Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

"Hitler’s officials at home" in Germany-occupied Poland

100%

Paradowska A. , Sowiński B.

|

2021

|

tom 69

|

nr 1

44-66

EN

Former residences of the highest-ranking Nazi officials in Germany-occupied Poland have enjoyed a powerful and haunting presence since the Second World War. Their presence is very much tangible, including the actual buildings or sites where they once used to be, but they are also represented in propaganda photographs and publications from the era. In this paper, I discuss two major residences of this kind which still show traces of German interferences: the former Imperial Castle of Poznań, appropriated by the Wartheland Gauleiter Arthur Greiser, and the Wawel Royal Castle, which was taken up as residence by the Governor-General, Hans Frank. The two building complexes were exposed to a number of significant alterations which were intended to celebrate a new symbolic role to be played by the German centres of power in newly established German administrative units: the Reichsgau Wartheland and the General Government. These residences were redesigned also with Hitler in mind, and each was to provide an apartment suite dedicated to his needs. In my discussion of the two residences and the alterations they were exposed to, I will try to examine the ways with which architecture was used in building the authority of power. Architecture and its visual representations were equally important in the process. In their efforts, two Nazi German officials modelled their ideas on those by Hitler but they also had to face the local context with its existing possibilities and limitations. In order to paint a broader picture of German activities and their symbolic longue durée, I have decided to provide an extended account that includes the alternating periods of occupation and independence: the Partitions of Poland, the Second Polish Republic, the Second World War, the post war period, and today. In my investigations, I draw upon Hitler at Home by Despina Stratigakos (2015) as well as Heritage Studies, especially those branches that explore ‘dissonant heritage’ and ‘the heritage of atrocity.’

CS

Bývalá sídla vrcholných představitelů nacistického Německa v okupovaném Polsku mají i po druhé světové válce působivou, znepokojivou podobu. Jejich přítomnost je stále jasně patrná zejména v konkrétních budovách nebo v místech zaniklých staveb, ale zachycují ji také dobové propagandistické fotografie a publikace. V článku se zabývám dvěma významnými rezidencemi, které dodnes nesou stopy zásahů německých stavebníků, bývalým císařským hradem v Poznani, jenž si přivlastnil gauleiter vartské župy Arthur Greiser, a královským hradem Wawel v Krakově, v němž se usídlil generální guvernér Hans Frank. Oba stavební komplexy prošly řadou výrazných úprav s cílem připomínat novou symbolickou funkci, kterou měla tato německá mocenská centra plnit v nově zřízených německých správních útvarech, říšské župě Povartí a Generálním gouvernementu. Rezidence byly přebudovány také s ohledem na Hitlera a v obou měl k dispozici svůj vlastní apartmán. V pojednání o sídlech a úpravách, jimž byla vydána napospas, se pokusím analyzovat způsoby využití architektury při upevňování autority moci. V tomto procesu měly architektura i její vizuální reprezentace stejnou důležitost. Němečtí nacističtí funkcionáři stavební činnost přizpůsobovali Hitlerovým představám a zároveň se museli vypořádat s možnostmi i omezeními v lokálních podmínkách. Abych načrtla širší souvislosti německého působení a jeho symbolické longue durée, rozhodla jsem se přehled rozšířit o střídající se období okupace a nezávislosti — o trojí dělení Polska, druhou Polskou republiku, druhou světovou válku, poválečné období a současnost. Ve svém výzkumu navazuji na knihu Despiny Stratigakos Hitler at home (2015) a také na výzkumy kulturního dědictví, zejména na odvětví zabývající se „nepohodlným dědictvím“ a „dědictvím krutosti“.

