Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Słowniki, encyklopedie i leksykony tradycyjnej odzieży jako forma ich identyfikacji i dokumentacji niematerialnego dziedzictwa kulturowego

100%

Tymochowicz M.

Lud

|

2020

|

tom 104

PL

Wydawnictwa informacji bezpośredniej cieszą się w ostatnich kilku dekadach dużym zainteresowaniem. Powstają one zarówno w wersji drukowanej jak i online. Dla wielu dziedzin wiedzy zostały już opracowane. W niniejszym artykule przyglądam się wybranym obcojęzycznym encyklopediom, słownikom i leksykonom poświęconym tradycyjnym strojom ludowym, narodowym czy etnicznym, aby wykazać, że publikacje te stanowią ważne źródło dokumentacji niematerialnego dziedzictwa. Przybliżam także polskie próby stworzenia tego typu publikacji wraz z omówieniem ich układów.

2

Od darmopyszek do chopionek, czyli o tożsamościowym znaczeniu odzieży na Górnym Śląsku w czasach uprzemysłowienia

72%

Kaczmarzyk I.

Perspektywy Kultury

|

2023

|

tom 43

|

nr 4/2

217-248

EN

At the end of the 18th century, Upper Silesia began a process of dynamic cultural changes associated with the development of industry. Everyday culture, including every day and festive clothing, began to be impacted by the contact between agrarianism and industrialism. A significant time caesura in the evolution of the forms and functions of clothing worn in Upper Silesian rural and working-class communities was the second half of the 19th century, when the influence of urban fashion (also known as “lordly” fashion) became increasingly expansive. At that time, various types of clothing, especially festive folk costumes, ceased to be purely regional artifacts, differentiating the inhabitants of individual local communities, but became an important identity message, used as a weighty argument in the nationality discourse. However, despite efforts to preserve and perpetuate the tradition of wearing folk costumes at the turn of the 20th century, the process of their apparent marginalization and change of function began: from a common festive garment to a type of costume worn only in certain circumstances, especially ceremonial ones. Outside of relic rural communities, this process had different dynamics for male costumes, which disappeared faster, and female costumes, which survived longer. The most vivid example (vital at least until the 1970s, and endemically even later), which had nothing to do with the establishment of folk costume or any attempts at reconstruction, was the clothing worn on a daily basis and on holidays by the so-called chopionki, i.e. women who never donned clothes that conformed to current fashion, but wore different variations (depending on the circumstances) of skirts (kiecka), aprons (fortuch), apron skirts (zopaska), headscarves and jaklas (jackets). The chopionski did not have a sense of fashion anachronism; on the contrary, their attire was a testament to their attachment to what was familiar and indigenous. Nowadays, folk costumes (diverse in form and provenance) in the cultural reality of the former Upper Silesian industrial district are present in several variants, among which, as it were, at two poles is the use of surviving ancestral folk costumes or their faithful replicas, reconstructed with great care, and the much more popular donning of festive folk costumes inspired especially by the Rozbark costume. This is not a symbol of national or social choices as in the times of industrialization, but a sign of attachment to regional heritage, and even a kind of ethnic marker indicating the vitality of local cultural traditions and the need to cultivate the tangible and intangible heritage of Upper Silesia.

