Wyniki wyszukiwania - Biblioteka Nauki

1

Obraz czł(owi)eka w tekstach przysłów polskich

100%

Kochmańska W.

|

tom 19

191-203

EN

This article presents a linguistic image of the lexeme człowiek, contained in the linear structure of the text of proverbs, where the indicated element constitutes a thematic centre. As a result of cognitive analysis which considered metaphoric, subjective, and objective ways of perceiving a human being, it is possible to state that he is a complex, intelligent being, but also not devoid of primitive instincts and imperfections that in the anthropocentric perception are presented metaphorically. Człowiek is subject to contextual valorisation with the evaluative centre in the canonic dyad good – evil, which not only points to his subjective features, but also allows the species to perform a didactic function. As a subject, he undertakes action or submits oneself to the causative forces. He is a strongly stereotyped individual, therefore we can reveal the cultural habits connected to a human being, that prove the durability of the features ascribed to him.

PL

W artykule przedstawiony został językowy obraz leksemu człowiek zawartego w linearnej strukturze tekstu przysłów, w których wskazany element stanowi centrum tematyczne. Dzięki analizie kognitywnej, w której uwzględniony został zarówno metaforyczny, podmiotowy, jak i przedmiotowy sposób widzenia człowieka, można stwierdzić, że jest on istotą złożoną, inteligentną, ale też niepozbawioną pierwotnych instynktów i ułomności, które w antropocentrycznym widzeniu prezentowane są w sposób metaforyczny. Człowiek podlega kontekstualnej waloryzacji z ośrodkiem ocennym w kanonicznej diadzie dobry–zły, co nie tylko wskazuje na przedmiotowe cechy, ale pozwala na realizację funkcji dydaktycznej przez gatunek. Jako podmiot podejmuje działanie lub poddaje się sprawczym siłom. Jest jednostką silnie stereotypizowaną, co pozwala na ujawnianie wiązanych z człowiekiem kulturowych przyzwyczajeń, dowodzących istnienia trwałości przypisywanych cech.

2

Między cerkwią a karczmą – w kręgu łemkowskich paremii. Uwagi na temat książki Bolesława (Wasyla) Bawolaka, „Łemkowskie przysłowia i powiedzenia ze Świątkowej Wielkiej i okolic" (przepisał, przetłumaczył i zredagował Tomasz Kwoka, Wydawnictwo Żyznowski, 2021, 798 s.)

84%

Misiak M.

|

nr 11

1-5

EN

The article contains a polemical review of the book by Bolesław (Wasyl) Bawolak Łemkowskie przysłowia i powiedzenia ze Świątkowej Wielkiej i okolic (2021). The reviewed publication contains a collection of almost 7,000 proverbs and sayings, differentiated by geographical area (Lemko and Ukrainian), dating (old and new) and the way they were obtained (heard or taken from written sources). The author of the review raises doubts about the criteria on the basis of which such diverse material can be considered representative of the inhabitants of Świątkowa Wielka and the surrounding area. The reviewer also asks about the authenticity of the message contained in the proverbs, which Bolesław Bawolak subjected to linguistic transformation. She considers the method of organizing the paremiological material to be complicated – the division into 10 lexical-semantic fields, to which keywords are assigned, listed according to the order of the Latin alphabet, preceding groups of proverbs arranged according to the Cyrillic alphabet. Despite the indicated doubts, the author of the review considers the described publication to be a valuable source of linguistic material and testimony to Lemko culture.

PL

Artykuł zawiera polemiczną recenzję książki Bolesława (Wasyla) Bawolaka Łemkowskie przysłowia i powiedzenia ze Świątkowej Wielkiej i okolic (2021). Recenzowana publikacja zawiera zbór prawie 7 000 przysłów i powiedzeń, zróżnicowanych ze względu na obszar geograficzny (łemkowskie i ukraińskie), datowanie (dawne i współczesne) oraz sposób ich pozyskania (zasłyszane lub zaczerpnięte ze źródeł pisanych). Wątpliwości autorki recenzji budzą kryteria, na podstawie których tak różnorodny materiał można uznać za reprezentatywny dla mieszkańców Świątkowej Wielkiej i okolic. Recenzentka pyta także o autentyczność przekazu zawartego w przysłowiach, które Bolesław Bawolak poddał obróbce językowej. Za skomplikowany uznaje sposób uporządkowania materiału paremiologicznego – podział na 10 pól leksykalno-semantycznych, do których przypisane są słowa kluczowe wymienione zgodnie z porządkiem alfabetu łacińskiego, poprzedzające grupy przysłów uporządkowanych według alfabetu cyrylickiego. Mimo wskazanych wątpliwości autorka recenzji uznaje opisywaną publikację za cenne źródło materiału językowego i świadectwo kultury Łemków.