2

Warszawska podmiejska rezydencja Kazimierza Poniatowskiego na Solcu

100%

Putkowska J.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki

|

2009

|

tom T. 54, z. 1

3-21

PL

Zakładanie ogrodów krajobrazowych tzw. „angielskich” najwcześniej podjęli w Polsce arystokraci z kręgów dworskich. Jednym z pierwszych, który uległ tej modzie, był starszy brat króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Kazimierz Poniatowski. W 1771 r. na Solcu pod Warszawą przekształcił odziedziczony dwór w podmiejską willę według projektu S.B. Zuga. Rezydencja ta miała kompozycję osiową i symetryczną z czytelnie wprowadzoną hierarchizacją przestrzeni od najważniejszego dziedzińca, do użytkowego ogrodu i o tyle interesującą, że dominantą był tu belweder zaczynający cały układ. Wkrótce po ukończeniu modernizacji willa w przyjętym programie i rozplanowaniu okazała się być dla właściciela nie wystarczającą i zbyt zachowawczą. Około 1774 r. powiększył rezydencję przeszło dwukrotnie i korzystając z usług tego samego architekta założył na dodanym terenie park krajobrazowy z oryginalnym, starannie dobranym wyposażeniem, wzorowanym na obowiązujących w najnowszych modnych założeniach i niezbędnymi dodatkowymi zabudowaniami. Zabudowania w części dostawione do istniejących uzupełniały i poprawiały funkcjonowanie części mieszkalnej willi, a rozmieszczone w ogrodzie pawilony wzbogacały i uatrakcyjniały jej program rezydencjonalny. Ukończona rezydencja księcia Kazimierza Poniatowskiego na Solcu była bez wątpienia oryginalna. Powstała z zestawienia dwóch różnych części, o różnej kompozycji i to w przypadku dodanej o rozplanowaniu i opracowaniu całkowicie odmiennym od pierwszej, z odrzuceniem osiowości i symetrii. To, poza prawidłowo rozwiązaną funkcją, nie pozwoliło na uzyskanie spójnego układu i wprowadzenie jakichkolwiek powiązań przestrzennych pomiędzy nimi. Odmienność obu części powiększało dodatkowo różne opracowanie architektoniczne – pierwszej o dekoracji późnobarokowo-klasycystycznej o surowych formach niezbyt pasujących do funkcji willi i drugiej części o dekoracji zadziwiającej różnorodnością, oryginalnością, pomysłowością, kontrastowaniem funkcji z formą i nowatorstwem. Rezydencję na Solcu K. Poniatowski użytkował przez 11 lat i uznał, że niszczona wylewami Wisły nie odpowiada jego potrzebom funkcjonalnym i wymogom estetycznym, jak również zapewne nie jest dostatecznie modną i osobliwą. Sprzedał ją w 1782 roku, a już wcześniej od 1776 roku rozpoczął realizację nowej willi w pobliżu, na górnym tarasie skarpy, po obu stronach drogi z Nowego Światu do Solca.

EN

Aristocrats from court circles were the first to create so called “English” landscape gardens. One of the first who succumbed to this fashion was the older brother of king Stanisław August Poniatowski - Kazimierz Poniatowski. In 1771, in Solec near to Warsaw, he transformed a inherited manor house into a suburban villa according to the design of S.B. Zug. The residence had an axis and symmetrical composition with legibly introduced hierarchy of space from the most important courtyard to useable garden. Interestingly, the belvedere initiating the entire system was a dominant there. Soon after completing the modernisation, the villa in the adopted program and plan turned out to be insufficient and too conservative for the owner. In circa 1774, he doubled the size of his residence, and, using the services of the same architect, established on the new terrain a landscape park with original, carefully selected equipment, patterned on the latest valid fashion assumptions and additional necessary buildings. The buildings, partly added to the existing ones, supplemented and improved the functioning of the residential part of the villa, and pavilions located in the garden enriched and made its residential program more attractive. The completed residence of Prince Kazimierz Poniatowski in Solec was undoubtedly original. It was established as a combination of two varied parts, of various composition, and in the case of the added part with a plan and development completely different from the original, rejecting the axis and symmetry. Apart from the correctly solved function, this did not allow the achievement of a cohesive system or to introduce spatial relations between them. The variety of the two parts was additionally augmented by different architectural developments – the first with late baroque and classicistic decoration with rigid forms hardly corresponding with functions of the villa, and the second with decorations surprising with diversity, originality, creativity and contrasting function with form and innovation. K. Poniatowski used the residence in Solec for 11 years, but decided that when damaged by the Vistula floods it did not meet his functional needs and aesthetical requirements, and was evidently not sufficiently fashionable and peculiar. He sold it in 1782, but already earlier, from 1776, he started construction of a new villa in the neighbourhood, at the upper terrace of the slope, on both sides of the road from Nowy Świat to Solec.