PL

Pod koniec XVIII wieku na Górnym Śląsku zaczął się proces dynamicznych zmian kulturowych związanych z rozwojem przemysłu. Charakterystyczną cechą kultury dnia codziennego, której elementem była również odzież zarówno codzienna, jak i świąteczna, stał się wówczas styk agrarności i industrialności. Znaczącą cezurą czasową w ewolucji form i funkcji ubrań noszonych w górnośląskich środowiskach wiejskich i robotniczych była II połowa XIX w., kiedy coraz bardziej ekspansywny stał się wpływ mody miejskiej (określanej też jako „pańska”). Wtedy też różne rodzaje odzienia, a zwłaszcza ludowe stroje paradne, przestały stanowić wyłącznie regionalny artefakt, różnicujący mieszkańców poszczególnych wspólnot lokalnych, ale stały się istotnym komunikatem tożsamościowym, wykorzystywanym jako ważki argument w dyskursie narodowościowym. Mimo działań mających na celu ochronę i utrwalenie tradycji noszenia strojów ludowych na przełomie XIX i XX w. rozpoczął się jednak proces ich wyraźnego marginalizowania oraz zmiany funkcji: z powszechnego ubioru paradnego w rodzaj kostiumu zakładanego wyłącznie w określonych okolicznościach, zwłaszcza obrzędowych. Poza reliktowymi środowiskami wiejskimi proces ten miał różną dynamikę w odniesieniu do strojów męskich, które zaniknęły szybciej, i kobiecych, które przetrwały dłużej. Najbardziej wyrazistym przykładem (żywotnym co najmniej do lat 70. XX w., a endemicznie nawet później), który nie miał nic wspólnego z zakładaniem ludowego kostiumu ani jakimikolwiek próbami rekonstrukcyjnymi, była odzież noszona na co dzień i od święta przez tzw. chopionki, czyli kobiety, które nigdy nie zakładały ubrań zgodnych z aktualną modą, ale nosiły różne odmiany (w zależności od okoliczności) kiecek, fortuchów, zopasek, chust i jakli. Chopionkom nie towarzyszyło poczucie modowego anachronizmu, wręcz przeciwnie ich strój był świadectwem przywiązania do swojskości i rodzimości. Współcześnie stroje ludowe (zróżnicowane w formie i proweniencji) w kulturowej rzeczywistości dawnego górnośląskiego okręgu przemysłowego są obecne w kilku wariantach, wśród których niejako na dwóch biegunach znajduje się używanie zachowanych, odziedziczonych po przodkach oryginalnych strojów ludowych lub ich wiernych replik, rekonstruowanych z ogromną pieczołowitością, oraz znacznie popularniejsze zakładanie okolicznościowych kostiumów ludowych inspirowanych zwłaszcza strojem rozbarskim. Nie stanowi to symbolu narodowościowych czy społecznych wyborów jak w czasach industrializacji, ale znak przywiązania do regionalnego dziedzictwa, a nawet rodzaj etnicznego markera wskazującego na żywotność lokalnych tradycji kulturowych i potrzebę kultywowania materialnego i niematerialnego dziedzictwa Górnego Śląska.

3

Serbołużycki strój dziecięcy parafii Slepo. Odrębność stroju ludowego, jego symbolika i znaczenie

72%

Michniuk J. , Nowosad I. , Weissbrot-Koziarska A.

Perspektywy Kultury

|

2023

|

tom 43

|

nr 4/2

307-320

EN

The article focuses on a feature distinguishing the Slepo parish which, as the only region in Lusatia, developed a children’s festive folk costume separate from the design for adults. The aim of the article is an analysis of the symbolism of the Slepo region’s children’s costume and to point out its unique character when compared to other Sorbian costumes. During the research, ethnographic interview was used alongside observation and the document (primary and secondary sources) analysis method. The documentation allowed for an insight into the state of knowledge regarding the recognition of the research area. The article delivers a cultural reflection about the existence of the children’s costume in the past and current culture of the Sorbs. Additionally, the conditions of disappearance of festive folk children’s costumes are considered as important, on top of the possibility of their revitalization in the modern world. These goals dictated the structure of the article which involves an analysis of the unique children’s costume from Slepo, explains its symbolism and, in the final sections, discusses the phenomenon of the disappearance of folk costumes and the potential of their return in the region.