3

Sentencje w czeskich dziełach Bartłomieja Paprockiego

84%

Koczur-Lejk K.

|

nr 3

365-378

EN

Bartholomew Paprocki is one of the writers who used maxims as an unerring medium for the expression of philosophical and ethical thought. His Czech works contain maxims provided in the Latin language (in the original version or translated into Czech), versed paraphrases of Latin proverbs and also his own maxims which have provenance in the ancient and Renaissance era, and often appear not to be formed by the author. Many a time Paprocki resorts to Czech proverbs of the time. The maxims are intertwined into the content of his works or highlighted as titles of specific poems and chapters. These maxims can be divided into topical categories. The most frequently used themes are: friendship and “woman”. Paprocki explores, again and again, the greatness of human mind, the fading of beauty, human vices and death. His maxims contain moral lessons, instructions, admonitions. The author proposes a positive model of human behaviour.

PL

Bartłomiej Paprocki należy do grona pisarzy wykorzystujących w swojej twórczości sentencję jako celną formę wyrazu myśli filozoficznej i etycznej. W jego czeskich dziełach występują sentencje w języku łacińskim (pozostawione w oryginale, lub tłumaczone na czeski), wierszowane parafrazy sentencji łacińskich, a także autorskie sentencje pisarza, które zdradzają jednak wpływy antyczne bądź renesansowe i często okazują się nieoryginalne. Niejednokrotnie Paprocki stosuje ówczesne czeskie przysłowia. Sentencje bywają wplecione w treść utworów lub wyodrębnione jako tytuły poszczególnych wierszy czy rozdziałów. Wśród sentencji można wyróżnić kilka grup tematycznych. Do najczęstszych należą: przyjaźń i kobieta. Paprocki wielokrotnie pisze też o potędze rozumu ludzkiego, przemijaniu urody, śmierci oraz wadach ludzkich. Sentencje zawierają nauki moralne, napomnienia, pouczenia, przestrogi. Autor proponuje pozytywny model postępowania człowieka.

4

Współczesne przysłowie - rozważania teoretyczne vs. badanie ankietowe

84%

Szpila G.

|

tom 97

|

nr 2

5-22

PL

Artykuł podejmuje tematykę powstawania nowych przysłów we współczesnym języku polskim. Autor prezentuje poglądy paremiologów w kwestii definicyjnych cech klasycznie definiowanych proverbiów i odnosi je do nowych zjawisk paremicznych obserwowanych we współczesnej komunikacji. Opowiada się za rewizją wagi takich cech paremii, jak tradycja, powszechność użycia i znajomość przysłów. Rozważania teoretyczne uzupełnia omówienie wyników ankiety przeprowadzonej wśród młodzieży szkolnej, której celem było ustalenie, jak młodzi użytkownicy języka polskiego definiują i egzemplifikują pojęcie „nowe przysłowie”.

EN

The paper discusses the concept of “new proverbs” in modern Polish, with reference to two of the main defining characteristics of paremias, such as traditionality and currency. The article presents the results of a questionnaire conducted in a group of secondary school students and analyzes the data with special regard to the types of “new proverbs” identified. On the basis of the study the author offers general observations concerning modern proverbs in Polish.

5

O cnocie w Ikones książąt i królów polskich Jana Głuchowskiego

67%

Słomka vel Słomiński K.

|

tom 2 (11)

35-52

EN

“Vitae Regum Polonorum” by Klemens Janicki (Clemens Ianicius) (1516–1543) based on the Polish tradition of describing Polish rulers. This genre flourishes at the turn of the 16th and 17th centuries. The numerous translations and paraphrases of the Ianicius’ cycle were created then, including published in 1605, “Icones of Polish princes and kings” (“Ikones książąt i królów polskich”) by Jan Głuchowski (?–1604), who, based on the various rhetorical measures, repeatedly emphasized the role of virtue in the system of ruler’s values, and also formulated its definitions. It appears in the enumeration alongside other monarch attributes, but in different configurations. It also functions in the description of the ruler’s qualities as the culmination of other values. The definitions of virtue were built by Głuchowski using comparisons where he made tendecious associations, such as identification with a jewel. The highest value also appears in apophthegm formulations. Głuchowski most often drew on the proverbs that were popular in the literature at that time, modifying them to emphasize the content.