3

Architecture of the Official Spaces of Selected Residences in Nea Paphos, Cyprus

100%

Brzozowska-Jawornicka A.

Światowit

|

2019

|

tom 58

87-105

EN

This paper deals with public areas in ancient residences. These zones, emphasising the social status of the owners of the houses, are analysed in several large residences erected in the Graeco-Roman Period in Nea Paphos, Cyprus: the ‘Hellenistic’ House, the Villa of Theseus, and the House of Aion. Particularly, the special arrangement of the layout and the architectural decoration of three major public zones were studied: the entrance, the main courtyard, and the main room.

4

Nová česká oikonyma typu Chodovec City, Barrandov Hills, Nové Měcholupy… a Šmoulov

75%

David J.

|

nr 4

192-196

EN

This text focuses on new type of place names created as for the advertisement of newly built residences and blocks of flats. They are presented as new, sunny, city or country areas suitable for living, e.g. Nové Petřiny, Sluneční vrch, City Park Jihlava and Výhledy Hostivař. They use mostly English appellatives such as city, hill, park and river and the English forms of place names to raise the prestige of the real estate on offer, e.g. Barrandov Hills, Danube House and Sun House.

5

Zachowania przestrzenne w lokalizacji współczesnych rezydencji w Łodzi

75%

Groeger L. , Uniwersytet Łódzki W. N. G.

|

PL

W opracowaniu przedstawiono nowe zachowania przestrzenne najzamożniejszych łodzian, ujawniane w lokalizacji współczesnej zabudowy rezydencjonalnej w Łodzi. Wskazano charakterystyczne cechy lokalizacji rezydencji w obszarze miasta w okresie ostatnich 25 lat oraz określono preferencje zamożnych mieszkańców Łodzi ujawniane w wyborze miejsca zamieszkania i jego zagospodarowania.

EN

This paper presents a new spatial behaviour of most affluent Residents of Łódź in the location of modern residential development in Łódź. Characteristic features of the location of residences in the area of the city during the last 25 years. The paper also determine the preferences of wealthy inhabitants of Łódź, revealing the choice of place of residence and its management.

6

Rezidence sasko-lauenburských princezen. Úpravy sídel a jejich okolí na panstvích Anny Marie Františky a Sibylly Augusty

75%

Vokurka M.

|

2019

|

tom 45

|

nr 1

89-119

EN

As a contribution into the discussion about baroque residences and baroque landscape, the manors of two Saxe-Lauenburg princesses are examined. Their residences have or at least used to have a composed surroundings within a town or landscape. The princesses were trying to represent their social power using distinctive symbols (mostly connected to catholicism) and to legitimate themselves in the pre-modern patriarchal society. Their building activity belongs to the most interesting in the baroque Bohemia.

7

Ochrona i ekspozycja miejsc kulturowych niezachowanych rezydencji Radziwiłłów

75%

Zin B.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2020

|

tom Nr 62

104--114

PL

Prowadzone badania mają przyczynić się do upowszechnienia wiedzy i pobudzenia świadomości społecznej związanej z szeroko pojętą ochroną dziedzictwa kulturowego. Analiza stanu zachowania miejsc kulturowych, w których w przeszłości istniały obiekty rezydencjonalne świadczące o wysokich wartościach historycznych i architektonicznych, ma doprowadzić do wypracowania wspólnego rozumienia i interpretacji ochrony tych miejsc. Próba wytyczenia przez autorkę europejskiego szlaku siedzib radziwiłłowskich przyczyniła się do wyodrębnienia pięciu kategorii pod względem zachowania obiektów. Kategoria obiektów niezachowanych to największy zasób nieistniejących już siedzib rodowych Radziwiłłów. Znalazły się w niej znakomite dzieła architektury rezydencjonalnej, których relikty lub już tylko miejsca historyczne można ocalić od zapomnienia poprzez zbudowanie zbiorowej pamięci. Badania w artykule zostały przedstawione na przykładzie zamku w Goniądzu w Polsce i pałacu w Mańkiewiczach na Białorusi.