PL

Artykuł skupia się na jednej z cech wyróżniających parafię Slepo, która jako jedyny region Łużyc wykształciła dla dzieci odrębny od wzoru przeznaczonego dla dorosłych ludowy świąteczny strój dziecięcy. Celem artykułu jest analiza symboliki stroju dziecięcego z regionu Slepo i zwrócenie uwagi na unikalność na tle strojów Serbołużyczan. W badaniu etnograficznym zastosowano wywiad etnograficzny i obserwację oraz metodę analizy dokumentów (źródeł pierwotnych i wtórnych) pozwalających na wgląd w stan wiedzy w rozpoznaniu pola badań. Tekst stanowi kulturoznawczą refleksję nad obecnością świątecznego stroju dziecięcego w dawnej i współczesnej kulturze Serbołużyczan. W artykule za istotne uznano również rozpoznanie uwarunkowań zaniku świątecznych dziecięcych strojów ludowych oraz możliwości ich rewitalizacji w nowoczesnym świecie. Cel wyznaczył strukturę artykułu, który podejmuje analizy uwarunkowań odrębności dziecięcego stroju Slepo, wyjaśnia jego symbolikę i w końcowej części podejmuje dyskusję nad zjawiskiem zaniku strojów ludowych i szansą na ich przywrócenie w regionie.

4

Profanacja czy innowacja? Dekonstrukcja stroju ludowego w konwencji folk fashion

72%

Toboła-Feliks M.

Studia Etnologiczne i Antropologiczne

|

2019

|

tom 19

63-76

EN

In the fashion world of today there appears an increasing number of projects whose overall theme are traditional folk costumes. On the one hand, designers embark upon representing folk costumes faithfully, yet on the other, only some reverberations are present in the “folk fashion” current, whose framework encompasses aleatoric associations of native patterns that compose a peculiar type of axiological mosaic. The foregoing constitutes a stimulus for cultural-imbued creativity, while concurrently being an alternative for mass production. In many cases, attempts to resuscitate tradition translate into space for re-interpreting it, the ramification of which is, in turn, a challenging research area for contemporary ethnology and cultural anthropology.

5

Paradny ubiór chłopski a kostium estradowy – formy rozbarskiego stroju ludowego w prezentacjach scenicznych zespołów regionalnych Górnego Śląska (studium przypadku)

72%

Toboła-Feliks M.

Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"

|

2021

|

tom 9

|

nr 9

76-92

PL

Folklor muzyczny jest zjawiskiem z pogranicza etnologii i muzykologii. Z etnologicznego punktu widzenia zagadnienie to znacznie wykracza poza niematerialne aspekty kultury. Prezentacje zespołów regionalnych czerpiących z dorobku folkloru muzycznego wymagają stosownej oprawy tworzonej na bazie artefaktów materialnych. Na wizerunek zespołów wpływa niewątpliwie odpowiednio dobrany kostium sceniczny, niemal automatycznie utożsamiamy ze strojem ludowym, warto zatem spojrzeć na strój ludowy przez pryzmat jego scenicznych modyfikacji.

EN

Musical folklore is a complex phenomenon on the border of ethnology and musicology. From an ethnological point of view, this issue goes far beyond the intangible aspects of culture itself. Presentations of regional folk music groups taking inspiration from the achievements of musical folklore reveal the appropriate artistic setting created on the basis of material artifacts. The image of these music groups is undoubtedly influenced by a properly selected stage costume, almost automatically identified with the folk costume, so it is worth looking at the folk costume through the prism of its stage modifications.

6

Strój jako istotny element w działalności Koła Gospodyń Wiejskich w Komborni – tradycja i współczesność

58%

Sufa B.

