Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Badania rumowiska dennego w wybranych przekrojach rzeki Przemszy i jej głównych dopływów

100%

Lapuszek M. , Lenar-Matyas A.

|

nr I/1

PL

W artykule przedstawiono ocenę zmienności granulacji rumowiska rzecznego na długości rzeki Przemszy i jej głównych dopływów w powiązaniu z zaobserwowanymi w niej zakłóceniami wywołanymi działalnością hydrotechniczną w korycie cieku. Skład granulometryczny rumowiska rzecznego zależy od stanu równowagi hydrodynamicznej i od wielkości przepływu wody w korycie. W korytach z dnem stabilnym wielkość ziaren rumowiska regularnie maleje z biegiem cieku licząc od źródła do ujścia. W ciekach, na których występują odcinki zmienione antropogenicznie, przebieg zmienności składu uziarnienia rumowiska może być nieregularny na długości. W artykule przedstawiono wyniki pomiarów i obliczeń jakie wykonano w profilach wodowskazowych: Łysa Góra, Będzin, Sosnowiec, Jęzor, Chełmek na Przemszy, w profilach Golczowice, Okradzionów, Sławków, Maczki, Niwka na Białej Przemszy oraz w profilach Brynica, Kozłowa Góra (w cofce zbiornika Kozłowa Góra i poniżej zapory), Szambelnia na Brynicy. Wyniki badań wykazały, że we wszystkich profilach badawczych Przemszy i jej dopływów zmienność średnic charakterystycznych d10 jest znikoma, natomiast średnice d50 oraz d90 charakteryzuje znaczne zróżnicowanie na długości badanych cieków. Na Brynicy, gdzie zlokalizowany jest zbiornik zaporowy Kozłowa Góra obserwuje się zakłócenie naturalnego procesu stopniowego zmniejszania się ziaren na długości rzeki. Na odcinkach badanych rzek (Przemsza, Biała Przemsza), w których ma miejsce dostawa rumowiska niesionego przez ich dopływy, obserwuje się wzrost wielkości średnic charakterystycznych na długości.

EN

The article presents an assessment of the variability of riverbed sediment throughout the Przemsza river course and its main tributaries in relation with the observed disturbances of grain size changes caused by hydro-engineering activity in the channel. Sediment grain size composition in the river channel depends on the hydrodynamic balance and the water flow. In the stable river channel sediment grain size decreases regularly with the river course from the source to the mouth. In the channel where there are sections of anthropogenically modifications, the variation of sediment grain size composition may be irregular in the river course. The article presents the results of measurements and calculations which were made in the following gauging stations: Łysa Góra, Będzin, Sosnowiec, Jęzor, Chełmek non Przemsza river, in Golczowice, Okradzionów, Sławków, Maczki, Niwka on Biała Przemsza river and in Brynica, Kozłowa Góra (above the back of the reservoir Kozłowa Góra and downstream the dam), Szambelnia on Brynica river. The results of studies showes that variability of characteristic diameter of d10 is minimal, while the diameters of d50 and d90 is characterized by significant differences in all the tested gauging stations of Przemsza river and its tributaries. In Brynica river where Kozłowa Góra reservoir is located disturbances of natural process of grain size gradual decrease upstream and downstream the dam is observed. In the river course of Przemsza river and Biała Przemsza downstream their tributaries characteristic diameters of sediment have been increasing.

2

Geometria koryta rzeki Prosny poniżej projektowanego zbiornika wodnego Wielowieś-Klasztorna

84%

Wierzbicki M.

|

nr Zesz.Spec.[30]

3

Zmiany morfologiczne oraz granulometryczne w rejonie ujściowego odcinka rzeki Raby

84%

Ksiazek L. , Florek J. , Swiderska A. , Radecki-Pawlik A.