EN

This study can contribute to the popularization of knowledge and stimulate public awareness associated with broadly understood protection of cultural heritage. The analysis of the state of preservation of cultural sites where residential buildings signified high historical and architectural value existed in the past is intended to facilitate a common understanding and interpretation of the conservation of these sites. The author made an attempt to delineate a European trail of Radziwiłł family residences led to distinguishing five categories of the preservation of these sites. The category of sites where the residences have not survived is the largest. This category includes outstanding works of residential architecture, whose remains or only their sites can be saved from being forgotten by building collective memory. The research was presented in this paper on the example of Goniądz castle in Poland and a palace that was located in Mańkiewicze, Belarus.

8

Central Asian köshks from the Islamic period before the Mongol conquest: fortified, semi-fortified or unfortified?

75%

Piekarz P.

Polish Archaeology in the Mediterranean

|

2019

|

tom 28(2)

493-508

EN

In their external appearance, the Islamic-period köshks in Central Asia, especially the characteristic buildings with corrugated outer walls, dated broadly speaking from the 7th–8th century AD to the times of the Mongol conquest at the beginning of the 13th century, are apparently fortified. However, they lack a number of features characteristic of defensive buildings. Their interpretation as residential structures in this period is indisputed, hence their apparent defensiveness has been attributed to a line of evolution from pre-Islamic architecture of this type, which played a military role. A review of various defensive elements present in these structures, compared with buildings from an earlier period, highlights this process. An apparent exception is the Great Kyz Kala at Merv, Turkmenistan, which may have not lost its defensive capacity immediately, as recent research by the UCL Institute of Archaeology Ancient Merv Project has demonstrated.

9

O początkach mody na „delfty” na terenie Rzeczypospolitej - rezydencje Jana III Sobieskiego w Żółkwi, Jaworowie i Wilanowie

75%

Przywoźna-Leśniak K.

|

nr 3

425-436

EN

Starting from the end of the 17 th century and almost throughout the whole 18 th century, wall tiles manufactured in the Netherlands were a popular element of the European interior décor. They came into fashion with the European aristocracy starting with the Trianon de Porcelaine of Louis XIV, this coinciding with the longstanding fascination with Oriental china and the interest in Chinoiserie. In the Polish-Lithuanian Commonwealth Dutch tiles were used the earliest in the residences of King John III Sobieski in Żółkiew, Jaworów, and Wilanów.

10

Przemiany architektury pałacu w Siestrzechowicach od XVI do końca XX wieku

63%

Legendziewicz A.

Wiadomości Konserwatorskie

|

2019

|

tom Nr 57

17--29

PL

Artykuł omawia wyniki badań architektonicznych pałacu w Siestrzechowicach koło Nysy. Na wstępie przedstawiono opis obiektu oraz omówiono dotychczasową literaturę. W świetle przeprowadzonych badań budowę pałacu osadzono w latach 1592–94, a jako jego fundatora wskazano Andrzeja von Jerin, sędziego biskupiego. Pierwotne założenie, w typie Palazzo in Fortezza, wzniesiono na prostokątnym plateau o wymiarach około 60 × 90 metrów, wzmocnionym czterema bastionami i otoczonym fosą. Rezydencję zbudowano na rzucie zbliżonym do prostokąta o wymiarach około 32,7 na 37 metrów. Trójskrzydłowe założenie rozplanowano wokół dziedzińca z krużgankiem, ze ścianą parawanową od południa. Elewacje otrzymały regularną kompozycję z fastiowymi opaskami oraz ramową dekoracją sgraffitową, a fasadę podkreślono kostkowym półkolistym portalem z herbami biskupa wrocławskiego i właścicieli. Wnętrza skrzydła północnego założono w układzie dwutraktowym trzypasmowym, a w bocznych jako jednotraktowe. Na osi umieszczono sień, po jej wschodniej stronie izbę z polichromowanym stropem, a po zachodniej dwie duże sklepione sale. W 1609 roku jedną z nich przekształcono w kaplicę, której wnętrze ozdobiono polichromowaną dekoracją obejmującą m.in. herby biskupów Andrzeja von Jerin i Karola Austriackiego oraz kartusze herbowe rodzin szlacheckich związanych z dworem biskupim w Nysie. Pierwsza poważna przebudowa miała miejsce w 1730 roku w związku z przekazaniem pałacu przez księcia biskupa elektora Franciszka Ludwika von Pfalz-Neuburg pod zarząd naczelnego szpitala biskupiego w Nysie. Bryłę wzbogacono o wieżę na osi fasady oraz powiększono o skrzydło południowe pałacu. Zmieniono wystrój elewacji, wprowadzając gładki detal na fakturowanym tle. Kolejny etap przekształceń miał miejsce prawdopodobnie w II połowie XIX wieku, gdy wnętrza skrzydła zachodniego zaadaptowano na gorzelnię, natomiast na dziedzińcu w miejsce krużganków renesansowych wprowadzono nowe, neogotyckie. Po wojnie pałac użytkowany był przez PGR, w 1963 roku zawaliła się wieża. Prace zabezpieczające rozpoczęto w latach 70., rezygnując z odbudowy wieży. Niestety brak właściciela spowodował zawalenie się stropów skrzydła wschodniego. Rozpoczęte w 2010 roku prace, których jednym z etapów były badania architektoniczne, mają na celu uratowanie obiektu i jego rewaloryzację z wydobyciem zatartych historycznych form.