Perspektywy Kultury

|

2023

|

tom 43

|

nr 4/2

287-306

EN

The purpose of the article is a scholarly reflection on the presence and significance of Kombornia folk costume in the culture and entrepreneurial activities of the members of the Rural Housewives’ Club in Kombornia. The first part of the article, based on an analysis of the literature, explains the basic terms related to the subject. It defines what folk costume is, including the Kombornia costume, what functions it performed, and what factors determined its appearance and forms. The next part presents exploratory material, showing the importance of Kombornia folk costume and its use in the entrepreneurial and educational activities of Club members in Kombornia. The analysis is based on self-reported survey data, which was conducted in September 2022. The collected material was obtained on the basis of statements collected by means of a survey questionnaire, free interviews with a list of sought-after issues conducted with: Prof. Kazimierz Szmyd from the National Academy of Applied Sciences in Krosno, the chairman and members of the Kombornia Rural Housewives’ Club, the Kombornia village mayor, and records collected in the Chronicles of the Kombornia Rural Housewives’ Club. The results of the survey indicated that interviewees recognize the need to cultivate the Kombornia folk costume and the traditions associated with it, guided by cultural-cognitive, applied, in addition to emotional motives. The Kombornia folk costume is a significant and inalienable part of modern local life. It has been worn during ceremonies at the local and state levels. In addition, it is also worn during the numerous workshops organized by members of the Rural Housewives’ Club related to learning about the history of costume and traditions associated with the region. The respondents’ statements testify to a strong identification with the Kombornia costume, which is a symbol of belonging to the region. The respondents pointed to the lack of generational continuity and the gradual severing of ties with the tradition of wearing the costume, which may be a legitimate concern. Presenting the cultural heritage of the region, including the Kombornia folk costume and traditions associated with it by the members of the Club in Kombornia may prove to be one of the significant ways of shaping the personality, sensitivity and creativity of young generations.

PL

Celem artykułu jest refleksja kulturoznawcza nad obecnością i znaczeniem ludowego stroju komborskiego w kulturze i działalności przedsiębiorczej członkiń Koła Gospodyń Wiejskich w Komborni. W pierwszej części artykułu na podstawie analizy literatury przedmiotu wyjaśniono podstawowe terminy związane z podjętym tematem, określono, czym jest strój ludowy – w tym strój komborski – jakie pełnił funkcje oraz jakie czynniki determinowały jego wygląd i formy. W kolejnej części tekstu zaprezentowano materiał eksploracyjny, ukazujący znaczenie ludowego stroju komborskiego i jego wykorzystanie w działalności przedsiębiorczej oraz edukacyjnej członkiń KGW w Komborni. Podstawą analizy są dane pochodzące z badań własnych, które zostały przeprowadzone we wrześniu 2022 r. Zgromadzony materiał badawczy uzyskano na podstawie wypowiedzi zebranych za pomocą kwestionariusza ankiety, swobodnych wywiadów z listą poszukiwanych zagadnień przeprowadzonych z: prof. dr. hab. Kazimierzem Szmydem z Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie, przewodniczącą i członkiniami Koła Gospodyń Wiejskich z Komborni, sołtysem wsi Kombornia, a także zapisów zgromadzonych w Kronice Koła Gospodyń Wiejskich z Komborni. Wyniki badań pokazały, że rozmówcy dostrzegają potrzebę kultywowania komborskiego stroju ludowego i tradycji z nim związanych, kierując się pobudkami kulturowo-poznawczymi, aplikacyjnymi, jak również emocjonalnymi. Strój ludowy komborski stanowi znaczący i niezbywalny element współczesnego życia regionalnego. Był i jest noszony podczas uroczystości na szczeblu lokalnym i państwowym. Dodatkowo zakłada się go również w czasie organizowanych przez członkinie Koła Gospodyń Wiejskich licznych warsztatów towarzyszących poznawaniu historii stroju i tradycji związanych z regionem. Wypowiedzi respondentów świadczą o mocnym utożsamianiu się ze strojem komborskim, który jest symbolem przynależności do regionu. Badani wskazali na brak ciągłości pokoleniowej i stopniowe zrywanie więzi z tradycją noszenia stroju, co może budzić uzasadniony niepokój. Przybliżanie dziedzictwa kulturowego regionu, w tym komborskiego stroju ludowego i tradycji z nim związanych, przez członkinie KGW w Komborni może się okazać jednym ze znaczących sposobów kształtowania osobowości, wrażliwości i kreatywności młodych pokoleń.