Kreda jeziora jest kopaliną stalą składającą się głównie z wody. Paradoks ten wskazywał Profesor Ryszard Wyrwicki, którego pamięci poświęcony jest artykuł przedstawiający właściwości geotechniczne górotworu złożonego w większości z wody i zachodzące w nim podczas eksploatacji górniczej zjawiska. Szczególne znaczenie ma zachowanie się skarp wyrobisk, bowiem decyduje ono o bezpieczeństwie, a niekiedy o możliwości eksploatacji. Stateczność skarp i zboczy w odkrywce zależy głównie od cech fizycznych budujących ją skał. Te z kolei zależą od składu litologicznego. Kolejnym po wodzie składnikiem kredy jeziornej są węglany wapnia i magnezu (głównie kalcyt). Wagowo, miejscami stanowią one składnik dominujący, lecz objętościowo zawsze ustępują wodzie. Na trzecim miejscu znajduje się kwarc detrytyczny i organogeniczny występujący w ilości do około 20%, a czasami także detrytus roślinny. Wyniki dotychczasowych badań cech geotechnicznych kredy jeziornej nie stwarzają podstaw do sporządzenia, wymaganych przepisami, ocen stateczności skarp wyrobisk. W ich świetle, skarpy są niestabilne i nie dają szans bezpiecznego prowadzenia działalności górniczej. Skala tych badań jest dość skromna, a badania dotyczą tylko kopaliny głównie ze złoża " Grabowo " - nie dotyczą tworzącego nadkład torfu. Praktyka górnicza wskazuje jednak na pewne cechy górotworu i sposoby prowadzenia eksploatacji, pozwalające uniknąć osuwania się skarp oraz przewidywać to zagrożenie. Są to: wilgotność natura/na kopaliny związana z warunkami hydrogeologicznymi oraz ograniczenie do niezbędnego minimum odwadniania wyrobisk. Doświadczenia te pozwalają na wnioskowanie, że im niższa wilgotność, tym lepsze cechy geotechniczne kopaliny. Ponieważ wilgotność kopaliny w złożu jest uzależniona głównie od warunków hydrogeologicznych i hydrologicznych (np. od melioracji), a także od stopnia diagenezy można na jej podstawie, w połączeniu z innymi wynikami badań, przewidywać i oceniać warunki geotechniczne podczas prowadzenia eksploatacji. Z tego powodu, badanie wilgotności złożowej kredy jeziornej powinno być prowadzone na większą niż dotychczas skalę, zwłaszcza, że nie jest ono skomplikowane. Skala badań winna umożliwić rozpoznanie przestrzennej zmienności wilgotności kopaliny. Konieczne jest także rozpoznanie warunków hydrogeologicznych, a w tym, miejsc występowania i charakteru wód podzlo-żowych, które podczas eksploatacji wpłyną do wyrobiska. Istnienie silnego dopływu wód do wyrobiska przez jego dno u podstawy eksploatowanej ściany, ma duże, negatywne znaczenie dla jej stabilności.
EN
Lacustrine chalk is a solid mineral consisted mostly of water. This paradox was pointed out by Professor Ryszard Wyrwicki and this article is dedicated to his memory. It presents geotechnical properties of lacustrine chalk -formation consisted mostly of water, and the phenomena that occur during its exploitation. The problems connected with excavation scarps are of main importance, because it determines the security of works and sometimes even the ability of exploitation. The scarp's stability depends mainly on physical features of rocks. This, in turn, depends on the lithological composition. The results of previous lacustrine chalk geotechnical researches (the scale of researches was quite small) can not be a basis of the scarps excavation stability estimation, if we consider what's required by the regulations of estimating scarp's stability: According to these regulations, scarps are unstable and, as follows, secure mining activity is impossible. However, the exploitation practice indicates some features of the rock and ways of excavating that make it possible to avoid scarp 's sliding and help to predict danger. The following features are: a excavation natural water content (a feature connected with hydrogeological conditions) and limitation of exavation dewatering to minimum. It leads to the conclusion, that the lower moisture content in the excavation is, the better its geotechnical features are. The knowledge of factors which influence the excavation 's water content, along with other information provided with researches, are very important for predicting and estimating geotechnical conditions of exploitation. This is the reason why examination of lacustrine chalk deposit moisture should be done on a larger scale, especially that it is not complicated. Another important thing is to identify hydrogeological conditions, including places where the underdeposit water is found (it can influence excavations during exploitation) and considering its properties. The powerful water inflow through the excavation bottom near the exploited face is of great importance to its stability.