|

2007

|

nr 1

PL

Wykorzystanie gospodarcze rzek i potoków prowadzi do ich podłużnej i poprzecznej zabudowy. Skutkuje to zachwianiem równowagi i przerwaniem ciągłości dynamicznej cieku. Poznanie procesów kształtujących koryta rzek, szczególnie takich gdzie ta ciągłość jest zachowana są kluczowym elementem przywracania ich naturalności. W pracy przedstawiono wyniki badań zmian morfologicznych jakie mają miejsce w korycie po przejściu fali wezbrania oraz składu granulometrycznego materiału dennego w ujściowym odcinku rzeki podgórskiej. Na podstawie szczegółowych badań terenowych prowadzonych w ujściowym odcinku rzeki Raby na odcinku ok. 800 m, w miejscowości Uście Solne, na połączeniu Raby z rzeką Wisłą, przeprowadzono analizę zmian morfologii dna odcinka badawczego, uwzględniając takie parametry jak: zmiany geometrii przekroju poprzecznego, skład granulometryczny rumowiska w warstwie tworzącej obrukowanie dna oraz podłoża oraz zmiany wynikające z występowania form dennych. Pomiary terenowe prowadzono w latach 2005–2006, ze szczególnym nasileniem po przejściu fal powodziowych. Stwierdzono, że w wyniku transportu rumowiska dennego na badanym odcinku tworzą się przegłębienia i wypłycenia dna, zróżnicowane formy denne oraz łachy, których wysokość dochodzi do 1,1 m. Analiza prób warstwowych wskazuje na pionowe zróżnicowanie składu granulometrycznego rumowiska. W przypadku braku obrukowania dna warstwa powierzchniowa 0,0–0,05 m ma podobne uziarnienie jak warstwy zalegające niżej. Taki rozkład uziarnienia stwierdzono w próbie A, gdzie średnica d50 = 0,007 m. W próbie B najgrubsze uziarnienie znajduje się w wierzchniej warstwie, d50 = 0,013 m, co wskazuje na występowanie obrukowania dna. Po przejściu fali powodziowej, w wyniku zmian morfologicznych dno rzeki uległo zmianom, ulegając obniżeniu lokalnie do 0,5 m albo podniesieniu nawet o 1 m. Po przejściu fali powodziowej, w sierpniu 2005 r. zaobserwowano przesunięcie się linii nurtu głównego wynoszące ok. 50 m. Układ zakoli został utrzymany. Podobnie długość pojedynczej sekwencji zakoli wynoszącej ok. 450 m oraz ich szerokość, która odpowiada szerokości koryta na tym odcinku wynoszącej 30–38 m. Badania zrealizowano w ramach grantu badawczego KBN 2 P06S 075 28.

EN

The river channels exploitation leads directly and indirectly to they river training. The usual consequences of that is a dramatic change of river dynamics. Thus in the studies – especially field studies – which can show the better explanation of river forming channel and river processes are the key elements when one intends to talk about river renaturalization and river rehabilitation. In the following paper the results of investigations of morphological changes within the outlet of sand-gravel river are presented just after the bankfull. Also the granulomerty of the considered river channel material was taken into account. On the base of very detailed field survey done along a mouth unit part of the Raba River situated in front of Polish Carpathians, the authors provided the analysis of morphological and granulometric changes of the river bed and channel. Under the consideration the authors took river bed forms, ricer bed armoring and sub-pavement granulomentry as well as river geometry of the particular cross-sections. Work was done (and is continued) within the years 2005-2006 but only the data from 2005 year are presented here. It was fund that along the research channel many new so called riffle and pool sequences are present as well as it was investigated that new sand-gravel bars height is up to 1.1 m. The granulometric analysis of the material trapped within the new bars shows different granulometric composition along the different vertical levels of the material building up those structures. If there is no armoring level present the 0,0–0,05 m level d50 = 0,007 m. (probe A), whereas if the armoring level is present d50 = 0,013 m (probe B). The local changes in altitude of the river channel bottom are from 0.5 m (in-deepening) or 1 m (up rising). After the bankfull stage – August 2005 – the talweg was shifted around. 50 m, but the meander-like system was still preserved (which dimensions are up to 450 m – the meander diameters and 30-38 m the meanders width). All work was supported within the grant of KBN 2 P06S 075 28.