EN

The article presents the results of architectural research on the palace at Siestrzechowice near Nysa. At the beginning a description of the object is presented and the current literature is discussed. In the light of the research carried out, the palace was constructed in the years 1592–94 and it was funded by Andreas von Jerin, a bishop’s judge. The original Palazzo in Fortezza was erected on an about 60/90-metres rectangular plateau, reinforced with four bastions and surrounded by a moat. The residence was built on an about 32.7/ 37-metre rectangle-like plan. The three-winged structure was planned around a galleried courtyard, with a partition wall from the south. The façade received a regular composition with fascia and framed sgraffi to decorations, and the façade was emphasized with a rusticated, semi-circular portal with the coats of arms of the Bishop of Wrocław and the palace owners. The interiors of the north wing were laid out in a two-section three crosswise-section system and it contained side wings as one-section system. Along the axis there is a hallway, on the east side there is a room with a polychrome ceiling, and on the west side there are two large vaulted rooms. In 1609, one of the rooms was transformed into a chapel and its interior was decorated with polychrome decorations including the coats of arms of bishop Andreas von Jenin and Charles of Austria and the coat of arms of noble families associated with the bishop’s court in Nysa. The first major reconstruction took place in 1730, in connection with the transfer of the palace by Bishop Elector Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg to the management of the bishop’s main hospital in Nysa. The building was enriched with a tower that was built along the façade axis and the south wing of the palace was added. The design of the façade was changed by introducing a smooth detail on a textured background. The next stage of transformation probably took place in the second half of the 19th century, when the west-wing interior was adapted to a distillery, while in the courtyard new neo-Gothic galleries were introduced in place of the Renaissance ones. After the Second World War the palace was used by a state farm. In 1963 the tower collapsed. Security works began in the 1970s but the tower was not subjected to reconstruction. Unfortunately, the lack of the owner caused the collapse of the ceilings in the east wing. Further works started in 2010 and included an architectural research as one of the stages. They aimed at protecting the object and restoring its valuable historical forms.

11

Zabytkowe wyposażenie śląskich rezydencji w latach 1945-1949 w świetle polskich materiałów archiwalnych

51%

Merta-Staszczak A.

Ochrona Zabytków

|

2018

|

nr 2

133-155

PL

Pierwsze lata powojenne były okresem kluczowym w odzyskiwaniu wywożonych podczas okupacji i rozproszonych po całym regionie dóbr kultury z kolekcji prywatnych, muzealnych oraz kościelnych. W warunkach odbudowy państwa i ustanawiania nowych, polskich struktur administracyjnych w sprawy kultury oraz dziedzictwa narodowego zaangażowane było niewielkie środowisko złożone m.in. z historyków, muzealników i konserwatorów zabytków, ale również zwykłych urzędników. Grupie tej brakowało zarówno środków finansowych, jak i zasobów ludzkich, dlatego jej działania miały bardzo ograniczone rozmiary. Skupiały się przeważnie wokół miast powiatowych, muzeów regionalnych oraz zabytków uważanych za najcenniejsze i najważniejsze. Chociaż wkład uczestników tych poszukiwań w zabezpieczenie zabytków ruchomych był niezwykle ważny, często nie docierali oni do zlokalizowanych daleko od ośrodków miejskich zespołów zamkowych, dworskich i pałacowych lub przybywali zbyt późno, aby ocalić czasowo zmagazynowane tam zbiory. Przez kolejne lata po 1945 roku w wielu majątkach stacjonowały wojska radzieckie, które prowadziły regularny wywóz rezydencjonalnego wyposażenia lub niszczyły go przed swoim wyjazdem. Dopóki jednak te miejsca znajdowały się w administracji sowieckiej, polscy urzędnicy nie mogli oszacować skali tych zniszczeń. Opuszczone przez dawnych właścicieli i niepilnowane rezydencje były też przeszukiwane i rabowane przez szabrowników i wandali, a znajdujące się w nich mienie najczęściej bezpowrotnie ginęło.

