a lithosphere of Avalonia. A lithosphere of the Palaeozoic Platform (LTES), embraced between the Variscan orogen and the EEC, represents a separate basement błock derived from Avalonia or an Avalonia-related terrane accreted to the Baltica margin during the Early Palaeozoic. The three-layer seismic structure of a crust in that area is probably produced by a number of superimposed effects like under platting by magmas melted off from a subducted plate of the Tornquist ocean. The results of the POLONAISE'97 experiment verify the role of the Dolsk Fault Zone as the northeastern boundary of the area affected by a thick-skinned Variscan tectonics. The Variscan-related modification of a seismic structure has its effect not only on a lithosphere of the Bohemian Massif, usually correlated with the Arrnorica terrane assemblage, but also on a fragment of the Palaeozoic platform of southwestern Poland located between the Dolsk Fault Zone and Middle Odra Fault Zone.

4

Stratygrafia i rozwój facjalny osadów dewonu i karbonu w basenie pomorskim i w zachodniej części basenu bałtyckiego a paleogeografia północnej części TESZ w późnym paleozoiku

44%

Matyja H.

Prace Państwowego Instytutu Geologicznego

|

2006

|

tom T. 186

79--122

PL

Porównanie wykształcenia facjalnego osadów dewonu i karbonu basenów Pomorza Zachodniego i bałtyckiego oraz Pomorza Przedniego (NE Niemcy) jest próbą dokonania oceny, na ile jest spójny rysujący się obraz rozwoju facjalnego obszarów położonych w południowo-zachodnim skraju kratonu wschodnioeuropejskiego i w jego najbliższym sąsiedztwie, w tzw. strefie szwu transeuropejskiego TESZ. Historia rozwoju facjalnego basenów bałtyckiego i pomorskiego wydaje się wskazywać, że przez znaczną część dewonu i na początku karbonu funkcjonowały one jako oddzielne, chociaż być może blisko siebie położone, zbiorniki sedymentacyjne. Basen bałtycki był w tym czasie typowym epikratonicznym, częściowo izolowanym zbiornikiem, charakteryzującym się dość znacznym zasoleniem. Przez większą część dewonu i we wczesnym karbonie rozwijały się w nim głównie osady silikoklastyczno-ewaporatowe, a dominującymi środowiskami sedymentacji były środowiska lądowe i marginalnomorskie, w tym przybrzeżnych lagun, tylko okresowo osadzały się w nim otwartomorskie węglany. Do ewentualnej komunikacji między basenem pomorskim a basenem bałtyckim mogło dojść w ciągu wczesnego i środkowego famenu, kiedy to basen bałtycki miał się przekształcić ze zbiornika izolowanego w zbiornik otwarty na południowy zachód. Uderzająca jest zbieżność czasowa między wczesnokarbońskimi ruchami dźwigającymi kraton wschodnioeuropejski, prowadzącymi do zakończenia istnienia basenu bałtyckiego oraz wywołanymi przez to zjawisko procesami towarzyszącymi, a pojawieniem się w środkowym turneju nowego obszaru alimentacyjnego dla basenu pomorskiego, mającego związek z wulkanizmem wewnątrzpłytowym. Obszar ten był związany, jak się wydaje, z rejonem masywu Tajno na kratonie wschodnioeuropejskim. Stał się on źródłem materiału wulkanoklastycznego, zasilającego zbiornik pomorski w ciągu środkowego i przez znaczną część późnego turneju. W tym czasie dotychczasowy obszar alimentacyjny, będący źródłem dojrzałego, drobnoziarnistego materiału detrytycznego dostarczanego do zbiornika pomorskiego głównie ?pod koniec wczesnego i w ciągu środkowego dewonu oraz późnego famenu, odgrywał podrzędną rolę. Obszar Pomorza Zachodniego wraz z jego częścią znajdującą się obecnie w podłożu Bałtyku oraz położona w najbliższym sąsiedztwie wyspa Uznam (NE Niemcy), biorąc pod uwagę pewne elementy wspólne w ich rozwoju facjalnym, mogły być usytuowane w obrębie tego samego basenu sedymentacyjnego. Jest wielce prawdopodobne, że w dewonie i wczesnym karbonie był on zlokalizowany blisko kratonu wschodnioeuropejskiego, chociaż niekoniecznie dokładnie w obecnym położeniu. Między wspomnianymi obszarami a położonymi od nich obecnie na północny zachód wyspami Rugia i Hiddensee rysują się natomiast wyraźne różnice facjalne w ciągu dewonu i missisipu, charakteryzuje je też różny wiek i natężenie procesów związanych z wczesnokarbońską działalnością wulkaniczną. Z drugiej strony niemal identyczny zakres czasowy śródkarbońskiej luki erozyjnej przypadającej na późny wizen, namur i wczesny westfal, a także podobne wykształcenie osadów pensylwanu na obszarze Pomorza oraz Rugii pozwalają brać pod uwagę hipotezę, że obszary te w ciągu dewonu i wczesnego karbonu mogły być oddalone od siebie bardziej niż obecnie, a swoją ostateczną wzajemną pozycję w obrębie TESZ zajęły, być może, u schyłku wczesnego lub na początku późnego karbonu.