4

Analiza procesów erozji na potoku Słomka

84%

Bak L. , Michalik A. , Tekielak T.

|

nr 4/1

PL

Artykuł zawiera wyniki badań przeprowadzonych na potoku Słomka, który jest potokiem o charakterze silnie erozyjnym. Obszar badań został ograniczony do odcinka koryta o długości l = 367 m na którym występują lokalne zmiany spadku dna. Na odcinku tym wykonano pomiary profili podłużnych i poprzecznych po przejściu fal wezbrania oraz składu uziarnienia materiału dennego. Stwierdzono, że w przeobrażeniu koryta najważniejszą rolę odgrywa erozja boczna w której dominującą formą jest podcinanie brzegów. Na całym odcinku obserwowano formy denne w postaci przemiał-ploso, które były ściśle związane ze zróżnicowaniem szorstkości, zmianami mocy strumienia, naprężeń stycznych i składu uziarnienia rumowiska. Objętość wyerodowanego materiału i intensywność transportu rumowiska zostały obliczone na podstawie pomiarów.

EN

The present paper contains results of researches carried out on the Slomka stream, which is very intensively erosive. A study reach is limited to the channel section being 367 meters in length, with local changes of the bed slope. It woe surveyed in detail and related to data on discharge, channel changes after floods and grain-size distribution of the bed material we have noted that river bank undercuts were dominant forms of bank erosion witch was the most important process for the channel bed modeling. The bed configurations of type chutes and pools were observed because of multiple roughness related to variation in stream power, shear stress, and grain-composition of the bed material. This parameters, longitudinal profiles, volume of eroded material, and intensity of sediment transport have been determined and calculated on the basis of the measuring results.

5

Zmiana warunków hydrodynamicznych wzdłuż uregulowanego odcinka potoku Słomka

84%

Bak L.

|

nr 2/III

PL

W artykule przedstawiono wpływ prac regulacyjnych, wykonanych na od-cinku potoku Słomka, na zmiany warunków hydrodynamicznych. W latach 2004-2005 wykonano badania, które obejmowały: pomiary przekrojów poprzecznych koryta oraz pobór i określenie składu granulometrycznego materiału dennego. Wyniki pomiarów wykorzystano do obliczenia następujących wielkości hydrodynamicznych: naprężenia styczne, moc strumienia, jednostkowa moc strumienia, średnia prędkość przepływu oraz intensywność transportu rumowiska dennego według równania Bagnolda. Następnie wykonano porównanie i analizę obliczonych parametrów. W sekcjach A1, A3 i A5 zaobserwowano wzrost wartości rozpatrywanych wielkości po regulacji oraz nasilenie procesów erozyjnych. W pozostałych sekcjach wartości parametrów hydrodynamicznych pozostały na porównywalnym poziomie (sekcja A4) lub się zmniejszyły (sekcja A2). W przekrojach 2 i 9 stwierdzono wzrost procentowej zawartości frakcji żwirowej w materiale dennym. Średnica charakterystyczna d50, w tych przekrojach, zmniejszyła się od-powiednio o 1,8 cm i 2,8 cm.

EN

The paper presents the influence of river training works, carried on the part of the S ł omka stream, on hydrodynamic conditi ons. The measurements carried out in 2004 and 2005 included following parameters: surveys of cross-section of the channel and the granulometric composition of bed material. Results of these work were used to calculate the hydrodynamic condition as shear stress, stream power, unit stream power, mean velocity and fina lly bedload intensity transport (by Bag- nold’s formula). Then the comparison and analysis calculated parameters were performed. In sections A 1 , A 3 and A 5 the increase of considering parameters and intensity of lateral erosion after regula tion were observed. In the other sections these values remained at a comparable level (section A 4 ) or decreased (section A 2 ). In cross-section no. 2 and no. 9 the percentage contents of fine grains increased in comparison with measurement results made before regulation. The characteristic diameter d 50% in these sections consid erably decreased by 1.8 cm and 2.8 cm respectively.

6

Ocena oporów ruchu w korycie Dolnej Odry

84%

Coufal R. , Meyer Z. , Parzonka W.