EN

The first post-war years were a key period in the recovery of private, museum and church cultural property collections that were taken away during the occupation and scattered throughout the region. In the context of the state reconstruction and building new Polish administrative structures, a small group of people was involved in issues of culture and national heritage, including historians, museum workers, and conservators, as well as ordinary officials. The group lacked both financial and human resources, so its activities were very limited in scale. They mainly focused on district towns, regional museums and monuments considered as the most valuable and most important. Although the contribution of people engaged in this search to the protection of movable monuments was extremely important, they often did not reach castles, palaces and manors located far from the urban centres or arrived too late to save collections stored there temporarily. After 1945, in many estates, Soviet troops were stationed, which systematically carried the residential equipment away or destroyed it before leaving. However, until these sites were under the Soviet administration, Polish officials could not estimate the scale of damages. Abandoned by former owners and unmanaged residences were also searched and robbed by looters and vandals, and the property located there was usually lost forever.

12

Jak Krzysztof Radziwiłł (1585–1640) dwory i zbory budował. Uwagi do organizacji prac budowlanych w dobrach magnackich na Litwie w 1. połowie XVII wieku. Część I

51%

Zawadzki J.

TECHNE. Seria Nowa

|

2022

|

nr 9

41-78

EN

The text is the first of two parts of the study on the construction works on the property of one of the most important Lithuanian magnates of the first half of the 17th century, Krzysztof Radziwiłł (1585–1640), the Vilnius voivode and the Grand Hetman of Lithuania. It discusses the figure of the investor, attempts to assess the scope of construction works on his private estates and, to a lesser extent, also on royal estates managed by him. Three different periods of Radziwiłł’s construction activity were distinguished. Changes in the intensity of work were caused to a greater extent by the intentional decisions of the investor than by financial or other factors. The author also tried to present the changing financial possibilities of the magnate, which peaked in the last years of his life. The process of investment planning is also presented, which often changes over time. Attention was drawn to the very important role played in this respect by the investor who decided about each stage of the investment. Although he consulted his decisions with his trusted entourage, primarily with property managers, he left the final decision for himself. This had consequences in the form of far-reaching incapacitation of state officials and often unnecessary prolongation of investments. The latter was caused by a significant dispersion of land estates and communication difficulties.

PL

Tekst stanowi pierwszą z dwóch części opracowania dotyczącego prowadzenia prac budowlanych w majątku jednego z najważniejszych litewskich magnatów pierwszej połowy XVII w., Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640), wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego. Omówiono w nim postać inwestora, spróbowano ocenić zakres prac budowlanych w jego dobrach prywatnych i w mniejszym zakresie także w majątkach królewskich, którymi zarządzał. Wyróżniono trzy odmienne okresy aktywności budowlanej Radziwiłła. Zmiany intensywności prac w większym stopniu spowodowane były celowymi zamierzeniami inwestora niż czynnikami finansowymi lub innymi. Autor starał się także przedstawić zmieniające się możliwości finansowe magnata, których szczyt przypada na jego ostatnie lata życia. Przedstawiony został także proces planowania inwestycji, często ulegający zmianom w czasie ich trwania. Zwrócono uwagę na bardzo ważną rolę odgrywaną w tym zakresie przez inwestora, który decydował o każdym etapie inwestycji. Chociaż decyzje swoje konsultował ze swym zaufanym otoczeniem, przede wszystkim z zarządcami dóbr, to jednak sobie pozostawiał ostateczną decyzję. Miało to konsekwencje w postaci daleko idącego ubezwłasnowolnienia urzędników pańskich oraz często niepotrzebnego przeciągania inwestycji. To ostatnie powodowane było znacznym rozproszeniem majątków ziemskich i trudnościami komunikacyjnymi.