EN

A comparison of facies development during Devonian and Carboniferous times in the Pomeranian Basin (NW Poland), western part of the Baltic Basin (Lithuania, Latvia) and in Vorpommern area (NE Germany) is an attempt of assessment how coherent is the history of facies development of the sedimentary basins situated at the south-western margin of the East European Craton and in its immediate neighbourhood, i.e. along the so-called Trans-European Suture Zone (TESZ). The Pomeranian sedimentary basin was of a marine one through almost the whole Devonian and Early Carboniferous. Carbonate or mixed carbonate-clastic sediments were deposited within the basin and pure clastic sedimentation was rare. Detrital material was periodically supplied to the Pomeranian Basin from continental areas represented by elevated parts of the East European Craton: the Fennoscandian High in the north and the Mazury–Belarus High extending in the east. The Baltic Basin was at that time a typical epicratonic, periodically isolated, shallow sedimentary basin characterized by a fairly significant salinity. Mainly siliciclastic–evaporitic sedimentation took place through much of Devonian and Early Carboniferous times in the terrestrial to marginal depositional settings, most frequently in coastal lagoons. Open-marine carbonates were deposited only periodically. During much of Devonian and Early Tournaisian times the two basins were separated, although probably situated relatively close to each other. A possible communication between them might have existed during the Early and Middle Famennian when the Baltic Basin supposedly turned from an isolated into a marine one open to the south-west. It is worth noting that there was a temporal coincidence between the Early Carboniferous tectonic movements (which resulted in uplift of the East European Craton and, as a consequence, in the decline of the Baltic Basin in the Early Tournaisian) and the rise of a new source area, related to intraplate volcanism, supplying material to the Pomeranian Basin in the Middle and much of Late Tournaisian times. That area may have been associated with the East European Craton, however, it has not been identified and localized yet. During Devonian and Mississippian times Western Pomerania with its offshore prolongation into the Baltic Sea, and Usedom Island located to NW (north-eastern Germany) may have been situated within the same sedimentary basin. Between these areas and the area of Rügen and Hiddensee islands, located to the NW, distinct facies differences are observed in the same time. They are also manifested by different ages and intensity of processes related to Early Carboniferous volcanic activity. However, it is noteworthy that there are also some similarities in facies development of Pennsylvanian deposits between the Pomerania and Rügen areas. The time interval of the intra-Carboniferous erosional gap is also almost identical, spanning the Late Visean, Namurian and Early Westphalian. The differences between Western Pomerania and Rügen refer to the Devonian– Early Carboniferous period, the similarities are observed in the Late Carboniferous. A reasonable hypothesis seems to be the one assuming that the areas may have been situated at a greater distance apart during the Devonian and Early Carboniferous than they are today. They took their final mutual positions within the TESZ as late as the end of Early Carboniferous or early Late Carboniferous times.