|

nr 4/1

PL

Dolna Odra rozciąga się od ujścia Warty do Roztoki Odrzańskiej. Ma ona charakter rzeki nizinnej o małych, uśrednionych spadkach zwierciadła wody, mniejszych od 0,3‰. Przepływ wody i rumowiska odbywa się w strefie ruchu spokojnego. Można wyróżnić trzy odcinki Dolnej Odry o różnym charakterze: – typowo rzeczny od ujścia Warty do Bielinka, – rzeczno-morski Bielinek-Gryfino, – typowo morski poniżej Gryfina. Wpływ wiatru i wysokich stanów odmorskich jest wyraźny na dwóch ostatnich odcinkach rzeki. Na całej Dolnej Odrze występuje transport, zarówno rumowiska wleczonego i unoszonego, jak i zawieszonego. Rumowisko denne składa się głównie z piasków i drobnych żwirów, których uziarnienie maleje z biegiem rzeki. Ruch rumowiska wleczonego odbywa się w sposób ciągły prawie przez cały rok. Istotną składową są opory dotyczące transportu rumowiska wleczonego, związane tak z szorstkością ziaren, jak i z formami dennymi. Współczynniki globalnych oporów ruchu w korycie Dolnej Odry wyznaczono na podstawie klasycznej formuły Manninga, na podstawie pomiarów hydrometrycznych służb hydrologicznych oraz o wynikach badań Politechniki Szczecińskiej. Składową oporów dotyczącą szorstkości ziarnowej wyznaczono na podstawie znajomości składu ziarnowego próbek materiału dennego. Autorzy określili także głębokości krytyczne początku ruchu dla różnych frakcji ziarnowych.

EN

The Lower Odra is located between the Warta mouth and the Odra Roztoka. It has the character of lowland river, with low averaged energy gradients, smaller than 0.3‰. The flow of water and sediments takes place in the zone of subcritical movement. One can distinguish three sectors of Lower Odra, having different character: – the reach between the Warta mouth and Bielinek, behaving as a typical river, – the sector Bielinek – Gryfino, with influence of both river and sea, – the reach below Bielinek, typical for sea influence. The influence of wind and of high sea levels is marked mainly on the two last sectors. The transport of bed load, suspended load and wash load is observed in the whole Lower Odra. The bed sediments are composed mainly of sands and of fine gravels. Their grain size is decreasing in the downstream direction. The continuous bed load transport takes place in principle during the whole year. An important resistance component is this one concerning the bed load transport, related so to the grain roughness as to the bed forms roughness. The global coefficients of flow resistance for the Lower Odra were determined on the base of classic Manning formula using the measurements performed by Technical University Szczecin and data of hydrologic services. The resistance components concerning the grain roughness were calculated on the base of the knowledge of the granulometric composition of the bed material. The authors estimated also the critical depths for the beginning of bed load movement, for different grain fractions.

7

Zmiana szorstkości dynamicznej w rzekach i potokach górskich

84%

Bartnik W. , Florek J. , Ksiazek L. , Struzynski A.

Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie. Inżynieria Środowiska

|

2001

|

tom 21

8

Model przeplywu nieustalonego w korycie rozmywalnym

84%

Przedwojski B.

|

tom 15

|

nr 2

151-162

9

Badania składu granulometrycznego rumowiska w rzekach górskich metodą zamrażania próby in situ

84%

Michalik A. , Bartnik W. , Krol T. , Ksiazek L. , Niziolek A. , Radecki-Pawlik A.

Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie. Inżynieria Środowiska

|

1996

|

tom 16

10

Pobor zwiru i otoczakow z dna potokow gorskich

67%

Radecki-Pawlik A.

|

nr 03

17-19

EN

The mining of river rubble is disastrous to the stream bed and control structures, amongst others to barrages, which stabilize the bottom slope and disperse the energy of water during floods. Gravel and boulder mining removes the gravel and boulder layer, a natural protective cover. It leads to undercutting bed upstream to rubble mining areas. The author believes that it can be regulated by the licensing of gravel mining.

PL

Pobór rumowiska rzecznego powoduje katastrofalne skutki dla koryta potoku i budowli regulacyjnych, m.in. stopni, które mają stabilizować spadek dna, a w czasie powodzi rozpraszać energie rzeki. Przez wybieranie żwiru i otoczaków koryto potoku pozbawione jest naturalnej ochrony - obrukowania dna. Ulega wtedy szybkiemu wcinaniu na długich odcinkach i w dużej odległości w górę cieku od miejsc poboru rumowiska. Uregulowanie tej sytuacji autor widzi we wprowadzeniu zezwoleń i opłat za pobieranie żwiru z potoków.

11

Ułożenie i kształt otoczaków a mikroformy korytowe typu pebble cluster

67%

Giriat D. , Kosieradzka K. , Roszczeda U.