13

Jak Krzysztof Radziwiłł (1585–1640) dwory i zbory budował. Uwagi do organizacji prac budowlanych w dobrach magnackich na Litwie w pierwszej połowie XVII wieku. Część II

44%

Zawadzki J.

TECHNE. Seria Nowa

|

2022

|

nr 10

11-68

EN

The text is the second part of the study on the construction works in the estate of one of the most important Lithuanian magnates of the first half of the 17th century, Krzysztof Radziwiłł (1585–1640), Vilnius Voivode and Grand Hetman of Lithuania. It presents the workers employed in the construction of the building, from the least qualified to architects and sculptors. Attention was also paid to the production or purchase of building materials, their transport and collection. Then, the process of building or renovating buildings, its course and duration were presented. In conclusion, the author tried to justify that the course of the investment process in Krzysztof Radziwiłł’s estate was influenced by his personal characteristics and the work system he adopted (strict control, monopoly of decision-making, even in minor matters by the prince, thrift). However, according to the author, the social and economic system prevailing in the Grand Duchy of Lithuania at that time was of decisive importance. A large share of natural economy and a narrow market of services and trade in construction goods caused constant problems with maintaining the continuity and efficiency of works. This resulted in repeated attempts to organize work as much as possible with the hands of the serfs’ (prince’s own subjects) and with the help of products manufactured on their own estates. The effect of these treatments was both the low quality of the materials and the work performed. Lesser, but important, were the negative natural phenomena, especially numerous epidemics in the 1720s, but also fires, storms and floods. Pan-European processes also had a negative impact, resulting in a decrease in the profitability of aristocratic estates as a result of a change in the price structure. In the case of Krzysztof Radziwiłł, this phenomenon was significantly weakened as a result of the endowments of rich royal estates, mainly the economy of Mogilev, in the last years of his life. As a result, in the 1730s he achieved the highest income.

PL

Tekst stanowi drugą część opracowania dotyczącego prowadzenia prac budowlanych w majątku jednego z najważniejszych litewskich magnatów pierwszej połowy XVII w., Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640), wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego. Przedstawiono w nim pracowników zatrudnionych przy wznoszeniu budowli, od najmniej wykwalifikowanych po architektów i rzeźbiarzy. Uwagę poświęcono także produkcji lub nabywaniu materiałów budowlanych, ich transportowi i gromadzeniu. Następnie przedstawiono sam proces budowania lub remontowania budynków, jego przebieg i czas trwania. W podsumowaniu autor starał się uzasadnić, że na przebieg procesu inwestycyjnego w dobrach Krzysztofa Radziwiłła wpływały jego cechy osobowe i systemu pracy jaki przyjął (ścisła kontrola, monopol podejmowania decyzji, nawet w drobnych sprawach przez księcia, oszczędność). Decydujące jednak znaczenie, według autora, miał system społeczny i gospodarczy panujący w tym czasie w Wielkim Księstwie Litewskim. Duży udział gospodarki naturalnej oraz wąski rynek usług i handlu towarami budowlanymi, powodował nieustanne problemy z utrzymaniem ciągłości i efektywności prac. Skutkowało to nieustannie ponawianymi próbami organizowania prac możliwie w największym stopniu rękami własnych poddanych pańszczyźnianych i za pomocą wytwarzanych we własnych majątkach produktów. Efektem tych zabiegów była zarówno niska jakość produktów, jak i wykonywanej pracy. Mniejsze, lecz ważne, znaczenie miały negatywne zjawiska naturalne, przede wszystkim liczne w latach 20. XVII wieku epidemie, lecz także pożary, wichury i powodzie. Negatywne znaczenie miały też procesy ogólnoeuropejskie, skutkujące, w wyniku zmiany struktury cen, spadkiem dochodowości majątków magnackich. W przypadku Krzysztofa Radziwiłła zjawisko to zostało znacznie osłabione w wyniku przypadających na ostatnie lata jego życia nadań bogatych królewszczyzn, przede wszystkim ekonomii mohylewskiej, w efekcie w latach 30. XVII wieku osiągał on najwyższe dochody.