W artykule przedstawiono badanie stateczności skarp wyspy na zbiorniku w Kopalni Kruszywa „Zator-Podolsze Nowe”, w której prowadzono w przeszłości i prowadzi się obecnie eksploatację kruszywa spod powierzchni wody za pomocą pogłębiarki ssąco-refulującej. Wyspa ma powierzchnię około 670 m2 i stanowi fragment obszaru NATURA 2000 „Dolina Dolnej Skawy”. Jest miejscem gniazdowania bardzo nielicznego w Polsce i objętego ścisłą ochroną gatunkową ślepowrona Nyctiocorax nyctiocorax. Do czynników powodujących niszczenie skarp podwodnych i nadwodnych wyspy należą: wahania wysokości poziomu lustra wody, czynniki atmosferyczne oraz zbliżająca się eksploatacja. W związku z ustalonymi strefami ochronnymi wyspy eksploatacja spod lustra wody nie może być prowadzona w 20-metrowej strefie ochronnej od brzegów wyspy. Celem badań jest monitoring stateczności skarp oraz kontrola prawidłowości prowadzenia eksploatacji. Dla realizacji tego celu zaproponowano wykorzystanie skaningu laserowego do badania powierzchni wyspy nad lustrem wody oraz metodę akustyczną do badania podwodnej części wyspy. Badany obiekt został pomierzony za pomocą wymienionych metod po raz pierwszy w lutym 2014 roku. Wcześniej – w 2007 roku – wyspa oraz zbiornik eksploatacyjny zostały pomierzone metodą tachimetryczną i akustyczną. Dokładniejsze, nieinwazyjne pomiary skanerowe zastosowano w celu pełniejszego monitoringu geodezyjnego wyspy oraz stworzenia Numerycznego Modelu Terenu (NMT) wyspy. Artykuł ma na celu zwrócenie uwagi na potrzebę doskonalenia metod monitorowania obiektów chronionych metodami nieinwazyjnymi z zastosowaniem najnowocześniejszej technologii skaningu laserowego. Daje ona gwarancję pozyskania rzeczywistych wartości przemieszczeń punktów i odkształceń odkrywki w modelu quasi-ciągłym w związku z zastosowaniem bardzo gęstej siatki pomiarowej. Połączenie wyników pomiarów w dwóch ośrodkach (powietrznym i wodnym) pozwoliło stworzyć model całej odkrywki oraz wykonać liczne przekroje, określić kąty nachylenia skarp, powierzchnię i objętość wyspy. Przedstawiona metodyka badań może być stosowana na innych odkrywkach i obiektach chronionych.
EN
This paper presents a stability test of the scarp of heel on a borrow pit in the aggregate quarry “Zator-Podolsze Nowe” where the exploitation of aggregate from under the water table was and is performed by use of the trailing suction dredger. The 670 square meter island is a part of the area of NATURA 2000 “Dolina Dolnej Skawy” (“Lower Skawa River Valley”). It is a nesting place of the black-crowned night heron Nyctiocorax nyctiocorax, a very rare and strictly protected species in Poland. The factors causing damage to the slopes situated on and under the water are: variations of heights of the water table level, atmospheric factors and the approaching exploitation. Given the determined protection areas of the island, it is not possible for the exploitation to be performed in the 20-meter protection area from the island´s coasts. The aim of the study is to monitor the stability of scarps and control the regularity of exploitation. For this purpose, to study the surface of the island above the water table the laser scanning method was applied and to study the underwater part of the island, the echo-sounding method was used. In February 2014, the tested object was measured by use of the abovementioned methods for the first time. In 2007 the island with its borrow pit were measured by use of tachymetric and acoustic location methods. More detailed and non-invasive scanner measurements were applied for a full geodetic monitoring of the island and development of its Digital Elevation Model (DEM). This paper highlights the need to develop the monitoring methods of objects under protection by use of non-invasive methods with the application of high technology of laser scanning. It guarantees real values of point and deformation displacements in the borrow pit in the quasi-continuous model due to the use of a very dense measurement mesh. The combination of measurement results from two centers (air and water) allowed to develop a full borrow pit model and make many cross-sections, determine the scarp inclination angles, area and volume of the island. The presented methodology may be implemented in other borrow pits and objects under protection.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.