Acta Scientiarum Polonorum. Formatio Circumiectus

|

2010

|

tom 09

|

nr 3

PL

Określenie stanu systemu korytowego wymaga rozpoznania zależności pomiędzy siłą transportową wody, morfologią koryta oraz cechami sedymentologicznymi materiału dennego i ich właściwościami hydraulicznymi. Celem badań było poznanie relacji między ułożeniem i kształtem otoczaków a typem mikroform na powierzchni odsypów korytowych i w rezultacie ustalenie, czy mogą one być pomocne w ocenie stabilności koryta na danym odcinku oraz dynamiki środowiska sedymentacyjnego. Pomiary wykonano na wybranych odcinkach badawczych wzdłuż biegu koryt potoków Rycerki i Danielki w Beskidzie Żywieckim. Na powierzchni wynurzonych odsypów udokumentowano fotograficznie mikroformy korytowe oraz zmierzono ułożenie i kształt we frakcjach 30–50 mm, 70–100 mm, 150–170 mm i 200–250 mm. Stwierdzono, że w osadach korytowych dominują głównie klasty spłaszczone i wydłużone. Największe badane frakcje zachowują ułożenie z transportu w trakcji i są uruchamiane jedynie podczas dużych wezbrań. Inicjują również tworzenie mikroform typu obstacle clast. Ułożenie poprzeczne klastów świadczy o gwałtownym opadaniu fali wezbraniowej. Ziarna frakcji 70–100 mm układają się dachówkowato. W czasie transportu przemieszczają się saltacyjnie, a w wyniku spadku siły transportowej ulegają reorientacji. Imbrykację stwierdzono w brzeżnej strefie odsypów. Mikroformy płaskiego dna (open bed), zlokalizowane w części środkowej i dystalnej odsypów, tworzą najdrobniejsze frakcje. Otoczaki zorientowane podłużnie lub chaotycznie leżą płasko. Ze względu na małą prędkość przepływu zachowują one w znacznym stopniu pozycję z transportu, stąd ich bezkierunkowe ułożenie. Badania sedymentologiczne w nawiązaniu do parametrów hydraulicznych koryta mogą pomóc określić rozkład naprężeń działających na dno i lokalny reżim przepływu.

EN

Assessment of contemporary state of a fluvial system requires recognition of a relationship between transport capacity, channel morphology and sedimentological properties of a bedload and its hydraulic effect. The objectives of study are: (1) to describe relationship between pebble shape and orientation, and cluster bedforms visible on a surface of emerged channel bars, and (2) to provide an answer on question, whither textural properties of gravel bedload can help estimate channel stability, and dynamics of sedimentary environment (in a given channel reach). The measurements we done in a few chosen sections of two mountain streams – Rycerka and Danielka, in Beskid Żywiecki (South Poland). On a surface of emerged channel bars, at first was made photographic documentation of pebble cluster, and then pebble orientation and shape was measured in fractions: 30–50, 70–100, 150–170 and 200–250 mm. The bed material is composed of a range of oblate and prolate gravel size particles. Sparse boulders and cobble size material usually prevent its orientation form the transportation phase and remain immobile during most flows (or smaller flood events, also). These particles initiate development of other sedimentary structures, i.e. obstacle clasts. The orientation of particles with a-axis transverse to flow is associated with traction carpet and indicates a high bedload transport rate and quite abrupt deposition. Particles of 70–100 mm were imbricated (a-axis parallel to flow). During transport, that particles move by sliding or in saltation, but even slight decrease of flow can cause its settling, and reorientation. Typical imbrication developed on a side of channel bars. Unclustered bedforms (i.e. open bed non-interlocked) were located in middle and distal part of channel bars and build with finer particles: pebbles and granules. Their orientation was plane or chaotic. Due to the low flow we can assume that they prevent its position from transportation phase. This study showed that orientation of particles and their arrangement in characteristic sedimentary structures is highly dependent on lithology of bed material. Flat and elongated pebbles (abundant in investigated streams) are most susceptible to form imbrication, and clustered bedforms, like: obstacle clasts or complex clusters. Such sedimentary structures can develop very quickly, and hence increase stability of gravel-bed stream.